Dr. David Michael San Juan

Ang Pagsulat sa Panahon ng Pandemya

Mas mahirap magsulat sa panahon ng pandemya dahil sa dami ng alalahanin ngunit balintunang mas may panahon din ang maraming manunulat na magsulat (dahil sa kahirapang maglakbay at magpalipat-lipat). Isinusulat ang mga bago’t lumang danas, namamaybay sa balag ng alanganin kasabay ng madling bugbog-sarado na sa kawalang-aksyon at kawalan ng sapat na serbisyong panlipunan, walang lubay na pagtaas ng presyo ng mga bilihin habang hindi naman tumataas ang kita/sweldo ng nakararaming manggagawa, pandarahas, pagsikil sa mga protesta, katiwalian at tuluy-tuloy na pamamaslang at iba pang paglabag sa karapatang pantao.

Sa panahon ng online class, online consultation, online meetings, at walang katapusang webinar, isisingit sa pagitan ang pagsulat: nabubuhay ang mga salita habang naghahapbuhay rin ang partaym na manunulat na karaniwa’y guro at/o gradwadong mag-aaral pa. Paano ba tutulain at isasalaysay ang mga lutuing hindi na malagyan ng orihinal na rekado dahil sa pagtaas ng presyo ng mga bilihin; ang kainutilan ng mga hari-hariang ipinagyayabang pang alas dos ng hapon kung magsimula ng trabaho araw-araw kaya kung may bagyo man o anupamanang sakuna ay maghintay ang bayan at kung biglang baha’y malunod na muna sila habang hinihintay ang balita mula sa estasyong tinanggalan na nila ng prangkisa kaya hindi darating at habang hinihintay rin ang mga rescue boat at rescue helicopter na huli na ngang dumating (may mga nalunod at inanod na) ay kulang pa sa taong dumating na ang delivery ng inorder na bilyong-pisong eroplanong pandigma; ang kakatwang danas (at kubling dahas) ng pagtuturo-pagkatutong kompyuter ang kaharap at palitan ng tinig at katahimikan habang maririnig din minsan sa background ang tilaok ng manok, hiyaw ng kapatid, utos ng nanay, pagvivideoke ng kapitbahay at iba pang ingay sa mga tahanang katiting ang espasyo dahil mayaman lang naman ang may malalaking bahay at makakapagpasound-proof ng kanilang mga kwarto at sa bansang isa sa may pinakamabagal at pinakamahal na internet sa buong daigdig; ang away-batang nauwi sa pagbaril ng isang pulis sa mag-inang walang armas ni kakayahang mandahas na isa lang sa napakarami pang kaso ng mga pagpaslang sa mga ordinaryong mamamayan – higit 6,000 tokhang na karamiha’y walang nakapagrekord sa kamera kaya hindi rin nagviral  at hindi rin pinalad na hingan ng katarungan ng bayang halos minanhid na ng araw-araw na mga pagluluksa; madaling-araw na pag-aresto sa mga aktibista, magsasaka, mamamahayag atbp. na pinagbibintangang “rebelde” kahit na walang armas kundi ang kanilang kolektibong adhikaing mapabuti at mapaginhawa ang buhay ng mga kapwa Pilipino; ang pagpapasa ng batas kontra-terorismo diumano sa panahong “terorista” ang bansag sa sinumang magpahayag ng pagtutol, pagkwestyon, pagsusuri sa mga kawalang-hiyaan at katampalasanan ng mga pansamantalang hari-harian na ibinaon na sa utang ang bayan (baka umabot na ng 12 trilyong ngayong Enero 2021) ay hindi pa rin nababakunahan ang mga mamamayan liban sa mga tau-tauhang bantay ng mas malalang bersyon ng bansa ng “hubad na emperador,” at pipi rin sila sa magkano ang bakuna gayong pera ng bayan ang pinambili; ang pananahimik at/o pagtatraydor ng mga “namantikaan ng lechon” ang bibig; ang mga manunulat na naniniwala pa ring estruktura lang ang mahalaga sa pagsulat, sa panahong naghahanap ng linaw at pagtakas sa dahas ng daigdig ang mga mamamayang nagbabasa (sa panahon ng sakdal-dilim, hindi ba’t pagsisindi ng sulo ang dapat maging pangunahing layunin ng panulat?).

Tila mahaba pa ang pananalasa ng pandemyang ito dahil may mga bagong strain ng COVID-19 na mas mas mabilis daw makahawa, dumarami pa rin ang namamatay, at kita at ramdam naman nating huling-huling darating ang bakuna sa ating bansa. Sa ganitong diwa’y panimulang pagbati sa mga manunulat na nagtiyaga at naglaan ng panahon – gaano man kahirap – para magsulat at magsumite sa Luntian Journal. Matagal-tagal pang ganito ang sitwasyon, kaya’t ipagpatuloy ang mabuting sinimulan: magsulat at magmulat, magtala, magtalakayan, makipagtalakayan, isulat ang mga danas, isulat ang mga salaysay, realidad ang tinta haluan ng imahinasyon, hakhang-hakbang pasulong, unti-unti, kasama ng bayan.