Dog bite โรคพิษสุนัขบ้าในประเทศไทย
โรคพิษสุนัขบ้าเป็นโรคที่มีความสำคัญทั่วโลก เนื่องจากโรคนี้มีความรุนแรง มีอัตราการตายสูงมาก และปัจจุบันยังไม่มีวิธีการรักษาโรคได้ดีพอ จากข้อมูลขององค์การอนามัยโลก พบว่าโรคพิษสุนัขบ้าได้แพร่ไปทั่วโลกถึง 150 ประเทศ ทั่วทุกทวีป ยกเว้นในแถบทวีปแอนตาร์กติกา (Antarctica) โดยอัตราการเกิดโรคสูงที่สุดในทวีปเอเชีย โดยเฉพาะประเทศอินเดีย
ระบาดวิทยาในประเทศไทย
สำหรับประเทศไทยโรคพิษสุนัขบ้ายังคงเป็นโรคที่ต้องให้ความสำคัญ เนื่องจากในระยะเวลากว่า 50 ปีที่ผ่านมา ประเทศไทยยังคงพบผู้ป่วยโรคพิษสุนัขบ้ามาตลอด2จากข้อมูลตั้งแต่ปี พ.ศ. 2546 จนถึงปัจจุบัน พบจำนวนผู้ป่วย 5-26 รายต่อปี หรือมีอัตราการเกิดโรค0.01-0.04 รายต่อแสนประชากร แม้ว่าในช่วงเวลาดังกล่าวแนวโน้มของโรคจะลดลง แต่หากเปรียบเทียบในช่วง 5 ปีหลัง จะพบว่าอัตราการเกิดโรคมีแนวโน้มที่สูงขึ้นเท่าตัว โดยเฉพาะในปี พ.ศ. 2561 นั้นเป็นข้อมูลเพียง 8 เดือน คือ 1 มกราคม ถึง 12 สิงหาคม 2561 พบผู้ป่วยสูงเท่ากับปี พ.ศ. 2560 ทั้งปี และถึงแม้โรคนี้จะมีจำนวนผู้ป่วยจำนวนน้อยกว่าโรคติดเชื้ออื่นๆ ในประเทศไทย แต่โรคนี้ก็ยังเป็นโรคที่มีความสำคัญ เพราะผู้ป่วยทั้งหมดที่รายงานตั้งแต่ปี พ.ศ. 2546 ถึงปัจจุบันนั้นเสียชีวิตทุกราย
จากแนวโน้มการเกิดโรคพิษสุนัขบ้าในคนสูงขึ้นในช่วง 5ปีที่ผ่านมานั้นสอดคล้องกับข้อมูลที่พบการเกิดโรคพิษสุนัขบ้าที่สูงขึ้นในสัตว์ จากข้อมูลของกรมปศุสัตว์ ผลการเก็บสิ่งส่งตรวจเพื่อตรวจหาการติดเชื้อโรคพิษสุนัขบ้าในสัตว์ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2556 จนถึงปัจจุบัน พบว่า แนวโน้มการตรวจพบการติดเชื้อโรคพิษสุนัขบ้าจากสัตว์สูงขึ้นเป็นเท่าตัวในแต่ละปี โดยเฉพาะปี พ.ศ. 2561 พบสิ่งส่งตรวจที่มีการติดเชื้อโรคพิษสุนัขบ้าสูงถึง1,189 สิ่งส่งตรวจ จากทั้งหมด 7,434 สิ่งส่งตรวจ คิดเป็นร้อยละ 15.9 ซึ่งสูงกว่าทุกปีที่ผ่านมาที่พบเพียงร้อยละ2.4-10.0 (ข้อมูลถึง ณ วันที่ 12 สิงหาคม พ.ศ. 2561)
สำหรับจังหวัดที่ควรได้รับการเฝ้าระวัง และแจ้งเตือนประชาชนให้ระมัดระวังโรคพิษสุนัขบ้าเป็นพิเศษ ได้แก่ จังหวัดที่พบผู้ป่วยที่ติดเชื้อ และเสียชีวิตจากโรคพิษสุนัขบ้า และจังหวัดที่กรมปศุสัตว์ประกาศเป็นเขตโรคพิษสุนัขบ้าระบาดในสัตว์ จากข้อมูลปี พ.ศ. 2561 (ณ ข้อมูลถึงวันที่ 12 สิงหาคม พ.ศ.2561) พบผู้ป่วยโรคนี้ทั้งหมด 11 จังหวัด ได้แก่ ระยองประจวบคีรีขันธ์ กาฬสินธุ์ หนองคาย บุรีรัมย์ นครราชสีมา สุรินทร์ ยโสธร พัทลุง สงขลา และตรัง3ส่วนจังหวัดที่กรมปศุสัตว์ประกาศเป็นเขตระบาดในสัตว์ (ณ ข้อมูลวันที่ 15 กรกฏาคม พ.ศ. 2561) มีทั้งหมด 28 จังหวัด ได้แก่ ปทุมธานี พระนครศรีอยุธยา สระบุรี จันทบุรี ฉะเชิงเทรา ชลบุรี ระยอง สระแก้ว นครราชสีมา ยโสธร ศรีสะเกษ สุรินทร์ อำนาจเจริญ กาฬสินธุ์ ขอนแก่น มหาสารคาม มุกดาหาร ร้อยเอ็ด หนองคาย เชียงราย พิจิตร นครสวรรค์ เพชรบุรี สมุทรสงคราม นครศรีธรรมราช พัทลุง สรุาษฎร์ธานี และสงขลา
แนวทางการป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าที่แนะนำโดยองค์การอนามัยโลก ปี พ.ศ.2561
ในปี พ.ศ. 2561 องค์การอนามัยโลกได้มีการปรับปรุงแนวทางการป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าใหม่ ซึ่งแนวทางนี้ มีความแตกต่างจากสูตรปัจจุบันที่แนะนำโดยกระทรวงสาธารณสุขและสภากาชาดไทยอย่างชัดเจน รายละเอียดดังตาราง1
คำแนะนำการป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าจากองค์การอนามัยโลก ปี พ.ศ. 2561 มีรายละเอียดดังต่อไปนี้
I. การป้องกันหลังสัมผัสโรค (Post-exposure prophylaxis) มีขั้นตอนดังต่อไปนี้
1. ล้างมือด้วยสบู่ เพื่อลดปริมาณเชื้อไวรัสที่ปนเปื้อนบริเวณแผล
2. การให้วัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้า
· ชนิดของวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าที่แนะนำโดยองค์การอนามัยโลก คือ วัคซีนชนิด purified cell culture and embryonated egg-based rabies vaccines (CCEEVs)ซึ่งวัคซีนชนิดดังกล่าวที่มีจำหน่ายในประเทศไทย มีทั้งหมด 3 ชนิด ดังต่อไปนี้
1. Purified chick embryo cell rabies vaccine (PCECV) - Rabipur®
2. Purified vero cell rabies vaccine (PVRV) – Verorab®, Abhayrab®
3. Chromatographically purified vero cell rabies vaccine (CPRV) - Speeda®
· วิธีการให้วัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้า ขึ้นกับลักษณะของบาดแผล ซึ่งมีทั้งหมด 3ประเภท ดังนี้
Category I ไม่มีบาดแผล สัมผัสสัตว์ หรือถูกสัตว์เลียโดยที่ผิวหนังไม่มีบาดแผล ไม่ต้องให้วัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าในผู้สัมผัสเหล่านี้
Category II บาดแผลถลอก โดยไม่มีเลือดไหล ให้วัคซีนป้องกันโรค ไม่ต้องให้ rabies immunoglobulin (RIG)
Category III บาดแผลที่มีเลือดออกชัดเจน ให้วัคซีนป้องกันโรค ร่วมกับการให้ RIG
· วิธีการฉีดวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าที่แนะนำโดยองค์การอนามัยโลก มีทั้งหมด 3สูตร ได้แก่
1. ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ(intramuscular, IM) 4 เข็ม คือ ครั้งละ 1เข็ม ในวันที่ 0, 3, 7, 14 หรือ 28
2. ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ(IM) 4 เข็ม คือ ครั้งละ 2เข็ม ในวันที่0และ ครั้งละ 1 เข็ม ในวันที่ 7และ21
3. ฉีดใต้ผิวหนัง(intradermal, ID) ครั้งละ2 จุด ในวันที่ 0, 3 และ 7
· กรณีที่ถูกสัตว์กัดซ้ำหลังฉีดวัคซีนครบ พิจารณาการให้วัคซีนได้เป็น2กรณี ดังต่อไปนี้
โดยที่ทั้งสองกรณีไม่ต้องฉีด RIG ทั้งบาดแผลระดับ category II และ III
1. ถูกกัดซ้ำภายใน3 เดือน หลังได้รับวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้า ไม่ต้องฉีดวัคซีนเข็มกระตุ้น
2. ถูกกัดซ้ำนานมากกว่า3เดือน หลังได้รับวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้า ให้วัคซีนเข็มกระตุ้นตามสูตรดังต่อไปนี้
- ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ (IM) 2 เข็ม คือ ครั้งละ 1เข็ม ในวันที่ 0 และ3
- ฉีดใต้ผิวหนัง (ID) ครั้งละ 4 จุด ในวันที่ 0
- ฉีดใต้ผิวหนัง (ID) ครั้งละ 1 จุด ในวันที่ 0 และ 3
II. การให้ Rabies immunoglobulin (RIG)6
· ข้อบ่งชี้ในการฉีด RIGได้แก่
1. บาดแผลระดับ category III
2.บาดแผลบริเวณ ศีรษะ คอ และมือ
3. ผู้ป่วยโรคภูมิคุ้มกันบกพร่องรุนแรง (severe immunodeficiency) กรณีผู้ป่วยโรค HIV ที่มีระดับภูมิคุ้มกันต่ำ หรือไม่ได้รับยาต้านไวรัส แนะนำให้ RIGทั้งในบาดแผลแบบ category II และ III
4. ผู้ที่ถูกกัดในพื้นที่ที่พบผู้ป่วยติดเชื้อโรคพิษสุนัขบ้า
5. ผู้ที่ถูกค้างคาวกัด หรือสัมผัสโรคจากค้างคาว
· วิธีการให้ RIG
- ขนาดยา คือ equine derived RIG (ERIG) 40 IU/kg/dose และ human derived RIG (HRIG) 20 IU/kg/dose โดยทั้งหมดฉีดรอบแผล โดยไม่แนะนำให้ใช้ยาที่เหลือฉีดเข้ากล้าม
- ไม่ต้องทำการทดสอบผิวหนังก่อนให้ ERIG เพราะการทดสอบผิวหนังนี้ไม่สามารถทำนายการเกิดผลข้างเคียงหลังฉีด ERIGได้
III. การป้องกันก่อนสัมผัสโรค (Pre-exposure prophylaxis)6
องค์การอนามัยโลกแนะนำวิธีการฉีดวัคซีนป้องกันก่อนสัมผัสโรค ทั้งหมด 2สูตร ดังต่อไปนี้
1. ฉีดใต้ผิวหนัง(ID) ครั้งละ 2 จุด ในวันที่ 0 และ 7
2. ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ(IM) 1 เข็ม ในวันที่ 0 และ 7
ตาราง 1ความแตกต่างระหว่างแนวทางการป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าที่แนะนำโดยองค์การอนามัยโลก ปี พ.ศ. 2561
และที่แนะนำโดยกระทรวงสาธารณสุขและสภากาชาดไทย ปี พ.ศ. 2559
จะเห็นได้ว่าสำหรับประเทศไทยโรคพิษสุนัขบ้านั้นยังเป็นโรคที่ยังต้องเฝ้าระวัง เพราะถึงแม้ว่าจะพบผู้ป่วยจำนวนไม่มากเมื่อเทียบกับโรคติดเชื้ออื่นๆ แต่โรคนี้มีมีอัตราการตายสูงมาก ในประเทศไทยยังไม่มีผู้ใดที่รอดชีวิตจากโรคนี้ อย่างไรก็ตามแม้ว่าโรคพิษสุนัขบ้ามีความรุนแรงสูง แต่ก็เป็นโรคที่สามารถป้องกันได้หากได้รับวัคซีนอย่างทันท่วงที
ที่มา