น้อยโหน่ง

ชื่อวิทยาศาสตร์                  Annona reticulate L.

ชื่อวงศ์                                      ANNONACEAE

ชื่อทั่วไป                                   พญาเลงจ้อน พญาเล็งจ้อน เล็งจ้อนใต้ (เชียงใหม่), พินพี (เลย), ท้าวยายม่อมป่า (อุบลราชธานี), พมพี (อุดรธานี), โพพิ่ง(ราชบุรี), ว่านพญาหอกหล่อ (สระบุรี), หญ้าลิ้นจ้อน (ประจวบคีรีขันธ์), กาซะลอง จรดพระธรณี ดอกคาน (ยะลา), ปิ้งขม ปิ้งหลวง ไม้เท้าฤาษี (ภาคเหนือ), ดอกไม้มอญ จรดพระธรณี พญาลิงจ้อน ปู่เจ้าปทุมราชา ไม้ท้าวยายม่อม เท้ายายม่อม (ภาคกลาง), พญารากเดียว ไม้เท้าฤาษี (ภาคใต้), พวกวอ (กะเหรี่ยง-กำแพงเพชร), ท่าละม่อม, ท้าวยายม่อม, เท้ายายม่อมตัวเมีย, ปู่เจ้าหายใจไม่รู้ขาด

ลักษณะทางพฤษศาสตร์ 

                                                -ต้นไม้เท้ายายม่อม จัดเป็นพรรณไม้พุ่มขนาดย่อม ลำต้นมีลักษณะตั้งตรง สูงได้ประมาณ 1-2.5 เมตร ไม่มีกิ่งก้านสาขาหรือแตกกิ่งน้อยบริเวณยอด ลักษณะโปร่ง บริเวณปลายกิ่งเป็นสันสี่เหลี่ยม ไม้เท้ายายม่อมเป็นไม้ลงรากแก้วอันเดียวลึก พุ่งตรง รากมีลักษณะกลม ดำ โต ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการเพาะเมล็ด ตอนกิ่ง หรือวิธีการปักชำกิ่ง ไม้เท้ายายม่อมเป็นพรรณไม้ที่ปลูกง่ายและโตเร็ว เจริญเติบโตได้ในดินทุกชนิด มีถิ่นกำเนิดในประเทศอินเดีย ในประเทศไทยพบขึ้นทั่วไปตามป่าเบญจพรรณและป่าเต็งรัง

                                                -ใบไม้เท้ายายม่อม ใบเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงตรงข้าม หรือออกรอบข้อ ข้อละประมาณ 3-5 ใบ สลับกันจากตามข้อของลำต้นจนถึงส่วนยอด จะแตกกิ่งใหม่ ๆ ตามยอดสูง ๆ ของลำต้น ใบมีขนาดเล็กเรียว ลักษณะเป็นรูปวงรีแกมขอบขนานหรือ รูปขอบขนานแกมใบหอกกลับ ปลายใบและโคนใบแหลม ใบมีขนาดกว้างประมาณ 1.5-2.5 เซนติเมตร และยาวประมาณ 12-20 เซนติเมตร แผ่นใบเป็นสีเขียว เส้นกลางใบงอโค้งเข้าหาลำต้น เกือบเป็นรูปครึ่งวงกลม ตัดใบให้งอตามไปด้วยเมื่อแตกกิ่งใหม่

                                                -ดอกไม้เท้ายายม่อม ออกดอกเป็นช่อแยกแขนงตั้งตรง โดยจะออกที่ปลายกิ่งเป็นพุ่มกระจายคล้ายฉัตรเป็นช่อสั้น ๆ ตั้งชูขึ้นดอกย่อยมีขนาดเล็กสีขาว ยาวประมาณ 10-12 เซนติเมตร เมื่อดอกบานเต็มที่จะมีขนาดกว้างประมาณ 1.5-2.5 เซนติเมตรกลีบดอกเป็นสีขาว ที่โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอดยาว ปลายแยกเป็น 5 กลีบ โค้งมน กลีบเลี้ยงเป็นรูปถ้วยสีเขียว 5 แฉกเมื่อแก่เป็นสีแดง ดอกมีเกสรเพศผู้สีม่วงแดง 4 อัน ยื่นงอนพ้นออกมาจากกลีบดอก ส่วนก้านดอกยาวประมาณ 10-12 เซนติเมตรออกดอกในช่วงประมาณเดือนเมษายนถึงเดือนพฤศจิกายน

                                                -ผลไม้เท้ายายม่อม ผลเป็นผลสดลักษณะกลมแป้นหรือมี 4-5 พูติดกัน ผิวผลเป็นมัน ผลอ่อนเป็นสีเขียว เมื่อสุกแล้วจะเปลี่ยนเป็นสีน้ำเงินแกมสีดำ สีดำแดง หรือสีดำ มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 4-6 มิลลิเมตร ผลมีกลีบเลี้ยงสีแดงติดอยู่

สรรพคุณ                          รากสด   นำมาตำเอากากพอกบริเวณปากแผลเป็นยาแก้พิษจากแมลงสัตว์กัดต่อย แก้พิษงู ช่วยดับพิษฝีแก้อาการแพ้ อักเสบ ปวดบวม

แหล่งอ้างอิง                     คู่มือ สวนสมุนไพร ๑๒ กลุ่มโรค