Over burgermeesterschap

WAT GESCHIEDENIS

Nota : de 4-hoek-gemeenten zijn De Panne, Koksijde, Nieuwpoort, Veurne.

Burgemeesterschap tot de Franse Revolutie

Het grondgebied van de bovenvermelde 5-Art-gemeenten behoort in het Ancien Regime tot de kasselrij Veurne, een onderdeel van het graafschap Vlaanderen.

Aan het hoofd daarvan, staan, in de mideleeuwen,landhouders en schepen-keurheren, een dubbelfunctie die teruggaat op twee aparte ambten. Veurne is, in die periode, een zelfstandige stad, geleid door 2 burgemeesters en een aantal schepenen. In 1586 versmelt de stad met de kasselrij tot één geheel, met aan het hoofd 2 burgemeesters-landhouders en schepenen-keurheren.

De term "burgemeester" en "schepen" mag niet vergeleken worden met onze burgemeesters en schepenen. In die periode,hebben die magistraten niet alleen bestuurlijke, maar ook rechterlijke macht. Zij vormen dus het rechtscollege, dat over de meeste burgerlijke vordeningen en strafgeschillen handelt. Ook financieel-uitvoerend zijn ze actief, tenzij er een aparte tresorier aangesteld is.

De scheiding der machten wordt pas later ingevoerd, met de Franse Revolutie.

De aanstellingswijze der burgemeesters kan variëren : aangesteld door commissarissen namens de vorst of verkozen onder de belangrijkste magistraten of door de afgaande schepenen.

Gemeenten zoals we nu kennen, bestaan dan eigenlijk niet. De parochies zijn kerkelijk afgebakend en op die manier ook burgerlijk georganiseerd. Een hoofdman is de belangrijkste burgerlijke figuur in zijn dorp, met enige bestuurlijke en soms vooral financieel-fiscale macht. Hij vormt de verbindingsman met het hogere bestuur en staat in voor de vordering van de belastingen over de parochianen.

In de navolging van de stad en de kasselrij Veurne, meten zich de magistraten van heel wat heerlijkheden of wellicht enkel als het de dorpsheerlijkheden zijn, de titel van schepenkeurheer aan(schepenen ende ceurheers).

Wie zijn de ambtsdragers ?

Stilaan zal blijken dat de schepenbanken steeds meer bevolkt worden door mensen uit de sociaal-economische bevolking. In de 18de eeuw zijn dit onmiskenbaar de hoogste kringen geworden, zodat men niet zelden een aanspreektitel of een adellijke toenaam aantreft in de schepenlijksten. Van elke burgemeester-landsheer kent men een wapen. Regelmatig ziet men ook mensen optreden die gestudeerd hadden (jusristen of medici).Vaak treft men echte schepenfamilies aan, waarbij bepaalde familienamen herhaaldelijk opduiken.

Onze laatste vorst voor de Franse Revolutie, de Oostenrijkse keizer Jozef II, probeert in 1787 aparte rechtbanken op te richten, maar zijn plannen kennen maar een kortstondig resultaat.

De Franse periode

Wanneer de Franse Revolutie, in 1789 uitbreekt, kennen ook onze gewesten een revolutionnaire doorbraak : de Brabantse Omwenteling. Het bestuur wordt volledig herbemand met "patrioten" maar de structuren zelf wijzigen niet.

Echte hervormingen komen er pas nadat de Franse Revolutionnairen zelf onze gewesten binnenvallen, de nieuwe revolutionnaire Franse regels krijgen hier kracht van wet.

Een decreet van 1789 richt municipalites op, burgerlijke besturen, geleid door een maire en zijn gemeentebestuur.

Van gemeenten zoals we ze nu kennen, nog altijd geen sprake.

Adinkerke, Bulskamp, Eggewartskapelle, Koksijde, Steenkerke en Wulpen worden verenigd in het kanton Veurne.

ZIE KAART onderaan

De leden van de municipalites of municipale raden worden verkozen. Elk dorp delegeert een agent en een adjoint. Ze zetelen onder het voorzitterschap van een president. Hert zijn agenten van de Franse republiek, die bevelen uit Parijs krijgen via Brugge.

Na de staatsgreep van Napoleon wordt het bestuurlijk systeem in 1800 helemaal gereorganiseerd. Geen municipalites en cantons meer. Aan het hoofd van het departement komt een prefect, met, in de drie arrondissementen Veurne, Ieper en Kortrijk, een sous-prefet.

Aan het hoofd van elke gemeente komt een maire , bijgestaan door één of meerdere adjoints. De bewindvoerders worden benoemd door de prefet. Volgens de wet moet elke gemeente een gemeentehuis hebben of een lokaal dat als gemeentehuis kan dienen. De maire beheert de gemeentelijke goederen en stuurt de openbare werken en financiën. Hij is ook de ambtenaar van de Burgerlijke Stand en staat in voor de ordehandhaving. De burgemeester is meestal een telg van een "betere familie", in kleine gemeenten een lokale boer of een herbergier. De maire van Veurne is een telg van de rijke familie Bernier. Later wordt Ollevier, de rijkste inwoner van de stad, maire.

De Nederlandse periode

Na de val van Napoleon, worden de Zuidelijke en Noordelijke Nederlanden samengevoegd in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Willem I wordt de nieuwe vorst.

In de Grondwet van 1815 wordt een onderscheid gemaakt tussen de steden en de plattelandgemeenten. Telkens wordt een Gemeenteraad voorzien, met een college van burgemeester en schepenen, belast met het dagelijks bestuur.

Door besluiten uit 1824, wordt de voordracht van de burgemeesters afgeschaft.

Ze worden benoemd door de koning.

In de plattelandgemeenten wordt de burgemeester benoemd door de koning, maar de schepenen en raadsleden door de gouverneur en de gedeputeerde staten.

Bij de Belgische Omwenteling verliezen heel wat burgemeesters hun zitje.

Bij de aankomst van Prins Leopold, in juli 1831, is schepen Ryckeboer, als waarnemend burgemeester aanwezig, wegens ziekte (??) van burgemeester Petrus-Jacobus Visage .

Het is opvallend dat de lijst van de gekende burgemeesters, in enkele gemeenten, zoals bv Adinkerke, slechts aanvat in 1836, met de verkiezingen, na de invoering van de gemeentewet.

De gemeentewet van 1836 is in voege : goed compromis tussen de centraliserende tendens, waardoor de burgemeester bv een aantal taken van hogerhand krijgt. Pas in 1888-89 dringt zich als gevolg van de staatshervormingen een nieuwe codificatie op.

De gemeenteraad wordt rechtstreeks verkozen door de gemeenteraadskiezers.

De Raad kan over alles wat de gemeente aangaat beslissingen nemen (patrimonium, aanbestedingen, ruimtelijke ordening, leefmilieu, gemeentefinanciën). De gemeenteraad vaardigt ook politie verordeningen uit.

De gemeentewet spreekt nauwelijks over een gemeentehuis. Geen enkel wettelijk voorschrift verhindert dan ook het gebruik dat gemeenten zonder gemeentehuis van een lokaal in een dorpsherberg hiervoor doen

Eén van de bekendste herberg-gemeentehuizen is "De Leute" in Oeren, waarvan de naam administratief allicht zeer ongewoon is.

Vanaf de gemeentewet van 1836 geldt dat de gemeenteraardsleden ook de schepenen en vrijwel altijd de burgemeester een mandaat krijgen voor zes jaar, maar om de drie jaar wordt de raad vernieuwd. In 1842, wordt het acht en vier jaar, maar wordt in 1848 al afgevoerd. in 1895, terug acht en drie jaar.

De meeste burgemeesters behoren tot de gewonen standen, al zijn er behoorlijk wat boeren en eigenaars bij. In steden behoren de burgemeesters tot de hogere kringen van advocaten, brouwers, grondeigenaars, kooplui. In Wulveringem is het een edelman : Arthur Merghelynck.

Ook in Adinkerke : Ernest d'Arripe, geboren in Amsterdam, gehuwd met J. Sanchez de Aguilar.

In Adinkerke heeft zich een aparte wijk ontwikkeld met De Panne, die steeds maar aangroeit door inwijking. In 1911 wordt de dochter zelfstandig als De Panne en is meteen even groot als de moederparochie. Jaren later zal de dochter de oude moeder opslorpen.

Tot die fusie, zijn de burgemeesters van De Panne, op één na, niet in de streek geboren, maar hier "aangespoeld".

(nvdr : onvriendelijke en ongastvrije uitdrukking !)

Vanaf W O I

Onze gemeenten behoren tot de weinige Belgisch gebleven, want niet door de Duitsers bezet. De vorst neemt het militair oppercommando van het Belgisch leger op zich, maakt van de pastorie van Houtem zijn hoofdkwartier. De koninklijke familie vestigt zich in De Panne, totdit tot de Engelse sector behoort en verhuisd dan naaar de kasteelhoeve St-Flora in de Moeren.

Van verkiezingen is er geen sprake : waar zijn de kiezers trouwens allemaal heen?

De burgemeesters worden niet vervangen. Doorgaans zijn het de eerste schepenen die jarenlang dienstdoend burgemeester geworden zijn en soms later tot burgemeester benoemd worden.

In De Panne blijft burgemeester d'Arripe op post.

In 1919 wordt de wet op het Algemeen Enkelvoudig Stemrecht aangenomen.

In 1921 wordt aan de vrouwen, op uitzondering van prostituees of overspelige vrouwen, volwaardig stemrecht gegeven voor de gemeenteraardsverkiezingen.

(Voor de andere blijft het wachten tot na W O II).

Vanaf 1921 zijn ze ook gerechtigd burgemeester, schepen of gemeenteraadslid te worden, met toestemming van de echtgenoot als ze gehuwd zijn.

In 1931 wordt een grens-wijziging met Adinkerke doorgevoerd, waardoor zo'n 600 Veurnaars voortaan inwoners van Adinkerke zijn. Later wordt gewezen Veurnse gemeenteraadslid Camiel Debaenst burgemeester van Adinkerke (1932-1942 - 1944-46).

In het Interbellum brengt de groei van de badplaatsen een stijging van het bevolkingsaantal periodisch of permanent.

In die periode bouwen heel wat gemeenten hun gemeentehuis. **

In de tweede wereldoorlog, probeert de Duitse bezetter komaf te maken met het democratische regime, zo wordt de bevoegdheid van de gemeenteraad al gauw overgedragen aan het college van burgemeester en schepenen.

De Duitsers zetten, in heel wat gemeenten, de burgemeester af, op basis van de wet van 1941, die een leeftijdsgrens oplegt. (o.m. in Adinkerke en De Panne, ZIE

Bij de bevrijding worden de oorlogsburgemeesters zonder pardon afgezet en vaak vervolgd. in een aantal gemeenten komen de afgezette burgemeesters terug, zoals o.m. in Adinkerke en De Panne.

De decennia na de tweede wereldoorlog brengen maar weinig grote veranderingen meer.

Bij de komst van een nieuwe burgemeester wordt vaak een stoet georganiseerd om hem in te huldigen.

een hele reeks gemeenten ontvangen een officieel wapen.

Grenscorrecties van De Panne op de blog DEBLIEDEMAKER>>>

Wanneer de maatschappij zich steeds meer oriënteert naar een welvaartmaatschappij, rijst de vraag in hoever dergelijke kleine dorpen nog zelfstandig kunnen voortbestaan en zelfs kunnen instaan voor de vele moderne noden van hun bevolking.

Het leidt tot felle discussies, die uiteindelijk uitmonden in de grote gemeentefusies van de jaren '70.

Na 1970 houden een hele reeks gemeenten uit onze regio op met te bestaan.

Alveringem, Hoogstade, Oeren en St-Rijkers versmelten per 1 januari 1971 tot het nieuwe Alveringem.

Oostduinkerke en Wulpen gaan samen.

Nieuwpoort neemt Ramskapelle en St-Joris op in zijn grondgebied.

Vinkem en Wulveringem worden Beauvoorde.

Adinkerke, De Panne, Koksijde ontspringen de dans.

Overal is het de oud-burgemeester van één van de vroegere gemeenten die burgervader van de nieuwe entiteit wordt.

In 1975 worden opnieuw gemeenten samengesteld. Koksijde versmelt met Oostduinkerke. Alveringem versmelt met Leisele en Beveren. Nieuwpoort neemt een stuk van Westende op haar grondgebied. Adinkerke wordt opgeslorpt door De Panne.

Door deze operaties wordt het aantal burgemeesters in 7 jaar tijd van 27 op 5 teruggebracht.

Ook het aantal gemeentehuizen daalt.

De burgemeester heeft een aantal taken van de hogere overheden toegewezen gekregen en staat lokaal in voor orde en veiligheid.

De burgemeester die het langste mandaat achter zijn naam heeft is Fern. Feys uit Beveren-IJzer, zowat 39 jaar,

Pieter Willekens, Eggewartskapelle, 38 jaar,

Ivo Monteyn, Ramskapelle,

Louis Legein, St-Joris, 37 jaar,

Leo Groensteen, Avberingem,

Frans Declercq, Koksijde, 36 jaar

Marcel Vandenberghe, Eggewartskapelle, 35 jaar,

Edouard Cortier, Moeren,

Jules Lelieur, Stavele, 34 jaar,

Arm. Desaegher, Beveren-IJzer,

Pieter Vrammout, Stavele,

Joseph Van Hee, Veurne, 33 jaar,

Henri Markey, Bulskamp,

Alberic Broucke, Steenkerke, 32 jaar,

Camiel Hillewaere, St-Joris,

Frans Nollet, Wulpen, 30 jaar,

Ernest d'Arripe, De Panne, 21 jaar.

Heel wat burgemeesters zijn aan elkaar verwant. bv de familie Debaenst heeft een foto met drie burgemeesters binnen één generatie.

Uit ArchiKrant, 2004, met toelating van Jan Van Acker, erfgoedconsulent Veurne, en "De Tempel" Brugge, 1954.

ZIE over de diverse gemeentehuizen.