Bùi Thị Nhạn

Bùi Thị Nhạn (chữ Hán: 裴氏雁, ?- 1802), cũng gọi Bùi Kế hậu (裴繼后), được tấn phong làm Chính cung Hoàng hậu của Quang Trung Hoàng đế Nguyễn Huệ sau khi người vợ cả là Phạm Chính hậu qua đời.

Với thân phận Hoàng hậu, bà trở thành Hoàng thái hậu khi Thái tử là Nguyễn Quang Toản lên nối ngôi nhà Tây Sơn. Dân gian lưu truyền bà là một Tây Sơn ngũ phụng thư.

Bùi Thị Nhạn người thôn Xuân Hòa, huyện Tuy Viễn, nay là huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định. Bà là con út của Bùi Đức Lương, một người rất giàu có ở thôn Xuân Hòa. Bà có ba anh trai là Bùi Đắc Chí, Bùi Đắc Trung, Bùi Đắc Tuyên và một chị gái là Bùi Thị Loan. Bà là chị em cùng mẹ khác cha với vợ cả của Hoàng đế Quang Trung là bà Phạm Thị Liên.

Đối với nữ tướng Bùi Thị Xuân, con Bùi Đắc Chí và là cháu của ông Lương, thì Bùi Thị Nhạn vừa là cô ruột, lại vừa thầy dạy võ khi bà đến gia nhập vào đoàn nữ binh trong phong trào khởi nghĩa Tây Sơn, tuy tuổi đời có kém hơn. Ở đây, Bùi Thị Nhạn cùng Bùi Thị Xuân phụ trách việc luyện quân và xây dựng kinh tế.

Giỏi võ nghệ, tính nết lại nhu hòa, nên Bùi Thị Nhạn đã được người đương thời liệt là một trong Tây Sơn ngũ phụng thư. Do chung một ngọn cờ, lại phù hợp tính tình, nên sau lần bà và thủ lĩnh Tây Sơn là Nguyễn Huệ (sau này trở thành vua Quang Trung) gặp gỡ nhau thì cả hai dần trở nên thân thiết. Chính vì vậy, mà sau này khi người vợ lớn là Phạm Thị Liên mất vì bạo bệnh, Nguyễn Huệ đã cưới bà làm vợ. Sau khi xuất giá, Bùi Thị Nhạn rời quân ngũ về chăm lo gia đình bên chồng. Sử sách không cho biết bà có bao nhiêu người con với Quang Trung (trong khi bà Chánh hậu Phạm Thị Liên sinh được năm con, còn bà Thứ hậu Lê Ngọc Hân sinh được hai con.)

Năm 1792, vua Quang Trung đột ngột qua đời, con bà Chánh hậu Phạm Thị Liên là Nguyễn Quang Toản lên nối ngôi (tức vua Cảnh Thịnh), bà được tôn làm Hoàng thái hậu. Vua còn nhỏ, quyền hành nhanh chóng rơi vào tay người cậu là Thái sư Bùi Đắc Tuyên. Kể từ đó, triều đình Tây Sơn sinh ra lục đục mãi. Lợi dụng thời cơ này, từ Gia Định, Chúa Nguyễn Ánh tiến quân ra đánh phá nhà Tây Sơn.