Đặng Tất

Tên tuổi của Đặng Tất gắn liền với trận Bô Cô vang dội. Tuy nhiên, sau chiến thắng vẻ vang ấy, trong nội tình bộ chỉ huy nghĩa quân xuất hiện những mâu thuẫn. Trong khi Giản Định Đế muốn thừa thắng xông lên tiến đánh thành Đông Quan, thì Đặng Tất lại muốn chủ trương bình định địa bàn chiếm đóng, đồng thời củng cố lại lực lượng để chuẩn bị cho những trận đánh sau. Sử chép Chính sự bất đồng ý kiến giữa Trần Ngỗi và Đặng Tất, cộng với bọn gian thần xu nịnh gièm pha đã dẫn đến việc Giản Định Đế sai người giết hại hai danh tướng của mình là Đặng Tất và Nguyễn Cảnh Chân. Mất đi hai vị tướng tài, vị vua đầu của nhà Hậu Trần như mất đi hai cánh tay. Sự kiện này khiến binh lính bị giảm mất sĩ khí, đánh thua liến mấy trận. Bắt ngay cơ hội, quân Minh lật ngược thế cờ. Lực lượng khởi nghĩa của nhà Hậu Trần nhanh chóng tan rã. Các tướng như Đặng Dung và Nguyễn Cảnh Dị , con Đặng Tất và Nguyễn Cảnh Chân, dẫn binh sĩ rời đi theo phò một tông thất nhà Trần khác là Trần Quý Khoáng, tức Trùng Quang Đế tiếp tục khởi nghĩa chống quân Minh. Nhưng thế lực của quân Hậu Trần đã trở nên suy yếu như ngọn đèn hết dầu. Đến năm 1414 thì bị đánh bại hoàn toàn, nhà Hậu Trần kết thúc sau bảy năm tranh đấu. 

Đặng Tất là một trong những danh tướng hàng đầu của nhà Hậu Trần. Ông vốn dĩ là một vị tướng có tài thao lược, trí dũng song toàn. Luận về tri thức, ông vốn dĩ là con nhà quý tộc, từ nhỏ được nhận sự giáo dục tốt nhất, bản thân ông cũng đỗ đạt làm quan. Luận về dũng khí, Đặng Tất là một nhà quân sự tài ba. Điều này thể hiện rõ qua các chiến công của ông trong công cuộc chống Chiêm Thành và giặc Minh. Tiếc rằng, trong thời buổi “tôi sáng” nhưng không có “vua hiền” nên tài năng của danh tướng Đặng Tất đã bị chôn vùi sớm. Nếu như vị chủ công mà Đặng Tất phò tá là một vị minh quân như Lê Lợi chứ không phải Giản Định Đế thì liệu cuộc đời của ông sẽ không phải kết thúc trong bi kịch và lịch sử sẽ có thể ghi thêm nhiều công lao của vị danh tướng này chăng?.