Lê Sát

Lê Sát (chữ Hán: 黎察, ? – 1437) là chính khách, nhà quân sự, thừa tướng Đại Việt thời Lê sơ. Ông là người làng Bỉ Ngũ, thuộc Lam Sơn, huyện Thọ Xuân, Thanh Hóa, Việt Nam, và là một trong những công thần khai quốc của hoàng triều Lê.

Lê Sát được Đại Việt thông sử mô tả là trí dũng hơn người. Thời kỳ nước Việt bị đế quốc Minh-Trung Quốc đô hộ, năm 1418 Bình Định vương Lê Lợi nổi quân ở Lam Sơn. Lê Sát theo Lê Lợi trải bao gian hiểm, nhiều lần thắng quân Minh trên các chiến trường Thanh Hóa, Nghệ An và Đông Đô điển hình như trận Quan Du (1420), trận Khả Lưu (1424), trận vây hãm Tây Đô (1425), trận vây hãm Đông Quan (1427) và trận công phá thành Xương Giang. Cuối năm 1427, Lê Lợi phong ông làm Tư mã. Sau nhiều thất bại ở Đông Đô và Xương Giang, Minh Tuyên Tông sai Tổng binh An Viễn hầu Liễu Thăng, Phó Tổng binh Bảo Định bá Lương Minh, Đô đốc Thôi Tụ và Tham tán quân sự Binh bộ thượng thư Lý Khánh đem 10 vạn viện binh theo đường Quảng Tây sang Đại Việt. Tư mã Lê Sát cùng Tư không Lê Nhân Chú đem quân chặn đánh ở ải Chi Lăng, tiến hành mai phục, tiêu diệt Liễu Thăng cùng 1 vạn quân vào ngày 20 tháng 9 âm lịch năm 1427. Quân Minh gắng gượng tiến vào Xương Giang; Lê Sát cùng Lê Nhân Chú, Lê Lý, Lê Văn An, Lê Vấn, Lê Khôi liên tục đánh bại, giết Lương Minh, Lý Khánh, bắt Thôi Tụ và tiêu diệt toàn bộ viên binh Minh gần Xương Giang. Bị cô lập trong thành Đông Quan, tổng binh Thành Sơn hầu Vương Thông phải mở hội thề rút quân về nước.

Sau khi đánh bại 10 vạn quân Vương Thông ở trận Tốt Động, Chúc Động, tháng 6-1427, Lê Sát được thăng làm Tư mã, Lê Lợi sai ông cùng Thái úy Trần Nguyên Hãn đánh gấp thành Xương Giang, tháng 9 đã chiếm thành. Đặc biệt, tháng 10-1427 âm lịch, quân Lam Sơn tổng tấn công, thắng quân Minh một trận lớn, tiêu diệt 5 vạn địch, bắt sống Thôi Tụ, Hoàng Phúc cùng hơn 3 vạn quân. Trong chiến dịch này, sử gia Lê Quý Đôn cho rằng “công Lê Sát đứng đầu các tướng”.

Với những chiến công ấy, năm Thuận Thiên thứ nhất, Mậu Thân (1428), Lê Sát được ban hiệu Suy trung Tán trị Hiệp trung mưu quốc công thần. Nhập nội Kiểm hiệu Tư khấu Bình chương quân quốc trọng sự. Tháng 5, ngày mồng 3, năm 1429 ban biển ngạch công thần cho 93 viên, Lê Sát được phong Huyện thượng hầu, công hàng thứ nhất.

Năm Thuận Thiên thứ 2 (1429), Lê Sát cùng 6 vị đại thần khác được lệnh của vua Lê Thái tổ mang kim sách lập quốc vương Lê Tư Tề và Hoàng thái tử Lê Nguyên Long.

Lê Sát được sự tín nhiệm của Lê Thái tổ trong việc ủy thác phò trợ con nhỏ là thái tử Lê Nguyên Long mới lên 10 tuổi. Năm 1433, Lê Thái tổ gia phong ông làm Dương Vũ tĩnh nạn công thần, thăng Đại tư đồ, phong là 1 trong 3 vị tể tướng đương triều ngang hàng Phạm Vấn - Lưu Nhân Chú, cùng phò thái tử Lê Nguyên Long.

Khi Lê Thái tổ mất (tháng 8-1433 âm lịch), Hoàng thái tử Lê Nguyên Long kế vị, trở thành vị hoàng đế thứ hai của Nhà nước Hậu Lê với niên hiệu Lê Thái tông. Với vị trí chỉ dưới một người, trên vạn người, lại sẵn tính tình nóng nảy, vì thế Lê Sát từ một công thần ngày càng trở thành cái gai trong mắt Lê Thái tông.

“Đại Việt sử ký toàn thư” đã chép lại một số việc liên quan đến Lê Sát như vu cáo độc hại Tư Khấu Lưu Nhân Chú, đuổi em của ông là Lê Khắc Phục từ chức Hành khiển Nam đạo ra làm phán đại lý chính; bắt thợ và dân phu phục dịch làm chùa Báo Thiên rồi chùa riêng cho mình; bị người vụng trộm nói xấu thì đem ra chém dù vua cũng đã có ý muốn tha, tự ý lạm dụng tư hình, hành hình tra tấn kẻ khác ngay trên điện; nâng đỡ phe cánh của mình, đuổi hoặc biếm chức những người bất đồng chính kiến ra ngoài...

Sự ghét bỏ của vua Thái Tông đối với Lê Sát càng ngày càng lớn và chỉ muốn loại trừ ông. Tiếc là Lê Sát quá mải mê, say sưa với quyền lực mà quên cả việc đề phòng hậu họa.

Trong chiếu bãi chức Lê Sát, Lê Thái tông hạ rằng: “Lê Sát tự chuyên giữ quyền bính, ghen ghét người tài, giết Lưu Nhân Chú để ra oai của mình, truất Trịnh Khả để người ta phục, bãi chức của Ư Đài khiến đình thần không ai dám nói, đuổi Cầm Hổ ra nơi biên thùy để gián quan phải ngậm miệng. Xem thảy việc làm đều không phải đạo làm tôi. Nay muốn khép vào luật hình để rõ phép nước, song vì là cố mệnh đại thần, có công với nước, đặc cách khoan tha, nhưng phải bãi chức tước”.

Sau khi bãi chức Lê Sát, vua Lê Thái tông còn ban chiếu xử tử với nguyên do: “Lê Sát nay lại ngầm nuôi võ sĩ, mưu hại trung lương, mưu kế hiểm giảo, giấu tích gian phi ngày càng lộ ra, đáng chém để nêu gương”. Lê Thái tông cho ông được tự vẫn tại nhà (1437). Vợ con và điền sản của ông bị tịch thu, những người cùng phe hoặc từng nói đỡ tội cho ông cũng bị phạt.

16 năm sau (năm 1453), vua Lê Nhân tông đại xá, cấp cho con cháu ông 100 mẫu ruộng để thờ tự. Đến đời vua Lê Thánh tông (năm 1484), Lê Sát được truy tặng là Thái Bảo, Cảnh Quốc Công.