คำนำ / สารบัญ
ปกหน้า
อัฏฐธรรมปัญหาของสมเด็จพระเพทราชา
ไขปริศนาธรรม ๘ ข้อ ของสมเด็จพระเพทราชากษัตริย์แห่งกรุงศรีอยุธยา
โดย สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ ในสมัยนั้น
เรียบเรียงโดย
ธวัชชัย ขำชะยันจะ
แผ่นคั่นหน้า
“ ผู้ไม่เห็นในทุกข์
ย่อมไม่ปรารถนาที่จะออกจากทุกข์
ผู้ไม่เห็นในคุณของพระนิพพาน
ย่อมไม่ปรารถนาปรมัตถประโยชน์
ผู้ไม่เห็นในปรมัตถประโยชน์
ย่อมไม่ปรารภความเพียร ”
ธวัชชัย ขำชะยันจะ
ปกใน
อัฏฐธรรมปัญหาของสมเด็จพระเพทราชา
๑. ทางใหญ่อย่าเที่ยวจร
๒. ลูกอ่อนอย่าอุ้มรัด
๓. หลวงเจ้าวัดอย่าให้อาหาร
๔. ไม้โกงอย่าทำกงวาน
๕. ช้างสารอย่าผูกกลางเมือง
๖. ถ้าจะให้เป็นลูกให้เอาไฟสุมต้น
๗. ถ้าจะให้ล่มบรรทุกแต่เบา
๘. ถ้าจะเรียนโหราให้ฆ่าอาจารย์ทั้ง ๔ เสีย
ไขปริศนาธรรม ๘ ข้อ ของสมเด็จพระเพทราชากษัตริย์แห่งกรุงศรีอยุธยา
โดย
สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์
แห่งกรุงศรีอยุธยาในสมัยนั้น
เรียบเรียงโดย
ธวัชชัย ขำชะยันจะ
พ.ศ.๒๕๔๓
ภาพคั่นหน้า 1
ภาพคั่นหน้า 2
บานแผนก
เรื่องอัฏฐธรรมปัญหานี้สมเด็จพระเพทราชา ซึ่งเสวยราชสมบัติ ณ กรุงเทพทวราวดีศรีอยุธยามหานครต่อจากรัชกาลสมเด็จพระนารายณ์ ดำรัสถามสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์เมื่อวันอังคาร เดือน ๘ ขึ้น ๑ ค่ำ ปีมะเมีย โทศก จุลศักราช ๑๐๕๒ แลสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ถวายวิสัชนาแก้ปัญหานั้นเป็นเนื้อเรื่องโดยพิศดาร ต้นปัญหาที่ดำรัสถามทั้ง ๘ ข้อ คือว่า
๑. ทางใหญ่อย่าเที่ยวจร ๕. ช้างสารอย่าผูกกลางเมือง
๒. ลูกอ่อนอย่าอุ้มรัด ๖. ถ้าจะให้เป็นลูกให้เอาไฟสุมต้น
๓. หลวงเจ้าวัดอย่าให้อาหาร ๗. ถ้าจะให้ล่มบรรทุกแต่เบา
๔. ไม้โกงอย่าทำกงวาน ๘. ถ้าจะเรียนโหราให้ฆ่าอาจารย์ทั้ง ๔ เสีย
เหล่านี้ ตามที่ปรากฏในคำวิสัชนาได้ความว่า สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ไม่เคยได้ยินมาแต่ก่อน เพราะฉะนั้นพึงสันนิษฐานว่ามิใช่ปัญหาอันรู้กันแพร่หลายในครั้งนั้น เช่นมีอยู่ในหนังสือเล่มใดๆเป็นต้น จะว่าเป็นปัญหาซึ่งสมเด็จพระเพทราชาทรงพระราชนิพนธ์ผูกขึ้น ดูรูปร่างลาดเลาของปัญหาก็เห็นไม่น่าจะเป็น หรือจะเป็นข้อปัญหาได้มาจากที่อื่นจะได้มาจากเมืองพม่า เมืองมอญ เมืองเขมร เมืองลาว อะไรเหล่านี้เอามาผูกเป็นภาษาไทย จึงคล้องกันได้บ้างไม่คล้องกันได้บ้าง เหลือที่จะคาดคะเนให้ยิ่งไปกว่านี้ว่าปัญหาทั้ง ๘ นี้เดิมมาแต่ที่ใด
คำอาราธนาแก้ปัญหานั้นทำนองเป็นพระราชนิพนธ์ของสมเด็จพระเพทราชาเอง ซึ่งน่าจะเป็นได้ ถ้าผู้อื่นเรียงถวายเห็นจะไม่กล้าใช้โวหารเช่นนั้น ถ้าจริงอย่างนี้แล้วผู้อ่านชื่อว่าได้อ่านพระราชนิพนธ์ของสมเด็จพระเพทราชาเป็นครั้งแรก ควรจะยินดีอยู่บ้าง
สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ที่ถวายวิสัชนาอัฏฐธรรมปัญหาองค์นี้ เห็นได้ในคำอาราธนาว่า สมเด็จพระเพทราชาทรงนับถือยกย่องว่าเป็นพระอาจารย์ น่าจะเป็นองค์เดียวกับที่เป็นพระอาจารย์ของตรัสน้อยราชโอรสของสมเด็จพระเพทราชา ซึ่งปรากฏในหนังสือพงศาวดารกล่าวว่าชำนาญพระไตรปิฎก คัมภีร์ เลขยันต์ มนต์คาถา สรรพวิทยาคุณต่างๆเป็นอันมาก สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์องค์นี้อยู่วัดพุทไธสวรรย์ กุฏีที่อยู่เป็นตำหนักตึกมีภาพเขียนผนังด้านใน เห็นจะเป็นของสมเด็จพระเพทราชาสร้างพระราชทาน ยังปรากฏอยู่จนทุกวันนี้
หนังสืออัฏฐธรรมปัญหานี้มีต้นฉบับหลวงอยู่ในหอพระมณเฑียรธรรมฉบับหนึ่ง แลหอสมุดวชิรญาณหาได้จากที่อื่นอีก ๒ ฉบับ เห็นเป็นหนังสือเก่าอันกอปรด้วยประโยชน์แก่ผู้อ่าน ควรจะพิมพ์ไว้ไม่ให้สาบสูญ
คำอธิบายของ
พระบรมวงศ์เธอ กรมพระสมมตอมรพันธุ์
นายกกรรมการหอพระสมุดวชิรญาณ(หอสมุดแห่งชาติ) ร.ศ.๑๓๑
(คัดจากหนังสือ อัฏฐธรรมปัญหาของสมเด็จพระเพทราชา ฉบับพิมพ์ครั้งที่ ๒ ร.ศ.๑๓๑ พ.ศ.๒๔๕๕)
คำนำ
เรื่องอัฏฐธรรมปัญหานี้ เป็นเกร็ดเรื่องราวทางประวัติศาสตร์ที่กล่าวกันว่าเกิดขึ้นและถูกบันทึกไว้ครั้งแรกในสมัยกรุงศรีอยุธยา ต่อมาได้มีการเรียบเรียงรักษาไว้อีกหลายครั้ง เท่าที่พบหลักฐานมีการจารไว้ในใบลานด้วยอักษรขอมภาษาไทย บางผูกก็เป็นอักษรไทยภาษาไทย ทั้งหมดไม่ปรากฏปีที่จารไว้ พบในสมุดไทยดำ ร.ศ.๑๒๖-๑๒๗(พ.ศ.๒๔๕๐-๒๔๕๑) เป็นตัวเขียนอักษรไทยส่วนคำบาลีเป็นอักษรขอม พบการอ้างอิงถึงว่ามีอยู่ในหนังสืออัฏฐธรรมปัญหาของสมเด็จพระเพทราชา ร.ศ.๑๓๑ เป็นตัวพิมพ์แต่ไม่พบต้นฉบับ และพบในหนังสือประชุมจดหมายเหตุสมัยอยุธยา ภาค ๑ พ.ศ.๒๕๑๐(ไม่มีภาค ๒)ซึ่งคณะกรรมการจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์วัฒนธรรมและโบราณคดีในเวลานั้นได้รวบรวมจัดพิมพ์ขึ้นไว้เพื่อรักษาเอกสารสำคัญของชาติที่เก่าแก่มากและใกล้จะชำรุดเสียหายให้มีอายุยืนยาวสืบต่อไป
ในการเรียบเรียงเรื่องอัฏฐธรรมปัญหาของสมเด็จพระเพทราชาขึ้นใหม่ในครั้งนี้ ข้าพเจ้าได้แก้ไขอักขระวิธีจากต้นฉบับเดิมทั้งภาษาไทยและภาษาบาลีให้เป็นปัจจุบันมากขึ้น เพื่อความสะดวกของท่านผู้อ่าน และได้เพิ่มเติม พระราชประวัติสมเด็จพระเพทราชา ข้อสันนิษฐานเกี่ยวกับสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ ที่มาของคำบาลี และ คำขยายความ เพื่อความสมบูรณ์ของเรื่อง แต่สิ่งหนึ่งที่ยังรักษาไว้ให้คงเดิม คือสำนวนถ้อยคำต่างๆซึ่งเป็นสำนวนที่สละสลวยงดงามตามแบบที่นิยมกันในสมัยนั้น ด้วยหวังว่าจะทำให้ท่านผู้อ่านได้อรรถรสของสำนวนภาษาที่เป็นของดั้งเดิมไม่เปลี่ยนแปลง
ข้าพเจ้าต้องขอกราบขอบพระคุณในความเมตตาของ พระคุณเจ้าพระธรรมปิฎก(ป.อ.ปยุตโต) เป็นอย่างสูง ที่เมตตาให้คำอธิบายเพิ่มเติมในคำศัพท์และคำบาลีบางคำ ขอขอบคุณเจ้าหน้าที่หอสมุดแห่งชาติ เจ้าหน้าที่ห้องสมุดมหาวิทยาลัยมหิดลศาลายา และเจ้าหน้าที่ห้องสมุดสถาบันราชภัฏนครปฐม ที่กรุณาอำนวยความสะดวกในการค้นคว้าข้อมูลและเอกสารที่เกี่ยวข้องทั้งหมด ซึ่งมีส่วนทำให้หนังสือเล่มนี้สำเร็จลงได้
สำหรับ E-Book ที่ท่านได้อ่านอยู่นี้ผู้เขียนขออุทิศให้เป็นธรรมทาน
ไม่สงวนลิขสิทธิ์ในการเผยแพร่ ทำซ้ำ ในทุกกรณีที่ไม่เกี่ยวข้องกับผลประโยชน์ทางการค้า
หากมีความผิดพลาดใดๆในหนังสือเล่มนี้ข้าพเจ้าขอน้อมรับผิดชอบแต่เพียงผู้เดียว ส่วนกุศลผลบุญอันยิ่งอันใดที่พึงมีพึงได้จากหนังสือเล่มนี้ ขอกุศลผลบุญนั้นจงสำเร็จแด่ บิดามารดา ครูอาจารย์ และผู้มีอุปการคุณทั้งหลาย รวมทั้งท่านผู้อ่านทุกท่านด้วยเทอญ
ขอความเจริญในธรรมจงมีแด่ผู้ที่มีโยนิโสมนสิการ
ธวัชชัย ขำชะยันจะ
๓๑ มกราคม ๒๕๔๓
สารบัญ
(คลิ๊กที่ขีดเส้นใต้เพื่อลิงค์ไปยังหัวข้อต่างๆ)
ข้อสันนิษฐานเกี่ยวกับสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์
พระราชปุจฉาของสมเด็จพระเพทราชา
๖.ถ้าจะให้เป็นลูกให้เอาไฟสุมต้น
๘.ถ้าจะเรียนโหราให้ฆ่าอาจารย์ทั้ง๔ เสีย
คำขยายความ ก-ค / จ / ญ-ถ / ท-บ / ป / ผ-ร / ว-ห / อ
ที่มาของคำบาลี/อักษรย่อชื่อคัมภีร์ต่างๆ