Enfermeira da UCI no CHUS

“Nesta pandemia eu tiven moito medo”

A enfermeira intensivista conta de primera man como foi a experiencia nas unidades de coidados críticos do hospital de Santiago e as incertidumes coas que vivían os enfermos de COVID e as persoas que os coidaban

MARCO CENDÁN PACIOS E PEDRO REY BLANCO | Santiago de Compostela

Alba Outeda López é enfermeira eventual do SERGAS. Titulouse en Enfermaría na USC no 2016 e, dende entón, presta servizo no CHUS (Hospital Clínico Universitario de Santiago). Leva traballando estes anos nas diferentes unidades de coidados criticos do complexo (UCI, Reanimación, URPA, Coronarias) e dende o último ano adícase ao coidado de pacientes COVID. Gústalle a divulgación e a docencia e leva unha conta docente en Instagram.

—Traballando na Unidade de Coidados Intensivos estamos convencidos de que tenn asistido a diversos momentos criticos. De que xeito é diferente o traballo de UCI coa COVID-19?

—Falamos de pacientes infectados cunha carga viral elevadae cunha capacidade infectiva moi alta.stes pacientes perden a súa familia, o contacto no exterior, e durante bastante tempo eses pacientes deixan de ter familia, xa que non peden comunicarse con ela;, non pode vir porque pode estar contaxiada ou, ainda que non o esté, non podemos poñelaen risco Para nós a diferencia fundamental, ademáis do tipo de patoloxía, que foi nova, era esa soidade que tiña, o medo de preocuparse por como estarán na casa sen saber nada. Eses problemas son os que nos atopamos.

—¿Cómo recorda cando chegaron os primeiros casos e cando faleceron as primeiras persoas ao seu hospital?

—Con moito medo. Lembroque en maio chegou o exército ao hospital; foi unha imaxe moi desoladora, porque non tiñamosa ninguén, non había pacientes, e tiñamos variasbrigadas de militares paseando pola recibidordo hospital controlando que todo fora ben. Para nós, esa imaxedounos moito medo, porque temos ao exrcito, algo quenunca se vira Despois, cando empezaron a chegar, tiñamos moito medo; non había tantos EPI como agora, non tiñamos nin idea do que estabamos a tratar e como iban a responder; non tiñamos idea de nada. Polo tanto, foi moi difícil para nós, con moítisimo medo polo descoñocemento da enfermidade.

—A parte dese medo de cando entraron os militares ao hospital, houbo algunha experiencia que producira alegría na UCI?

—De primeiras non, porque tiñamos moito medo, pero aexperiencia global que sacamos deste último ano, foi que, a pesar que de todo o malo, nas adversidades é cando se une o equipo. Fixemos moita amizade cos compañeiros porque pasamos moítisimas horas xuntos e non podiamos saír do complexo.Fixemos “piña” cos compañeiros. Encontramos xente incrible,sacamos en positivo o traballo en equipo, o boequipo que construímosentre todas. Por exemplo, as categorías antes estaban máis separadiñas e, en cambio, agora todos somos un. Esa é a experencia bonita que sacamos todos.

—Cando unha persoa chega contaxiada, que equipamento empregan para protexerse contra o virus e como é o procedemento de entrada no hospital?

—Se falamos dunha persoa que está xa contaxiada, que xa se sabe que ten o virus, as vías de entrada son diferentes. A persoa pode entrar por Urxencias ou pode estar na planta por unha hospiltalización, ouo dar positivo na planta; en ambos casos o prodecemento vai ser o mesmo. Urxencias ten dous circuítos: un limpo e outrosucio. Todo aquel que sexa positivo confirmado ou con sospeita de selo, vai para o cicuito sucio; alí fanse as probas, unha PCR ouunha serolóxica e despois clasifícanse. Se o paciente está en condicións de saúde para voltar ácasa e facer vídeovixilancia, marcha. De non ser así, queda ingresado na UCI.

Por outra banda, os EPI son para todos máis ou menos igual. Ían cambiando conforme avanzou a pandemia. Foron de menos a máis en cantidade, afortunadamente. Tamen, segun ían saíndo as novas guías e as novas recomendacions, íanseadpptando os equipos de protección a elas.

—Dentro da planta COVID do CHUS, hai distintas salas para os pacientes que están graves ou son asintomáticos?

—Non. Se son asintomáticos ou están ben non están na planta, están na casa cun sistema que chamado Telea:entréganselles uns aparatos que miden a saturación e a temperatura, introdúcenas nun dispositivo e mándanse a un centro coordinador. Se son persoas maiores con máis dificultades tecnolóxicas, comunícanse l por teléfono.

Na planta só está a xente que necesita osxeno, terapia e atención especfica.Dentro dela non se segreaga por gravidade, porque o malo da COVID eé que agoora podes estar ben e, en dez minutos, estar na UCI. Polo tanto,non segregan por gravidade.

—Cando non había EPI, que medidas tomaron para atender eos pacientes COVID e como foi esa situación para o persoal e para os pacientes?

— Ao principio de todo non sabiamos a necesidade de protección; pensamos que era unha enfermidade que unicamente contaxiaba por vía respiratoria, polo que só usabamos máscaras. Co tempo, fomos comezando a adaptar os EPI: empezamos con batas desbotables moi lixeiras, que non protexen; despois, pasamos ás lavables, que tiñan un tacto máis plástico. Tampouco tiñamos moitos gorros e poñiamos bolsas na cabeza. Como tiñamos tanto medo, poñiamos bolsas de basura ata os xeonllos para que non se nos manchara o pixama e non contaxiarnos. Poñiamos tamén triples luvas e triples máscaras. Agora ímonos adaptando un pouquiño máis ao que sabemos.

—Cal ten sido ata agora o peor momento de pandemia e por que?

—Tivemos dous momentos críticos. O primeiro foron os primeiros ingresos que tivemos, porque non sabiamos nada, non tiñamos nin idea de a que nos enfrontabamos. Era medo derivado de que non sabiamos moi ben que estabamos facendo, a quen tiñamos que atender ou como vía estar o pacente. Sabiamos por outros países que os pacientes emperoraban moi rápido, o que acrecentaba ese medo. Quizais, ese medo non foi tanto coma o que tivemos na terceira onda, na que tivemos un pico bastante grande. Temos unha unidade que é a UCI COVID con quince camas; e unha de reanimación, con dezaoito. Durante a primeira onda, case cheganos a encher todas as camas; sen embargo, na terceira onda tiñamos todas elas ocupadas e tívose que habilitar outra con quince camas máis. Nese momento, se houbera un paciente máis, non tiñamos onde colocalo. A toda presa preparabamos os quiorófanos, por se acaso facían falla.

Foi unha experiencia bastante chamativa.Chegar ao turno e atopar á xente correndo para onda o quirofano como se fora un hospital de campaña, e saber que igual non chegabamos a tempo, para nós, foi moi duro. Por outra banda, tampouco había persoal; chegamos a duplicar turnos para poder cubrir a necesidademoi de golpe.

—Cales son as preguntas máis frecuentes que fan os pacientes COVID?

—Se van a morrer. A nosa UCI en concreto, é una unidade aberta; un total de quince camas abertas entre as que non hai separación física. Polo tanto, ti como paciente doutra cama, ves o que está a pasarlle ao paciente do lado, vendo e sentindo. Hai algún que, por desgracia, falece, porque enferman moi rápido. E asústanse moito cando ven correr os médicos. Todo isto fai que ti, como paciente, aínda estando máis ou menos ben dentro da gravidade, o primeiro que pensas é se a ti tamén che pode ocorrer o mesmo.

Por exemplo, cando lles explicamos que os temos que durmir para colocarlle un tubo para poder respirar, preguntan: “Espertarei?” Nós dicíamoslles que si, pero en ocasións non espertan. Non lles podemos mentir, pero tampouco lles podemos dicir que non hai garantías, pois quedan con medo.

Por último, tamén nos preguntan moito polas familias. Saben que nós os chamamos para darlles a información, polo que sempre preguntan interesados polo seu estado, xa que en ocasións o contaxio prodúcese en toda a familia. Cando ingresan, é posible que a familia aínda non dera positivo. Chegamos a ter, como curiosidade, nai e fillo na UCI, separados, sen saber que o outro estaba alí; finalmente, espertaron e explicámoslle a situación e puideron verse.

—A campaña de vacinación está a ter algúns problemas pola vacina de AstraZeneca. Como afronta o seu colectivo esta situación?

—O máis importante que temos que facer como sanitarios é infomar á poboación e pedirlle que sexa crítica e científica, que non dean unha opinión sen contrastar, que non collan a idea que sae nos medios ou a que promove o influencer de moda. É importante contrastar a información, buscar, non quedarnos unicamente co que nos din. Son vacinas seguras, que teñen efectos secundarios como todas as vacinas. A nivel de investigación o risco non está completamente probado. Se realmente supuxeran un perigo, non me vacunara nin apoiaría á miña familia a que o faga. É peor coller o virus. Eso si, estou segura de que se unha persoa ve o que ocorre diariamente nunha UCI, sae dalí pedindo vacinas. Temos que intentar que a poboación se informe, pero que o faga correctamente.

—A vacina de AstraZeneca xerou ao redor de douscentos casos de trombos ate o momento, pero vacinaron a millóns de persoas e, sen embargo, xa non se administra á xente nova. Que opina?

—Mellor ca min poden dicilo as persoas que teñen máis datos. En Reino Unido houbo, máis ou menos, trinta casos en dezaoito millóns de vacinados. Iso, se falamos de incidencia, é practicamente a mesma porcentaxe de trombos xurdidos en persoas non vacinadas. A EMA (Axencia Europea do Medicamento) cualificouno como efecto secundario, aínda que de moi baixa incidencia. Se vedes un medicamento e ledes o prospecto, ten efectos secundarios ordeados por orde de produción. Neste caso, os trombos producidos por AstraZeneca son moi pouco frecuentes.

Por curiosidade, cóntovos que aos pacientes COVID que temos na UCI suministrámoslles Eparina, dependendo da patoloxía, para favorecer que o sangue non faga coágulos, algo moi usual nesta infección; se a xente non se quere vacinar por medo aos coágulos, estanse expoñendo a unha enfermidade que produce moitos coágulos.

—Nestes momentos da pandemia, cal é o maior temor dos sanitarios que traballan nunha UCI?

—Que veña una cuarta onda igual ca terceira, que non sexamos capaces de afrontalo. Algúns de nós levamos un ano enteiro traballando con este tipo de pacientes. Trátase de pacientes que a nivel físico, mental e psicolóxico cansan. É unha patoloxía que afecta moito non só a quen a padece, senón tamén ao seu entorno. Os sanitarios, entre outros grupos poboacionais, estamos moi cansos. Levamos moito tempo facendo fronte a esta enfermidade, mentras vemos que moita xente non cumpre as normas, que non teñen medo. O problema nisto é que esa xente non acaba nunha UCI, pero si o fan os seus pais, os avós ou a xente do seu círculo. Polo tanto, acaban pagando xustos por pecadores. O noso medo é ese, que teñamos unha cuarta onda desa magnitude.

—Todos estamos moi cansos da COVID, o que coñecemos como fatiga pandémica. Esto leva á xente a saltarse algunhas restriccións, como o emprego das máscaras. Que pensa vostede sobre isto?

—É certo que estamos cansos, pero estamos todos. Non nos queda moito tempo. Se cumprimos todos coas regras e as vacinas, seguro que isto acabará moito antes do que podamos desexar. Habería que analizar ate que punto a xente está cansa e non cumpre ou, pola contra, xa lle da igual.

Galiza, afortunadamente, ten menos casos de COVID. Noutras comunidades, case todo o mundo coñece a algunha persoa que estivera infectada. Nós, como case non coñecimos casos no noso entorno, salvo os de traballadores próximos á enfermidade, é moito máis fácil relaxarse.

—Unha parte importante da sanidade é o aspecto psicolóxico. Como afrontar o día a día onde a presenza da morte é continua?

—Déixanos moita pegada. Se nos oídes falar entre nós, vedes que estamos máis irritables, máis sensibles, máis cansos de todo. Ao principio da pandemia pareciamos heroes; chegabamos ao hospital co peito ben enchido e moi motivados para salvar a todo o mundo. Isto non pasou; fomos aprendendo que, en ocasións, non podiamos facer máis. Eramos a familia dos pacientes ingresados moito tempo e, eles, a nosa. Estreitabamos lazos e, de repente, falecen. Esas cousas márcannos moito. Mentiríache se che dixera que hai unha maneira de levar iso. Cada un soporta esa dor dunha forma distinta. Pásanos unha factura a nivel profesional e persoal. Non é unha opinión illada, pásanos a todos. Houbo xente que, incluso, tivo que coller baixa laboral por non aguantar máis esa presión. Ao principio dábanos medo, pero agora chega a un punto de afectación mental, o que comentabas da fatiga pandémica.

—Se puidese pedirlle algo ao responsable da sanidade galega, que sería e por que?

—Fundamentalmente a prevención, dende o meu punto de vista. É decir, que aplicasen medidas. Obviamente, habería que atopar un equilibrio intermedio. A sensación que temos nós é o descoñecemento, pois non somos especialistas en xestión, senón sanitarios. Dito isto, é certo que tivemos a sensación de que primou a economía fronte á saúde. Polo tanto, aínda que abrir bares está ben, deberían ser máis estritos con aqueles que non cumpran as normas. Pediríalles un pouco máis de responsabilidade. Que non se esquezan que a COVID non afecta a materiais, senón que afecta a persoas. Ademais, son persoas que nun alto porcentaxe morren e deixan unha familia rota. Se é necesario poñer diñeiro, despois xa se buscará como repoñelo, pero que non se escatime en medicamentos e materiais. Tivemos que chegar a decidir a quen lle poñiamos certas terapias e a quen non, ao igual que ocorreu coas máquinas que empregamos. É unha responsabilidade que, aínda que sexa máis dun médico que nosa, é moi grande.

—E xa para finalizar, que pensa que deberían facer en sanidade para enfrentarse a unha futura pandemia?

—A pregunta é boa pero é moi difícil de respostar, xa que agora falamos a posteriori, cando xa sabemos o que fixemos, pero ao principio pareciamos todos polos sen cabeza. Foi todo moi improvisado día a día. Polo tanto, nunha nova pandemia seguramente o volveriamos a facer mal polo mesmo motivo, o descoñecemento. É moi dificil saber que pautas seguir con algo totalmente novo, polo que o principal é aprender dos erros e que sexamos honestos. Se hai que admitir que nos equivocamos en algo e que imos seguir unha estratexia totalmente distinta, que se faga, que non poñamos escusas.