Staatslijn K Den Helder-Amsterdam

Spoorlijn Den Helder - Amsterdam

Stations en gebouwen

Langs het oudste gedeelte van de spoorlijn verschenen, net als langs de andere staatslijnen uit de eerste aanlegperiode, de standaard Waterstaatstations. Den Helder en Alkmaar kregen stations van het type 3e klasse en Anna Paulowna, Schagen, Noord Scharwoude, Heerhugowaard en Castricum kregen een stationsgebouw van het type 5e klasse.

Uitgeest en de stations langs de Zaanlijn kregen gebouwen van een nieuwer ontwerp. De Zaanlijnstations Krommenie-Assendelft, Wormerveer en Zaandijk-Zaanse Schans kregen een nieuw type 3e klassegebouw. Zaandam kreeg van dit ontwerp een grotere versie. Uitgeest kreeg een stationsgebouw met een uniek ontwerp. In plaats van het gebruikelijke hoge middendeel en lage zijvleugels kreeg het dorp een groot station met een laag langgerekt middengebouw met aan beide zijden een hoog eindgebouw. Heiloo krijgt in 1875 een stationsgebouw.

Het stationsgebouw van Alkmaar werd in de loop der jaren regelmatig verbouwd en uitgebreid. Zo werd kreeg het gebouw in 1879 twee hoge eindgebouwen en werden in 1908 de lage zijvleugels van een verdieping voorzien. Het gebouw is echter het enige stationsgebouw uit de aanlegperiode dat bewaard is gebleven. Al in 1930 worden de stationsgebouwen van Heiloo, Krommenie-Assendelft en Koog-Zaandijk vervangen door nieuwbouw.

Vervanging na de Tweede Wereldoorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog blijven alle stationsgebouwen langs Staatslijn K behouden. Behalve het stationsgebouw van Alkmaar worden echter alle stationsgebouwen langs de spoorlijn 1, 2 of zelfs 3 keer vervangen. Allereerst werd in 1948 het station van Noord Scharwoude gesloten en vier jaar later gesloopt. In Den Helder werd in 1958 tegelijkertijd met de elektrificatie van de lijn het tracé door de stad met 600 meter ingekort. Aan het nieuwe eindpunt werd een nieuw kopstation gebouwd. De stopplaats Koog aan de Zaan wordt in 1959 van een standaard haltegebouwtje voorzien.

In Heerhugowaard, Schagen en Anna Paulowna werden eind jaren 60 de oude Waterstaatstations gesloopt en werd respectievelijk in 1967, 1968 en 1971 een eenvoudig standaard stationsgebouw neergezet. In de tussentijd kreeg ook Castricum in 1969 een nieuw stationsgebouw. Hier verschenen echter onder andere een restaurant, een VVV-kantoor en verschillende kiosken. Dat jaar kreeg ook Uitgeest een nieuw stationsgebouw. Het nieuwe gebouwtje kwam op het perron te staan.

Doordat de spoorlijn in de Zaanstreek parallel aan de provinciale weg Zaandam - Castricum ligt en deze weg in de loop der jaren steeds drukker werd, werden de stations steeds moeilijker bereikbaar. Om deze reden werden de stationsgebouwen van Krommenie-Assendelft (1975), Koog-Zaandijk (1976) en Wormerveer (1978) gesloopt en werd op de perrons een nieuw gebouwtje neergezet. Om de perrons met de dorpen te verbinden werden onder de spoorlijn en de provinciale weg tunnels aangelegd. In 1978 krijgt ook Heiloo een eilandstation.

Nieuwe en verplaatste stations

In 1980 wordt in Alkmaar het nieuwe station Alkmaar Noord geopend. Ook Den Helder krijgt dat jaar een nieuwe voorstadshalte: Den Helder Zuid. Hier wordt echter geen haltegebouw gebouwd. Drie jaar later wordt de Hemtunnel geopend. Om deze reden wordt het station van Zaandam 300 meter verplaatst en zo op een gunstiger plek, in het verlengde van een drukke winkelstraat, gesitueerd. Het oude gebouw wordt hierna, net als het tracé naar de oude Hembrug, gesloopt. Dat jaar en vanwege diezelfde Hemtunnel wordt ook het eerste gedeelte van het nieuwe station Amsterdam Sloterdijk in gebruik genomen. Het station heet tot 1985 Sloterdijk Noord omdat tot dat moment het oorspronkelijke station Sloterdijk aan de Oude Lijn nog in gebruik is. In 1985 was ook de Oude Lijn verlegd en kon het oorspronkelijke station en het tracé worden gesloopt. Een jaar later wordt het stationsgebouw van Koog Bloemwijk vervangen. Over een deel van het tracé van de verlegde Oude Lijn rijdt nu tramlijn 12 van het GVB.

In 1989 krijgt Heerhugowaard opnieuw een nieuw stationsgebouw. De stad breidde aan de 'andere' kant van het spoor sterk uit, zodat aan deze zijde het nieuwe stationsgebouw werd geplaatst. Het oude gebouw bleef dienstdoen als wachtkamer, later als snackbar. Een jaar later krijgt ook Uitgeest een derde stationsgebouw. Het gebouw vormt de entree van de nieuwe voetgangerstunnel die de oude ijzeren brug, die hoorde bij het oorspronkelijke stationsgebouw, vervangt. Van het vorige stationsgebouwtje is een deel als wachtruimte bewaard gebleven. In 2006 wordt het derde gebouw alweer gesloopt om plaats te maken voor een nieuw bouwwerk: een grote kap op 10 kolommen, boven de nieuwe tunnelingang. In december 2008 is ten slotte het nieuwe station van Krommenie-Assendelft in gebruik genomen. Het station is hierbij 400 meter richting nieuwbouwwijken verplaatst.

Heerhugowaard

Naast drie stationsgebouwen heeft het station Heerhugowaard ook drie verschillende namen gekend. Tussen 1865 en 1912 heette het station Hugo-Waard, van 1912 tot 1948 Heerhugowaard en tussen 1948 en 1976 Heerhugowaard-Broek op Langedijk. Het station had op dat moment de langste naam. Vanaf mei 1976 heet het station weer Heerhugowaard.

Stations

Den Helder

Den Helder Zuid

Koegras

Anna Palowna

Schagen

Noord Scharwoude

Heerhugowaard

Terwijl het ene na het andere standaardstation uit de negentiende eeuw wordt gesloopt, verschijnt er een een nieuw type standaardstation Nederland. Voor zeven locaties (naast Heerhugowaard ook Beilen, Schagen, Anna Paulowna, Etten Leur, Deurne, Nijverdal) ontwerpt architect Cees Douma tussen 1964 en 1976 zogeheten 'plintstations'. Een langgerekt gebouw met glazen ruimtes voor de reizigers en een stenen deel voor onder meer de wc. om het station toch een eigen tintje te geven, mogen lokale kunstenaars er een bescheiden werk bij maken.

Net als een eeuw eerder worden de standaardstations uit zuinigheid ontworpen. Dit keer niet om geld over te houden voor de aanleg van rails, maar omdat de spoorwegen de concurrentie van de auto gaan voelen.

Standaardstation van architect Cees Douma uit 1976 (anno 2006 in gebruik als snackbar).

Nieuw station met ronde wachtkamer aan de zijde met de meeste bebouwing. De architect van dit station is Rob Steenhuis.

Sint Pancras

Alkmaar Noord

Gedenkplaatje elektrificatie Alkmaar-Den Helder van staal en email

De spoorlijn tussen Amsterdam en Alkmaar werd al in 1931 geëlektrificeerd. Het traject Alkmaar - Den Helder volgde pas in 1958. Met de elektrificatie nam ook het aantal rechtstreekse treinen over de gehele staatslijn weer toe.

De Hembrug werd in 1907 vervangen door een nieuwe versie, die door verbreding van het Noordzeekanaal en de toename van het scheepvaartverkeer noodzakelijk was geworden. Omdat de brug hoger was, werden ook nieuwe hellingen aangelegd, waarmee de spoorlijn naar het westen opschoof. In 1983 werd de brug vervangen door de driesporige Hemtunnel. Hiermee was een belangrijk obstakel in het scheepvaart- en spoorwegverkeer in Amsterdam verleden tijd. De spoorlijn werd over een lengte van 8,5 kilometer verlegd. Het oude tracé aan Amsterdamse zijde is nog altijd in gebruik als havenspoorlijn. Het gedeelte aan de Zaanse zijde is opgebroken. In 1996 is het aantal sporen op traject Schagen - Heerhugowaard van één naar twee verdubbeld. Tussen Den Helder en Schagen ligt enkelspoor, met kruisingsmogelijkheden op elk station.

In 2003 werd de Hemboog in gebruik genomen, waardoor de lijn vanuit de richting Zaandam een rechtstreekse verbinding kreeg met de spoorlijn Amsterdam CS - Schiphol (Westelijke Ringspoorbaan).

Omdat de overbrugging van het IJ, onder andere door de aanleg van het Noordzeekanaal, langer op zich liet wachten legde de HSM een spoorlijn aan tussen Uitgeest en Haarlem. Zo was er via de Oude Lijn al in 1867 treinverkeer mogelijk tussen Den Helder en Amsterdam. De eerste Hembrug was in 1878 gereed. Dat jaar werd de spoorwegverbinding tussen Amsterdam en Zaandam in gebruik genomen. De treinen tussen Den Helder en Amsterdam bleven echter nog jarenlang van beide verbindingen gebruikmaken.

Geschiedenis

Lithografie van Emrik & Binger ter gelegenheid van de feestelijke opening van het gedeelte Den Helder - Alkmaar op 18 december 1865.

De belangrijkste redenen voor de aanleg van de lijn waren de bevoorrading van de marinehaven in Den Helder en het vervoer van goederen zodra het Noordhollandsch Kanaal in de wintermaanden was bevroren. Plannen voor een spoorlijn naar Den Helder waren er al langer, maar werden niet uitgevoerd omdat de overbrugging van het IJ bij Amsterdam te duur geacht werd. De spoorlijn werd uiteindelijk als onderdeel van de eerste staatsaanleg door de Staat aangelegd. De verbinding werd echter, in tegenstelling tot de andere staatslijnen, niet geëxploiteerd door Staatsspoorwegen, maar door de HSM.

De spoorlijn werd in fasen geopend:

18 december 1865: Den Helder – Alkmaar

1 mei 1867: Alkmaar – Uitgeest

1 november 1869: Uitgeest – Zaandam

15 mei 1878: Zaandam – Amsterdam Willemspoort

15 oktober 1878: Amsterdam Willemspoort – Amsterdam Westerdok – Amsterdam Oosterdok

Spoorlijn Den Helder - Amsterdam op de kaart

Totale lengte 80,8 / 83,3 km

Spoorwijdte normaalspoor 1435 mm

Aangelegd door Staat der Nederlanden

Geopend:

Den Helder - Alkmaar: 20 december 1865

Alkmaar - Uitgeest: 1 mei 1867

Uitgeest - Zaandam: 1 november 1869

Zaandam - Amsterdam Willemspoort: 15 mei 1870

A'dam Willemspoort - A'dam C.: 15 oktober 1887

Huidige status in gebruik:

Geëlektrificeerd

Den Helder - Alkmaar: 1958

Alkmaar - Amsterdam: 1931

Aantal sporen:

Den Helder - Schagen: 1

Schagen - Zaandam: 2

Zaandam - Amsterdam Sloterdijk: 3

Amsterdam - Sloterdijk - Amsterdam Centraal: 2

Baanvaksnelheid:

Den Helder - Heerhugowaard: 140 km/h

Heerhugowaard - Amsterdam: 130 km/h

Beveiliging of treinbeïnvloeding ATB EG

Treindienst door NS

Lijn K of Staatslijn K is de volgens de wet van 18 augustus 1860 van Staatswege aangelegde spoorweg Den Helder (toen Nieuwediep genoemd) – Alkmaar – Uitgeest – Zaandam –

Amsterdam. De spoorlijn kent drie spoorbruggen over belangrijke kanalen: de Koegrasbrug over het Noordhollandsch Kanaal bij Koegras, bij Alkmaar (1865) en over het

Noordzeekanaal bij Zaandam (Hembrug, 1878). Laatstgenoemde brug werd in 1983 vervangen door de Hemtunnel. Met de openstelling van de Hemtunnel werd tussen Zaandam en Amsterdam

Westerdok een geheel nieuw tracé in gebruik genomen, de oude lijn werd ten zuiden van het Noordzeekanaal behouden als havenspoorlijn.

Inhoud

1 Geschiedenis

2 Stations en gebouwen

2.1 Vervanging na de Tweede Wereldoorlog

2.2 Nieuwe en verplaatste stations

2.3 Heerhugowaard

Staatslijn K Den Helder - Amsterdam

Heiloo

Onze Lieve Vrouwe Ter Nood - Runxputte

Castricum

Het station werd geopend op 1 mei 1867. Het huidige stationsgebouw stamt uit 1969. Tussen 1914 en 1938 kende het station een tramlijn Castricum - Bakkum.

Het station ligt slechts enkele honderden meters van het Noordhollands Duinreservaat en is daarom ook in gebruik bij wandelaars.

Oude 1e station type SS 5e klasse (1866) perronoverkapping kunstwerk aan perrongevel

CASTRICUM, 19 april 2018 - Het stationsgebied van Castricum gaat rigoureus op de schop. Het verouderde stationsgebouw en de tunnel onder het spoor krijgen een flinke opknapbeurt en zullen in 2020 ook goed toegankelijk zijn voor mindervalide reizigers. Het huidige station in Castricum is bijna vijftig jaar oud. "De hoogste tijd om het op te frissen en aan te passen aan de eisen van deze tijd", vindt Kees Rutten van ProRail. "We pakken alles aan: het wordt toegankelijker, ruimer, lichter en comfortabeler."Bij de hoofdentree komt een beeldbepalende luifel, die het hele terrein overspant. Een hoge glazen wand biedt beschutting voor de reizigers. Ook bij de entree aan de achterzijde komt een luifel. Beide overkapingen zijn van een soort wit tentdoek gemaakt.Volgens wethouder Marcel Steeman sluit dat doek mooi aan bij de uitstraling van een kustdorp. "Uniek, dat zie je op geen enkel ander station in Nederland." Ook de perrontunnel wordt aangepakt. Die wordt lichter en de trappen worden ruimer. Daarnaast worden er drie glazen liften geplaatst. Het carillon komt ook weer terug bij het station. Het klokkenspel, een geschenk van de inwoners van Castricum, was verwijderd vanwege de bouw van de nieuwe fietsenstalling. Het wordt opgeknapt en teruggeplaatst. Ook de bloemenzaak komt terug, aan de zijde van de fietsenstalling.

De metamorfose van het station kost ruim zes miljoen euro. ProRail neemt bijna vijf miljoen voor haar rekening. De gemeente ruim een miljoen. Daarnaast is bij de provincie voor een half miljoen subisidie aangevraagd. Eind dit jaar moet de bouw starten en dan moet het nieuwe station in 2020 klaar zijn.