فەرهەنگا جوتپەیڤان

فەرهەنگا جوتپەیڤان

فەرهەنگا جوتپەیڤێت کوردی 

چوتپەیڤ دزمانێ کوردیدا: الثنائيات في اللغة الكوردية

جان وبەند کرن: ترتيب الثنائيات: دڤێ فەرهەنگا ژێریدا یا جوتپەیڤان من یێت جان وبەندکرن و رێک وپێک کرن ل دیف رییا ئەبجەدی یا کوردی ئەوێت دهاتن ل سەر زمانێ پەیڤدارێ کورد ژکەڤن وحەتا نوکە.

پێکئینان: تشكيل الثنائيات: پێکهاتنا ئەڤان جوتپەیڤان یا هاتی ژرێزەکا نەسەق ژدوو پەیڤان ب لێکدانا رێزمانی یا راست ودرست.

هەڤواتێت جوتپەیڤێ: ترادف الثنائيات: چوتپەیڤ: جوتەپەیڤ: دوپەیڤ: جوتە وشە: دوو وشە: پەیڤێت دووانە: دووبارە: جوتک: جێمک: جوتپەڤێت.

پێناسا جوتپەیڤێ: تعريف الثنائية: بێژەکا جوتە دهێتە لێگدان وپێگڤەگرتن وڤەبستن ب پەیڤەکا  لێکدەر وەکی:

(و) ، (ئو) (ئان )، (یان)، ئەڤ نەسەقا پەیڤان یا خوگرتی یا مکومە وناهێتە ڤەگوهازتن درستا رێزمانیدا:

١- تەرزێت لێکدان وڤەبستنا جوتپەیڤان:

ئەڤە پێنج تەرزن ژپەیڤێت جوتناڤ یێت ژهەمیا پتر دبەرنیاس دناڤ رست وهەڤوکێت نڤێسین وگوتن وئاخڤتنێدا، هەبونا جوتپەیڤان یا پێدڤی یە وەك ئێك بن ژلایێ پێكهاتنێ ڤە و دهێنە گرێدان ب رێكا ئێك ژگرێدانێت رێزمانی وەك ئالاڤێت پەیوەندیێ. ئەڤە دهێنە ژێک بژاندن دبن ڤان پێنج تەرز وجوینێت سەرەکی ئەڤێت بەر بەلاڤ دزۆربەی زمانێت جیهانێدا:

١- جوتپەیڤێت پێگڤەگرتین ب ( و).

٢- جوتپەیڤێت پێگڤەگرتین ب (یان ، ئان).

٣- جوتپەیڤێت دگرێدای ب هندەک ووشێت دی ڤە وەک: ( نە، ب، ل، حەتا، گەل).

٤- جوتپەیڤێت بەشاڤەند (لەیەکچوون) ئانکو دەستپێکا هەر دوپەیڤان پیتەکا یەکسانە.

٥- جوتپەیڤێت سەروادار( رێک ئێخستی نە ب سەروا دیماهیکێ ڤە).

بو رونکرنا ڤی بابەتێ گەلەک تاک وچق ژێ دچن دێ ل سەر هەر ئێکی ژوان نڤێسم  جودا جودا دا سود و مفا ژێ بهێتە وەرگرتن:

١- جوتپەیڤێت پێگڤەگرتین ب (و) : دناڤ بەرا پەیڤێت جوتناڤان تشتەکێ(پێگڤە نیس) یێ هەی دگەل ئێک، یان دبنە ( هەڤواتە ، هەڤبەش، مورادف) یان دبنە ( هەڤدژ) بو ئێکودو حەتا پلەکا بلند.هەر دو پەیڤ ژێک جودانە ب واتا خویا سەر بخۆ. بەلێ دەما دبنە جوتپەیڤ واتەکا نوی یان زۆر واتان ددەت ئەڤە ژی ل دیف رستا دهێتە دارشتن ژلایێ پەیڤکەری ڤە.

ئێکەم: نمونێت هەر دەم پێگڤەنیس: المتلازمات

ئەرد وئەسمان، شەل وشەپک، کولاڤ ودەرسوک، دەشت وزوزان، با وباران،  بێری وشڤان، دەزی ودەرزیک، کانی ورویبار، دار وتر، رێک وپڕ، کەر وگولک، دەهول وزرنا، رۆژی ونڤێژ، ئاواز وهوزان، رێز وسلاڤ، تیتن وقەلین، نیرک وهەنجار، هەیڤ وسال، گوشت وخوین، سپێدە وئێڤار ، کێر وپەنیر، سەر وچاڤ، چاڤ وبری، ستو وناڤمڵ، دەڤ ولێڤ، دل ومێلاک، بویک وزاڤا، ژن ومێر،، دەیک وباب، مام وبرازا، دەیک وکچ، باب وکور، خویشک وبرا، دەحل ودری.

رست وگوتن:

ئەرد وئەسمان ب گەهنە ئێک ئەڤ کارە چێنابیت.

ئەز دی دەیک وکچا جەربینم.

ئەز یێ ل دەشت وزوزانا ل تە دگەرییم.

ئەڤ رێک وپرە یا تەنگە.

ئەڤ شەل وشەپک دکەڤنن.

ئەمێت گوهدەینە ئاواز وهوزانا.

ئەو پەحشتا مروڤی بار تێ نەبیت بلا کەر وگولک تێ ب چەرن.

ئەو وەسا بەزی وخو ل وی دەحل ودری دا.

با وباران یا تێکرا دهاڤێت.

باب وکور چونە ئاقاری

بیری وشڤان یێ ل هەڤشی.

پشتا مە یا گەرمە ب مام وبرازا.

تو دبێژی بویک وزاڤانە.

تو دل ومێلاکێت منی.

جهێ خو دناڤ بەینا ژن ومێرا دا دکەت.

چەند کولاڤ ودەرسوکێت وی دجانن.

خودێ رۆژی ونڤێژێت تە قەبیل کەت.

دەهواتا وان یا ب دەهول وزرنا بو.

رێز وسلاڤێت مە ب گەهینە وان.

گوشت وخوین نا بیتە ئاڤ.

ل ڤی جهی سپێدە وئێڤاردخوشن.

مالە تە ئەم ب هەیڤ وسالا هەوە نابینن.

مروڤ نەمینیت بێ دەیک وباب.

من تیتن وقەلین دڤێت.

ناڤ بەینا چاڤ وبریا ئەو کەس بەرزەبو.

نیرک وهەنجار ئامیرەتێت جوتینە.

هەرێ ل سەرستو وناڤمڵێت وی.

هەرە بو من دەزی ودەرزیکێ بینە.

یێ ب دەڤ ولێڤێت من ڤە مای.

یێ بی سەر وچاڤە.

یێ دار وترانێ دکەن ل بیدەرێ.

یێ دبوینە کێر وپەنیر ل بەر ئێک ودو.

یێ دبوینە وەک خویشک وبرا.

یێت چوینە سەیرانێ ل سەر کانی ورویبارا.

دووەم: نمونێت هەڤواتە وهەڤبەش: الترادف

عەشق وڤیان، هەژار وبەلنگاز، خەم وکوڤان، ئاخ وئوف، کول وکوڤان، شین وتازی، ساخ وسەلیم، کەیف وخوشی، دەنگ وباس، هیڤی وئومید، دین وهار، سڕ وسەقەم، کەند وکۆر، هڕ وبا، ترس ولەرز، تەرش وکەوال، گفت وگوت، کەس وکار، راست ودرست، خێر وخوشی، دول ونهاڵ، ریس وتازی، ژار وژیر، ئێش وژان، کوچک ودیوان، مژ ومۆران، حەیف ومخابن، شول وکار، سەبر وهەدار، بزاڤ وچالاک، پاقژ وبژین، گوڤەند ودیلان، بەلێ ولەبێ.

ب خاترا هەوە ب مینن ب خێر وخوشی.

ترس ولەرز کەتە لێڤا وی.

تشتەک لێ نەهاتیە یێ ساخ وسەلیمە.

تە چ بزاڤ وچالاک هەنە.

تەرش وکەوالێت خو برنە چەرێ.

چ جارا خو بی نە کە.

چ دنیا یا بویە سڕ وسەقەم.

حەیف ومخابن ئەو مروڤە ب هێتە کوشتن.

خودێ سەبر وهەدارێ ب دەتە هەوە ژبەر ڤێ تاڕێتێ.

دبەر شین وتازیێ را نەچە.

دنیا ل بەر چاڤێت من یا بویە مژ ومۆران.

راست ودرستو خارو شکەستو.

رزقێ هندەکا یێ ل دین وهارا.

ژیان من بۆری ب ئاخ وئوفان.

سەرێ من جهێ خەم وکوڤانانە.

رست وگوتن ومەبەست:

عەشق وڤیانێ یێ خو ل دلی دای.

کچکەکا بەلێ ولەبێ یە.

لەشێ من یێ پڕ ئێش وژانە.

مە ب ژار وژیری بۆراند.

هەر دەم کوچک ودیوانێت وی دگرێداینە.

هەرن گڤت وگوتە کێ ب کەن.

وەغەرا هەوە یا ب کەیف وخوشی بیت.

یێ دچوینە ناڤ گوڤەند ودیلانێ.

یێ مایە بێ کەس وکار.

یێت دچوینە ڤان دول ونهاڵان.

ئەز بەس یێ کول وکوڤانا دادکەم.

ئەزێ گوهێ خو دەمە دەنگ وباسا.

ئەزێ مایمە بێ شول وکار.

ئەڤ کچە چەندا پاقژ وبژینە.

ئەڤ ئاقارە خڕ کەند وکۆرە.

ئەڤە چ هڕ وبایە.

ئەو چەند مروڤەکێ هەژار وبەلنگازە.

ئەو دینێ هە یێ مایە ریس وتازی.

سێیەم: نمونێت هەڤدژ: التضاد

رەش وسپی، بچیک ومەزن، راست وچەپ، مرن وژیان، هات وچو، سار وگەرم، شەڤ ورۆژ، دان وستاندن، بڤێت ونەڤێت، خێر وشەڕ، مان ونەمان، کرین وفروتن، هەرە و وەرە، دهێت ودچیت، رابە وروینە، حەق ونەحق، حەلال وحەرام، جان وکرێت، سەرڤە وبنڤە، بر وئینا، سەرئێک و بنێک، کێم  وزێدە، سەر وبن، کەڤن ونوی .

رست وگوتن:

چاڤێت وی یێت تاری بوین رەش وسپی ژێک جوداناکەت.

بچیک ومەزن بلا ب هێن شیلانێ.

تڤنک یێ  دهێنە من راست وچەپ.

مرن وژیانا مە دێ پێگڤەبیت.

وەکی سیتافکێ هات وچو.

سار وگەرم ئەڤە تە چ کر.

دنیا نە شەڤ ورۆژەکە.

ئاخڤتن دان وستاندنە.

ئەڤ کچە بو تەیە تە بڤێت ونەڤێت.

یێ ژخێر وشەڕی کەتی.

مان ونەمان ب دەستێ خودێ یە.

دنیا دهێتە دوتن ب کرین وفروتنی.

کارێ وی یێ بویە هەرە و وەرە.

مالێ دنیایێ دهێت ودچیت.

بەس بێژە من رابە وروینە.

وێ گاڤێ حەق ونەحق دێ بەیان بن.

حەلال وحەرام دئاشکرانە.

رەوشت نە ب جان وکرێتێ یە.

ئەو مروڤەکێ سەرڤە وبنڤە یە.

وێ کچێ ئەو ئاخڤتن بر وئینا.

وی ئەو سالکە سەرئێک و بنێکر.

بێ دەنگ ببە، کێم  وزێدە نە ئاخڤە.

کەس دوی ناگەهیت یێ بێ سەر وبنە.

وان جارەکا دی کەڤن ونوی بەر چاڤ کرن.

٢- جوتپەیڤێت پێگڤەگرتین ب (یان، ئان ): ئەڤ جۆرە دبنە ( دژ ورک)   دگەل ئێک. دهێنە پێگڤەگرێدان وڤەبستن ب شێوەکێ دنگانە. بنێرە ڤان نمونان:

مان یان نەمان، رەش یان سپی، قوز یان ماقوز، مرن یان ژیان، هەرە یان وەرە، رابە یان روینە، ئەڤە یان یا دی، کێم یان زێدە، تەحل یان شرین، ئێک یان دو، بکە یان نەکە، بگرە یان بەردە، کورت یان درێژ، جان یان کرێت، ئەرێ ئان نەرێ.

رست وگوتن:

ئەڤە من گوت چ کورت یان درێژ.

ئەم دێ جەنگی کەین مرن یان ژیان.

بکە یان نەکە ئەو بریارا تە یە.

تە چیە هو خو ددبادەی ودلڤینی رابە یان روینە.

تە چەوا چا دڤێت تەحل یان شرین ؟

تە کی ژوان دڤیت ئەڤە یان یا دی.

خو دیارکە بو مە رەش یان سپی.

خو سست نەکە بگرە یان بەردە.

ڤێ جارێ ژی هەرە قوز یان ماقوز.

ڤێ بخۆ راکە چ کێم یان زێدە.

مان یان نەمان گوتنەکا کوردانە.

من ئەو کچە نە ڤێت چ جان یان کرێت.

نە خەمە ئێک یان دو بلا بهێن من.

یێ دو دل نەبە هەرە یان وەرە.

ئێکێ ژدووان بێژە ئەرێ یان نەرێ.

٣- جوتناڤێت دگرێداین ب هندەک وشێت دی ڤە وەک: (نە، ب، ل، حەتا، گەڵ...)، ئەڤە دوو جوینن:

ئێکەم: جوتپەیڤ وەکی مە دیارکری ل ژۆری ژێکڤاڤێرن وجودانە ئانکو هەر پەیڤەک یا سەربخویە ژیا دی. بو نمونە:

 نەدخوت، نەڤەدخوت- نەدەرکر، نەدەرمانکر- نەکەرە، نەکورتانە- نە سویک، نە بازار- نەژمن ، نەژتە - نە چو، نەهات- نەهێرڤە، نەورێڤە- نە ئینا، نە بر- نە تو، نە ئەز-  پاش ل پێش، ئەردی حەتا ئەسمانی، ژڤێرێ حەتا وێرێ.

رست وگوتن:

ئەڤە چێ نابیت ژئەردی حەتا ئەسمانی.

ئەم هەردو نا چین نە تو، نە ئەز.

پێت ویی مان پاش ل پێش.

ژڤێرێ حەتا وێرێ دەستێ وی ما ل سەر کێرێ.

ما رەق راوستیای نە چو، نەهات.

نە ئەو سویکە، نە ئەو بازار.

نەژمن ، نەژتە  ئەڤێ نەبە.

نەهێرڤە، نەورێڤە ئەڤ شولە چێ نابیت.

هێلا تێگدا نە ئینا، نە بر.

هەر دو ب کێر ناهێن نەکەرە، نەکورتانە.

وەسا هێلا نەدەرکر، نەدەرمانکر.

یێ زوها بوی نەدخوت، نەڤەدخوت.

دووەم: هەردوو پەیڤ دیەکاسانن دوو بارە دبن درستێدا ئانکو هەردوک وەکێکن وب ناڤبرن ب ئالاڤێ ڤەبستنێ ودهێت بو بەر دەوامیێ وموکمیێ ودیارکرنێ ب درستی یا بێ خش وگومان. ژڤان جورا دزۆرن دزمانیدا:

 بو نمونە:

گاڤ ب گاڤ، سەر ب سەر، دیوارگەڵ دیواری، رۆژ ب رۆژ، سۆر ب سۆر، ئێک ب ئێک.

رست وگوتن:

ئەز ل دیف وی چوم گاڤ ب گاڤ.

ئەڤێ ب کێشە سەر ب سەر.

دیوارگەڵ دیواری بەرێ ڤە بو.

رۆژ ب رۆژ یێ ل کێمێ دەت.

سۆر ب سۆر کرە سەر بەرگێ.

من ئەڤە کر دا ببیت ئێک ب ئێک.

هەر وەها چێدبیت ئەڤ دوو پەیڤ ب هێن بێ ناڤبر یان لێکدەر: نمونە:

رست وگوتن:

ئەز جار جار سەرا وان دەم.

ئەز ل دیف وی چوم گاڤ گاڤ.

ئێش دهێن بار بار بەلێ دچن میسقال میسقال.

تراش تراش ئەز ل وی دگەریام ومن نەدیت.

خاندی جوت جوت ب ژورکەتن.

جان دمشەنە بەلی خوین شرین دکت کتەنە.

٤- جوتناڤێت بەشاڤەند: دهێنە پێگڤەگرێدان وڤەبستن ب شێوەکێ دنگانە یێ پڕ ئاواز - دەنگ حەتا رادەکا بلند وەکی ئێکن، دەستپێکا هەر دوپەیڤان پیتەکە یەکسانە و وەکێکن. بو نمونە:

قاف وقوف، سەح وسی، شەرت وشریت، قاز وقولنگ، حیل وحەوالە، شوخ وشەنگ، خەم وخیال، خێر وخوشی، دویر ودرێژ، دار ودرەخت، کەرب وکین، دەم ودەوران، خەمل وخێل، رەنگ وروی، گەشت وگوزار، گول وگولزار، چول وچیا، گێر وگرفت، فیت وفیتیان، زێر وزینەت، خەم وخەفەت، سڕ وسەقەم، دەرد ودەرمان، نیسک ونوک، سوسن وسونبل،  ژار وژیر، ژێر وژۆر، با وباران، گل وگیا، مژ ومۆران، مال ومولک، دین ودنیا، دەست ودان، رەپ ورویت، لەعب ولیت، دویر ودرازە.

رست وگوتن:

ئەڤە چ  قاف وقوفن.

ئەڤە چ خەمل وخێلە تە کری.

ئەڤە چ دار ودرەختن کومکرن ل ڤێری.

ئەڤە چ لەعب ولیتن تو ل سەر من دکەی.

ئەڤە دەرد ودەرمانن بو وی.

ئەم پێک ناهێن بێ شەرت وشریت.

ئەو مروڤە یێ هاتیە سەح وسی.

با وباران دگەل ئێک یێ دهێن.

چ سڕ وسەقەم کەتنە هناڤێت وان.

چەند گێر وگرفت ب سەرێ مە هاتن.

چەند مروڤەکێ شوخ وشەنگە.

خارنی ددەتە وان ب دەست ودان.

خێر وخوشی ژمە چون.

خەم وخیال بو من مان.

دنیا دەم ودەورانن.

رێکا مە یا دویر ودرازە.

ژیانا خو ب حیل وحەوالا برە سەر.

شویشتن ڤەشویشتن رەنگ وروی خارن وڤەخارن گەند وگوی.

قاز وقولنگا ژی پێت خو بلندکرن.

قیناغا مە یا دویر ودرێژە.

کچ حەژ زێر وزینەتا دکەن.

کەرب وکین نە خوش رەوشتن.

گەشت وگوزار ل کوردستانێ دمشنە.

مال ومولکێ خو هەمی فروتن.

مژ ومۆران کەتنە بەر چاڤان.

من چول وچیا تێک ڤەدان.

مە ژیان ب ژار وژیری قەتاند.

مە نیسک ونوکێت چاندن.

هندەک گل وگیا دانە بەر وان کەوالان.

هەر دو لایان ژێر وژۆر پێگڤە نا هێن گرتن.

هەردوکا بگرە دین ودنیایێ.

هەکە هەر دو هاتن فیت وفیتیانە.

وەک ماری یێ مایە رەپ ورویت.

یێ چویە ناڤ گول وگولزاران.

یێ کەتیە خەم وخەفەتا.

یێ  ل ناڤ سوسن وسونبلان نڤستی.

٥- جوتناڤێت ب کێش وسەروادار: ئەڤە ژی دو جوینن:

ئێکەم: هەردو پەیڤێت پێگڤە دهێن ب دیف ئێکڤە ئو ب ناڤنبڕن، یەکسانن ب یەک سەروا دیماهیک. پێگڤەگرێدانا وان دبیتە بێژەیەکا رێزمانی یا دوبارە ژڤەزڤرینا هەر وێ پەیڤا سەرەکی بو ئەوا ل دیف دهێت ب گوهورینا پیتا دەستپێکێ بو موکمکرنا ئاخڤتنێ. بو نمونە:

لەز وبەز، حنگ ودنگ، کێل وبێل، ترس وبرس، زەری وپەری، زەنگ وبەنگ، شل ومڵ، حال ومال، گەرم ونەرم، هات وبات، شریق وپریق، دار وبار، سست وپست، ، تیق ولیق، ، خان ومان، کەل وپەل، شەق ودەق، خێر وبێر.

رست وگوتن:

ئەڤ رێکە هات وباتە.

ئەڤ نانە یێ گەرم ونەرمە.

ئەم روینشتن دبن وان دار وباران.

ئەو چەندێ سست وپستە.

ئەو مانە بێ حال ومال.

ترس وبرسێ ب کەنە بنێت هاونا دێ کونکەن.

تو چەند ب لەز وبەز هاتی.

تیق ولیقا وان ژنانە ل بەر دەری.

زەنگ وبەنگ کەڤنە چیروکا زاروکانە.

شریق وپریق کەتنە ئەسمانی.

شەرە دناڤ بەینا واندا یا بویە حنگ ودنگ.

کەل وپەلێت خو راکە ول ڤێرێ نە مینە.

ل رەمەزانێ خێر وبێرزێدە دبن.

من بەرەک هاڤێت بو کێل وبێل.

 مە نەما قیت ومیت.

وی ناڤێت نەڤیێت خو کرنە زەری وپەری.

یێ شل بو باران لێ هات شل ومڵ بو.

ئەو نزانیت دێ چکەت یێ کەتیە شەق ودەقێ.

دووەم: ئەو جوتپەیڤن یێ دهێنە پێگڤەگرێدان ب ئامرازێ (و). پەیڤا سەرەکی دهێتە دوبارەکرن بێ گوهورین ب کەڤیتێ ژبلی زێدەکرنا پیتا (م) ل دەستپێکا پەیڤا دووێ ل جهێ پیتا ئێکێ ل پەیڤا سەرەکی بو موکمکرنێ وزێدە کرنا هێزێ ل گوتنان وئاخڤتنێ، بەلێ ئەگەر پەیڤا دووێ هاتە ڤەقەتاندن ژ یا سەرەکی وب هێتە گوتن چ واتێت سەر بخۆ نا دەت ب چ رەنگان. نمونە:

چەند گوند موند یێ ب رەخ گوندێ مە ڤە.

چ واتەی نادەت ئەگەر مە گوت: چەند (موند) یێ ب رەخ گوندێ مە ڤە.

هندەک شکەفت ومەفت یێ ل ڤی چیای.

چ واتەی نادەت ئەگەر مە گوت: هندەک (مەفت) یێ ل ڤی چیای.

چەند نمونێت دی:

گلێش وملێش، قیژ ومیژ، دەغەل ومەغەل، سێڤ ومێڤ، پیڤاز ومیڤاز، بەندک ومەندک، تراش ومراش، جۆک ومۆک، تڕش ومڕش، خان ومان، وەریس ومەریس.

رست وگوتن:

دوهی ئەز یێ شەپرزەبوم من جۆک ومۆک چێ دکرن.

ئەڤە چ هنارێت تڕش ومڕشن تە بو من یێت ئیناین.

برایێ وی وەک دینا یێ کەتیە دبن وان تراش ومراشا ڤە.

تژی دەغەڵ ومەغەل کەتن ل بەر دەری.

خویشکا من هندەک بەندک ومەندک ئێخستنە پارزینێ خۆ.

دێ هەرە بلەز بو من چەند پیڤاز ومیڤازا بینە.

کورێ من خان ومانا منە.

هوین هەمی ڤێ گلێش وملێشی پاقژکەن.

هەرە بو من وان قەد وەریس ومەریسکا بینە.

وان دەغەل ومەغەلا خرڤەکە سەر ئێک.

وەرن هندەک سێڤ وموڤا بخون.

یێ دکەتە گری قیژ ومیژ یێ ژێدچن.

٢- مەرجێت جوتپەیڤان:

١- دڤێت هەردوو پەیڤ ژ تەرزەکێ پەشێ ئاخڤتنێ بیت وەک:

ناڤ گەل ناڤێ: شەڤ وروژ- ژن ومێر – چول وچیا – بیری وشڤان – ژیان یان مرن

کار گەل کاری: هات وچو – هەرە یان وەرە – ئینا وبر- جیت وڤەجیت – رابە وروینە

هەڤالناڤ گەل هەڤالناڤی: سار وگەرم – تەڕ وشل – تەحل وشرین – کورت ودرێژ

هاوەڵکار گەل هاوەڵکاری: جار وبار- ڤێرێ ووێرێ – ژێری وژوری – سەرڤە وبنڤە

جهناڤ گەل جهناڤی: ئەز وتو – ئەڤە یان دی – ئەم وهوین – بمن وبتە

٢- دڤێت ناڤبر یان لێکدەرەک دناڤ بەینا وان جوتپەیڤاندا هەبیت وەک:

کەرب وکین – ئەرێ یان نەرێ – ساخ یان مری – گاڤ ب گاڤ – سپێدێ حەتا ئێڤارێ

٣- دڤێت گوهورین نە کەڤیتە نەسەقا جوتپەیڤان دا ئاواز نە هێتە تێکدان وکێم جاران گوهورین  وبەر وڤاژی کرن دکەڤیتێ وەک: راست وچەپ – چەپ وراست – نێر ومێ – مێ ونێر – هار ودین – دین وهار

٤- ڤان جوتپەیڤان دوو هەڤواتە یێ دهەین: دیار ونهین، تایبەت وڤەدای، سەرڤە وبنڤە:

ئەو جوتپەیڤن یێت کو پێکڤە گرێدای وهەر دەم دهێن دگەل ئێک دئاخڤتنێدا، ب کاردهێن بێ کێم کرن وزێدەکرن یان گوهورین، دەما دهێن پێکڤە زۆر واتە ومەبەستان ددەن: نهین، هێما، ڤەدان، ژێچون، ئەڤ ڤەگوهاستنە ددەتە ب سەر ڤان لایان وەک: جڤاکی، رامیاری، رەوشەنبیری، دەرونی، بەلێ دەما ڤاڤێردبن وژێکڤەدبن ئەڤە خڕ نامینن ودڤەگێریت سەر واتێت تاتبەت ئەوێت بەر نیاس ل نک مە هەمیان.   

من کێر وپەنیر دانان ل سەر مێزێ – ئەو یێت بوین کێر وپەنیر ل بەر ئێک. ئانکو دوژمنن

خودێ ئەرد وئەسمان یێت داین - ئەرد وئەسمان ب گەهنە ئێک تو نا بەی. بێ هیڤیکرن.

وی چەرم وهەستی ژوێرێ راکە – ئەڤە کچە یا بویە چەرم وهەستی. لاواز زەعیف.

رەش وسپی رەنگن – ل نک وی کەسی رەش وسپی ئێکن. یێ بێ ئەخت وبارە، چێ ل بەر جاڤا ناهێت.

٥- هەمی جوتپەیڤ دوو پەیڤێت لێکداینە ب لێکدەرەکی وزۆربەی وان ب (و) ، بەلێ نە هەمی دوو پەیڤێت دوبارە  دبنە جوتپەیڤ چ ب لێکدەر یان بێ لێکدەر:

جوتپەیڤ: تەرش وتالان – گەرم ونەرم – دەیک وباب – سەر وبن – گەند وگوی – کەسک وسۆر

دوو پەیڤێت دوبارە: جار جار – نالە نالە – کت کتە – روژ روژ – دەم دەم – پست پست

٦- هندەک ژڤان چوتپەیڤان دهێن وەک گوتن وبێژێت مەزنان دئاخڤتنێدا وگەلەک مەبەستان ددەت ئەو ژی ل دیف دارێژتنا رستا رێزمانی. نمونە:

ئار وپوخین: هویرکرن، نەرمژاندن ب قوتانی.                                

بخو وبلەیزە . چ کارا ناکەت، مەخەرمێ دلێ خویە.

پێش وپاش. نە یێ بنە جهە، یێ دو دلە.

تبل ونینۆک. ژێکڤەنابن، هەرێ دگەل ئێک.

جیت وڤەجیت. دبێژیت ودبێژتەڤە، گوتنێ دشیلیت                              

چاڤ وگوهن: دهشیارن، هەمی تشتا دزانن.

حنگ ودنگە: شەر وجەنگە، لێکدانە وقوتانە.                                 

خولی وهەلەمۆر: چنە وتورەهات، بێ بها.

دهول وزرنا. یا ب دەنگە، هەمی پێ دحەسیێن.  

ریس وچبلاق: چ ل بەر نە، یێ شویشتی.                             

زک وبنزک: خارنا عویری وکارێ شەڤێ.                                   

ژەنگ وگەمار: پیس وچەپەل، نە هاتیە شویشتن

سار وگەرم: چەند  بلەز تە دەرکر ودیارکر.

شوخ وشەنگ: ژێهاتی، زۆرێ تازە وکەیس ماقیل.

عەرد وئەسمان: ژێک دویرن، قەت نا گەهنە ئێک.

فەند وفێل: یێ جەمبازە، یی فێلبازە، نە یێ درستە.

قیری وگری: رویدانە، خەمە وبەهی ونیهارە.

کێل وبێل: ژهەمیا دگریت، بێ فەرق وجوداهی.                                      

گوشت وخوین: پێکڤەنە، ژێکڤەنابن، کەس وکاری.                                      

لەبێ وبەلێ: بەلێ ولەبێ. گوهدارن، ب رێزن وب تورن.                                                                      

ناڤ ودەنگ: بەرنیاس وناندەهی، مروڤێ پێشکێش.                                    

هار ودین. ب چولا دکەڤیت، یێ بێ مەژیە.

وەرە یان هەرە: ئێک ژدووان، خۆ ئێک دلکە.

یار ودوست: خوشە ویستی، پێک دکەن.

دوبارەکرن: دوپاتکرن: التكرار

گوتنا پەیڤەکێ یان رستەکێ پتر ژجارەکێ بو گەلەک واتە ورامانا وەک: موکمکرنێ، بنەجهکرنێ، فیراندنێ، پێڤەنانێ، مازنکرنێ، زێدەکرنێ، بەرزکرنێ یان بلندکرنێ.

دوبارەکرن: جهبە جهکرن وموکمرنا گوتنێ یە یان واتەکێ دگوهێ بەرامبەریدا. دا چ خش وگومان تێدا نەمینیت. پەیڤا دوپاتکر ئەوا ل دیفدا دهێت رامان وجهێت یا ئێکێ ئەوا سەرەکی پتر رون ودیاردکەت.

دوبارەکرنا پەیڤان درستا ئاخڤتنێ دا چ پیت بیت،دەنگەک بیت، کار بیت، ناڤ بیت یان رست بیت رامان وسود ژێ ئەوە دا ئەسەر وکارتیکەرا خۆ بکەت بو ژێبرنا رەنگێت خشێ وزێدەکرنا پێزانینێ بو وی کەسێ بەرامبەر، ئەڤ جورە پەیڤێت دوبارە نا هێنە پێکڤەگرێدان ب چ ئالاڤێت لێکدەر ب چ رەنگان ودجودانە ژجوتپەیڤان ژلایێ رێزمانێ ڤە.

براستی زمانێ کوردی ژی وەک زوربەی زمانێت دی ئەڤ جورە یێ ب کارهینای دهەمی رەنگێت ژیانێدا.

دوپاتکرن دو چق ژێ دچن:

دو پاتکرنا پەیڤانە (التّوكيد اللفظي ) و دوبارەکرنا واتەیێ (التّوكيد المعنوي)

بو رونکرنا ڤێ چەندێ هندەک نمونا دێ بەرچاڤ کەین بو پتر وەرگرتنا سود ومفایێ.

١- موکمکرنا پەیڤەکێ دئاخڤتنێ دا:

نە، نە ڤێ دارێ نە برە.

من، من ئەڤە نەکریە.

چێ،چێ؟ من ئەڤە نە گوتیە.  

٢- دوبارەکرنا دەنگەکی:

ئەڤە چ قر قرە؟

ئەو کییە ڤێ چک چکێ د کەت؟

چر چرا چیچکانە ژ دەرڤە.

٣- دوبارەکرنا کاری یان فەرمانی:

من گوتە تە بخو بخو، بو تە نەخار؟

بو خۆ برەڤە، برەڤە هەکە دێ تە گرن.

بخوینە، بخوینە دا بسەرکەڤی.

٤- دوبارەکرنا ناڤی:

چ گوت گوتکا بو من نەبێژە.

ئەڤە چ پستە پستە هوین دکەن.

باربار ئێش دهێت، بەلێ مسقال مسقال دچیت.

٥- دوبارەکرنا رستەکێ:

هوین هەمی وەرەنە ڤێری، هوین هەمی وەرنە ڤێرێ. 

من گوتە تە ڤی دەری بگرە، ما من نە گوتە تە ڤی دەری بگرە.

وەرنە سێڤا وەرنە سێڤا، تالانە ل خوخان وسێڤا.

پەیڤێت دو بارە: زۆربەی ڤان پەیڤان دەنگن ژهەمی جۆرێت دژیانێدا:

ئاخ ئاخ: ئەڤە ئاخ ئاخە ژڤی نساخی دهێت. 

بڤ بڤ: چ پێڤەدان ناهێن بێ بڤ بڤ.   

بق بق: چەند بق بق ژڤی جەرکی دهێت.    

پت پت: دێ بەس پت پتێ بکە سەڕی مندا.    

تپ تپ: یێ دهێت گوهێ من تپ تپا پیان.     

تڤ تڤ: تڤ تڤا ژڤی ماتۆری دهێت.      

تک تک: من سێ چار تک تک ل سەری وی دان.       

تیق تیق: تیق تیقا وان ژنانە ل بەر دەری. 

تەق تەق: تەق تەق ژدەرگەهی یێ دهێت.   

چر چر:  ئەڤە چ چر چرە تو دگەل من دکەی.     

چک چک: من  چک چکەک یا ژ تە زانی.

چیپ چیپ: هژبە بەس  چیپ چیپی بکە.   

حوت حوت: هند لێدا حوت حوتە ژێ هات.    

حیر حیر: حیر حیر ماهینێ یە دگوڤێ ڤە.

خر خر: دەما دنڤم سێنگێ من گەلەک خر خرێ دکەت.  

خش خش:  خش خشا ماری یە دبن گلگلەی ڤە.  

درنگ درنگ: دەما ئەو گەڤر گرێلبوی درنگ درنگ ژێ هات.

رپ رپ: دگەل رپ رپا پێت وی ئەز ژخەو رابوم.   

زر زر:  تە های ل زر زرا کەری هەیە ل سەر بێدەرێ.   

سرسر: سر سرا ئاڤێ یا دهێت. 

شرشر: ئەو شر شرا دهێت ژمەزریبا بانی.        

شریق شریق: ژبەر شریق شریقا سەری خۆ ژخەو رابو ڤە.    

عورعور: دێ بەس ڤێ عور عورێ بکە.       

عەوعەو: عەو عەوا سانە ژدەرڤە. 

فرفر: دەما ئەو زادی دخوت فر فرێ دکەت.        

فیت فیت: چ فیت فێتا بو من لێ نەدە.  

ڤیز ڤیز:  ڤیز ڤیزا خوینێ یە ژ پێ وی دەر دکەڤیت.     

قێر قێر: مالا تە تو چەند قێر قێرێ دکەی.   

قیژ قیژ: ئەڤە چ قیژ قێژە تە سەرێ من گێژکر.     

کف کف:  کف کفا کورەماری یە دبن وی بەری ڤە. 

گور گور: گور گورا عەورا یێ دهێت.

نال نال: نال نال یا ژوێ برینداری دهێت.    

نر نر: ژبەر چێ ئەو سە یێ نر نرێ دکەت؟         

نەو نەو: کتک بێ نەو نەو نا بیت.        

هژهژ: هژ هژا دار وبارانە ژبەر بای.   

ویق ویق: ویق ویقا بەقانە دئاڤێدا. 

٢٠١٨ / دهوک / ئەحمەد عەلی حەسەن

فەرهەنگا جوتپەیڤان

Glossary of Kurdish Binomials

collected and translated

BY

AHMED ALI HASAN

جوتپەیڤ دناڤبەرا کوردی وئنگلیزیدا

ژکوردی بو ئنگلیزی بەراورد

    / Comparative with English Binomial in Kurdish

ENGLISH                                                                                            KURDISH    

ئاخ وئوخ                                                                      moan and regret                                    

ئاخ وئوف                                                                       moan and sigh                                                                        

ئار وپوخین                                                                  flour and powder                                  

ئاسن وچیمنتو                                                                  iron and cement                            

ئاش وئاڤ                                                                        mill and water                                  

ئافک وبرنج                                                                      broth and rice                                

ئاڤ وسابین                                                                  and soap  water                                                                    

ئاڤ وسولین                                                             water and waterway                                 

ئاڤ ولیسک                                                                   water and moist                              

ئاگر وگەرم                                                                 fire and brimstone                                                                       

ئاواز وهوزان                                                          melody and poetry                              

 ئمزاکری وختمکری                                                     signed and sealed

ئێش ودەرد                                                                    ache and disease                                  

ئێش وژان                                                                         ache and pain                              

ئیش وکار                                                              work and occupation                                     

ئێک وهەمی                                                                    one and all       

ئێک یان دو                                                                             one or two                                     

ئە ونە                                                                                 yes and no            

ئە یان نە                                                                            yes or no               

ئەرد وئەسمان                                                                   ground and sky                          

 ئەرێ ونە                                                                  yes and no            

ئەرێ یان نەرێ                                                           yea or nay             

ئەز وتو                                                                     I and you              

ئەسل وئیجاخ                                                  origin and tribe                                          

ئەڤین وشویکرن                                           love and marriage                                                           

ئەڤە ویا دی                                                                this and that          

ئەڤە یان یا دی                                                       this or the other           

ئەڤە یان دی                                                                           this or that                                                                 

با وباران                                                                           wind and rain

با وباروڤ                             wind and rainstorm                                    

باب وبابکال                                                          father and grandfather

باب وکور                                                                          father and son

باژێر وگوند                                                         town and country         

باسک وقەلین                              cigarette stick and pipe                                                     

باش وخراب                                            good and evil                                             

باشتر وپیستر                        better or worse                                           

باکۆر وباشۆر                       north and south                                          

بانک وئەرز                                 two villages

ببە یان بهێلە                         take it or leave                                           

بچیک ومەزن                       small and big                                              

بخو وبلەیزە                         dine and dance                                           

بخو وڤەخو                                    eat and drink                                      

بخوینە وبنڤێسە                      read and write                                            

بر وئینا                                    take and fetch                                         

برین وحشکرن                      cut and dried                                              

بژی وبمرە                          live and die                                               

بژی وفێربە                          live and learn                                            

بژین وپاقژ                           neat and tidy                                             

بشو وبکە بەر                       wash and wear                                          

بڤێت ونەڤێت                          like or dislike                                            

بکە بەر وبدرینە                    wear and tear                                             

بکە یان نەکە                            do or undo                                               

بگرە یان بەردە                       hold or release                                          

بلند وحشک                          high and dry                                              

بمن وبتە                             mine and thine                                               

بون وخودانکرن                    born and bred                                            

بون ومەزنکرن                     born and raised                                        

بویک وزاڤا                          bride and groom                                        

بێری وشڤان         milkmaid and shepherd                                                    

بینە وبکرە                           bring and buy                                            

بینە وگوهبدە                         see and hear                                               

بێنەر وگوهدار        looker and listener                                                          

بەر وئاخ                         stone and soil                                                                      

بەروپشت                            front and back                                           

بەژن وبال                           altitude and stature                                      

بەفر وباران                       snow and rain                                                                 

بەلاش وعەلاش       free and for nothing                                                      

بەلێ ولەبێ                    yes and yeah                                                                 

پارە وپول                          cash and stamp                                                                     

پاش وپێش                           back and forth                                           

پاقژ وبژین                           clean and sober                                          

پاک وراپێچای                      spick and span                                           

پاکژ وبژین                          neat and tidy                                              

پتر یان کێم                           more or less                                               

پڕ وگرتی                            bagged and tagged                                     

پرت ومرت                          part and parcel                                           

پولیس ودز                           cops and robbers                                        

پویش وپەلەخ                                hay and straw                                     

پیچ  ب پیچ                                little by little                                                                            

پیر وکال                                        old and aged                                                                        

پیرت وپەر                           fur and feather                                           

پیس وچەپەل                        down and dirty                                          

پێش وپاش                           before and after                                         

پێشی وپاشی                         fore and aft                                                

پێلاڤ وگۆرە                        shoes and stockings                                   

پەپ وچەنگ                           foot and hand                                                                    

پەحنی وتبل                          heel and toe                                                

پەر وپیرت                          fur and feather                                            

پەرتوک وکاقز                      books and papers                                       

پەز وگورگ                           sheep and wolf                                                                  

پەنج وددان                                 claw and tooth                                       

تاری وروناهی                      darkness and light                                       

تڕ وڤڕ                                    fart and nonsense                                                                     

ترس وبرس                           fear and starving                                                              

ترس وخوشی                       fear or favor                                               

ترس ولەرز                          fear and panic                                                                   

ترش وتیژ                            sour and spiced                                                                         

تری وگەنم                           grape or grain                                            

تشت ومشت                         things and belongings                                

تفکە وپاقژکە                        spit and polish                                            

تل و پل                                      toe and finger                                                                  

تل وپی                                    toe and foot                                                                            

تیتن وقەلین                        tobacco and pipe                                                            

تیر وبست    spear and skewer                                                                 

تیر وکڤان    spear and bow                                                                      

تیق ولیق  laugh and laughter                                                                  

تێل وتەمبیر  string and mandolin                                                            

تەر وتەلیس   wet and damp                                                                     

تەر وهشک    wet and dry                                                                       

تەرا وبەرا    bit and scatter                                                                     

تەرش وکەوال sheep and cattle                                                                

تەقن وشێل                     mud and mire                                                     

تەنا وئارام                           peace and quiet                                         

جار وبار                             time to time                                               

جان وبەند                            fit and proper                                           

جان وبەند                            fitting and proper                                      

جان وکرێت    pretty and ugly                                                                

جل وبەرگ   clothes and wearing                                                          

جیت وڤەجیت   chew and rechew                                                               

جەرباندی ودرست                  tried and true                                             

جەرگ وهناڤ    liver and bowels                                                           

چاڤ وبری  eye and brow                                                                      

چاڤ وگوهن                        eyes and ears                                            

چاڤکە وبنێرە   look and watch                                                                

چاک وپیس                          good and evil                                            

چق وتاک                                  branch and bough                                 

چول وچیا                desert and mount                                                    

چون وهاتن                          back and forth                                           

چیچەلوک وهێک                   chicken and egg                                         

چەپ وچیر    curve and crooked                                                            

چەپ وراست                        left and right                                             

چەپ وشاش                         warp and woof                                          

چەپەل وپیس                        down and dirty                                          

چەرم وهەستی   skin and bone                                                                

چەکیچ وسندان                      hammer and anvil                                     

چەکیچ وشالوک                     hammer and sickle                                    

حال ومال        properties and possessions                                             

حساب وکتاب    accounts and statements                                                

حنگ ودنگ   stroke and blow                                                                

حوری وپەری   fairy and fairy-like                                                         

حوسن وجەمال    beauty and prettiness                                                   

حولی ومەرجان     jewels and necklace                                                   

حیز ودز     abject and stealer                                                                

حیل وحەوالە     cheat and deceive                                                          

حێل وسست                          fast and loose                                            

حێل وسڤک                          hard and fast                                             

حەتاڤ وحەنەک                    sun and fun                                               

حەفە دەڤ                             hoof and mouth                                         

حەق ونەحق     right and wrong                                                              

حەق ونەحەق   right and unjust                                                              

حەقی ونەحەقی     justice and injustice                                                    

حەکیم ولوقمان   healer   and    doctor  

حەلال وحەرام     licit and taboo                                                               

حەیف ومخابن   alas and alack                                                                 

خار وڤیچ    bent and twisted                                                                     

خارن وڤەخارن                     food and drink                                            

خال وخارزا                         uncle and niece                                          

خال ونیشان                          sign and mark                                             

خان وبەر                            house and home                                                                                

خان وبەر                            house and front                                          

خان ومان                            house and living                                        

خر ومر                              things and belongings                                

خر ومرک                               luggage and baggage                               

خڕ یان چنە                          all or nothing                                             

خراب ووێران                      wrack and ruin                                            

خرچ وخاڤ                                      lazy and inert                                  

خرخرک ومرمرک   things and belongings                                             

خودێ وپێغەمبەر              God and messenger                                         

خور وخوین                         blood and guts                                         

خوشی ونەخوشی                   ups and downs                                          

خولام وخدام     maid and servant                                                            

خولی وهەلەمۆر                    dust and ashes                                            

خوێ وفلفل                          salt and pepper                                           

خویشک وبرا    sister and brother                                                           

خێر وبێر favor and grace                                                                      

خێر وخوشی   charity and joy                                                                 

خێر وشەڕ bless and fight                                                                      

خەبسە وچون                        hustle and flow                                         

خەج وسیامەند  two lovers                                                                       

خەسی وخەزیر   mother and father in law                                              

خەم وخیال          sadness and fancy                                                       

خەم وخەفەت     gloom and agony                                                          

خەم وخەمگینی                     gloom and doom                                       

خەم وکوڤان                         sorrow and grief                                         

خەمل وخێل   ornamenting and scarf                                                      

خەمل وکوک  ornamenting and decoration                                                                           

خەنجەر وکاڤلان                    cloak and dagger                                       

دار وبار                              trees and boughs                                        

دار وبەر                             sticks and stones                                       

دار ودرەخت    wood and jungle                                                             

دان وستاندن                         give and take or debate                             

دان یان وەرگرتن                   give or take                                               

ددان وپەنج                                   tooth and claw                                  

ددان ونینوک                   tooth and nail                                                  

درست وخەلەت                     right and wrong                                        

درێژ وکورت                        long and the short                                     

درێژی وگرانی                     height and weight                                     

دستار وهەڤجار  grinding and plough                                                      

دل وبیر                              hearts and minds                                       

دل وجان     heart and soul                                                                     

دل وگول                             hearts and flowers                                     

دل وگیان                             heart and soul                                            

دل ومێلاک   heart and liver                                                                    

دهول وزرنا                         fife and drum                                             

دهێت ودچیت   come and go                                                                    

دوجار یان سێجار                   twice or thrice                                            

دوست ودوژمن                     friend or foe                                               

دول ونهال  valley and canyon                                                                    

دولک وبوتل                         jug and bottle                                            

دولک ومەسین                      jug and bottle                                             

دوهن وئاڤ                          oil and water                                             

دویر ودراز                          far and away                                              

دویر ودرێژ  far and long                                                                        

دویر ونیزیک                        far and near                                              

دیار وساناهی                        plain and simple                                        

دیتن ودەنگ                         sight and sound                                         

دیکل ومریشک   cock and hen                                                                

دین ودنیا    religion and life                                                                   

دین وهار   mad and insane                                                                    

دەحل ودری   thicket and thorn                                                               

دەخل ودان                           wheat and grains                                        

دەر وجیران  door and neighbor                                                              

دەرد ودەرمان   plague and remedy                                                         

دەرد وئازار  disease and agony                                                              

دەرزی ودەزی                      needle and thread                                      

دەزی ودەرزیک                    needle and thread                                      

دەست وپێ                           arm and a leg                                           

دەست ودار order and rule                                                                      

دەستهلاند یان رەڤین                fight or flight                                             

دەشت وزوزان     plain and resort                                                           

دەشت ولەیلان  desert and wildness                                                          

دەغەل ومەغەل                     things and baggage                                   

دەڤ ولێڤ                           mouth and lip                                            

دەم ل دەم   time to time                                                                          

دەم ودەوران     time and rotation                                                            

دەنبوس ودەرزی                    pins and needles                                        

دەنگ وباس  sound and gossip or news                                                  

دەنگ ورەنگ                       sound and color                                         

دەهول وزرنا                        drum and clarinet                                      

دەور وبەر    behind and front                                                                

دەیک وباب                          mother and father                                      

دەیک وکچ                           mother and daughter                                 

رابە وروینە  stand an sit                                                                         

راست وچەپ   right and left                                                                   

راست ودرست                      straight and right                                       

راست ولەنگ                       right and wrong                                       

راوستە وهەرە                      stop and go                                                

رم وکڤان                              bow and arrow         

رح وجان                                soul and spirit                                                                     

رزق ونەسیب                       sustenance and fortune                              

روناهی وتاریاتی                   light and dark                                            

روین وزەیت                        oil and vinegar                                          

روین وئاڤ                          oil and water                                             

رۆژ ب رۆژ  day by day                                                                         

رۆژ وخاک                          sun and sand                                              

رۆژ وسیهـ، رۆژ وسیتافک       sun and shade                                            

رۆژ وشەڤ                         morning and night                                     

رۆژ وهەیڤ                         sun and moon                                           

رۆژهەلات ورۆژئاڤا               east and west                                             

رۆژی ونڤێژ  fasting and prayer                                                             

رێ ورێبار                          road and path                                            

رێ وریبار path and river                                                                       

رێز وسلاڤ  respect and greeting                                                           

ریس وتازی   nude and naked                                                                 

ریس وچبلاق      nude and undressed                                                      

رێک وپڕ  path and bridge                                                                     

رێک وپێک                         neat and order                                           

ریهسپی وماقیڵ    aged and venerate                                                        

ریهـ  وسمبێل                        beard and mustache                                  

رەز وپەز                                        orchard and cattle                           

رەش وبەلەک    black and white                                                             

رەش وسپی   black and white                                                                 

رەش وشین                          black and blue                                           

ڕەق و تەق     harsh and tough                                                               

رەقس وستران                            dance and song 

رەنگ وروی    color and face beauty                                                     

رەهـ  وریشال                         root and root hair                                      

رەهـ وتاک                           root and branch                                         

رەهـ وچق                           root and branch                                         

زرنا ودەهول                        fife and drum                                           

زک وبنزک    belly and pennis                                                               

زوی ودرەنگ                      early and late                                             

زێدە یان کێم                         more or less                                               

زێر وزیڤ  gold and silver                                                                     

زێر وزینەت   gold and jewels                                                                

زین ولغاڤ                          saddle and bridle                                       

زەحمەت وئیزا                      toil and trouble                                          

زەری وپەری                       names of fairies                                         

زەعیف ودرێژ    slim and tall                                                                  

زەڤی وجوک                        field and stream                                         

زەلال وئاسان                        pure and simple                                         

زەنگ وبەنگ                       Goat's names                                             

زەنگل وفیتی                        bells and whistles                                      

ژار وژیری     poverty and misery                                                         

ژاژی وپەنیر   cheese and its variety                                                       

ژڤێرێ و وێرێ                     to and from                                               

ژن ومێر     wife and husband                                                                      

ژناڤدا وژدرڤە                       inside and outside                                     

ژنک ومێرک                       ladies and gentlemen                                 

ژۆردا وژدەرڤە                     down and out                                             

ژیان ومرن، مرن وژیان          life and death                                             

ژێر وزانا     wise and smart                                                                   

ژێری وژۆری   south and north                                                                  

ژێکڤەکە وهێرشێ بکە             divide and conquer                                    

ژێهەل وژوردا  ascend and descend                                                        

ژەنگ وژەهر     rust and poison                                                             

ژەنگ وگەمار   dirt and filth                                                                   

سابین وئاڤ                          soap and water                                          

ساخ وسەلیم                          alive and healthy                                       

ساخ یان مری                       alive or dead                                              

سار وگەرم                          hot and cold                                              

سپێدە وشەڤ                         morning and night                                     

سپێدە وئێڤار   morning and evening                                                        

ستران وسەما                                   song and dance                                 

ستو وناڤمڵ    neck and shoulders                                                           

سڕ وسەقەم  cold and chilly                                                                    

سست وپست                         lazy and inert                                            

سست وخار                          loose and curved                                        

سویار وپەیا   rider and walker                                                                

سویک وبازار market and bazar                                                              

سۆر وسپی                          red and white                                             

سیار وسپیندار   two villages                                                                   

سیر وپیڤاز    garlic and onion                                                                

سێڤ وپورتوقال                    apples and oranges                                    

سینگ وبەر                         breast and front                                         

سەبر وهەدار  patience and endurance                                                    

سەح وسی  censor and watch                                                                 

سەحکە وبینە                        look and see                                              

سەر وبن                             top and bottom                                          

سەر وبەر   head and front                                                                      

سەر وپێ    head and foot                                                                       

سەر وچاڤ    head and eye                                                                     

سەر وشوین                         head and value                                          

سەر ومل                            head and shoulders                                   

سەر ونجم  head and face                                                                       

سەرتیک وشەکر                    cream and sugar                                        

سەرڤە وبنڤە   surface and down                                                             

سەروە وکێشە                       rhyme and rhythm                                     

سەرێک وبنێک                                   up and down                                                                   

سەنی ومەنی   wile and trick                                                                   

شاخ وداخ   mount and peak                                                                   

شاهـ وخاتین                         king and queen                                          

شپێن وشەوتین                      crash and burn                                           

شدیای یان سست                    hard or soft                                                

شریق وپریق  noise and sounds                                                              

شرین وفەرهاد   two lovers                                                                      

شل ومڵ  wet and moist                                                                          

شوخ وشەنگ                       handsome and pretty                                 

شول وکار  work and deed                                                                      

شویشتن وڤەشویشتن     washing and rewashing                                        

شێت وشەیدا                        mad and crazy                                             

شێر وپلنگ                          lions and tigers                                          

شیر ودەبانجە                        sword and pistol                                        

شیر وکاڤلان                         sword and shield                                       

شیر وهنگڤین                        milk and honey                                         

شێل وبێل  mess and chaos                                                                     

شێلم وشلندر  turnip and beet                                                                   

شین وتازی                      obsequies   and funeral                                                           

شین وشادی    sadness and happiness                                                     

شەر وتەناهی                        war and peace                                           

شەرت وشریت   term and condition                                                        

شەرم وحەیا  shame and shy                                                                    

شەش وبێش   six and five                                                                        

شەڤ ورۆژ  night and day                                                                      

شەق وپێن  slap and kick                                                                        

شەق وپەق   split and crack                                                                    

شەق ودەق   slap and blow                                                                     

شەکر وتیژاتی                      sugar and spice                                         

شەکر وخوێ sugar and salt                                                                     

شەکر وهنگڤین sugar and honey                                                              

شەل وشەپک                        trouser and garment                                  

شەمبی وئێک شەمب   Saturday and Sunday                                              

شەنگ وشوخ  handsome and pretty                                                        

عوریک وریڤیک    stomach and intestine                                                

عەجیجک ومەجیجک   kids and infants                                                     

عەرد ودەریا                        land and sea                                               

عەرد وئەسمان                      earth and sky                                             

عەرز وعەیال  wife and kids                                                                     

عەرز ونامیس   honor and virtue                                                              

عەسل وئیجاخ             origin and tribe                                                     

عەشق وڤیانaffection and love                                                               

عەشق وئەڤین                         passion and love                                       

عەیب وشەرم    shame and shyness                                                         

فایدە وخوسارەت                    win or lose                                                

فلان وبێڤان  so and so                                                                                

فیت وفیتلان  proper and exact                                                                 

فەرق وجودا   variety and difference                                                       

فەند وفێل    trick and deceit                                                                    

ڤێت یان نەڤێت   like or dislike                                                                 

ڤێرێ ووێرێ                                    here and there                                                                

ڤین وشەر                            love and war                                              

ڤین وهێلان                           love and leave                                            

قاچ وقۆر               dish and plates                                                          

قاز وقولنگ                         ducks and drakes                                       

قاف وقوف   bit and pieces                                                                     

قرش وقال                                    hay and straw                                     

قفل وکلیل                            lock and key                                              

قیت ومیت   supply and ammunition                                                       

قێری وفەریاد   weep and wale                                                                

قیری وگری                         weep and wail                                           

قەپاخ وشیشە                        cork and bottle                                          

قەلەم وحوبر                         pen and ink                                                

قەهر و خەم  grief and worries                                                                

کار وبار   work and deed                                                                        

کار وکوک                            decoration                           readiness and

کارکە یان بمرە                     do or die                                                    

کانی ورویبار                                     spring and river                              

کچخال وکور خال                            niece and nephew                              

کچمام وکورمام                     niece and nephew                                    

کراس وفیستان     dress and gown                                                            

کراس وکورتەک   gown and dress                                                           

کرین وفروتن   buy and sell                                                                     

کلیل ودور                           lock and lock                                             

کوپ وتەبلیک                                                             cup and saucer    

کوچک وخانی                      hearth and home                                        

کوچک ودیوان   hall and guesthouse                                                       

کورت ودرێژ                       short and tall                                              

کورت وشرین                       short and sweet                                          

کورت یان نێزیک      short or near                                                            

کوسک وچەپەر   bastion and fort                                                            

کول وبرین                          swelling and wound                                  

کول وکوڤان                         inflammation and grief                             

کولاڤ ودەرسوک    hat and headband                                                     

کومکرن یان ژێبرن                plus or minus                                            

کێر وپەنیر                                     cheese                                knife and            

کێر وچنگال                         knife and fork                                            

کێش وڤەکێش                                  rhyme and rhythm                            

کێشان وپالدان                       push and pull                                             

کێل وبێل    stone and rocks                                                                    

کێم وچنە                             few or none                                                

کێم وزێدە  little and much                                                                       

کێم وکاسی                           few and lack                                              

کەر وگولک   donkey and bullock                                                           

کەرب وکین  hatred and aversion                                                            

کەزی وبسک    plait and lock                                                                 

کەس وکار                           kith and kin                                               

کەڤن ونوی   old and new                                                                       

کەل وپەل                            demands and needs                                   

کەند وکۆر dale and hole                                                                        

کەیف وخوشی                      joy and delight                                          

گر دۆل                               trench and pit                                             

گر وگەند                             hill and dale                                              

گفت وگوت    uttering and discussion                                                      

گلێش وملێش   dirt and filth                                                                      

گلە وگازندە blame and complain                                                            

گوت وبەند   sayings and proverbs                                                          

گوتن وکریار                        word and deed                                           

گوڕێن وبریسی                     thunder and lightning                                

گوشت وپتات                        meat and potatoes                                      

گوشت وخوین  flesh and blood                                                                

گوشت یان مریشک                flesh or fowl                                              

گوشت یان مریشک                mutton or fowl                                           

گوڤەند ودیلان     dancing and circling                                                     

گول وگولزار   flower and roses                                                              

گول وگیا  flower and grass                                                                     

گول ونێرگز  rose and narcissus                                                             

گوهبدە وفێربە                       listen and learn                                          

گێر وگرفت                             obstacles and difficulties                         

گیز وباهیڤ nut and almond                                                                    

گەرم وئاگر                                       heat and fire                                                                 

گەرم وگۆر                          fire and brimstone                                      

گەرم ونەرم                          hot and soft                                               

گەرماتی وهوینکاتی               heating and cooling                                   

گەشت وگوزار   tourism and resort                                                          

گەند وگوی                                   feces                                    stool and

لغاڤ وزین                                     saddle                               and bridle

لنگ وپیق   leg and calf                                                                           

لێبورین وژبیربرن                  forgive and forget                                      

لێدە وبازدە                           hit and run                                                  

لێنانگەهـ وسەرشو                  kitchen and bath                                        

لەبێ وبەلێ                                   yes and yeah                                                                             

لەز وبەز                             fast and furious                                          

لەزین وبەزین                       fast and swift                                             

لەیل ومەجنین    two lovers                                                                        

مار ودیپشک     serpent and scorpion                                                      

مال وحال   fortune and wealth                                                                

مال وعەیال                                                                  wife and children

مال وملک                 and estate                                               property

مال ومولک   money and property                                                          

مال ومێر  household and husband                                                         

مام وبرازا                           uncle and nephews                                     

مان یان نەمان life or death                                                                       

مرن وباج                            death and taxes                                           

مرن وژیان                          death and life                                             

مری وزیندی                   dead and alive                                                  

مری وساخ                          dead or alive                                             

مری وڤەشارتی                                                            dead and buried    

مژ ودومان                                                                         mist and fog          

مژ ومۆران  fog and mist                                                                        

مشک وپشیک        mouse and cat                                                           

مشک ومار   mouse and snake                                                               

من وئەوان                           self or others                                             

موخل وبێژنگ   sieve and riddle                                                              

مۆری ومەرجان        pearl and coral                                                        

مێر وژن، ژن ومێر                husband and wife                                       

میر وگزیر                          prince and servant                                        

مێرگ وباغ  meadow and orchard                                                          

مێرگ وچیەمەن    meadow and garden                                                    

مێش ومۆر       insects and vermin                                                          

مێش ومۆر flies and bugs                                                                       

مەت ومام، خالەت وخال          aunt and uncle                                           

مەم وزین   two lovers                                                                            

نازک ودەلال            coquetry                                              delicate and

نازک ونازەنین   soft and delicate                                                            

ناڤ ودەنگ                          name and fame                                          

ناڤ ونیشان                          name and address                                      

ناڤدا ودەرڤە                          In and out                                                  

نان وپیڤاز  bread and onion                                                                    

نان وچا   bread and tea                                                                          

نان وخوێ                           bread and salt                                            

نان وزک bread and food                                                                        

نان وماست  bread and yogurt                                                                 

نان ونیڤشک                         bread and butter                                        

نان وئاڤ    bread and water                                                                   

نساخ ووەستیای                     sick and tired                                            

نقوکرن یان  مەلەڤانی              sink or swim                                              

نوکە یان پاشی   now or then                                                                    

نوکە یان نە                          now or never                                              

نێر ومێ    male and female                                                                    

نیرک وهەڤجار   tillage steering and plough                                            

نێروە ورێکان     both clans                                                                     

نێزیک ودویر                       near and far                                               

نیسک ونوک                   lentil and chickpea                                          

نیشابدە وبێژە                        show and tell                                             

نیشابدە وبێژە                        show and tell                                             

نیڤشک وهێک                      butter and eggs                                          

نیڤشک وهێک                      butter and eggs                                          

نە تو نە ئەز   neither you nor I                                                               

نە چو نەهات  neither go nor come                                                          

نە سیکە نە بازار neither market nor bazar                                              

نەتە ئینا نەتە بر you neither fetch nor take                                              

نەدخوت ونەڤەدخوت             neither eating nor drinking                            

نەدەرکر ونەدەرمانکر             neither worsen nor cure                              

نەرم و ڤچ                   soft and mellow                                                   

نەرم وحەلیم                             soft and modest                                         

نەرم ونۆل                            soft and delicate                                           

نەژمن ونەژتە           neither mine nor yours                                            

نەکەرە  ونەکورتان               neither donkey nor saddle                              

نەگرت و نە بەردە            neither catch nor throw                                        

نەهێرڤە ونەوێڤە      here nor there                                                 neither

نەهێک ودەهێک           ninth and tenth                                                     

هات وبات    may or may be not                                                              

هات وچو  arrived and left                                                                      

هات ونەهات  be or not be                                                                       

هار وحێنج   insane and ferocious                                                            

هار ودین       insane and mad                                                                 

هاڤین وزڤستان      summer and winter                                                     

هاوار وگازی     yelling and shouting                                                      

هڕ وبا  wind and storm                                                                         

هرچ  وهوڤ bear and monster                                                                

هرمێن وگورمێن  beats and slaps                                                               

هش وئەقل     reason and mind                                                                

هنگڤین وقەیماغ                       honey and cream                                      

هیچ وپیچ      none and nothing                                                               

هیچ یان هەمی                      any and all                                                 

هیر وگر     small and great                                                                     

هیر ومیر                            bits and pieces                                           

هیڤی وئومید   hope and desire                                                                 

هێل ودارچین   cardamon and cinnamon                                                  

هەرە یان وەرە   leave or come                                                                 

هەژار وبەلنگاز  poor and needy                                                              

هەسپ وپێ                          horse and foot                                           

هەسپ وعەرەبانە                   horse and buggy                                        

هەڤال وهوگر   friend and comrade                                                          

هەل ومەرج   condition and terms                                                           

هەلاتن وبشکڤتن                    rise and shine                                             

هەلال وبەیبین                       types of flowers                                         

هەلگرە وهەلبژێرە                 pick and choose                                         

هنداڤ ودەرڤە                       above and beyond                                                                          

هەیڤ وسال  month and year                                                                   

هەیی ونەیی    owing and lacking                                                            

واق ویق  caw and croak                                                                        

وەرە یان هەرە    come or go                                                                    

وەکر ونەکر                                                                  done and undone

یا وی ویا وێ                        his and hers                                                  

یار ودوست    girlfriend and lover                                                           

یاری وحەنەک  joke and fun                                                                   

یاسا ونزام                           law and order                                             

یەک ودو the one and the other                                                               

2018 / DUHOK

جوتپەیڤێت کوردی.pdf 

ب پتر پێزانینا ب ئنگلیزی ل سەر ڤی بابەتی سەرەدانێ ببە ڤی لنکێ ل ژێری:

  https://sites.google.com/site/partridgesong/translation/binomial