پێناسینکرنا ناڤێت زانستی
ل ژێری کۆمەکا ناڤێت پێناسێت زانستی نە یێت دهاتینە رونکرن وشروڤەکرن ب کورتی ب مەبەستا پێزانینێت زمانی وبەرامبەرکرن دگەل زمانێ عەرەبی و ب تایبەت یێ ئنگلیزی.
ئابۆری: ئابووری: علم الأقتصاد – Economy – چالاکیا مرۆڤە ژبەرهەمهێنان ودابەشکرن وپێگوهورین وب کارهێنانی کالا وخزمەتگوزاری.
ئازادیخوازی: الليبرالية - الحرية الشخصية – Liberalism – فەلسەفەکە داخازا ئازادیێ ویەکسانیێ دکەت.
ئاساییکرى: تەتبیع - التطبيع - Normalization- : پەرێکڤەئینانا پەیوەندیا ناڤ بەرا دو دەولەتان.
ئاڤاکرن: باژێرڤانی - علم العمران – Ekistics – ئەڤ زانستە لێکولینێ دکەت ل سەر ئاڤاکرنی وئاکنجیبون و نیشتەجێهبونا مروڤ وبەشەری.
بالندەناسین: علم دراسة الطيور- Ornithology – چقەکە ژزانستا گیانەوەری دیفچونێ دکەت ل سەر تەیر وبالندان.
پێکهاتنا رونیێ: التركيب الضوئي - التمثيل الضوئي - تبادل الأكسجين مع غاز الفحم في النبات – Photosynthesis ڤەگوهاستنا ئوکسجینێ دگەل غازا کومرێ دروەکاندا.
جوانناسین: ئێستاتیک - علم الجمال – Aesthetics – بەشەکە ژفەلسەفا سەرەدەری دگەل سرووشتی جوانیێ وهونەری وسەلیقێ.
جەبر - علم الجبر - Algebra - زانستەکە ژزانستێت بیرکاری بەلێ جوداهی دناڤ بەرا وێ وزانستا ژمیریاری ئەو ب پیتا ئامەژە پێ دهێتەکرن نە ب هژماران.
چەرخێ روناکی: گەشبونا مەژی - عصر التنوير - Age of Enlightenment
چەرخێ روناکی: گەشبونا مەژی - عصر التنوير - Age of Enlightenment - ئەو چەرخە یێ مێشک گەشبوی ژتاریستانا نەزانینێ ورەشباوەریێ ب رێکا کارئینانا مەژی ولێکولینێ وتێگەهێ.
خواستەکی: المثالية - مجموعة الخصائص الممتازة - Idealism - کۆمەکا خسلەتێت پاک وهێژا.
خۆڤیکی: النرجسية: الأنانية - Narcissism - دههێتە گوتن بو وی کەسی یێ زۆر حەژخۆکەربیت.
خەلکناسین: گەلناسی - زانستا گەلان - اتنولوجيا - علم الشعوب - Ethnology - زانستا جڤاکی دیاردان شروڤەدکەت ل سەر رەوش ودوخێت خەلکی ژلایێ مادی ورەوانی ڤە.
دلناسی: نوژداریا دلی - کاردیۆلۆژی - كرديولوجيا - علم طب القلب - Cardiology – چقەکە ژبەشێت نوژداریا ناڤخۆیا هناڤان ب تایبەتی ل سەر ساخلەمیا دلی وچارەسەرکرنا ئێش ودەردێت دپێڤەگرتی ب دلی ڤە وهەر وەسا یێت زڤرینا خوینێ.
دووانپەرستن: دووانیەتی - الثنوية - Dualism - فەلسەفەکە یا دوێ باوەریێدا کو دو خودێ یێ دهەین دگەردونیدا ئێکێ چاکە ویێ دی یێ خرابە.
دیاردەزانین: دیاردەناسین:علم الظواهر – Phenomenology – دیاردەناسیین دزانستێدا دهێت وەک سالوخدان بو کۆمەکا پێزانینان پێکڤە دگرێددەت ب تێبینێت سەربوری ب دیاردەکا تایبەت ل گۆرێ بنگەهێت تیوری.
دەردناسین: علم الأوبئة – Epidemiology – ئەو زانستە دهێتە زانین دبن ناڤێ زانستا بەلاڤبونا دەردان و ئێکە ژ زانستا نوژداری یا سەرەکی ودیف چونێ دکەت کا حەتا کیژ ئاستی کارتێکەرێ دکەت ل سەر ساخلەمی وئێشی دناڤ جڤالیدا.
دەسەڵاتی: ئەریستۆکراتی – الأرستقراطية – Aristocracy - دەستهەلاتا تەخەکێ یان جوینەکا تایبەت ل سەر حوکمی ب رێکا نفشینیێ ژباب وباپیران.
دەمجهی: دەمشوینی – الزمكان – Spacetime – ڤەبستنا جوت رامانان، دەم وجهـ پێگڤە، کو دبیتە هەر چار کنارێت ڤالاهیا ژدەرڤە.
دەنگناسین: علم الصوتيات – Phonetics – زانستا دەنگڤەدانێ یان دەنگێ پەیڤان کو دبیتە چقەک ژزانستا زمانزانی، ل سەر دەستگایێ دەنگی ودەرکەڤتنا دەنگان ژدەڤێ مروڤی وجانوبەندکرنا وان ب درستی.
رزیبون – الإنحلال - Decay - پێشڤە چونەکا بەروڤاژی یە ژدرستیێ بەرەف خرابیێ ڤە دچیت.
رفتارگرایی: مامەڵەگەرایی - السلوكية: Behaviorism – تیوری یە یان ژی ریبازەکە دزانستا روانزانیدا یێ کو هەمی تشتێت مادی وب دەست د‌هێنە گرتن.
روتینا حوکومی: بیروقراتی – بيروقراطية – Bureaucracy – رەنگەکێ روتینی یە دەستهەلات ب کاردئینیت بو گیروکرنا شوپاندنێ وب جهئینانێ.
رووەکناسین: علم النبات – Botany – لێکولینا زانستی ل سەر ژیانا رووەکان.
رۆژهەڵاتناسین: الاستشراق – Orientalism - لێکولینا وێژێت روژئاڤا ژلایێت روژئاڤاناسینان.
رەواقی: الرواقية – Stoicism - قوتابخانەکا مێشکی یە یا فەلسەفی.
رەوانناسی: دەروونناسی - سيكولوجيا - علم النفس- Psychology - رەوانناسی: زانینا هزرێ ورەفتاران.
زانستا بایۆکیمیا - علم الكيمياء الحيوية – Biochemistry – بەشەکە ژزانستێت سروشتی ویێ تایبەتمەندە ب پێکهاتیا کیمایێ دپارچیت شانێ دهەمی زیندەوەران چ هویرگەلبن وەک: بەکتریان، فەتریات، کەڤزۆک یان ژی بالا وەک: مروڤ، گیانەوەر یان رووەک.
زانستا بنۆکا مللەتان: ئێتنۆلۆژی - علم الأعراق -Ethnology – زانستا رەوشەنبیری یا بەراوردکری، دیف چونێدکەت ل سەر خسلەتێت دەستکەفتێیت مللەت وگەلان ورەوش ورەفتارێت وان ژ لایێ شارستانی ورەوشەنبیری وبیروباوەریان.
زانستا بەستیێ: جەمەدێ: علم الجليد – Glaciology – ئەو زانستە یێ پیتێ ددەتە جوم وریباران وتلخێت جەمدێ وبەستیان ب تەرزەکێ گشتی ودیاردێت سروشتی یێت پێڤەگرێدای.
زانستا بەنجێ - علم التخدير – Anesthesiology – چقەکە ژبەشێت نوژدارێ گرنگی ددەتە چارەسەریا ئێشی ل دەمێ نەشتەگەریان.
زانستا پێکهاتیا کەڤران: مۆرفۆلۆژی - علم التشكل – Morphology – دبوارێ جیلوجیێدا ئەو زانستە کو لێکولینێ دکەت سەر پێکهاتیا کەڤران وبەران وچاکسازیا کشتوکالی وچاندیان.
زانستا پەشینا پەیڤان: علم الاشتقاق - Ethnology – زانستا رەهورێشالان یان زانستا دیروکا پەیڤ وبێژ ووشان.
زانستا دەردێت گیانەوەران: علم الأوبئة الحيوانية - Epizootiology – مێشەخورێت دەرەکی یێت ل گیانەوەران، نوژداریا بەیتەری، زانستەک دیفچونێ دکەت نمونێت دەرد وئێشان ل نک گیانەوەران.
زانستا دەنگان - دەنگەواری - علم الصوت – Acoustics – بەشەکە ژوان زانستان یێ پر چق ورامان زۆر پێتێ ددەتە دەنگان، ژۆری دەنگان، ژێری دەنگان، ب گشتی هەمی پێلێت میکانزما دەنگی دغازاندا، رونیاندا وتشتێت رەقدا.
زانستا رەوشتان: علم الأخلاق – Ethics – کۆمەکا تۆر وعەدەت ورێزبەندانە یێت درست وب نرخ وبها دناڤ بەرا خودانێت کارێت تایبەت.
زانستا زارۆکی: علم الأجنة - Embryology – زانستا چیبونا زارۆکی ومیکانزما پێکهاتیا بەشێت وی وبەرف گەشبونێ وپێشکەڤتنێ ڤە.
زانستا سالوخەتێت گەردونی - علم أوصاف الكون - Cosmography – زانستکە لێکۆڵینێ دکەت ل روی وپێکهاتیا گشتیا گەردونێ.
زانستا سزادانێ: علم العقاب – Penology – ئەڤ زانستە بسپوردارە د رێکێت سزادان تەپساندن ووهەرشاندنا رەفتارێت سویچداران ب شێوەکێ رێگرتنێ ونەهێلانێ وهەر وەسا سەردەری دگەک گرتیان.
زانستا شانان: علم الخلايا -Cytology - Cytotechnology – زانستکە لێکۆڵینی دکەت ل سەر بنەماکانی ئاڤاکرنا بایۆلۆجی، چ رووەک یان گیانوەر.
زانستا فیزیایێ: علم الفيزياء - Physics – ئەو زانستە یێ لێکولینێ دکەت ل سەر تێگەهێن بنگەهین وەک: هێز، دەم، وژێدەرێت وان، وەک: گرزی ومادە ولڤینا وان.
زانستا کول وژانێ - علم الألم – Algology – ئەو زانستە چارەسەریا نوژداری بو ئێش وژانان.
زانستا کولکان: وەرەمان: ئۆنکۆلۆژی - علم الأورام – Oncology – نوژداریا کولکان چقەکێ زانستی یە یێ بسپۆرە دوەرەماندا ب مەبەستا پێزانینا کا چەوا بلندبیت وڤەددەت و بهێتە چارەسەرکرن وب چ رەنگ خۆ ژێ ب پارێزن.
زانستا کێزەلۆکان: علم الحشرات – Entomology – چقەکە ژزانستا گیانەوەری پیتێ ددەتە کێزکان وکێزەلۆکان.
زانستا کەڤران: علم الصخور -Petrology – ئەو بەشە یێ گرێدای ب پێکهاتیا کەڤر وبەران ب رەنگەکێ بچیک.
زانستا کەڤنە زیندەوەرزانی:علم الأحافير: Paleontology – هەر وەسا دهێتە پێزانین وەک زانستا پێڤەنیسێت کەڤنار یان ژی ئەوێت بوینە بەرستە پێڤە.
زانستا گەهان: علم المفاصل – Arthrology – ئەڤ زانستە چاڤدێریێ دکەت ب گەهوەرسەلان ئانکو ئەو پێڤەگرێت دناڤ بەرا هەستیکان، ل رویێ پێکهاتنێ وئەرک ونەخۆشی وچارەسەریێ.
زانستا موریکان: علم البلورات - Crystallography - ئەڤ زانستە دخونیت وێنێ ژدەرڤە یێ دیار وپێکهاتیا ژناڤدا وکا چەوا چێبوینە وکا چ کانز تێدا هەنە.
زانستا مێژویا جیۆلۆجی:علم التاريخ الجيولوجي - Geochronology – ئەڤ زانستە دیاردکەت ب درستی ژی وتەمەنێ راستەگو بو کەڤر بەرێت خلخلاندی و هەر وەسان دردومە ورەمولتان.
زانستا مەیێ: خەمرێ: علم الخمر – Enology – ئەو زانستە یێ کو گرێدایە ب چێکرنا مەیێ وخەمەێ وجۆرێت عەرقان بەلێ مایێ خۆ دچاندن وچنینا تری ناکەت.
زانستا هەبونی: هەبوونناسی - انطولوجيا - علم الوجود – Ontology – ئەڤ زانستە گرنگترین ورەسەنترنی چقە ژمیتافزیایێ.
زانستی خاک و رووەک - زانستی کشتوکالی - علم الزراعة - الهندسة الزراعية- Agronomy – بوارێ ڤێ زانستێ یێ ڤەدایە ب زۆر ئالانڤە وەک: زانستێت جڤاکی، سروشتی، ئابۆری وتێگەها چاندن وگەلەک جورێت کشتوکالی.
زانستی مرۆڤان: ئەنتروپولوجی - علم الإنسان – Anthropology – زانستا مروڤێ تەکانە یە، کار، رەفتارا جڤاکی، شارستانی ورەوشەنبیری.
زماناسینا بەراوردی: علم اللغة المقارن - Philology - ئەڤ زانستە چقەکە ژ زانستا زمانزانینا دیروکی یێ پیتێ ددەتە بەرهەڤدانا زمانان بو دیارکرنا پەیوەندیا مێژویێ دناڤ بەرا واندان.
زمانزانین: علم اللغة – Lexicology – ئەڤ زانستە لێکولینێ دکەت ل سەر هەڤواتا پەیڤ وبێژان ژلایێ بنۆکێ ودیروکێ ڤە.
زۆردەواری: حکومەتی فاشیستی: فاشیزم – الفاشية – Fascism - رژێمەکا سیاسیی تۆتالیتاری توندراوە وزۆردەستە ب تەپەسرکرنا ئازادیان.
زینداوەری – ژیانزانی: زیندەوەرناسی: بایۆلۆژی -علم الأحياء – Biology – زانستەکا سروشتی یە خاندنا ژیانێ وزیندەوران دکەت، ژلایێ پێکهاتنێ وئەرک و گەشەکرنی مەزنبونێ و دابەشبونێ ڤاڤێرکرنێ.
ژمێریاری: علم الحساب – Arithmetic – چقەکە ژبیرکاری دیفچونێ دکەت ل سەر هژماران، ب تایبەت پروسەیێت کۆمکرنێ، ژێبرنێ، لێکدانێ ودابەشکرنی وبلندکرنا بنۆکی ودەرهێنانا رەهوکاکان.
ژێدەرین: الاستقراء - Induction - رێبازەکە ب دەرخستنا گشتی ژتایبەتمەندیان یان ژێدەرچون ژبەشان بەرەف گشتیان.
ژینگەهزانین: دەوروبەرزانی - اكولوجيا- علم البيئه – Ecology - زانستا ژیانێ یە لێکولینێ دکەت ل سەر پەیوەندیان دناڤ بەرا دەروبەران وزیندەورەران،
ستێرەناسین - علم الكواكب – planetology - Astrogeology – لێکۆلینێ دکەت ل سەر کەفشەکەڤران ونەیزەکان یێت پەیوەندیدار ب بنۆکا ژیانێ ڤە وسستەمێت خاکا ستێرانڤە ژهەمئ رەنگان.
سوفیاتی: التصوف - Mysticism - رێبازەکا رەفتاری یە ل سەر هناڤحشکیێ وخۆدانەپاش ژتشتێت پێچ وخراب و بەرف چاکیانڤە.
سەرمایەداری: کاپیتالیزم – الرأسمالية – Capitalism – سستەمەکێ ئابۆری یە خۆ ب سەر رێبازێت بەرهەمئینانێ ڤە ب دەستخۆڤە دئینیت وسەرێت سەرمایان ودراڤان.
سەقاناسین: علم المناخ – Climatology – چقەکە ژجوغرافیا سروشتی لێکۆلینی دکەت ل سەر توخمێ گازوسفێر وکەشوهەوا و کارتێکرنا وان ل مرۆڤ وگیانەوەران و رووکان.
شیمیا: کیمیا - علم الكيمياء – Chemistry – زانستا مادەی، گوهورینا لێ چێدبیت، ب تایبەت خسلەتا وان، ئاڤاکرن، پێکهاتی، رەفتار، کارلێکرن، تێکەلبونا لێ چیدبیت.
غەنوسی: جۆرەکێ سوفیاتیێ – الغنوصية – Gnosticism - مەیلەکا سوفی یە ئارمانج ژێ ئەوە زانینا نهینیێت رەبانی راستەراست یا بێ ناڤندی.
فرۆکەڤانی: علم الطيران – Aeronautics – ئەو زانستە یێ بسپۆری یا هەی ددەرهینانا ودرستکرنا ئامیرێت فرۆکەڤانیێ و تەکنەلۆژیا ب کارئینانا بالەفران.
فینۆلۆژی: دراسة الأحداث البيولوجية – Phenology – لێکولینێ دکەت ل سەر دیاردێت سروشتی وەرزانە ب تایبەتی سەبارەت کەش وبای وژیانا رووەک وگیانەوەران.
فەلسەفە: ئەڤینا ریسپیتیێ - الفلسفة - محبة الحكمة – Philosophy – لێکولینێ دکەت ل سەر ئاریشێت سەرەکی وگشتی ئەوێت پێڤەگرێدای ب هەبونێ ڤە، زانینێ، نرخ وبهاکان، هزر وزمان.
ڤەدان: هاڤێتن - الطفرة – Mutation - تشت ب هێنە گوهارتن ودەربازبن ژرەنگەکی بو ئێکێ دی بێ کو ببۆریت دقویناغاندا.
ڤەگهورین: گواستنەوە - التحول – Transmission - بیردوزەکا زانستی یە دبێژیت کو تشت دومدار هەر پێذشڤەچونێ دکەن بەرەف ڤەگهورینێ.
قرانی: براندن: کۆمەلکوژی: کۆمکوژی - جينوسايد: إبادة جماعية: Genocide – ئەو کارە دهیتەکرن بو نەهێلان وبراندن وقرکرنا مللەت وگەلان ب شێوەكی کۆم وگشتی.
قەدەری: باوەڕ به چارەنووس - الجبرية: القدرية - Fatalism - مەزهەبەکێ فەلسەفێ یە دبێژیت کو مروڤ یێ هاژۆکە نەیێ هەلبژارۆکە.
کارانتینکرن: الحجر الصحي - Quarantine - جیاکردنەوەی مرۆڤ یان ئاژەڵ بۆ بەرگریی له گواستنەوەی نەخۆشی.
کاریزما: هێزا زێدەبار – الكاريزما – Charisma – بالکێشیا کەسانە، هێز وشیانەکا بێسنۆر، ژێهاتیا خودایێ، دیاریا خوداوەندی.
کرداری: بەرژەوەندگەری: فەلسەفا قازانجی - المذهب العملي: فلسفة الذرائع – Pragmatism - خۆڤیکە ب کارەکی رادبیت بلا یێ کرێتبیت بەلێ دکەت دا ئومیدا بەرژەوەندیا خۆ ب جهبینیت.
کورکرن: کوربون - التعمية - Blinding - مەزهەبەکێ رامیاری یە دژێ بەلاڤکرنا رەوشەنبیریێ وزانینێ ل ناڤ هەمی کۆمێت مللەتی.
کەسایەتی: الشخصية – Personality - کۆمەکا خسلەتێت مروڤی یێت نەمەردی.
کەڤنەشوپی: کلاسیک - الكلاسيكية – التقليدية - Classics – traditional - رێچکەیە یان ڕێبازەکا کەڤن ل وێژه وهونەریدا.
کەڤنەواری: ئارکیولوجی - علم الآثار – Archaeology - ئەو زانستە دیفچونێ دکەت ل سەر بەرمایێت مروڤان ل دیف خۆ هێلاین ل وی دەمێ دەستپێدکەت کو مروڤان ئامیرێت برینێ وقەتکرنێ چێکرن.
گەشبون: پرشنگدانەوە - الإشراق – Radiance - پەیدابونا روناهیێت دەرونی وپێلدانا وان ل سەر گیانی ب گشتی پشتی ئازادبیت ژمادەیێت لەشی.
گەلڤیک: الشعوبية - Populism - خۆڤیکا عەجەمان ل سەر عەرەبان.
گەنگەشە: الجدل – Controversy - دئەسلدا هونەرێ گڤتوگویێ یە ودان وستاندنێ یە ول نک سوقراتی رەدکرنا بیرا دژبەرە.
لەشکەلشاندن: توێکارزانی - علم التشريح – Anatomy – چقەکە ژزانستا بایولوژی پیتێ ددەتە وێنە پێکهاتیا لەشێت زیندەوران وهەر وەسان بەش وئەندامان ژهەمی لایانڤە.
مروڤی: الناسوت – Humans - تەبیعەتا بەشەری یێ کو هاتیە ئەفراندن.
مێوەئاڤ: النسغ – Sap - ئەو ئاڤە یا ژێهەل دچیت درووەکاندا.
مەزهەبێ پێخوشیێ: الأبيقورية - مذهب اللذة – Epicureanism - داخازا لەزەتا مێشکی دکەت وپێخوشیا گیانی ورەوانی.
ناڤداری: برستيج: مكانة اجتماعية ذات هيبة ونفوذ – Prestige - تەخەکا جڤاکی یا ب دەستهەلات وپشتەڤانی.
نموونەیی: بژارەیی: داهاتوویەکی پاکی: یوتۆپیا - يوتوبيا: المدينة الفاضلة - Utopia – جیهانەکا بژارە ویا پاکە ژکەمی رەنگێت ژیانێ.
نوژداریا ددانان: طب الأسنان - Odontology – لێکولینا زانسی یە ل سەر پێکهاتیا ددان و نەخۆشی وئازارێت وان.
نوژداریا زاروکان: علم طب الأطفال – Pediatrics – چقەکێ نوژداری یە پیتێ ددەتە چاڤدێریا زاروکان.
نوژداریا گوهی: طب الأذن – Otology - چقەکێ نوژداری یە پیتێ ددەتە ئەرکێ گوهی وەک: بهیستن، سیستەمی هەستیاری هێلکاری وهەر وەسان ئێش وئازارێت ب گوهی ڤە گرێداین و دەستنیشانکرنا وان دگەل چارەسەریێ.
نەزانین: جەهالەت - الجاهلية - State of ignorance - رەوشا عەرەبان پێشی ئیسلامێ.
هێزاگەل: سەردەستیاگەل: دیموکراتی – الديمقراطية – Democracy - دەسەڵاتی گەل ئانکوحوکمرانی ژلایێ خەلک خۆ ب رێڤە ببەت.
هەلبژارتن: الانتخاب - Selection - ل نک داروینی زەگونا سروشتی یە ئانکو جەنگە دکال مانێ وژیان بو خورتی یە.
٥-٩-٢٠٢٣ – دهوک – بەرهەڤکرن ووەرگێران – ئەحمەد عەلی حەسەن