« Τέλεση δωροδοκίας από υπάλληλο του Υπουργείου Οικονομικών: η νέα, εκτός μέτρου αυστηρή, διάταξη».

Γιαννακέλου Ιωάννη

Δικηγόρου

ΜΔΕ Ποινικών Επιστημών Α.Π.Θ.

υπ. ΜΔ Αστικού Δικαίου Δ.Π.Θ.

     Στο αρ. 235 ΠΚ, που τιμωρεί την παθητική δωροδοκία υπαλλήλου, με το ν. 3666/2008 προστέθηκε δεύτερη παράγραφος, η οποία πλέον, ύστερα και ιδίως από το ν. 3943/2011 και το ν.4055/2012, τυποποιεί δυο διακεκριμένες μορφές[1] δωροληψίας, προσδίδοντάς τους έτσι μεγαλύτερη απαξία. Η μια αφορά τις περιπτώσεις που η αξία των ωφελημάτων υπερβαίνει τις εκατόν είκοσι χιλιάδες ευρώ (120.000 ευρώ[2]) και η άλλη αφορά δωροληψίες ανεξαρτήτως ποσού τελεσθείσες από υπάλληλο του Υπουργείου Οικονομικών. Και για τις δύο μορφές, το έγκλημα μετατρέπεται από πλημμέλημα σε κακούργημα με απειλούμενο πλαίσιο ποινής κάθειρξη πέντε έως δέκα έτη[3] σωρευτικά με χρηματική ποινή.

     Στη δεύτερη διακεκριμένη μορφή αξίζει να σταθούμε περισσότερο. Είναι δεδομένο ότι τέθηκε πρόσφατα (ν.3943/2011), υπό την πίεση των δεινών οικονομικών δεδομένων της Ελλάδας[4], ως ένα «μέτρο» (μεταξύ πολλών άλλων) για την πάταξη του φαινομένου της απώλειας δημοσίων εσόδων, λόγω και της δωροδοκίας των εφοριακών και τελωνειακών υπαλλήλων, που μπορεί να πεί κανείς ότι οδηγεί σε παράλειψη είσπραξης ή μειωμένη είσπραξη των κάθε λογής φόρων. Ας δούμε ένα παράδειγμα όμως. Υπάλληλος πράγματι του υπουργείου οικονομικών δέχεται απλώς την υπόσχεση από πολίτη για παροχή 50 ευρώ, για μια τελειωμένη υπηρεσιακή του ενέργεια, που ανάγεται στα καθήκοντά του (νόμιμη ενέργεια). Αυτός ο δράστης, απειλείται ύστερα και από το ν. 3943/2011 και 4139/2013 με πλαίσιο ποινής από πέντε έως δέκα έτη κάθειρξης και υψηλότατη χρηματική ποινή! Έτσι καταλήγουμε όμως σε μια υπερβολική διεύρυνση της τιμώρησης με μόνο κριτήριο την ιδιότητα του προσώπου του δράστη. Άραγε αυτή η ιδιότητα προσδίδει αυξημένο άδικο στην πράξη ή ενοχή του δράστη που να δικαιολογεί αυτή την εκτίναξη της ποινής;  Η αλήθεια είναι ότι το προστατευόμενο έννομο αγαθό της αντικειμενικής λειτουργίας της υπηρεσίας[5] αυτό καθαυτό δεν βλάπτεται περισσότερο όταν η δωροληψία γίνεται από υπάλληλο του Υπουργείου Οικονομικών. Επίσης, δεν είναι κατανοητό γιατί ο συγκεκριμένος υπάλληλος να έχει αυξημένη ενοχή σε σχέση με άλλους υπαλλήλους. Επομένως, δεν υπάρχει η απαιτούμενη ήδη σε επίπεδο απειλούμενης ποινής αναλογία αδίκου-ενοχής του δράστη και ποινής αφετέρου[6]. Η χρησιμοποίηση επίσης του πολίτη απλώς ως μέσου για την επίτευξη μιας γενικότερης σκοπιμότητας (π.χ. τυχόν αύξηση δημοσίων εσόδων) προσκρούει στη συνταγματική αξιοπρέπεια του ανθρώπου που κατοχυρώνεται στο αρ. 2 παρ. 1 Συντ[7]. Καταλήγουμε άρα στο συμπέρασμα ότι η υπέρμετρη διεύρυνση της ποινικής καταστολής ως αντίδοτο της αύξησης μιας μορφής εγκληματικότητας ή δύσκολης μορφής εγκληματικότητας (ανάλογα και με την εποχή), δεν μπορεί να προωθείται ως λύση όταν προσβάλει συνταγματικά δικαιώματα, όπως η αξία του ανθρώπου[8].

     Το μόνο που θα μπορούσε ίσως να δικαιολογήσει τη διακρίνουσα αυτή ρύθμιση είναι η αποδοχή της άποψης ότι με τη δωροδοκία υπαλλήλου π.χ. της εφορίας, διακινδυνεύει επίσης και άλλο έννομο αγαθό, αυτό της περιουσίας του δημοσίου. Όμως, κάτι τέτοιο αφορά μόνο τις δωροληψίες που αφορούν σε πράξεις που αντίκεινται στα καθήκοντα του υπαλλήλου (πράξεις παράνομες) κι όχι σε όλες τις περιπτώσεις δωροληψίας τελεσθείσες από τέτοιους υπαλλήλους (πράξεις νόμιμες). Όπως και να’ χει, θα μπορούσε να αυξηθεί το κατώτατο όριο ποινής κι όχι να ακολουθηθεί η κακουργηματοποίηση των πράξεων των εν λόγω δραστών με μόνη τη διακινδύνευση που μπορεί να επέλθει στην περιουσία του δημοσίου, καθώς η βλάβη της περιουσίας του τελευταίου (ή και η διακινδύνευση) τιμωρείται με άλλες ποινικές διατάξεις, εξαιρετικά αυστηρές και αποτελεσματικές (π.χ. απιστία στην υπηρεσία, υπεξαίρεση αλλά και απόπειρα των τελευταίων). Επίσης, με τη ρύθμιση αυτή διαμορφώνεται σήμερα το εξής παράλογο: εμφανίζεται ελαφρύτερη η δωροδοκία δικαστή από τη δωροδοκία υπαλλήλου του Υπουργείου Οικονομικών ! Συνεπώς, η νέα αυτή διακεκριμένη μορφή κρίνεται εσφαλμένηκαι γι’ αυτό πρέπει να επανεξεταστεί από το νομοθέτη. Άλλα είναι τα μέτρα που θα πρέπει να παρθούν προκειμένου να παταχθεί αποτελεσματικά το φαινόμενο της αύξησης της διαφθοράς των υπαλλήλων, κι αυτά δεν διέρχονται από το μέτρο της άκρατης και υπέρμετρης ποινικοποίησης, αλλά αντίθετα πρέπει να επιδιώκεται η επιβολή των πειθαρχικών ποινώνστους επίορκους υπαλλήλους.

[1] Για τα διακεκριμένα εγκλήματα βλ. Καϊάφα-Γκμπάντι Μ., σε Μανωλεδάκη Ι., επιτομή γενικού μέρους, 20057 , σελ.385.

[2] Βλ. άρθρο 24 ν.4055/2012.

[3] Βλ. αρ. 52 παρ.3 ΠΚ.

[4] Βλ. αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόμου «Καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, στελέχωση των ελεγκτικών υπηρεσιών και άλλες διατάξεις αρμοδιότητας Υπουργείου Οικονομικών» αλλά και άρθρο 3 ν.3943/2011 με τίτλο: «Μέτρα για την καταστολή της φοροδιαφυγής στην άμεση και έμμεση φορολογία».

[5] Η δωροδοκία είναι υπαλληλικό έγκλημα! Βλ. για το προστατευόμενο έννομο αγαθό εντελώς ενδεικτικά σεΠαπακυριάκου Θ., Το καθεστώς ειδικής-αυξημένης ευθύνης των δημοσίων υπαλλήλων στο ισχύον ελληνικό ποινικό δίκαιο, ΠοινΔικ2009, σελ.1131. Βλ. σχετικά και ΟλΑΠ 1179/1986, ΝοΒ 1986, σελ.1116.

[6] Βλ. σχετικά επίσης σε Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε., Τα μέτρα του Υπουργείου Δικαιοσύνης για τη διασφάλιση της κοινωνικής ειρήνης, ΠοινΔικ2009, σελ. 608, η οποία κάνει αναφορά στο αρ. 7 παρ. 1 Συντ. Πρβλ. καιΠαρασκευόπουλου Ν., Η συνταγματική διάσταση του αδίκου και της ενοχής, Υπερ1993, σελ. 1260. Για την απαιτούμενη αναλογία εγκλήματος (αδίκου-ενοχής)-βαρύτητας ποινής βλ. και Ανδρουλάκη Ν., «…να σέβονται την αρχή της αναλογικότητας», ΠοινΧρ2007, σελ. 869, και ιδίως σελ. 870, παρ.7.

[7]  Βλ. Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε., Τα μέτρα του Υπουργείου Δικαιοσύνης για τη διασφάλιση της κοινωνικής ειρήνης, ΠοινΔικ2009, σελ. 609. Βλ. σχετικά σε Καϊάφα-Γκμπάντι Μ., Ανθρώπινη αξιοπρέπεια: προστατευόμενο ή και απειλούμενο από το ποινικό δίκαιο μέγεθος;, σε :Το Ποινικό Δίκαιο μεταξύ προστασίας των εννόμων αγαθών και ελευθερίας των πολιτών, 2005, σελ..44-45, η οποία αναφέρεται όμως στην επιβολή δυσανάλογα αυστηρών ποινών κατά την επιμέτρηση της ποινής για σκοπούς γενικής πρόληψης. Βλ. επίσης Παρασκευόπουλου Ν., Η συνταγματική διάσταση του αδίκου και της ενοχής, ό.π., σελ. 1264.

[8] Βλ. σχετικά σε Καϊάφα-Γκμπάντι Μ., Ανθρώπινη αξιοπρέπεια: προστατευόμενο ή και απειλούμενο από το ποινικό δίκαιο μέγεθος;, ό.π., σελ. 53.