STILLEVENS

JAMES ENSOR - Universum van een fantast

Het stilleven is wel eens de kwintessens van de negentiende-eeuwse kunst genoemd. Ook Ensors schilderijen met personages in een interieur, zoals de bekende 'burgersalons' worden soms beschouwd als louter stillevens. Toch was het stilleven in de loop van de negentiende eeuw geen bijzonder populair soort schilderij. Tijdens de laatste decennia van de negentiende eeuw won het stilleven opnieuw aan belang. In de loop van de jaren 1860 en 1870 zochten schilders o.a. in Frankrijk en België naar manieren om hun productie te diversifiëren. Ook wat dit betreft sluit de jonge Ensor aan bij het voorbeeld van Courbet en zijn Franse en Belgische navolgers.

In de loop van zijn lange loopbaan heeft Ensor altijd veel meer belang gehecht aan het schilderen van stillevens dan aan het schilderen van marines of landschappen. Van 1879 tot 1885 schilderde hij een veertigtal stillevens en gelijkaardige studies. Wanneer hij in 1889 met hernieuwde ijver begint te werken, gaat hij onmiddellijk ook weer stillevens schilderen.

Stillevens zoals De rog van 1880 en de Oesters van 1882 zijn opgevat als een fragment uit een interieur. Hij toont de ingrediënten voor een gerecht die zonder veel oog voor 'waarde' op de hoek van een keukentafel werden uitgestald. De motieven die Ensor schildert duiken eeuwen eerder al op in de barokke markt- en keukentaferelen van Frans Snijders. Maar vergeleken met de overvloed die kenmerkend is voor Snijders lijken Ensors stillevens van een banale eenvoud. Als de rijkdom van de zeventiende- en achttiende-eeuwse stillevens omgekeerd evenredig is met de bescheiden levensstandaard van het Ancien Régime, dan is de soberheid van Ensors stillevens het logische complement voor de materiële welvaart van de laat-negentiende-eeuwse burgerij. De compositie van Ensors stillevens is met opzet eenvoudig gehouden, zodat de kunstenaar over de vrijheid beschikt om de waarde, de vorm en de identiteit van de motieven te verwaarlozen en zich uit te leven in de weergave van het spel van licht en kleur.

De Bodt, S., & Hardeman, D. (2011). James Ensor (1ste editie). Wpg Uitgevers Be - Algemeen.