2 - Bài Thơ Đề Kiếm

2. Bài thơ ĐỀ KIẾM :

題劍 ĐỀ KIẾM

藍山自昔臥神龍， Lam Sơn tự tích ngọa thần long,

世事懸知在掌中。 Thế sự huyền tri tại chưởng trung.

大任有歸天啓聖， Đại nhậm hữu quy thiên khải thánh,

昌期一遇虎生風。 Xương kỳ nhất ngộ hổ sanh phong.

國讎洗盡千年恥， Quốc thù tẩy tận thiên niên sỉ,

金匱終藏萬世功。 Kim quỹ chung tàng vạn thế công.

整頓乾坤從此了， Chỉnh đốn càn khôn tòng thử liễu,

世間那更數雄英。 Thế gian na cánh sổ anh hùng.

* Chú Thích :

- KIẾM ở đây là Thuận Thiên kiếm 順天劍 hay kiếm thần Thuận Thiên là thanh kiếm huyền thoại của vua Lê Lợi, người đã đem lại độc lập cho Việt Nam từ ách cai trị của nhà Minh phương Bắc.

- LAM SƠN 藍山 : Tên núi ở huyện Thọ Xuân (Thanh Hóa ngày nay), năm 1418 (Mậu Tuất), Bình Định Vương Lê Lợi đã khởi nghĩa tại đây.

- NGỌA THẦN LONG 臥神龍 : "Ngoạ long" là con rồng nằm, thường dùng để chỉ Gia Cát Khổng Minh thời Tam Quốc (Trung Hoa) lúc còn ở ẩn tại Ngoạ Long Cương (huyện Nam Dương, tỉnh Hà Nam). Trong bài này, Nguyễn Trãi dùng "Ngoạ Thần Long" để chỉ Lê Lợi khi còn ở núi rừng Lam Sơn.

- THIÊN KHẢI THÁNH 天啓聖 : Trời bảo cho thánh nhân (tức Lê Lợi) biết. Chỉ việc Lê Lợi được trời cho kiếm thần trên có chữ "Thuận Thiên". Năm 1428 (Mậu Thân), Lê Lợi lên ngôi vua, lấy hiệu là Thuận Thiên.

- HỔ SANH PHONG 虎生風 : Cọp sinh ra gió. Lấy ý ở quẻ Càn 乾 trong kinh Dịch 易: "Vân tòng long, phong tòng hổ" 雲從龍，風從虎 (Mây theo rồng, gió theo cọp).

- KIM QŨY 金匱 : Do chữ "Kim quỹ thạch thất" 金匱石室 là rương làm bằng vàng, nhà xây bằng đá để cất giữ sử sách. Vua Cao Tổ nhà Hán dùng tráp bằng vàng cất giữ những biểu dương ghi chép công lao của các công thần.

- CÀN KHÔN 乾坤 : chỉ Âm dương Trời đất, mượn để chỉ cuộc đời nầy.

* Nghĩa Bài Thơ :

Đề Lưỡi Kiếm Thần của Lê Lợi

Đất Lam Sơn từ xưa vốn là nơi đã nằm sẵn một con rồng thần. Chuyện đời đã biết rõ rành rành như trong lòng bàn tay. Khi trách nhiệm lớn đã có người gởi gắm thì trời cũng báo cho bậc thánh nhân biết trước, và khi thời cơ tốt đã đến thì như chúa sơn lâm được sự hỗ trợ của gió vậy. Quốc thù cũng đã được rửa sạch cái nhục của cả ngàn năm, và rương vàng cũng cất giữ lại công lao muôn đời của các bậc công thần. Từ nay đã kết thúc việc chỉnh đốn lại càn khôn trời đất của ta, thử nghĩ trên đời nầy có được mấy người anh hùng như thế chứ ?!

Ý là Đề Gươm, nhưng thật ra là để ca ngợi sự kiên nhẫn và chiến tích vẻ vang của Bình Định Vương Lê Lợi. Được kiếm Thuận Thiên là thuận theo ý trời, như hùm gặp gió, như hổ thêm vây rửa sạch cái nhục ngàn năm mà ổn định lại trật tự xã hội của dân Nam, thành tích nầy không phải anh hùng nào cũng làm được !

Nhà thơ Nguyễn Văn Cổn thời Tiền Chiến trong bài thơ Nước Tôi cũng đã lấp lửng mà ca ngợi bằng hai câu thơ :

Rùa thiêng nổi trước thuyền rồng,

Trên Hồ Hoàn Kiếm anh hùng là ai ?

* Diễn Nôm :

ĐỀ KIẾM

Lam Sơn xưa vốn đất tiềm long,

Thế sự trong tay đã tỏ lòng.

Đại cuộc chuyển xoay trời ban thánh,

Thuận Thiên kiếm báu hổ nương phong.

Báo xong thù nước ngàn năm nhục,

Ghi dấu hộp vàng muôn thuở công.

Chỉnh đốn đất trời nay trọn vẹn,

Anh hùng mấy kẻ được như ông ?!

Lục bát :

Lam Sơn xưa đất ẩn rồng,

Chuyện đời đã rõ như lòng bàn tay.

Thế trời tỏ rõ thánh hay,

Thuận Thiên thần kiếm thêm vây cho hùm.

Ngàn năm thù nước báo xong,

Rương vàng nhà đá ghi công muôn đời.

Đất trời chỉnh đốn xong rồi,

Anh hùng dưới thế mấy người như ông ?!

Đỗ Chiêu Đức