085 . 1 Bức Tranh , 1 Bài Thơ và 1 Triết Lý Giáo Dục

Bức tranh trên đây có tên “Lại điểm 2” của họa sĩ kiêm nhà sư phạm nổi tiếng người Nga Fyodor Pavlovich Reshiotnikov, vẽ năm 1952, hiện được trưng bày tại Bảo tàng mỹ thuật quốc gia Nga, bức tranh còn được đưa vào sách giáo khoa hiện nay của nước này. Một đứa bé bị điểm 2 (điểm kém nhất) về nhà như bị đưa ra phán xét : Chị của nó, một Đội viên thiếu niên tiền phong quàng khăn đỏ nhìn nó như rủa sả. Mẹ nó ngồi buồn rầu thất vọng về con. Em nó nép vào mẹ vô tư cười nhìn nó như một kẻ xa lạ. Nó thì đau buồn tuyệt vọng. Chỉ có con chó là chồm lên ngực nó vui mừng.

Bức tranh là lời cảnh báo : Điểm số ở trường chưa nói được đứa trẻ là giỏi hay kém, nhưng thái độ của gia đình đối với điểm số đó có thể đưa em vào hoang tưởng hay đẩy em xuống tuyệt vọng. Và ta hiểu vì sao trẻ con gắn bó với những con chó hơn là người lớn chúng ta gắn bó.

Ở một phương trời khác, hơn 1000 năm trước, thi hào Bạch Cư Dị viết một bài thơ tương tự, nhưng ở tầm “người lớn” :

LẠC ĐỆ

Lạc đệ viễn qui lai,

Thê tử sắc bất hỷ,

Hoàng khuyển độc hữu tình,

Đương môn ngọa dao vỹ

(Bạch Cư Dị)

THI HỎNG

Thi hỏng về đến nơi,

Vợ con mặt không vui,

Chó vàng riêng có tình,

Giữa cửa nằm vẫy đuôi

(Bản dịch của Ngô Tất Tố)

Thật là thú vị khi thấy hai con người vĩ đại ở vào hai thời đại cách xa nhau cùng mượn con chó để nói về một triết lý giáo dục làm người. Thứ triết lý không thể nói hết bằng lời nên hai ông phải nói bằng một bức tranh và một bài thơ. Bình luận thêm có lẽ sẽ thừa.

HOÀNG HẢI VÂN

Kính gởi chị HOÀNG HẢI VÂN

Mai Loc Mai <locmai44@yahoo.com.vn>

Bức tranh rất sống động, bài thơ rất mĩa mai, triết lý rất sâu xa... Nhưng, bài thơ KHÔNG PHẢI của Bạch Cư Dị mà của ĐƯỜNG THANH THẦN 唐青臣 trong TÙY VIÊN THI THOẠI 隨園詩話 của Viên Mai 袁枚（1716－1797）đời nhà Thanh. Nguyên văn như sau :

不第遠歸來， Bất đệ viễn quy lai,

妻子色不喜。 Thê tử sắc bất hỉ.

黃犬恰有情， Hoàng khuyển kháp hữu tình,

當門臥搖尾。 Đương môn ngọa dao vĩ.

* Chú thích :

- LẠC ĐỆ 落第 : LẠC là Rơi, Rụng, Rớt... Nên LẠC ĐỆ là Thi Rớt.

- BẤT ĐỆ 不第 : ĐỆ là Thứ Bậc, là Xếp hạng. Nên Bất Đệ là Không được Xếp Hạng là KHÔNG ĐẬU.

- THÊ TỬ 妻子 : là Vợ Con, nhưng chỉ có nghĩa là CON VỢ mà thôi. Vì THÊ TỬ là từ Kép dùng để chỉ Con Vợ, Bà Vợ, Bà Xã...

- KHÁP 恰 : là Phó từ có nghĩa :Vừa vặn, Đúng lúc. Nhưng ở đây KHÁP là Liên Từ là từ Nối dùng để nối một ý bất ngờ hoặc ngược lại, có nghĩa như là LẠI của ta, nên câu thơ "黃犬恰有情 Hoàng khuyển KHÁP hữu tình" có nghĩa : Con chó vàng LẠI có tình cảm (như con người).

- ĐƯƠNG MÔN 當門 : là Ngay trước cửa. Nên câu "當門臥搖尾 Đương môn ngọa dao vĩ. Có nghĩa : " Nằm vẫy đuôi ngay trước cửa !" (để mừng chủ về).

* Diễn Nôm :

Không đậu từ xa về,

Sắc mặt vợ ủ ê.

Con phèn tình vẫn thế,

Vẫy đuôi mừng hả hê !

Sẽ viết một bài Giai Thoại chuyên về thơ ... THI RỚT để đọc chơi cho đỡ nhàm !( Dĩ nhiên .... sẽ toàn là những bài thơ "Kỉ lổ xổ" không hà ! và chắc chắn sẽ có một bài thơ THI RỚT của Bạch Cư Dị ).

Thân mến,

Đỗ Chiêu Đức