ΝΗΣΤΕΙΑ

ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΝΗΣΤΕΥΟΥΜΕ;

Θα ειπούν οι πιστοί: Τί ερώτημα είναι αυτό; Το ότι πρέπει να νηστεύουμε είναι από τα αυτονόητα και δεν επιτρέπεται να τίθεται τέτοιο ερώτημα.

Ναι, το καθήκον της νηστείας είναι από τα αυτονόητα. 'Αλλ' είναι από τα αυτονόητα για τους πιστούς, τους αληθινούς χριστιανούς, όχι και για τους κατ' όνομα χριστιανούς, τους κοσμικούς, και μάλιστα τούς γαστρίμαργους και λαίμαργους, «ών ό Θεός ή κοιλία» (Φιλιπ. γ' 19). Κατ' όνομα χριστιανοί και ιδίως κοιλιόδουλοι ερωτούν τούς πιστούς: Που βρήκατε τη νηστεία; Τη νηστεία, λέ­γουν, όρισαν οι παπάδες, για να μη τρώγει ό λαός και να περισσεύουν υλικά αγαθά, για να τρώγουν αυτοί! Παρερμηνεύοντας μάλιστα ένα λό­γο του Χριστού λέγουν, ότι τα εισ­ερχόμενα δεν βλάπτουν, τα εξερχό­μενα βλάπτουν. Και συμφώνως προς τις αντιλήψεις τους δεν τη­ρούν τις νηστείες της Εκκλησίας. Πολλοί απ' αυτούς και τη Μεγάλη Παρασκευή και το Μέγα Σάββατο κρεοφαγούν σαν τα σαρκοβόρα θη­ρία!

Στο ερώτημα των κοιλιόδουλων, «Πού βρήκατε τη νηστεία;», οι συν­ειδητοί χριστιανοί απαντούν: Στο θεόπνευστο κείμενο της Θρησκείας μας, την Αγία Γραφή, εκεί βρήκαμε τη νηστεία. Αναφέρουμε μερικά μό­νο διδάγματα και παραδείγματα νη­στείας από την Αγία Γραφή.

Ό Κύριος έδωσε στους πρωτο­πλάστους την εντολή να μη φάγουν από ένα δένδρο του παραδείσου. Και απείλησε, αν παραβούν την εντολή, θάνατο (Γεν. 6' 16-17). Αυτή ή εντολή του Θεού ήταν εντολή νη­στείας. Και όπως παρατηρεί ό Μέ­γας Βασίλειος, συμφώνως προς αυτή την εντολή ή νηστεία είναι συνηλικιώτις του ανθρώπου. Τόσο αρ­χαία ή νηστεία, όσο αρχαίο το αν­θρώπινο γένος. Ή δε παράβαση ε­κείνης της νηστείας επέφερε το θά­νατο, πρώτα τον πνευματικό και έπειτα τον σωματικό.

Ό Μωυσής και κατά τις δύο ανα­βάσεις του στο όρος Σινά νήστευσε τελείως και έτσι αξιώθηκε να παρα­λαβή από το Θεό τις δέκα εντολές (Δευτ. θ' 9, 18. Βλέπε και Έξόδ. λδ' 28).

Για την ήμερα του Εξιλασμού, πού συμβόλιζε τη δική μας Μεγάλη Παρασκευή, ό Θεός διέταξε ταπείνωση των ψυχών διά νηστείας. Ό δε παραβάτης θα εξολοθρευόταν από το λαό διά θανάτου (Λευϊτ. κγ' 27, 29. Βλέπε και ιστ' 29 και Άριθ. κθ' 7).

«Τάδε λέγει Κύριος παντοκρά­τωρ* νηστεία ή τετράς και νηστεία ή πέμπτη καί νηστεία ή εβδόμη και νη­στεία ή δεκάτη έσονται τω οίκω Ιού­δα εις χαράν καί εύφροσύνην και εις έορτάς άγαθάς» (Ζαχ. η' 19. Πρβλ. ζ' 5). Απ' αυτό το χωρίο σα­φώς φαίνεται, ότι οι Εβραίοι είχαν τακτές νηστείες

«Και ήγετο έν τω Πνεύματι εις την έρημον ημέρας τέσσαρακοντα πειραζόμενος υπό του Διαβόλου, και ούκ έφαγεν ουδέν έν ταίς ήμέραις έκείναις» (Λουκ. δ' 1-2. Βλέπε και Ματθ. δ' 2). Καίτοι ό Χριστός δεν είχε ανάγκη νηστείας, νήστευσε τελείως επί σαράντα ήμε­ρες για να διόρθωση το πταίσμα των πρωτοπλάστων και να μας διδάξει να νηστεύουμε και εμείς, μάλι­στα προς αντιμετώπιση των πειρα­σμών.

Στην επί του Όρους Ομιλία του ό Κύριος περιέλαβε και τη νηστεία. Και δίδαξε να γίνεται χωρίς επίδειξη, όχι όπως γινόταν από τους υπο­κριτές (Ματθ. στ' 16-18).

«Έλεύσονται ήμέραι, όταν άπαρθή απ' αυτών ό νυμφίος, και τότε νηστεύσουσιν», είπε για τους μα­θητές του ό νυμφίος των ψυχών ό Χριστός (Ματθ. θ' 15. Βλέπε και Μάρκ. 6' 19-20 και Λουκ. ε' 34-35). Οι άνθρωποι τού Χρίστου νηστεύ­ουν προς τιμήν του Χρίστου.

Ή νηστεία, λοιπόν, είναι κατοχυρωμένη από την Αγία Γραφή. Άλλα που αφήνει ό Διάβολος να διαβά­σουν οι άνθρωποι την Αγία Γραφή; Ολίγοι, πάρα πολύ ολίγοι, έχουν την αγία συνήθεια να διαβάζουν την Αγία Γραφή.

Ή νηστεία έχει πολλαπλή σημα­σία.

Ό Χριστιανισμός είναι Θρησκεία θυσιών. Ή δε νηστεία είναι μία από τις θυσίες, πού απαιτεί ό Θεός από τους οπαδούς της Θρησκείας του.

Ό νηστεύων κάνει θυσία, διότι στε­ρεί τον εαυτό του από ορισμένες γευστικές και ελκυστικές τροφές, των οποίων ορέγεται.

Στην Καινή Διαθήκη ή νηστεία λαμβάνει χριστοκεντρικό χαρα­κτήρα. Οι χριστιανοί νηστεύουμε, όπως ήδη είπαμε, προς τιμήν του Χριστού. Ειδικώς δε την Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή και τη Με­γάλη Εβδομάδα νηστεύουμε πενθούντες για τα σεπτά πάθη, τα ό­ποια υπέστη για μας ό Χριστός (Μάρκ. 6' 19-20, ιστ' 10).

Η νηστεία είναι αρετή ταπεινώσεως· ταπεινώνει τη σάρκα, ή οποία με το πάθος της γαστριμαργίας επ­αναστατεί κατά του πνεύματος.

Ή νηστεία είναι όπλο καταπολε­μήσεως των σαρκικών πειρασμών και κατευνασμού των σαρκικών παθών.

Η νηστεία είναι πένθος για τις α­μαρτίες μας.

Ή νηστεία δημιουργεί στον άν­θρωπο καλή ψυχική διάθεση, και ι­δίως διάθεση για προσευχή.

Ή νηστεία συντελεί σε οικονο­μία προς άσκηση ελεημοσύνης. Νηστεύσωμεν, ίνα έλεήσωμεν, έλεγαν οι πρώτοι χριστιανοί.

Ή νηστεία καταπολεμεί τον Διά­βολο και εκβάλλει δαιμόνια. Για ιδι­αιτέρως ισχυρά δαιμόνια ό Χριστός είπε: «Τούτο το γένος ούκ εκπο­ρεύεται, εί μη έν προσευχή και νηστεία» (Ματθ. ιζ' 21).

Με τη νηστεία ό άνθρωπος προσφέρει ύλη και λαμβάνει πνεύ­μα, λαμβάνει ουράνια χαρίσματα. Για τον χαρισματούχο άγιο ή Εκ­κλησία λέγει: «Νηστεία, αγρυπνία, προσευχή ουράνια χαρίσματα λα­βών».

Ή νηστεία ωφελεί και στην υ­γεία. Οι πολλές ζωικές και λιπαρές τροφές επιβαρύνουν και καταστρέ­φουν την υγεία. Για μας τούς αν­θρώπους της καταναλωτικής κοι­νωνίας είπε κάποιος, ότι σκάβουμε τον τάφο μας με τα κουτάλια και με τα πηρούνια. Με τη νηστεία αποτο­ξινώνεται ό οργανισμός, προλαμ­βάνονται ασθένειες και θεραπεύ­ονται ασθένειες.

Ή νηστεία δεν έχει καλά αποτε­λέσματα μόνο σ' αυτή τη ζωή. Έχει και ανταμοιβή στον ουρανό (Ματθ. στ'19).

Εδείχθη, ότι ή νηστεία είναι δί­δαγμα της Γραφής, εντολή Θεού, θεσμός ιερός. Εδείχθη επίσης, ότι ή σημασία της νηστείας είναι πολ­λαπλή και πολύ σπουδαία. Είναι δε προς το συμφέρον μας ή νηστεία και για την παρούσα ζωή και για τη μέλλουσα. Και γι' αυτούς τούς λό­γους στα θρησκευτικά μας καθή­κοντα είναι και το καθήκον να νηστεύουμε.

Αλλά στο σημείο τούτο πρέπει να παρατηρηθεί, ότι, όπως άλλα πράγματα, έτσι και ή νηστεία πρέ­πει να γίνεται με διάκριση. Όλοι οι οργανισμοί δεν έχουν την ιδία δύναμη. Άλλοι οργανισμοί είναι ισχυ­ροί και άλλοι είναι αδύνατοι. Γι' αυτό άλλοι δύνανται να νηστεύουν αυστηρώς και άλλοι επιεικώς. Νη­στεία το κατά δύναμιν, λέγουν οι Πατέρες. Υπάρχουν δε και περι­πτώσεις ασθενειών, οι όποιες δεν επιτρέπουν νηστεία. Και αν σ' αυ­τές τις περιπτώσεις επιμένει κανείς να νηστεύει, αμαρτάνει.

Πρέπει επίσης να παρατηρηθεί, ότι μερικοί, προκειμένου να κοινωνήσει ό άνθρωπος την Κυριακή, ισχυρίζονται, ότι το Σάββατο πρέ­πει να νηστεύσει. Άλλ' αυτός ό ι­σχυρισμός δεν είναι ορθός. Ή Θεία Κοινωνία είναι άσχετη προς τη νη­στεία. Οι πρώτοι χριστιανοί κοινω­νούσαν και καθημερινώς (Πράξ. β' 46). Αλλά βεβαίως δεν νήστευαν και καθημερινώς. Ώς προς το Σάβ­βατο ειδικώς, υπάρχει ό ξδ' Κανών των Αγίων Αποστόλων, συμφώνως δε προς αυτόν τον Κανόνα, όποιος θεωρεί το Σάββατο ήμερα νηστεί­ας, έκτος του Μεγάλου Σαββάτου, εάν είναι κληρικός καθαιρείται, και εάν είναι λαϊκός αφορίζεται.

Πρέπει τέλος να λεχθεί και τού­το: Όταν νηστεύουμε, να μη γινώμεθα κατηφείς και σκυθρωποί, αλλά να αίσθανώμεθα χαρά (Ζαχ. η' 19).(Από τον «ΣΤΑΥΡΟ»)

ΝΗΣΤΕΙΑ-ΑΓΑΠΗ

Πολλά θα μπορούσαν να λεχθούν για το αληθινό, το πνευματικό νόημα της νηστείας, για νά είναι ευάρεστη στον Θεό. Για νά αποτελεί νικηφόρο πνευματικό άθλημα για τον αγω­νιστή Χριστιανό. Άλλωστε στον αγώνα της νηστείας δεν καλούνται μόνον οι υγιείς, οι ισχυρές σωματικές κράσεις. Καλούνται όλοι ανεξαιρέτως οι πιστοί και εκείνοι που εμποδίζονται για λόγους υγείας. Και αυτοί μπορούν και προσκαλούνται από την Εκκλη­σία του Χρίστου νά «άναζωσθούν τόν καλόν της νη­στείας αγώνα». Εφόσον και αυτοί μπορούν νά νηστεύσουν με ποικίλους άλλους τρόπους.

Ιδιαίτερα ή εκ ψυχής συγχώρηση, ή μεγαλοκαρδία, το νά μην κρατάει ο Χριστιανός κακία, αντιπά­θεια στην καρδιά του. Νά μην καλλιεργεί και συντηρεί το μίσος στην ψυχή του. Νά μην είναι εύκολος στις κατηγορίες -είτε ο ίδιος τις λέει είτε από άλλους τις ακούει- για τον συνάνθρωπο του. Όλα αυτά είναι από τις βασικές προϋποθέσεις της ευπρόσδεκτης στον Θεό νηστείας. Γιατί όλα αυτά στηρίζονται στην πρώ­τη και μεγάλη εντολή της αγάπης. Και χωρίς αγάπη όχι μόνο δεν μπορούμε νά μιλάμε για νηστεία, αλλά ούτε για χριστιανική ιδιότητα. Δεν υπάρχει καν στοι­χειώδης πνευματική ζωή. Την αλήθεια αυτή παρου­σιάζει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος:

«Αν σού πω: "νήστεψε", θα μου προβάλλεις πολλές φορές την σωματική σου αδυναμία. "Αν σου πω: "δώσε στους φτωχούς", θα μου προφασιστείς τα βάρη τα οικογενειακά, την οικονομική σου στενότη­τα. "Αν σον πω: "σύχναζε σε κηρύγματα και συναν­τήσεις θρησκευτικές", θα μου προβάλλεις τις επαγ­γελματικές σου υποχρεώσεις, τις τόσες βιοτικές σου φροντίδες. Αν σόυ πω: "παρακολούθησε με προσο­χή το κήρυγμα, για νά νιώσεις τη δύναμη της διδα­σκαλίας", θα προβάλλεις την έλλειψη πολλής μορφώ­σεως. Αν σου πω: "διόρθωσε τον γείτονα σου", απαν­τάς πώς αυτός δεν ακούει. Πολλές φορές, πού προσ­πάθησα νά του μιλήσω, με περιφρόνησε. Κρύες προ­φάσεις βέβαια όλα αυτά. Αλλά όμως έχεις επί τέ­λους κάποια πρόφαση γι' αυτές τις παραβάσεις.

»Αν όμως σου πω: "άφησε το μίσος", τι από όλα αυτά μπορείς νά επικαλεστείς; Ούτε αδυναμία φυσικά σωματική ούτε φτώχεια ούτε αμάθεια ούτε μέριμνες και φροντίδες ούτε τίποτε άλλο έχεις νά προφασιστείς. Γι αυτό είναι και ασυγχώρητη περισ­σότερο από οποιαδήποτε άλλη αυτή ή αμαρτία σου. Πώς θα μπόρεσης νά ύψωσης τα χέρια σου στον ου­ρανό; Πώς θα κίνησης την γλώσσα; Πώς θα ζήτησης συγχώρηση; Κι αν ακόμα θέλει ο θεός νά αφήσει τις αμαρτίες σου, δεν τον αφήνεις εσύ ο ίδιος, όταν δεν συγχωρείς τα λάθη του συνδούλου σου».

Γιατί κάνουμε λόγο περί νηστείας; Μήπως γιατί μπήκαμε στην περίοδο της Τεσσαρακοστής των Χριστουγέννων; Θα ήταν λάθος νά δούμε την νηστεία μονάχα ως υπόθεση μιας περιόδου ή μερικών ήμερων του έτους. Ή νηστεία, ως πνευματικός αγώνας, ως αυτοκυριαρ­χία, ως άσκηση πρέπει νά είναι καθημερινό μας μέ­λημα. Όχι μονάχα υπόθεση Τετάρτης και Παρα­σκευής ή Σαρακοστής, άλλά ρυθμιστής ζωής.

Διερωτηθήκαμε, επί παραδείγματι, ποια θέση έχει ή αυτοκυριαρχία στην αγωγή μέσα στην οικογέ­νεια μας; Εκπαιδεύουμε τα παιδιά μας στην αυτο­συγκράτηση, στην αυτοπειθαρχία, στην εγκράτεια, για νά αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις πού δέχονται μέσα κι έξω από το σπίτι; Τα εμπνέουμε με το παρά­δειγμα μας, για νά λένε «όχι» στις ατέλειωτες απαι­τήσεις, στην λαιμαργία ή στην σπατάλη ή σε μία ακα­τάλληλη εκπομπή, σ' ένα όχι καλό βιβλίο, για νά μπο­ρέσουν νά αντισταθούν και ατούς άλλους πειρασμούς της αμαρτίας; Τα γυμνάζουμε στο σώμα. Τα ασκού­με και στην ψυχή; 'Ή ικανοποιούμε κάθε τους επιθυ­μία, χωρίς πραγματική ανάγκη και διαμορφώνουμε τύπους εγωιστικούς, απαιτητικούς, ανίκανους αύριο νά επιβληθούν στον εαυτό τους, νά μην παρασυρθούν από το ρεύμα, νά αντιμετωπίζουν υπεύθυνα την ζωή; Τα ίδια ερωτήματα θα έπρεπε νά απευθύνουμε και στον εαυτό μας, ιδιαίτερα οι γονείς και όσοι ασκούν έργο αγωγής. Νά γιατί λέμε, πώς ή νηστεία δεν είναι απηρχαιωμένη συνήθεια. Είναι σύγχρονη απαίτηση, αγώνας πάντα επίκαιρος και δυναμικός, για νά υπερ­νίκηση ο άνθρωπος τα τυραννικά δεσμά πού του χαλ­κεύει ή σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία. «Το στάδιον τών αρετών ήνέωκται» ή μάλλον είναι πάντοτε ανοιχτό. «Οι βουλόμενοι άθλήσαι εισέλθετε».

(Από την "ΖΩΗ")

Η ΝΗΣΤΕΙΑ

Με την χάρη του Κυρίου μας πλη­σιάσαμε και φέτος την Μεγάλη Τεσ­σαρακοστή. Και ή περίοδος αύτη, εί­ναι μία ιερή περίοδος πνευματικών αγώνων, μετανοίας και νηστείας.

Γιατί νά νηστεύουμε;

Ασφαλώς όχι για νά φανούμε στους ανθρώπους, ότι νηστεύουμε. Ό Κύριος μας. πριν αρχίσει τη δη­μόσια δράση του. νήστεψε σαράντα μέρες και σαράντα νύχτες. Ή νηστεία αύτη πού έκανε, έδωσε αφορμή στον Σατανά για νά τον πειράξει. Παρόμοια και μες. ας έτοιμαζώμαστε και ας προγυμναζόμαστε στους αγώνες εναντίον των πνευμα­τικών αντιπάλων. Σε μία αμφίβολη πολεμική συμ­πλοκή, τονίζει ο Μ. Βασίλειος, ή πα­ρουσία συμμάχου στο πλευρό ενός εμπολέμου, προκαλεί την ήττα του άλλου. Το πνεύμα και ή σάρκα βρί­σκονται σε εμπόλεμη κατάσταση. Με ποιόν θα συμμαχήσεις; "Αν συμμαχήσεις με τη σάρκα θα εξασθένηση το πνεύμα. Ενώ αν συμμαχήσεις με το πνεύμα θα υποδούλωσης τη σάρκα. Εφ' όσον λοιπόν θέλεις νά ισχυρο­ποίησης το πνεύμα σου, δάμασε τη σάρκα με τη νηστεία.

Με τη νηστεία δείχνουμε τον σε­βασμό και την υπακοή στον Δημιουρ­γό και Κύριο μας. Γιατί ή πρώτη εντολή πού έδωσε στους πρωτοπλά­στους, τον "Αδάμ και την Εύα. ήταν εντολή νηστείας.

Μέσα στον αληθινό σκοπό της νηστείας υπάρχει ή αγάπη. Ή αγάπη μας πρώτα-πρώτα για τον Χριστό. Γιατί τηρούμε το λόγο πού μας είπε: «"Όταν άπαρθή ό νυμφίος, τότε (οί μαθηταί μου) νηστεύσουσι» (Ματθ. θ' 15). Ό άγιος Μάξιμος ο ομολογητής σημειώνει: «Όποιος αγαπά τον Θεό, ζει αγγελικό βίο στη γη. Γι αυτό νηστεύει και αγρυπνεί, ψάλλει και προσεύχεται και πάντοτε σκέπτεται καλά για όλους τους ανθρώπους». Αλλά νηστεύουμε από αγάπη για τούς φτωχούς, τούς ελαχίστους αδελ­φούς του Χριστού μας. Δεν τρώμε κρέας σαράντα μέρες π.χ. άλλά απλούστερα φαγητά και τα χρήματα πού εξοικονομούμε τα δίνουμε σε μία φτωχή οικογένεια.

Ακόμα νηστεύουμε γιατί διδαχθή­καμε από τον Κύριο μας ότι: «Τούτο το γένος (των δαιμονίων) ούκ εκπο­ρεύεται εί μή έν προσευχή και νηστεία» (Ματθ. ιζ' 21). Ή νηστεία λοιπόν διώ­χνει τα δαιμόνια των παθών πού κυ­ριεύουν και πολεμούν τη σάρκα μας και μολύνουν την ψυχή μας. Είναι για μας ή νηστεία όπλο και φάρμακο.Είναι πράγματι και πολύτιμο φάρ­μακο ή νηστεία, γιατί προφυλάσσει και θεραπεύει την αρρώστια τής ψυ­χής και του σώματος. Ή γαστριμαργία, ή καταστρεπτική αυτή πολυφα­γία, αποχαυνώνει τον άνθρωπο και βλάπτει ανεπανόρθωτα την υγεία του.

Ή νηστεία, λοιπόν, είναι ένα από τα μέσα. για να κατασιγάσουν τα πάθη. Επειδή υποβάλλει σε εκούσιες στερήσεις δοκιμάζει την ηθική δύνα­μη και δαμάζει τα άτακτα σκιρτήμα­τα τής σάρκας. Ό απόστολος Παύλος κάνει λόγο για τη χαλιναγώγηση του σώματος και των επιθυμιών. «Ύποπιάζω μου τό σώμα και δουλαγωγώ μήπως άλ­λοις κηρύξας, αυτός αδόκιμος γένο­μαι» (Α' Κορινθ. θ' 27).Γυμνάζω, λέει, το σώμα μου και το υποβάλλω σε στερήσεις, μήπως και άλλοι, στους οποίους έκήρυξα, βρα­βευθούν και εγώ αποδοκιμασθώ.

Πόσο ρεαλιστική και βαθιά ψυχο­λογημένη και ή παρατήρηση ενός ασκητού, πού έζησε τον πέμπτο αιώ­να: «Θα ρωτήσει κανείς από αυτούς, πού βαριούνται τη νηστεία: Είναι αμαρτία ή χρησιμοποίηση τής τρο­φής: Ασφαλώς όχι. Ή τροφή δεν εί­ναι αμαρτία. Ή αμαρτία μπορεί να έλθει σαν επακόλουθο τής τροφής».

Ή νηστεία άλλωστε έχει ένα πλατύ περιεχόμενο. Ή Εκκλησία μας δεν την στενεύει μονάχα στην τροφή. Την βλέπει με ευρύτητα θαυμαστή.

Σ' αυτό το σημείο ιδιαίτερα επι­μένει ο λόγος τού Θεού και ή πατερική σοφία και φρόνηση. Ή νηστεία δεν πρέπει νά είναι ένας ξηρός τύπος. Είναι προπάντων διάθεση ψυχής. Συνδυάζεται πάντα με τις άλλες αρε­τές, την εγκράτεια, την προσευχή, την μετάνοια. «Τιμή γάρ νηστείας ουχί σιτίων αποχή, άλλά αμαρτημάτων άναχώρησις», τονίζει ο ιερός Χρυσό­στομος.

Σε τίποτα, λοιπόν, δεν μάς ωφε­λεί αν δεν είναι έκφραση ειλικρινούς μετανοίας. Ίσα-ίσα μπορεί νά μάς παραπλανά και νά μάς δημιουργεί την ψευδαίσθηση τής πνευματικής αυτάρ­κειας. Μάς το υπογραμμίζει τόσο καθαρά ο Θεός με το στόμα τού προ­φήτη Ησαΐα: «Τη νηστεία και την αργία και τις γιορτές σας τις μισεί ή ψυχή μου... εφ' όσον δεν συνοδεύονται με μετάνοια, ειλικρίνεια, αγάπη και δικαιοσύνη...»

Επομένως ή νηστεία, ως πνευμα­τικός αγώνας, ως αυτοκυριαρχία, ως εγκράτεια, ως άσκηση, πρέπει νά εί­ναι καθημερινό μας μέλημα. "Όχι μόνο υπόθεση Σαρακοστής, άλλά ρυθ­μιστής ζωής. (Από την "ΖΩΗ")

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΚΗ