माहिती अधिकार अधिनियम 2005 - Right to Information Act (RTI Act)

हा कायदा १२ ऑक्टोबर २००५ पासून भारतात लागू झाला. भारताचा नागरिक सरकारी कार्यालयांकडून माहिती मागू शकतो. 

उद्दिष्ट: सरकारी व्यवहारात पारदर्शकता आणणे, भ्रष्टाचार कमी करणे हे याचे उद्दिष्ट आहे. 

महाराष्ट्र आरटीआय पोर्टल -  https://rti.maharashtra.gov.in/index.action

महाराष्ट्र आरटीआय कायदा मराठी: https://rti.maharashtra.gov.in/pdf/rtiact-marathi.pdf

महाराष्ट्र आरटीआय कायदा English: https://rti.maharashtra.gov.in/pdf/rti-act.pdf

महाराष्ट्र आरटीआय कायदा English" https://rti.gov.in/rti%20act,%202005%20(amended)-english%20version.pdf 

✅ महत्त्वाचे वैशिष्ट्ये

1️⃣ कोण मागू शकतो?

• भारतातील कोणताही नागरिक
  
  

2️⃣ कोणाकडून माहिती मागू शकतो?

• केंद्र सरकार, राज्य सरकार, स्थानिक स्वराज्य संस्था (जसे – ग्रामपंचायत, महापालिका), सरकारी विभाग, सरकारी कंपन्या किंवा सरकारी निधीतून चालणाऱ्या संस्था.
  
  

3️⃣ मागता येणारी माहिती:

• कागदपत्रे

• रेकॉर्ड्स

• ई-मेल, एमओयू

• अहवाल

• निर्णय प्रक्रिया

✅ सूचना अधिकारी (PIO):
प्रत्येक कार्यालयात Public Information Officer (PIO) नियुक्त असतो.
त्याला माहिती मागवायची अर्ज दिला जातो.

✅ उत्तर देण्याची मुदत:

• ३० दिवसांत उत्तर मिळायला हवे

• आयुष्याशी संबंधित किंवा तातडीची माहिती: ४८ तासांत उत्तर

✅ RTI अर्ज कसा करावा?

• साध्या कागदावर लिहून किंवा ऑनलाईन.

• संबंधित कार्यालयाच्या जन माहिती अधिकार अधिकारी (PIO) कडे जमा करणे.

• केंद्र/राज्य RTI पोर्टलवर ऑनलाइन अर्ज शक्य.

• ₹15 फी (काही श्रेणींसाठी मोफत).

✅ अपील (Appeal):
जर माहिती न मिळाल्यास किंवा अपूर्ण माहिती मिळाल्यास:
1️⃣ पहिले अपील – उच्च अधिकारीकडे (३० दिवसांत)
2️⃣ दुसरे अपील – राज्य/केंद्रीय माहिती आयोगाकडे (९० दिवसांत)

✅ दंडाची तरतूद:
PIO ने माहिती न दिल्यास दंड होतो:

• दररोज ₹२५० (कमाल ₹२५,०००)
  
  

✅ माहिती न देण्याची अपवाद श्रेणी:

• देशाच्या सुरक्षेस बाधा आणणारी माहिती

• परराष्ट्र धोरण
  
  

• खाजगी माहिती ज्याचा इतर व्यक्तीच्या गोपनीयतेवर परिणाम

• गुप्तचर संस्था

✅ RTI चे फायदे

⭐ सरकारी कामकाज पारदर्शक
⭐ भ्रष्टाचार कमी करण्यास मदत
⭐ नागरिकांना जबाबदारीचे भान
⭐ लोकशाही मजबूत

📝 RTI अर्जाचा सोपा नमुना (मराठीत):

scss

Copy

Edit

सेवा मध्ये,

लोक माहिती अधिकारी

(कार्यालयाचे नाव)

(पत्ता)

विषय: माहिती अधिकार अधिनियम, 2005 अंतर्गत माहिती मागणी

महोदय,

मी खालील माहिती मागत आहे:

1) .......................................

2) .......................................

माझा अर्ज फी रु.१० संलग्न करीत आहे.

कृपया ३० दिवसांत माहिती उपलब्ध करून द्यावी.

धन्यवाद.

आपला विश्वासू,

(तुमचे नाव)

(पत्ता)

(फोन नं.)

(दिनांक)