कुळकायद्या विषयी थोडक्यात

महाराष्ट्र राजस्व न्यायाधिकरण, मुंबई

जुने सचिवालय, अॅनेक्स इमारत,

दुसरा मजला, काला घोडा, फोर्ट,

मुंबई - 400 032.

कायद्यानुसार कलम 32 (ग) (Section 32G) – महाराष्ट्र जमीन महसूल कायदा व कुळकायद्याचा प्रभाव

कलम 32 ग (32G) महाराष्ट्रातील कुळकायदा (Bombay Tenancy and Agricultural Lands Act, 1948) च्या अनुषंगाने महत्त्वाचे आहे.

कलम 32 ग चे स्वरूप:

कलम 32 ग नुसार, 1 एप्रिल 1957 रोजी जो कुळ (tenant) शेतजमिन कसत असेल, त्याला ती जमीन भाडेकरू (कुळ) म्हणून खरेदी करण्याचा हक्क आहे. या प्रक्रियेला "स्वतःच्या नावाने खरेदीचा हक्क" असे म्हणतात.

32 ग नुसार प्रक्रिया:

1. संबंधित प्राधिकरण (Mamlatdar) हा "स्वतःच्या नावाने खरेदी" करण्याची प्रक्रिया सुरू करतो.

2. महसूल अधिकारी कुळधारकाला (tenant) नोटीस देतो आणि विचारतो की तो जमीन खरेदी करू इच्छितो का?

3. जर कुळधारकाने खरेदीस संमती दिली, तर महसूल विभाग त्यासाठी योग्य किंमत ठरवतो.

4. ठरवलेली किंमत भरण्यासाठी कुळधारकास मुदत दिली जाते.

5. जर कुळधारकाने ठराविक वेळेत रक्कम भरली, तर ती जमीन त्याच्या नावावर होते.

6. जर कुळधारकाने खरेदी नाकारली किंवा पैसे भरले नाहीत, तर ही जमीन सरकारच्या ताब्यात जाऊन इतर पात्र व्यक्तीला दिली जाऊ शकते.

कुळकायद्याचा प्रभाव:

जर कुळधारकाने कलम 32 ग अंतर्गत जमिन खरेदी केली असेल, तर मूळ मालकाच्या मालकी हक्कावर परिणाम होतो.

7/12 उताऱ्यावर त्याचा उल्लेख "खरेदीदार" म्हणून होतो आणि मालकी हक्क प्रस्थापित होतो.

अशा जमिनीचा पुनर्विक्री किंवा हस्तांतरण करताना मर्यादा असतात (कलम 43 अंतर्गत परवानगी लागते).

कुळधारकाच्या नावावर अंतिम खरेदी झाल्यानंतर त्याचे मालकी हक्क कायम राहतात.

महसूल नोंद फक्त पैसे भरण्याने बदलली जात नाही. यासाठी अधिकृत दस्तऐवज (बांधकाम दस्त, विक्रीखत, वारसा प्रमाणपत्र) आवश्यक असते.

कुळकायद्यानुसार 1968 साली खरेदी झाली आहे त्यासंबंधित महसूल विभागाच्या खरेदी नोंदी (Sale Records), पावत्या, पटवारी रिपोर्ट्स आणि तहसीलदारांचे आदेश मिळवा.

तुमच्या शेतजमिनीत कुणी व्यक्ती "कसणारा" (Cultivator) म्हणून नोंदणी करून हक्क सांगत असेल, आणि जर ती नोंद बेकायदेशीर असेल, तर तुम्ही खालील कायदेशीर उपाय करू शकता:

1. 7/12 उताऱ्याची तपासणी :

तालाठी आणि तहसीलदार कार्यालयात जाऊन त्या व्यक्तीची नोंद कधी आणि कशाच्या आधारे झाली हे मागा. त्यासाठी लिखित अर्ज करा .

जर त्या व्यक्तीने खरेदी-विक्री, कुळ खरेदीचा कोणताही कायदेशीर पुरावा नसेल, तर ती नोंद चुकीची आहे.

2. पिढीजात मालकीचा पुरावा सादर करा :

तुमच्या पूर्वजांची 7/12 नोंदी, जमिनीचे दस्तऐवज, कोणतेही जमीन वाटपाचे कागद, कर भरण्याचे पुरावे गोळा करा.

हे दाखवा की ती जमीन नेहमीपासून तुमच्या कुटुंबाच्या ताब्यात होती, ते स्वतः जमिन कसायचे आणि त्या व्यक्तीला कसण्याचा कोणताही अधिकृत अधिकार नव्हता.

3. तुमच्या 7/12 उताऱ्यावर त्या व्यक्तीची नोंद कधी झाली आणि त्यासाठी कोणते दस्तऐवज वापरण्यात आले, हे तपासणे महत्त्वाचे आहे.

4. तो व्यक्ती "कसणारा" (cultivator) म्हणून नोंदवलेला आहे, आणि त्यावरून हक्क सांगत आहे. पण जर ही नोंद तुमच्या कुटुंबाच्या परवानगीशिवाय किंवा नकळत झाली असेल, तर ती बेकायदेशीर असू शकते. 

5. तालाठी कार्यालयात जाऊन त्या नोंदीची मूळ फाईल मागवा.

▶ त्या व्यक्तीची नोंद नेमकी कधी, कशाच्या आधारावर झाली आणि त्यासाठी कोणते कागदपत्र दाखल करण्यात आले होते? हे तपासा.

▶ त्याचा फेरफार क्रमांक (Mutation Entry Number) आणि तारीख मिळवा.

6. कुळ हक्क मान्य होण्यासाठी त्याने 1957 पूर्वीपासून जमीन कसली पाहिजे आणि त्यासाठी "कुळमुखत्यार" म्हणून त्याची नोंद असणे आवश्यक आहे.

▶ जर 1990 नंतर कसणारा म्हणून नोंद झाली असेल, तर ती कायदेशीरदृष्ट्या संशयास्पद किंवा बेकायदेशीर आहे.

7. महाराष्ट्र कृषी भूमी (कुळांचे हक्क निश्चिती) कायद्यानुसार, जर कुळाने 1957 पर्यंत जमिन कसली असेल आणि त्याने त्याच्या नावावर खरेदी केली नसेल, तर त्याचा हक्क 1970 नंतर संपुष्टात आला आहे.

▶ जर 1990 नंतर कसणारा म्हणून नाव नोंदवले गेले असेल, तर तो फसवणुकीचा प्रकार असू शकतो.

8. ही नोंद चुकीची आहे, तर तुम्ही 7/12 उताऱ्यावरून ती रद्द करण्याची मागणी करू शकता.

▶ तहसीलदार / उपविभागीय अधिकारी यांच्याकडे "फेरफार रद्द करण्याचा अर्ज" (Mutation Cancellation Request) द्या.

▶ अर्जात नमूद करा की तुमच्या पूर्वजांनी कधीही त्या व्यक्तीला कसण्याचा अधिकार दिला नव्हता, आणि ही नोंद तुमच्या नकळत झाली आहे.

▶ अर्जासोबत जुने 7/12 उतारे, जमिनीचे मालकी हक्क दर्शवणारी कागदपत्रे, कर भरण्याचे पुरावे, आणि अन्य जमीन नोंदी संलग्न करा.

==================================================================

अर्ज कसा करता येईल? याचे उदाहरण:

सर्कल अधिकारी, तहसीलदार आणि महाराष्ट्र राजस्व न्यायाधिकरण यांच्याकडे अपील करणारा अर्ज.


प्रति,
माननीय सर्कल अधिकारी, नागनवाडी विभाग, तालुका चंदगड, जिल्हा कोल्हापूर .

प्रति,
सन्माननीय तहसीलदार, चंदगड तहसील, तालुका चंदगड, जिल्हा कोल्हापूर .

प्रति,
माननीय अध्यक्ष, महाराष्ट्र राजस्व न्यायाधिकरण, मुंबई / पुणे, महाराष्ट्र.

विषय: फसव्या दाव्याविरोधात 1968 साली कुळकायद्यानुसार झालेल्या जमीन खरेदीचे संरक्षण करण्यासाठी अर्ज.

महत्वाचे संदर्भ:
1. महाराष्ट्र जमीन महसूल कायदा, 1966

2. बॉम्बे टेनंसी अँड अॅग्रिकल्चरल लॅंड्स अ‍ॅक्ट, 1948 (कुळकायदा) अंतर्गत कलम 32 ग आणि कलम 43.

3. महसूल फेरफार नियम आणि भूसंपत्ती कायदे

महोदय,

मी श्री. प्रकाश मारुती जाधव, राहणार [पूर्ण पत्ता], या अर्जाद्वारे खालील बाबी आपल्या निदर्शनास आणून देत आहे.

1968 साली माझे आजोबा कै. गंगाजी नागोजी जाधव यांनी "बॉम्बे टेनंसी अँड अॅग्रिकल्चरल लॅंड्स अ‍ॅक्ट, 1948" (कुळकायदा) अंतर्गत विधीवत खरेदी केलेली जमीन आमच्या कुटुंबाच्या मालकी हक्कात आहे.

वरील खरेदी महसूल नोंद (7/12 उतारा, फेरफार उतारा) यामध्ये स्पष्टपणे नमूद आहे आणि याबाबत कोणतीही शंका नाही.

सध्या श्री. XYZ यांनी 1990 साली किंवा त्यानंतर महसूल चलन भरल्याचा दावा करत आहेत व संबंधित जमिनीवर हक्क सांगत आहेत.

कुळकायद्यानुसार केवळ महसूल चलन भरणे हा मालकी हक्काचा आधार होत नाही, त्यामुळे त्यांचा दावा फसवा आणि बेकायदेशीर आहे.


फेरफार रद्द व्हावा यासाठी कायदेशीर कारणे:

1. 1968 मध्ये कुळकायद्यानुसार माझ्या आजोबांनी जमीन खरेदी केली असल्याने ती "मालकी जमीन" आहे.

2. कलम 32G नुसार, कुळधारकाने एकदा जमीन खरेदी केल्यावर ती दुसऱ्या कोणत्याही व्यक्तीच्या नावावर जायला कोणताही कायदेशीर आधार उरत नाही.

3. कलम 43 नुसार, ही जमीन शासनाच्या परवानगीशिवाय हस्तांतरित किंवा विकली जाऊ शकत नाही, तर मग फक्त महसूल चलन भरून ती दुसऱ्या व्यक्तीच्या नावावर जाणे हा कायद्याचा सरळसरळ भंग आहे.

4. 1990 नंतर अचानक श्री. XYZ यांनी महसूल चलन भरल्याचा आधार घेतला आहे, मात्र हे महसूल चलन भरणे कोणत्याही कायदेशीर प्रक्रियेचा भाग नाही, त्यामुळे ते फेरफार करण्याचे किंवा नाव चढवण्याचे कोणतेही वैध कारण ठरत नाही.

5. जर कोणत्याही चुकीच्या नोंदींमुळे हा फेरफार झाला असेल, तर तो महसूल विभागाच्या चुकीचा भाग असून, तो त्वरित रद्द करणे गरजेचे आहे.


माझी मागणी:

1. संबंधित जमिनीवर श्री. XYZ यांनी केलेला दावा हा फसवा व आधारहीन आहे, त्यामुळे त्यांचा अर्ज त्वरित फेटाळण्यात यावा.

2. महसूल विभागात 1990 साली झालेला चुकीचा फेरफार (जर झालेला असेल) तो रद्द करण्यात यावा.

3. जमिनीवर कोणत्याही प्रकारच्या चुकीच्या फेरफार किंवा हक्काच्या दाव्यांवर स्थगिती आणावी व योग्य ती कार्यवाही करावी.

4. जर श्री. XYZ यांनी फसव्या नोंदींच्या आधारे दावा केला असेल, तर महसूल प्रशासनाच्या वतीने त्यांच्यावर कायदेशीर कारवाई केली जावी.


संदर्भ कागदपत्रे (सोबत जोडलेले):
1. 1968 मधील जमीन खरेदीचे कागदपत्र (जर उपलब्ध असेल).

2. संपूर्ण 7/12 उतारा (1968-2024 पर्यंत).
महसूल फेरफार नोंदी व उतारे.

3. 1990 मधील चुकीच्या दाव्याचे पुरावे ( आजतागायत सर्कल अधिकारी नागनवाडी यांनी उपलब्ध करून दिलेले नाहीत).

तरी, वरील बाबी विचारात घेऊन, सदर फेरफार नोंदवण्यात येऊ नये आणि गैरप्रकार ठरवून कायमचा रद्द करण्यात यावा आणि आमच्या जमिनीवर कोणत्याही चुकीच्या नोंदी होणार नाहीत याची हमी देण्यात यावी.

आपला नम्र,
(अर्जदाराचे नाव): श्री. प्रकाश मारुती जाधव
पत्ता: [पूर्ण पत्ता]
मोबाईल नंबर: [मो. नं.]
दिनांक: [अर्ज करण्याची तारीख]

==================================================================