Điện Biên

Miền đất của những di sản

Tính đến hết năm 2023, Điện Biên có 33 di tích được công nhận xếp hạng, trong đó có 1 di tích Quốc gia đặc biệt là di tích Chiến trường Điện Biên Phủ, 14 di tích quốc gia, 18 di tích cấp tỉnh). Ngoài ra, Điện Biên có 18 di sản văn hóa được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia, trong đó có 2 di sản được UNESCO ghi danh vào Danh mục Di sản Văn hóa Phi vật thể đại diện của nhân loại là Di sản Nghệ thuật xòe Thái và Di sản Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam.

Các di sản được công nhận di sản văn hóa vật thể và phi vật thể là niềm vinh dự, tự hào của đồng bào dân tộc tỉnh Điện Biên. Do đó, chính quyền các cấp, cán bộ chuyên môn và người dân Điện Biên luôn nâng cao trách nhiệm bảo tồn, gìn giữ và phát triển các di sản.

Các hoạt động nghiên cứu, sưu tầm, kiểm kê, đánh giá, lập hồ sơ khoa học di sản văn hóa, xếp hạng di tích, danh lam thắng cảnh, khoanh vùng, cắm mốc, trùng tu, tôn tạo, phục hồi di tích, phục dựng lễ hội, điều tra khảo cổ, tuyên truyền, phố biến, quảng bá, giới thiệu các di sản văn hóa... được thực hiện theo kế hoạch. Trong đó nhiều lễ hội truyền thống được bảo tồn, các lớp truyền dạy dân ca, dân vũ, dân nhạc các dân tộc được quan tâm.

Tạo sự khác biệt cho sản phẩm du lịch

Sức hấp dẫn của di sản đã tạo động lực cho phát triển du lịch mang lại nhiều lợi ích về thu nhập, việc làm và phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Du lịch tạo ra nhiều việc làm trực tiếp và gián tiếp cho lao động tại địa phương. Nhiều sản phẩm du lịch di sản đã trở thành thương hiệu đặc trưng cho du lịch tỉnh Điện Biên, là yếu tố quan trọng tạo nên sự khác biệt cho hệ thống điểm đến và sản phẩm du lịch của Điện Biên, kết nối và đa dạng hoá các tuyến du lịch liên vùng.

Nhờ đó, lượng du khách đến với Điện Biên ngày càng nhiều. Năm 2023, lần đầu tiên, Điện Biên cán mốc đón 1 triệu lượt khách, tăng gần 25% so với cùng kỳ năm trước; tổng doanh thu từ hoạt động du lịch ước đạt trên 1.750 tỷ đồng. Đây là tín hiệu đáng mừng, là tiền đề để tỉnh tạo đột phá trong năm tới, phấn đấu xây dựng Điện Biên thành một trong những trung tâm du lịch của vùng Trung du miền núi phía Bắc.

Ông Nguyễn Hoàng Hiệp, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Điện Biên cho biết: Tỉnh Điện Biên có 19 dân tộc anh em cùng sinh sống, trong đó một số dân tộc chiếm tỷ lệ cao trong cơ cấu dân cư như Thái, Mông, Kinh… Các dân tộc tỉnh Điện Biên cơ bản giữ được nét văn hóa truyền thống, những tập quán xã hội và tín ngưỡng, nghề thủ công truyền thống, lễ hội truyền thống, nghệ thuật trình diễn dân gian, tri thức dân gian… là những tiềm năng để phát triển du lịch.

Hàng năm Sở tham mưu cho UBND tỉnh tổ chức thành công Lễ hội Hoa Ban, cùng với đó còn phối hợp, hướng dẫn huyện Điện Biên tổ chức thành công Lễ hội Đền Hoàng Công Chất. Mường Lay tổ chức Lễ hội Đua thuyền đuôi én.

Sở còn tập trung phục dựng, bảo tồn Tết Té nước (Bun Huột Nặm) dân tộc Lào; Lễ Cúng bản (Tê hrôi cung) của dân tộc Khơ Mú; Lễ Cầu mùa của dân tộc Si La; Lễ Nhảy lửa của dân tộc Dao; Lễ Cầu mùa của người Khơ Mú; Lễ Cúng bản (Gạ ma thú) của người Hà Nhì...

Đồng thời, chỉ đạo Trung tâm Văn hóa, Điện ảnh mở lớp truyền dạy nghệ thuật Xòe Thái; huyện Điện Biên mở lớp truyền dạy nghệ thuật Xòe Thái và múa Lăm Vông của dân tộc Lào; các huyện tổ chức hội diễn nghệ thuật quần chúng, ngày hội văn hóa các dân tộc, ngày hội đoàn kết các dân tộc….

Xác định di sản văn hóa là tài nguyên vô giá, nên công tác bảo tồn di sản văn hóa các dân tộc là nhiệm vụ quan trọng nhất trong thời kỳ văn hóa hội nhập giao thoa nhiều nền văn hóa như hiện nay. Trên cơ sở kế thừa những tinh hoa văn hóa của các thế hệ trước, việc bảo tồn và phát huy đang được cụ thể hóa bằng những hoạt động cụ thể góp phần làm cho giá trị di sản văn các dân tộc thấm sâu lan tỏa trong đời sống xã hội.

Chủ tịch UBND tỉnh Điện Biên Lê Thành Đô cho biết, năm 2024 là năm có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với nhân dân các dân tộc trong tỉnh. Đây là năm Điện Biên đăng cai Năm Du lịch Quốc gia, kỷ niệm 70 năm Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ. Việc đăng cai Năm Du lịch Quốc gia - Điện Biên 2024 có ý nghĩa quan trọng đối với tỉnh.

Đây là tiền đề, động lực để ngành du lịch phát triển trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, một trong những trung tâm du lịch của vùng Trung du miền núi phía Bắc. Mục tiêu năm 2024, tỉnh đón 1,3 triệu lượt khách du lịch, tổng doanh thu từ hoạt động này đạt khoảng 2.200 tỷ đồng; năm 2025, đạt hơn 1,45 triệu lượt khách, tổng doanh thu hơn 2.380 tỷ đồng; đến năm 2030, đạt tương ứng hơn 2,65 triệu lượt và hơn 5.000 tỷ đồng.

“Để bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa của các di sản, tỉnh Điện Biên chú trọng đầu tư xây dựng, nâng cấp, cải tạo cơ sở hạ tầng giao thông đặc biệt tại các địa phương có tồn tại các di sản văn hóa tiêu biểu của các dân tộc, sao cho gắn kết phát triển du lịch với bảo vệ môi trường. Cùng với đó, duy trì và nâng cao hiệu quả của các di sản văn hóa phi vật thể được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia để tạo thêm nhiều điểm đến cho phát triển du lịch tỉnh Điện Biên”, ông Lê Thành Đô nhấn mạnh.

Thịt trâu gác bếp chắc chắn là đặc sản Điện Biên mà mọi du khách nên thử một lần. Thịt trâu này được tuyển chọn cực kỳ kỹ lưỡng, đem về lọc hết gân, bạc nhạc, sau đó mới thái ra và ướp gia vị từ 2-3 tiếng. Cuối cùng mang lên treo ở gác bếp để hun cho thịt chín từ từ. Thịt trâu gác bếp khi nướng xong sẽ có vị thơm ngon, ăn vào dai dai ngọt ngọt mà lại mềm nữa. Dùng món thịt này nhắm với bia nữa thì quá tuyệt vời đấy. Du khách có thể lựa chọn mua thịt trâu gác bếp về để làm quà cho người thân, bạn bè nữa đấy. 

Nếu bạn chưa biết thì Chè Tuyết còn có tên gọi khác là chè Shan Tuyết, là một lại chè mọc ở độ cao 1400m, sống ở nơi khí hậu lạnh suốt năm, thân gỗ cổ thụ. Chè có màu vàng óng, khi uống vào sẽ có vị đắng nhưng lại ngọt dần và có mùi thơm cực kỳ đặc trưng. Chè Tuyết Tủa Chùa là một trong những đặc sản Điện Biên vô cùng nổi tiếng, chè được nhiều du khách lựa chọn để thưởng thức hay làm quà biếu. Du khách nên lựa chọn các địa chỉ uy tín khi mua chè để đảm bảo chất lượng nhé. 

Gà nướng mắc khén là một món ăn nổi tiếng của người Thái tại vùng Tây Bắc Điện Biên. Gà sẽ được nướng với phương pháp công phu trên một than củi giữ nhiệt, nướng gà thật từ từ và thong thả sao cho mỡ gà chảy ra tự nhiên để da và thịt săn lại đến khi chín thì thôi. Sau khi gà đã săn chín thì mới bắt đầu phết nước gia vị mắc khén lên trên, khi gặp hơi nóng thì tự nhiên hơi nước gia vị sẽ toả ra mùi thơm hấp dẫn. Thịt gà mềm cắn vào cực ngon, đảm bảo ăn một lần là nhớ mãi. Đúng là một món đặc sản Điện Biên khó bỏ qua được phải không nào! 

Chắc hẳn đây là món ăn đặc sản Điện Biên khiến nhiều du khách lạ lẫm, nhưng không có gì khó hiểu đâu! Thật ra Pa pỉnh tộp là một cách gọi vùng miền cho món cá nướng đấy, đây cũng là một món ăn truyền thống của dân tộc người Thái tại vùng Tây Bắc. Món cá nướng này được tuyển chọn nguyên liệu khá kỹ từ nhiều loại cá suối như: Cá trôi, cá chép, cá trắm,... Cá sau khi bắt lên sẽ được làm sạch, mổ dọc để dễ dàng lật úp lại lúc nướng, phần gia vị sẽ được nhồi vào bên trong bụng cá để đậm đà. Cá sau khi nướng lên sẽ có hương vị vô cùng đặc trưng, khác xa nhiều loại cá nướng tại các tỉnh khác. 

Xôi nếp nương Điện Biên nổi tiếng với độ thơm ngon, hạt xôi cực dẻo khi ăn vào! Mặc dù nếp nương có nhiều tại các tỉnh Tây Bắc nhưng nổi tiếng nhất thì chính là Điện Biên. Nếp nương Điện Biên khi nấu lên sẽ cho từng hạt căng tròn, ăn vào có vị thơm ngọt, mềm dẻo đặc trưng. Nấu xôi nếp nương cũng không hề đơn giản khi đòi hỏi rất nhiều kinh nghiệm, sức lực, phải đảm bảo xôi không bị sượng, hạt nở đều thì mới ngon được. Ăn xôi nếp nương thì hợp lý nhất là với ít muối mè hay một vài món mặn khác nữa nhé. 

Rêu đá chắc chắn là món ăn đặc sản Điện Biên vừa độc vừa lạ, rêu sẽ được lấy từ các con suối với làn nước trong vắt tại khu vực Tây Bắc. Sau đó mang về chế biến thành nhiều món ăn đa dạng như: Rêu nướng, rêu hấp, nộm rêu, canh rêu,... đặc biệt ngon nhất chính là món rêu nướng. Với món rêu nướng, sau khi làm sạch thì sẽ được mang đi trộn với nhiều loại gia vị như hạt mắc khén, ớt, tỏi, hạt dổi,... rồi gói trong lá chuối hoặc lá dong. Tiếp theo kẹp vào thanh tre để nướng và thưởng thức. Các món ăn từ rêu đá có tác dụng giải nhiệt, giải độc, trị cao huyết áp nên rất lý tưởng để sử dụng. 

Một đặc sản Điện Biên mà ít du khách chú ý đến chính là gạo! Điện Biên là nơi trồng nhiều giống gạo nổi tiếng thơm ngon, hạt gạo tròn trịa, thon dài, có màu trắng sữa, khi nấu lên thì có mùi thơm tỏa ra và cực dẻo khi thưởng thức. Nếu đến Điện Biên, du khách có thể thử mua một ít gạo về thưởng thức. Gạo Điện Biên nổi tiếng nhất có lẽ chính là loại gạo Mường Thanh, nhớ đừng quên đó nha. 

Món đặc sản Điện Biên này được làm từ thịt lợn xay nhuyễn và đem ướp với các loại gia vị, sau đó gói chặt trong các lớp lá chuối. Tiếp tục mang đi chưng cách thuỷ trong 1 giờ là hoàn thành. Khi mở ra thì đảm bảo ai cũng mê mẩn mùi hương của thịt heo và lá cuối hoà quyện với nhau. Đảm bảo vô cùng hấp dẫn khi mọi thực khách phải nao lòng. 

Vịt om hoa chuối là một món ăn khác dễ chế biến, thịt vịt sau khi làm sạch sẽ được ướp gia vị như: Ớt, sả, gừng, mắc khén,... Tiếp theo là gói vào lá chuối om trong 3 giờ và om lửa thật nhỏ đến khi thịt chín toàn bộ. Thịt vịt khi đã chín sẽ có mùi hương hơi cay nồng một chút, khi ăn vào thì cực ngon với vị ngọt xen lẫn chút cay cực đã. Một số du khách thường nhận xét thịt vịt có màu sắc không đẹp nhưng khi ăn thì tuyệt ngon nên cứ an tâm nhé. 

Khác với các món đặc sản Điện Biên kia, chẩm chéo là một loại nước chấm phổ biến trong nhiều món ăn có nguồn gốc từ người Thái ở vùng Tây Bắc. Chẩm chéo sử dụng nguyên liệu chính là từ quả mắc khén, mắc khén sau khi làm sạch sẽ được rang và giã nhuyễn, tiếp đó trộn với các loại sả, ớt khô, rau mùi, muối, ớt,... hoà quyện tạo nên một hỗn hợp đặc trưng. Chẩm chéo thường được sử dụng để ăn kèm với các món như: Thịt trâu gác bếp, thịt nướng, xôi,... 

Nằm ở phường Mường Thanh, TP Điện Biên Phủ, đồi A1 là một trong những cứ điểm quan trọng nhất của trận đánh, được coi là "cuống họng" bảo vệ khu trung tâm.

Tên A1 là tên quân đội Việt Nam đặt cho ngọn đồi, trước đó có nhiều tên gọi khác. Xung quanh A1 quân Pháp xây dựng hệ thống hàng rào thép gai với đủ hình dạng. Trận đánh trên đồi A1 diễn ra ác liệt, kéo dài và hy sinh nhiều. Trên đỉnh đồi là căn hầm cố thủ, vốn là hầm rượu của toà công sứ Pháp trước năm 1945. Hầm được chia thành 2 ngăn, trong đó một ngăn là nơi làm việc của bộ phận thông tin điện đài. Hầm được làm bằng vật liệu chắc chắn, tường gạch kiên cố, mái hầm được đổ bê tông dày, có thể làm nơi ẩn nấp cho hàng chục người. Trên đồi A1 vẫn còn dấu tích hố bộc phá được tạo thành bởi 960 kg thuốc nổ.

Ở đồi A1 hiện nay, bên cạnh tham quan, du khách còn được trải nghiệm một số hoạt động thực tế như nấu cơm chiến sĩ bằng bếp Hoàng Cầm, đẩy xe đạp thồ để chở nhu yếu phẩm, nghe các câu chuyện về chiến dịch Điện Biên Phủ và sinh hoạt của người lính trong chiến đấu.

Hầm chỉ huy của tướng Đờ Cát được thực dân Pháp xây dựng kỳ công, ở trung tâm tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ, thuộc cánh đồng Mường Thanh. Hầm nằm cách đồi A1 khoảng 1 km, được mệnh danh là "căn hầm kiên cố nhất Đông Dương". Xung quanh hầm là hàng rào phòng thủ với hệ thống dây thép gai dày đặc và bốn chiếc xe tăng. Hiện cấu trúc và cách bố trí, sắp xếp của căn hầm vẫn còn được giữ nguyên cho du khách tham quan. Hầm dài 20 m và rộng 8 m, bao gồm bốn gian dùng cho cả nơi ở và làm việc của tướng Đờ Cát cùng quân lính. 

Bảo tàng Chiến thắng Điện Biên Phủ nằm ở phường Mường Thanh, đón khách từ ngày 5/5/2014 sau 19 tháng thi công. Đây là công trình mang ý nghĩa lớn về lịch sử, văn hóa cũng như nghệ thuật. Bảo tàng được thiết kế hình nón cụt, phần trang trí tạo hình quả trám tượng trưng cho tấm lưới ngụy trang của mũ bộ đội, gồm một tầng hầm và một tầng nổi. Tầng hầm là nơi đón khách tham quan, không gian học tập, tương tác và các dịch vụ vui chơi giải trí. Tầng nổi là không gian trưng bày chuyên đề chiến thắng Điện Biên Phủ. Phần nổi có diện tích 1.250 m2 với gần 1.000 tài liệu, hiện vật, hình ảnh, bản đồ. Điểm nhấn đặc biệt ở đây là bức tranh panorama có hơn 4.500 nhân vật, chiều dài 132 m, cao 20,5 m, đường kính 42 m, phần đắp nổi 6 m, tổng diện tích hơn 3.200 m2. Tranh được vẽ sơn dầu trên nền vải toan từ tháng 11/2019 và hoàn thành giai đoạn 1 tháng 5/2021, với sự tham gia của khoảng 100 họa sĩ. Các giai đoạn của Chiến dịch Điện Biên Phủ năm 1954 được thể hiện liên hoàn và ấn tượng qua từng nét vẽ. 

Tượng đài được khánh thành vào ngày 7/5/2004 nhân kỷ niệm 50 năm ngày chiến thắng Điện Biên Phủ. Công trình tọa lạc trên đồi D1, ngay trung tâm thành phố. Cụm tượng đài là nhóm tượng đồng cao, to và nặng nhất Việt Nam từ trước đến nay. Tượng có chiều cao 12,6 m được đúc bằng 217 tấn đồng. 

Nghĩa trang nằm trên đường Võ Nguyên Giáp, cách đồi A1 vài trăm mét. Đây là nơi an nghỉ của 644 cán bộ, chiến sĩ hy sinh trong chiến dịch Điện Biên Phủ. Hầu hết nơi này là các ngôi mộ vô danh. Nhà quản trang mang kiến trúc nhà sàn đặc trưng của người Thái ở Điện Biên, lễ đài bên ngoài được thiết kế theo Khuê Văn Các. 

Di tích Sở Chỉ huy Chiến dịch Điện Biên Phủ tại Mường Phăng nằm ở độ cao hơn 1.000 m so với mực nước biển, chân núi Pú Đồn, ẩn mình dưới tán rừng cổ thụ, cách trung tâm thành phố Điện Biên Phủ hơn 30 km. Các công trình của Sở Chỉ huy được bố trí thành một hệ thống liên hoàn, bao bọc trước sau, có hầm, lán trại đảm bảo bí mật và an toàn. Đây là nơi Đại tướng Võ Nguyên Giáp làm việc và nghỉ ngơi trong chiến dịch. Hiện nhiều di tích vẫn còn nguyên giá trị như: Lán ở và làm việc của Đại tướng, Phó tổng Tham mưu trưởng Hoàng Văn Thái, Trưởng ban thông tin liên lạc Hoàng Đạo Thúy. Từ điểm cao nhất, du khách có thể quan sát toàn bộ thành phố Điện Biên Phủ, thung lũng Mường Thanh và các cứ điểm của quân Pháp như đồi Him Lam, đồi Độc Lập, đồi D1, đồi C1, đồi A1. Cụm Tượng đài chiến thắng tại Công viên Mường Phăng (ảnh trên) cũng là một điểm dừng chân không thể bỏ qua khi tới đây.

Ngoài ra tại Mường Phăng còn có vườn anh đào nở rộ dịp gần Tết nằm ở hòn đảo giữa lòng hồ Pá Khoang. Du khách nên căn thời gian để được chiêm ngưỡng cảnh đẹp nơi đây.

Đèo Pha Đin dài 32 km, thuộc QL6, là cửa ngõ vào tỉnh Điện Biên. Điểm cao nhất của đèo là 1.648 m so với mực nước biển, một bên là vách núi, một bên là vực. Đây cũng là nơi bắt đầu của hành trình kéo pháo, vận tải lương thực vũ khí đạn dược bằng sức người của quân dân Việt Nam trong chiến dịch Điện Biên Phủ. Đèo Pha Đin hiện không còn hiểm trở như trước, những nơi đường hẹp cũng đã được mở rộng nhưng vẫn còn những cung đường lúc lên, lúc xuống ngoằn ngoèo và vô số khúc cua tay áo. Trên đèo Pha Đin có khu du lịch Pha Đin Pass, là điểm dừng chân cho du khách nghỉ ngơi và ngắm cảnh, đồng thời là nơi giao lưu của người dân hai tỉnh Điện Biên và Sơn La. 

Nằm giữa lòng chảo Điện Biên, cánh đồng Mường Thanh được ví như một "cái kho" khổng lồ chứa đầy ngô lúa. Từ cuối tháng 9, lúa ở lòng chảo Mường Thanh bắt đầu chín rộ. Nằm trên độ cao hơn 400 m so với mặt nước biển, cánh đồng Mường Thanh trải dài hơn 20 km, với chiều rộng trung bình 6 km. Từ trên cao nhìn xuống, cánh đồng Mường Thanh chạy dọc theo bờ sông Nậm Rốm xòe ra như cánh hoa ban ôm lấy các di tích lịch sử của trận chiến Điện Biên Phủ. 

Mường Nhé là huyện ở phía tây bắc tỉnh, nơi có điểm cực Tây của Việt Nam, ngã ba biên giới Việt Nam - Lào - Trung Quốc, cách trung tâm thành phố Điện Biên Phủ khoảng 250 km. Địa hình nơi đây chủ yếu là rừng, chiếm 55% diện tích. Ngoài ra, nơi này còn có khu bảo tồn thiên nhiên Mường Nhé, một trong những rừng đặc dụng lớn nhất Việt Nam với hệ sinh thái đa dạng.

A Pa Chải là điểm đến nổi tiếng nhất ở Mường Nhé, nơi có cột mốc tọa độ số 0, nằm trên đỉnh núi Khoan La San. Cột mốc được 3 quốc gia thống nhất cắm vào ngày 27/6/2005, làm bằng đá granit, mỗi mặt có khắc tên nước và quốc huy của mỗi quốc gia. Vào những ngày 3, 13 và 23 dương lịch hàng tháng là ngày họp chợ phiên tại A Pa Chải, một nét đẹp văn hóa vùng biên cương.

Vào mùa khô đường đến A Pa Chải khá dễ đi, nhưng vào mùa mưa, những cung đường trở nên khó khăn, thậm chí nguy hiểm. Du khách nên có người hướng dẫn để đảm bảo an toàn.

Thị xã Mường Lay được xem là thủ phủ người Thái Trắng, nơi du khách có thể du ngoạn trên sông Đà chiêm ngưỡng vẻ đẹp thiên nhiên và tìm hiểu cuộc sống và văn hóa của đồng bào Thái. Đến Mường Lay, du khách nên ghé cầu Hang Tôm nơi nối liền hai tỉnh Điện Biên và Lai Châu.

Cầu Hang Tôm cũ được xây dựng năm 1967, từng là cây cầu dây văng lớn nhất Đông Dương lúc bấy giờ. Tháng 11/2012 đập thủy điện Sơn La tích nước khiến toàn bộ thị xã Mường Lay cũ trong đó có cả cây cầu Hang Tôm bị chìm dưới lòng hồ sông Đà. Ngay gần vị trí cầu Hang Tôm cũ, đã có một cây cầu mới được dựng lên và cao hơn 70 m so với trước đây.