Thái Nguyên

Là một trong những địa phương có truyền thống văn hóa, truyền thống cách mạng, đã có rất nhiều di sản văn hóa gắn với tên tuổi của mảnh đất Thái Nguyên và trở thành niềm tự hào của dân tộc. Việc tôn tạo, giữ gìn, bảo vệ và phát huy những giá trị văn hóa ấy đã trở thành ý thức và trách nhiệm của chính quyền và nhân dân tỉnh Thái Nguyên. 

Thái Nguyên là một tỉnh có nhiều dân tộc với những nét văn hóa đặc trưng riêng có, chính điều đó đã góp phần tạo cho mảnh đất này có một đời sống văn hóa tinh thần phong phú và đa dạng. Riêng nói về tục lệ cưới: người dân Sán Chay ở xã Tức Tranh huyện Phú Lương, người Tày ở Định Hóa, người Sán Dìu ở Nam Hòa Đồng Hỷ, mỗi nơi đều có một nét độc đáo riêng. Hay nói về lễ hội, cũng không hề giống nhau: Lễ hội Cầu mưa của người Sán Chay ở Phú Lương, Lễ hội Lồng Tồng ATK ở Định Hóa, lễ hội Ooc’ bò của người dân tộc Nùng ở Đồng Hỷ hay nghi lễ cấp sắc của người Nùng, người Sán Dìu đều có nhiều đặc trưng. Tất cả nhũng giá trị đó đều được coi là những di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc của dân tộc.

Ngoài ra, hiện nay tỉnh Thái Nguyên có khoảng 88 di tích lịch sử văn hóa vật thể, trong đó có 39 di tích được xếp hạng cấp quốc gia, 85 di tích cấp tỉnh và nhiều hiện vật quý đang được lưu giữ tại Bảo tàng tỉnh như: bộ di chỉ khảo cổ học đá Thần Sa, gồm công cụ bằng đá, răng voi hóa thạch; bộ hiện vật tiền cổ, và đặc biệt là bộ trống đồng Đông Sơn mới được phát hiện tại xóm Đồng Hỷ xã Văn Lăng huyện Đồng Hỷ; bộ sưu tập tư liệu hiện vật về Chủ tịch Hồ Chí Minh, bộ ảnh về Đại tướng Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp, Vừa qua, để hưởng ứng sự kiên Liên hoan Trà quốc tế lần thứ nhất Thái Nguyên - Việt Nam 2011, Bảo tàng tỉnh Thái Nguyên cũng sưu tập được một bộ tài liệu hiện vật, đó là những ấm pha trà cổ, những vật dụng được dùng để chế biến chè; mẫu đất, chất đất đầu tiên nơi cây chè sinh sôi, đồng thời thể hiện nét văn hóa của những người dân trồng chè đầu tiên.

Với nhưng giá trị cả về mặt lịch sử và văn hóa các di sản vật thể và phi vật thể đã và đang được bảo tồn và phát huy giá trị, các nghệ nhân được tôn vinh, công tác xã hội hoá được tăng cường và thu hút được đông đảo các tổ chức và cá nhân tham gia bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hoá. Tuy nhiên, không ít những di sản đang có nguy cơ mai một, tại nhiều địa phương đã xảy ra việc tôn tạo không đúng quy chuẩn, quy cách, dẫn đến mất dấu ấn di tích, mất tính lịch sử và do đó mất giá trị văn hóa, lịch sử. Nhiều di sản phi vật thể qúy giá đang ngày ít người tiếp nối, bị thất truyền. Bởi vậy, vấn đề đang đặt ra là cần có các giải pháp nhằm bảo tồn, phát huy giá trị của di sản văn hóa dân tộc trong sự phát triển toàn diện đất nước, làm cho di sản văn hóa truyền thống tiếp tục tỏa sáng trong xu thế giao lưu, hội nhập.

Những di sản văn hóa được hình thành và phát triển cùng tiến trình lịch sử của mảnh đất Thái Nguyên nói riêng và dân tộc Việt Nam nói chung. Những giá trị đó dù là hữu hình hay vô hình, vật thể hay phi vật thể tồn tại đến hôm nay đều đóng vai trò quan trọng trong lịch sử, phản ánh một cách tập trung nhất, tiêu biểu nhất bản sắc văn hóa của mỗi vùng miền. Cùng với thời gian, nó kết tinh như một dòng chảy âm thầm, lặng lẽ; là cội nguồn gốc rễ, là nền tảng tạo nên bản sắc văn hóa và hệ giá trị văn hóa dân tộc. Với ý nghĩa nhằm tôn vinh những giá trị văn hoá qúy giá trong kho tàng di sản văn hoá dân tộc, là “ ngày về nguồn” để khuyến khích thế hệ trẻ tìm hiểu về các giá trị di sản văn hoá dân tộc, ngày di sản văn hóa Việt Nam (23/11) thật sự đã trở thành một ngày hội của những người làm công tác bảo tồn và góp phần phát huy những giá trị, di sản văn hóa của dân tộc.

Cơm lam là một món ăn đơn sơ, giản dị, dân dã được nấu đặc biệt từ loại nếp ngon được trồng trên nương và nước được lấy từ đầu nguồn. Gạo nếp được cho vào ống tre non lấy từ trên núi rừng Định Hóa rồi nướng trên bếp lửa. Khi chín cơm lam vừa có mùi thơm của nếp vừa có mùi thơm của ống tre rất đặc biệt. Cơm có thể ăn kèm với muối vừng, gà nướng rất hợp và dậy vị, đặc biệt cơm lam có thể để lâu trong 1 tuần mà không hề bị thiu giống như cơm thường. Những khách du lịch khi có dịp đi ngang qua Định Hóa đều muốn mua món ăn đặc sản Thái Nguyên này về để ăn và làm quà.  

Loại bánh chưng Bờ Đậu này do người dân Thái Nguyên làm không cần khuôn mà vẫn “vuông sắc thành cạnh”, cái này cái nấy đều tăm tắp trăm cái như một rất đẹp mắt. Một bí quyết để tạo nên một hương vị đặc biệt cho bánh chưng Bờ Đậu đó là loại gạo nếp dẻo thơm của vùng đất Định Hóa. Món ăn đặc sản này chính là một sự giao thoa giữa núi, rừng mà sự đặc biệt này không một nơi nào có thể có được. 

Ngoài loại bánh chưng truyền thống ra thì người dân ở đây còn gói thêm một số loại bánh khác như bánh chưng gấc, bánh chưng cẩm, … để có thể đáp ứng được nhu cầu của thị trường ngày nay. 

Một trong những điểm độc đáo của Trà Móc Câu là phương pháp chế biến đặc trưng. Lá trà được được chế biến theo phương pháp truyền thống. Người làm trà sẽ vò đều lá trà theo hình tròn. Nhờ vậy mà lá trà sẽ cuộn tròn và xoăn tít lại. Đến khi xao khô thì lá trà được cong lại như hình chiếc móc câu cá. 

Nhờ hương bùi ngậy và vị đậm đà, Trà Móc Câu là một trong những dòng trà xanh đặc sản của Thái Nguyên. Và là một trong những loại đặc sản nên mua để làm quà khi ghé chơi Thái Nguyên. 

Đặc sản Thái nguyên không thể không nhắc đến chè Tân Cương. Nổi tiếng là một vùng chè nhất nhì cả nước, Thái Nguyên luôn được mệnh danh là “đệ nhất danh trà” vì nơi đây có thổ nhưỡng và khí hậu tốt giúp cho cây chè sinh trưởng tốt, búp chè mập, cũng vì vậy mà Thái Nguyên trở thành nơi cung cấp chè chất lượng và hảo hạng nhất. 

Chè Tân Cương có màu xanh ngả vàng nhạt và sánh, hương cốm thanh khiết, nước chè trong, khi uống sẽ cảm nhận được vị chát nhưng hậu có vị ngọt thanh khiến cho chè ở đây có cảm giác rất khác so với chè ở các vùng khác. Nếu ai đến Thái Nguyên nhưng không thử qua chè Tân Cương thì quả là một thiếu sót lớn. 

Là một đặc sản Thái Nguyên do chính bàn tay khéo léo của người dân Úc Kỳ (Phú Bình) làm ra, tương nếp Úc Kỳ là một trong những loại đặc sản nổi tiếng gần xa của vùng đất này. Tương nếp được làm từ những nguyên liệu quen thuộc như gạo nếp, đỗ tương, muối trắng nhưng điều khiến cho loại tương nếp này trở nên đặc biệt và khác với những vùng đất khác đó chính là giống gạo nếp thầu dầu - một loại gạo chỉ trồng ở 2 xã là Úc Kỳ và Xuân Phương. 

Tương sau khi được chế biến sẽ rất mềm, nhuyễn và có màu vàng óng. Lâu dần, tương nếp Úc Kỳ từ một món quà quê dân dã, đơn sơ nay đã trở thành đặc sản theo chân khách du lịch đến muôn nơi. Nếu có dịp ghé chân tới Thái Nguyên, mời bạn ghé qua Úc Kỳ để có thể thưởng thức loại tương nếp đặc biệt này nhé!

Nem chua Đại từ cũng là một loại đặc sản của Thái Nguyên rất nhiều người biết tới. Nguyên liệu để làm nem chua là thịt lợn, tỏi, hạt tiêu, thính, lá ổi và rượu. Bí quyết để nem chua có hương vị đặc trưng và ngon hơn đó là khi chế biến chỉ sử dụng thịt nạc mông. 

Nem được gói bằng lá chuối và để vài ngày là chín tới và có thể ăn ngay, hoặc nhiều người có thể rán hoặc nướng ở trên củi để thưởng thức vị ngon lạ của nem chua Đại Từ. Sự hòa quyện giữa vị ngọt của thịt nạc mông và mùi hương của lá ổi, lá chuối đã làm cho biết bao nhiêu khách du lịch đến đây đều phải thao thức về món ăn này. Nếu có dịp ghé ngang qua đây bạn có thể mua về để làm quà cho bạn bè, người thân rất phù hợp. 

Bánh ngải là một trong những món ăn luôn có mặt trong danh sách món ăn đặc sản Thái Nguyên. Nguyên liệu chính để làm bánh ngải là nếp hương và được giã chung với lá ngải để tạo nên một loại bánh có hương vị đặc biệt và màu sắc bắt mắt. Loại bánh ngải này có vị ngọt vừa, tốt cho sức khỏe, nếu ăn nhiều thì cũng không bị nóng như các loại bánh nếp khác. 

Nếu bạn muốn mua bánh ngải về làm quà khi du lịch tại Thái Nguyên, bạn có thể tham khảo một số loại bánh khác như bánh ngải không nhân, bánh ngải nhân vừng, đặc biệt là bánh ngải nhân trứng kiến rất ngon và đặc trưng. 

Bánh cóoc mò là một trong những món ăn nổi tiếng của người dân tộc Tày tại Thái Nguyên. Loại bánh này được gói thành những hình chóp nhọn giống như những chiếc sừng bò nên nó còn có tên gọi khác đó là bánh sừng bò. 

Bánh cóoc mò được gói tỉ mỉ bằng lá dong hoặc lá chuối, kết hợp giữa gạo nếp được giã chung với lạc và nước suối. Khi nấu chín bánh sẽ có màu xanh nhạt, mùi thơm của gạo nếp tỏa khắp nơi kết hợp cùng với độ dẻo và bùi gây thương nhớ cho khách du lịch. Mặc dù bánh cóoc mò không có nhân mặn như nhiều loại bánh khác nhưng nhờ vào vị bùi của bánh, vị béo của lạc mà ăn hoài không ngán. Loại bánh này không chỉ có cái tên đặc biệt mà còn có hương vị đặc biệt, nếu mang về làm quà cho gia đình, bạn bè thì hết ý!

Không chỉ là một món ăn độc đáo của đồng bào dân tộc Tày ở Định Hóa, bánh trứng kiến còn là một loại đặc sản Thái Nguyên làm bao nhiêu người đã từng ăn cũng phải nhớ đến. 

Bánh trứng kiến được làm từ loại bột gạo nếp, lá vả và một nguyên liệu không thể thiếu đó là trứng kiến đen. Trứng kiến thường có vào tháng 4 đến tháng 5 hàng năm, cứ vào mùa này thì người dân ở đây lại vào rừng kiếm trứng kiến đen để mang về làm bánh. Bánh trứng kiến rất dẻo và thơm mùi bột nếp, có vị bùi bùi của lá vả, béo ngậy của trứng kiến rừng ăn rất lạ miệng và tạo nên một sự độc đáo, đặc trưng riêng của loại bánh này. 

Nếu đi du lịch Thái Nguyên thì bạn không nên bỏ qua món ăn này vì đây là một trong những loại đặc sản vô cùng độc đáo mà không phải nơi nào cũng có thể làm được. MIA.vn tin chắc rằng hương vị đặc sắc của món ăn nghe lạ tai này nhất định sẽ khiến bạn vấn vương ngay từ lần đầu thưởng thức.

Trám đen Hà Châu, đặc sản quý báu của vùng đất Phú Bình là một món quà tuyệt vời mà mẹ thiên nhiên đã ban tặng. Sự hoàn hảo về khí hậu và thổ nhưỡng đã làm cho trám ở đây trở nên đặc biệt, mang lại hương vị ngọt bùi mà không phải nơi nào cũng có được. 

Quá trình chế biến trám thường bắt đầu bằng việc om cho mềm, sau đó tách rời phần cùi và hạt. Cùi trám thường được chấm muối vừng hoặc tương nếp, tạo nên hương thơm bùi đặc trưng. Trám được sử dụng trong nhiều món ngon như xôi trám, kho thịt cá, gỏi trám và nổi tiếng nhất là món nham nhám. 

Khu du lịch hồ Núi Cốc là một thắng cảnh thiên nhiên nằm ở phía nam huyện Đại Từ, cách trung tâm TP Thái Nguyên khoảng 15 km. Khu có tổng cộng 89 hòn đảo với những cái tên như đảo Núi Cái, đảo Hoa, đảo Cò, đảo Long Hội. Ở đây, du khách có thể trải nghiệm ngồi thuyền thúng, khám phá động Thế giới Cổ tích và Âm phủ, động Ba Cây Thông, tham quan quần thể Thuyết Nhân Quả - Chùa Thiêng Thác Vàng, ngôi chùa nằm trong lòng Phật lớn nhất miền Bắc được ghi nhận kỷ lục Guniess. 

Hồ Ghềnh Chè thuộc xã Bình Sơn, thành phố Sông Công, cách TP Thái Nguyên khoảng 20 km. Đây là hồ thủy lợi được xây dựng năm 1986 với diện tích mặt nước khoảng 80 ha, gồm 45 bán đảo. Hồ Ghềnh Chè được du khách biết đến như một điểm du lịch sinh thái và câu cá vào mỗi dịp cuối tuần. Hiện hồ Ghềnh Chè đã phát triển thêm các dịch vụ du lịch mới như đi tàu khám phá lòng hồ, ăn uống, cắm trại, dã ngoại. 

Suối Kẹm nằm ở xã La Bằng, huyện Đại Từ, cách TP Thái Nguyên khoảng 35 km. Đầu nguồn con suối nằm trên đỉnh Tam Đảo. Men theo những ghềnh đá dọc theo suối, du khách sẽ được chiêm ngưỡng những tầng thác nối tiếp nhau cao dần như ruộng bậc thang, đổ nước xuống tạo thành những bãi tắm thiên nhiên. Chè La Bằng là một trong những vùng chè nổi tiếng của Thái Nguyên. Tại đây du khách có thể lên những đồi chè xanh chụp ảnh, trải nghiệm hái chè cùng người địa phương. Đến thăm Trung tâm thông tin làng nghề và trưng bày sản phẩm thủ công của Hợp tác xã chè La Bằng, du khách còn có dịp thưởng thức đặc sản chè Thái Nguyên. 

Đây là một danh thắng đã được xếp hạng cấp quốc gia, nằm ở xã Phú Thượng, huyện Võ Nhai. Hang Phượng Hoàng gắn với truyền thuyết về một đôi chim phượng hoàng. Miệng hang trên đỉnh núi, độ cao khoảng gần 500 m. Lòng hang ăn sâu vào núi, rộng ba tầng với nhiều nhũ đá hàng trăm năm tuổi, có hình thù kỳ lạ trên trần hang. Từ cửa hang nước đổ xuống tạo thành nhiều thác nước nhỏ. Ngay chân núi Phượng Hoàng, suối Mỏ Gà chảy tự nhiên, nước trong và mát. Khu du lịch hang Phượng Hoàng hiện có các dịch vụ nhà hàng, bể bơi, nhà nghỉ, tổ chức sự kiện, khu bán hàng lưu niệm. 

Chùa Hang cách trung tâm TP Thái Nguyên khoảng 2 km, là di tích cấp quốc gia năm 1999. Núi Chùa Hang trước đây có tên gọi là núi đá Hóa Trung, núi Long Tuyền. Động Chùa Hang trong núi còn có tên gọi là động Tiên Lữ, có nhiều nhũ đá đẹp, trong động có thờ Phật. Vách đá cửa động có câu đối cổ bằng chữ Hán: "Phong cảnh thiên nhiên duy đệ nhất. Danh lam nhân tạo thị vô song" (Phong cảnh thiên nhiên đẹp vào bậc nhất. Danh lam do con người tạo ra cũng không gì sánh được). Trong vách động còn khắc những vần thơ chữ Hán của các danh sĩ Vũ Quỳnh, Đặng Nghiệm (thế kỷ XV), Cao Bá Quát (thế kỷ XIX). 

Núi Đuổm trước đây gọi là Điểm Sơn, cách trung tâm TP Thái Nguyên 24 km. Sách Đại Nam Nhất thống chí xếp Điểm Sơn là danh thắng của đất Thái Nguyên. Từ xa nhìn vào, sáu ngọn núi đá tựa như sáu đầu rồng. Các vách đá thẳng đứng, phủ rêu phong cổ kính. Dưới chân núi phía Đông bắc có đền thờ nổi tiếng của danh nhân Dương tự Minh - Thủ lĩnh phủ Phú Lương, phò mã hai đời vua nhà Lý, người có nhiều công lao bảo vệ biên cương phía Bắc của nước Đại Việt. Đền Đuổm đã được tôn tạo và xếp hạng di tích cấp quốc gia năm 1993. Lễ hội đền Đuổm được tổ chức vào ngày 6 tháng giêng hàng năm. 

Trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp (1946 - 1954), huyện Định Hóa cùng các huyện Đại Từ, Phú Lương được chọn làm An toàn khu Trung ương (ATK) - thủ đô kháng chiến của cả nước. ATK Định Hóa được xếp hạng di tích Quốc gia đặc biệt năm 2012. Tại đây, du khách có thể tham quan đồi Khau Tý - nơi đặt trụ sở làm việc đầu tiên của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại ATK Định Hóa, văn phòng làm việc của Tổng bí thư Trường Chinh ở đồi Nà Mòn, đồi Phong Tướng, nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh phong quân hàm Đại tướng cho Tổng chỉ huy Quân đội Việt Nam Võ Nguyên Giáp, nhà trưng bày ATK Định Hóa, nhà tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh, lán Bác Hồ ở Khuôn Tát, di tích làng Quặng, di tích Bảo Biên, nhà tù Chợ Chu... 

Ngày 31/8/1917, khởi nghĩa Thái Nguyên do Đội Cấn và Lương Ngọc Quyến lãnh đạo đã làm rung chuyển chính quyền thực dân Pháp ở Đông Dương. Thất bại nhưng cuộc khởi nghĩa đã để lại một dấu mốc đặc biệt. Lần đầu tiên trong lịch sử cận đại Việt Nam, một cuộc khởi nghĩa diễn ra, giành được chính quyền tại một tỉnh, có tuyên ngôn, tuyên bố nền độc lập, có quốc kỳ, quốc hiệu, thành lập quân đội riêng. Ngày nay, các địa điểm Dinh Công sứ, Trại lính Khố Xanh, Nhà lao Thái Nguyên, phòng tuyến Gia Sàng đã được xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia, nhưng chỉ còn lại những tàn tích. 

Nằm ở trung tâm thành phố, bên sông Cầu, Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam là công trình văn hóa quy mô lớn. Đây là nơi trưng bày và bảo quản trên 40.000 tài liệu, hiện vật gốc về văn hóa truyền thống của 54 dân tộc Việt Nam. Trong nhà có các phòng trưng bày giới thiệu văn hóa các tộc người, chia theo các nhóm ngôn ngữ: Việt - Mường, Tày - Thái, Mông - Dao, Môn - Khơ me, Nam Đảo và Hán. Ngoài trời trưng bày không gian 6 vùng văn hóa của đất nước gồm: núi cao phía Bắc; Thung lũng; Trung du - Đồng bằng Bắc Bộ; Miền trung - Ven biển, Trường Sơn - Tây Nguyên và Đồng bằng Nam Bộ. 

Nằm trên đường Quang Trung, phường Tân Thịnh, Bảo tàng lực lượng vũ trang Việt Bắc - Quân khu I trưng bày gần 10.000 hiện vật gốc về Việt Bắc - căn cứ địa, chiến trường chính trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Khu trưng bày ngoài trời của bảo tàng có 28 hiện vật gốc có kích thước lớn như máy bay, tên lửa, ra đa, pháo. Đây là những vũ khí được lực lượng vũ trang sử dụng và lập chiến công trong các cuộc kháng chiến.