Lạng Sơn

Lạng Sơn là một địa phương mang dấu ấn rõ nét của nền văn hóa phương Đông nông nghiệp. Theo dòng chảy lịch sử, các yếu tố văn hóa kết tinh ở những giá trị vật thể như những công trình kiến trúc nghệ thuật chùa chiền, đền đài, miếu mạo, những di tích khảo cổ học,… và những giá trị phi vật thể như ngôn ngữ, nghệ thuật, lễ hội, ẩm thực, trang phục truyền thống, phong cách ứng xử, giao tiếp,… đã trở thành sản phẩm du lịch hấp dẫn du khách trong và ngoài nước.

Lạng Sơn, với 7 dân tộc cùng sinh sống đan xen (trong đó đồng bào Tày, Nùng và Dao là những cư dân chiếm số đông), trải qua hàng nghìn năm lịch sử, qua nhiều thế hệ, họ đã cùng vun đắp nên nhiều giá trị văn hóa tốt đẹp, trong đó phải kể đến các phong tục, tập quán như: Tập quán sinh đẻ và nuôi dạy con cái, tập quán đặt tên con, tập quán cấp sắc, tục lệ cưới xin; ma chay, tục mừng sinh nhật, tục lệ vào nhà mới, tục lệ kết bạn tồng; nhận họ, kết thân, nhận con nuôi, tục hát giao duyên, tập quán tổ chức bữa ăn, tổ chức gia đình, dòng họ, tập quán ứng xử trong dòng họ và ngoài xã hội…, tục lễ đón tết nguyên đán,Tết rằm tháng giêng, tết đắp nọi và các tết trong năm, tục thờ cúng tổ tiên, thổ công, táo quân…

Theo thống kê của ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch, trên địa bàn toàn tỉnh Lạng Sơn có trên 300 lễ hội lớn nhỏ, thuộc các loại hình lễ hội lịch sử, lễ hội tín ngưỡng, tôn giáo và lễ hội dân gian. Tuy nhiên, dưới góc độ du lịch cần thiết phải nghiên cứu chọn lọc một số hình thức lễ hội có giá trị phục vụ du lịch sau:

- Lễ hội Đền Tả Phủ - Kỳ Cùng, diễn ra từ 22- 27 tháng Giêng  tại phố Kỳ Lừa, thành phố Lạng Sơn. Đặc điểm, ý nghĩa: Thờ Tả đô đốc Hán quận công Thân Công Tài, người khai mở phố và chợ Kỳ Lừa vào thế kỷ 17. Có trò thi cướp đầu pháo; nghi lễ rước kiệu, các trò chơi dân gian…

- Lễ hội Chùa Tiên (18 tháng Giêng) tại thành phố Lạng Sơn. Đặc điểm, ý nghĩa: Cúng Thần Nông cầu mưa thuận gió hòa, hạnh phúc. Có các trò chơi dân gian như cờ người, múa lân…

- Lễ hội Chùa Tam Thanh (15 tháng Giêng) tại thành phố Lạng Sơn. Đặc điểm, ý nghĩa: cầu trời phật ban phước lành được sống bình an, làm ăn được tài được lộc.

- Hội Đền Mẫu Đồng Đăng (mùng 10 tháng Giêng) trên địa bàn thị trấn Đồng Đăng huyện Cao Lộc. Là lễ hội cầu tự, cầu quan, cầu buôn bán phát tài ... sau phần lễ có các hoạt động văn hóa cổ truyền như múa sư tử, võ dân tộc, thi đấu thể dục thể thao.

- Lễ hội Lồng Tồng, diễn ra trong tháng Giêng, tại các huyện trong tỉnh. Đặc điểm, ý nghĩa: Hội xuống đồng của các dân tộc miền núi phía Bắc để cầu mưa thuận gió hòa, cuộc sống ấm no… Tại lễ hội có các trò chơi dân gian và các món ăn làng quê.

Ngoài những lễ hội đã được nhân dân, du khách trong và ngoài nước biết đến nêu ở trên thì Lạng Sơn còn vô vàn các loại hình lễ hội như: Đền Bắc Lệ (Hữu Lũng) thờ bà chúa Thượng Ngàn, là người cai quản cả vùng rừng núi xung quanh với cái tên của sơn thần tối cao. Chùa Bắc Nga (Cao Lộc), chùa Tân Thanh (Văn Lãng), lễ hội Nàng Hai và lễ hội Lồng thồng Bủng Kham (Tràng Định), lễ hội Phài lừa Văn Mịch (Bình Gia), lễ hội Ná Nhèm (Bắc Sơn), lễ hội Trò Ngô (Hữu Lũng)..... Mỗi lễ hội đều có những nét đặc sắc riêng vốn có. Bên cạnh đó những năm gần đây các cấp chính quyền và ngành văn hóa, thể thao và du lịch còn tổ chức những lễ hội lịch sử, cách mạng kháng chiến nhằm phục vụ công tác phát triển du lịch như: Lễ hội chiến thắng lịch sử Chi Lăng (10/10), lễ hội kỷ niệm ngày khởi nghĩa Bắc Sơn (27/9), và đặc biệt là lễ hội du lịch Mẫu Sơn (Lộc Bình) nơi có giá trị tài nguyên du lịch văn hóa "Bồng lai thiên cảnh" ít nơi nào có được trên giải đất chứ “S” Việt nam.

Phong tục, tập quán và lễ hội có khả năng hấp dẫn khách du lịch, bởi nó thể hiện sắc thái riêng biệt của từng dân tộc. Những giá trị của phong tục tập quán góp phần tạo nên những đặc trưng cho sự phát triển du lịch ở một điểm, một vùng, tạo nên sức hút cho du khách. Căn cứ vào thực tế phát triển thị trường du lịch của Lạng Sơn, xu thế phát triển thị trường khách du lịch Việt Nam và khu vực thì những người ở những vùng đất có văn hóa khác nhau thì họ có xu hướng muốn tìm hiểu, khám phá về văn hóa, phong tục của các vùng miền, đất nước khác họ, theo đó thì sẽ có 02 nguồn khách tiềm năng có khả năng bị hấp dẫn bởi loại hình du lịch này:

Thứ nhất là khách ngoại quốc, đầu tiên phải kể đến là nguồn khách Trung Quốc, đây là nguồn khách truyền thống đến Lạng Sơn bằng đường bộ trực tiếp qua các cửa khẩu quốc tế Đồng Đăng, Hữu Nghị, Chi Ma .v.v… Hàng năm họ sang giao thương, buôn bán, kết hợp du lịch lễ hội, du lịch văn hóa tâm linh... kế tiếp là khách du lịch Tây Âu, Bắc Mỹ, Úc... họ đến Lạng Sơn theo dòng khách từ các trung tâm du lịch lớn như Hà Nội, Quảng Ninh, TP Hồ Chí Minh.... Họ thuộc đối tượng khách thích tìm hiểu văn hóa lịch sử, thích khám phá các khu vực còn bảo tồn được tương đối nguyên vẹn các giá trị văn hoá, tự nhiên. Đây là thế mạnh mà du lịch Lạng Sơn cần quan tâm.

Thứ hai là khách nội địa (nguồn khách trong nước): khách nội địa đến Lạng Sơn có thể rất đa dạng thuộc nhiều lứa tuổi, nhiều thành phần nghề nghiệp khác nhau. Đối với loại hình lễ hội thì đối tượng chính có thể là những người lớn tuổi, những người buôn bán kinh doanh đến từ khắp nơi trên cả nước, nhưng nguồn khách du lịch chính vẫn là các nguồn khách du lịch đến từ các vùng đồng bằng sông Hồng, vùng núi phía Bắc, các trung tâm du lịch lớn như Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh... và từ trong tỉnh. Đối với loại hình phong tục tập quán thì đối tượng có thể là những người khác vùng miền, khác về văn hóa như vùng đông nam bộ, tây nam bộ, hay nói cách khác là những du khách thuộc các tỉnh phía Nam nước ta; và phong tục tập quán của Lạng Sơn cũng là loại hình hấp dẫn đối với các du khách là nhà nghiên cứu, nhà khoa học, những người ham hiểu biết... đến từ khắp nơi trong cả nước.

Theo đó, phong tục tập quán và lễ hội được xác định là một trong những tài nguyên du lịch nhân văn, góp phần phát triển, làm phong phú tài nguyên du lịch. Chính sự phong phú và đa dạng của tài nguyên du lịch đã tạo nên sự phong phú và đa dạng của sản phẩm du lịch. Mà một địa phương, có nhiều sản phẩm du lịch chất lượng, độc đáo, hấp dẫn thì sẽ thu hút đông đảo khách du lịch đến thăm quan, trải nghiệm…

Thực tế cho thấy, những năm qua, tỉnh Lạng Sơn đã có nhiều cố gắng trong việc tìm kiếm, nghiên cứu và khai thác các nguồn tài nguyên du lịch. Cụ thể như, đã khai thác tài nguyên sinh thái (như Hang gió; Núi Mẫu Sơn; khu bảo tồn tự nhiên Mỏ Rẹ (huyện Bắc Sơn), Hữu Liên (huyện Hữu lũng), suối Đăng Mò, Mỏ mắm, hoa tam giác mạch……) ; khai thác các tài nguyên về danh lam lam thắng cảnh, di tích lịch sử văn hóa như động Tam Thanh, Nhị Thanh, khu di tích thành nhà Mạc, Núi Phai vệ, Ải Chi Lăng; một số lễ hội lớn như Lễ hội đền Tả phủ- Kỳ cùng; Ná nhèm, Chùa Bắc Nga; khai thác làng văn hóa Quỳnh Sơn, Bắc Sơn... Tuy nhiên, để tạo ra sự phong phú, đa dạng, độc đáo về các sản phẩm du lịch, qua đó hấp dẫn thu hút khách du lịch đến với Lạng Sơn thì ngành Du lịch cần quan tâm, khai thác rộng hơn về các tài nguyên nhân văn, trong đó kho tàng văn hóa phong tục tập quán và nhiều loại hình lễ hội của anh em các dân tộc tỉnh Lạng Sơn.

Lạng Sơn, với 7 dân tộc cùng sinh sống, tự bao đời đã vun đắp nên một kho tàng phong tục, tập quán tốt đẹp, những lễ hội truyền thống vô cùng đặc sắc. Thế nhưng hiện nay tỉnh chưa khai thác nhiều, một số sản phẩm du lịch của tỉnh Lạng Sơn đôi khi vẫn mang dáng dấp chung của văn hóa các tỉnh miền núi, vùng Việt Bắc. Chính vì vậy, để du lịch Lạng Sơn ngày một phát triển hơn nữa trong tương lai, ngành du lịch cần dựa vào các yếu tố văn hóa, dựa vào các phong tục tập quán để xây dựng những sản phẩm du lịch đặc thù riêng có của tỉnh nhà. Cần nghiên cứu tính riêng trong văn hóa dân gian Lạng Sơn (trong đó có các phong tục tập quán) cùng với tài nguyên du lịch khác để “chưng cất” thành các sản phẩm du lịch đặc thù, hấp dẫn. Đó là những sản phẩm du lịch đặc trưng cho Lạng Sơn mà không địa phương nào có được. Sản phẩm du lịch đặc thù này được thổi hồn của văn hóa dân gian sẽ có sức hấp dẫn riêng, có khả năng thúc đẩy toàn bộ sự phát triển du lịch của Lạng Sơn, mang thương hiệu Lạng Sơn. Tính đặc thù, tính chất hấp dẫn sẽ tạo ra khả năng có nguồn thu lớn, tạo khâu đột phá trong phát triển du lịch của địa phương.

Phong tục tập quán và lễ hội, với vai trò là một sản phẩm du lịch, nó sẽ là nền tảng để mở rộng các dịch vụ du lịch, tăng nguồn thu cho địa phương: Khi khách du lịch đến thưởng ngoạn, trải nghiệm các phong tục, tập quán, cũng như tham dự các lễ hội sẽ kéo theo các nhu cầu thiết yếu như đi lại, lưu trú, nghỉ dưỡng, ăn uống, mua sắm, giải trí… vì vậy đây là nền tảng để phát triển ngành dịch vụ: dịch vụ tour, dịch vụ di chuyển, lưu trú, ẩm thực mua sắm… đặc biệt là sự phát triển mạnh của dịch vụ lưu trú và các loại dịch vụ phục vụ nhu cầu của khách.

Mỗi lễ hội gắn liền với những đặc điểm cụ thể về địa lý, tập quán, nghi lễ, văn hóa ứng xử, ẩm thực, tín ngưỡng… căn cứ vào tính đặc sắc của lễ hội và các yếu tố bổ trợ khác, ta có thể xây dựng các điểm du lịch lễ hội, như du lịch lễ hội Đền Tả Phủ - Kỳ Cùng, thành phố Lạng Sơn, lễ hội Chùa Bắc Nga, Lộc Bình; lễ hội lồng tồng, Bình gia; lễ hội Phài Lừa Văn Mịch (Bình Gia ), lễ hội Ná Nhèm (Bắc Sơn ), lễ hội Trò Ngô (Hữu Lũng )... hoặc xây dựng các điểm du lịch phong tục tập quán như: Tục cưới xin của người Nùng (Cao Lộc), tập quán canh tác của người Mông đen (Tràng Định); nghi lễ cấp sắc của người Dao (Mẫu Sơn)... Căn cứ vào các điểm du lịch, khu du lịch, các cơ sở cung cấp dịch vụ du lịch, gắn liền với hệ thống giao thông và nhu cầu khách du lịch, ta có thể xây dựng thành các tuyến du lịch hợp lý, ví dụ như tuyến du lịch tổng hợp văn hóa và sinh thái, phục vụ khách tham quan, nghiên cứu (Thành phố Lạng Sơn - Hữu Liên - Bắc Sơn), thời gian dự kiến hành trình toàn tuyến 2 - 3 ngày; Tuyến du lịch chuyên đề văn hóa lịch sử, phục vụ khách tham quan (thành phố Lạng Sơn - Na Sầm - Thất Khê, theo quốc lộ 4), thời gian dự kiến hành trình toàn tuyến 1 - 2 ngày.

Ngoài ra, tài nguyên về lễ hội, phong tục tập quán  cùng là một thành tố góp phần xây dựng các tuyến du lịch liên tỉnh, khu vực nội địa, như tuyến Lạng Sơn - Hạ Long - Cát Bà - Hải Phòng  (theo quốc lộ 4A). Tuyến Lạng Sơn - Thái Nguyên - Bắc Cạn - Cao Bằng (theo các quốc lộ 1B, quốc lộ 3 và quốc lộ 4A). Thậm chí là các tuyến du lịch quốc tế (như tuyến Lạng Sơn - Cửa khẩu Hữu Nghị - Quảng Tây (Trung Quốc), theo đường bộ hoặc đường sắt liên vận…

Phong tục tập quán và lễ hội là bản sắc văn hóa đặc trưng của một địa phương. Chính vì vậy, chúng ta có thể xây dựng hình ảnh du lịch của Lạng Sơn từ nguồn tài nguyên này, đó có thể là không khí náo nhiệt của nghi lễ rước kiệu trong lễ hội Đền Tả phủ - Kỳ Cùng; đó cũng có thể là thái độ chân thành, hiếu khách của nhân dân các dân tộc Xứ Lạng; sự nề nếp gia phong của gia đình người Tày, Nùng; đó có thể là tục hát giao duyên độc đáo của nhân dân các dân tộc Xứ Lạng….

Phở Chua được chế biến khá cầu kỳ và có hương vị độc lạ, hấp dẫn riêng mà không món ăn nào lẫn vào được. Mặc dù Phở Chua khá phổ biến tại các tỉnh miền núi, nhưng không ở đâu ngon và độc đáo như ở Lạng Sơn.

Món ăn gồm hai phần chính là sợi phở và nước lèo. Sợi phở được chế biến có độ dai mềm vừa phải, ăn kèm khoai lang, gan lợn, dạ dày, thịt ba chỉ, xá xíu, bột chao, lạp xưởng, đậu phộng rang... Bánh phở và các nguyên liệu hòa trộn vào nhau, kết hợp với nước sốt tạo nên vị chua chua mang lại trải nghiệm không thể lẫn vào đâu được.

Bánh cuốn trứng cũng tương tự như bánh cuốn thường thấy, là sẽ được tráng một lớp bột nước gạo, nhưng phần nhân thay vì là thịt thì sẽ là trứng gà. Trứng được đập trực tiếp vào bánh và tráng mỏng đều, đậy nắp lại cho chín.

Sau khi chín bánh sẽ được lấy ra rắc thêm thịt băm và hành phi. Trước khi cho vào miệng, bạn đừng quên chấm một chút nước chấm riêng biệt mang lại hương vị “độc nhất” nhé. Hương trứng thơm, cùng bột bánh dẻo dẻo, mềm mịn, tạo nên món ăn khá thú vị và cuốn hút.

Nếu bạn muốn mua đặc sản Lạng Sơn làm quà, thì nem nướng Hữu Lũng sẽ là lựa chọn không thể bỏ qua. Món ăn được chế biến từ nguyên liệu chính là thịt lợn và bì lợn cắt nhỏ, kết hợp cùng thính, gói lại bằng lá chuối tươi. Sau một thời gian ngắn nem sẽ lên men và có vị chua chua, khi muốn ăn chỉ cần bắc lên bếp nướng là đã có được món ăn thơm ngon, hấp dẫn. Món ăn vừa có vị chua, kèm thêm hương vị được gia giảm vừa phải, khi ăn sẽ có cảm giác mềm và dai dai của thịt lợn cùng bì lợn. 

Khâu nhục được biết đến là món ăn đặc trưng tại xứ Lạng và cũng là đặc sản Lạng Sơn nổi tiếng. Món ăn được chế biến từ thịt ba chỉ, ướp cùng nhiều loại gia vị khác nhau và thực hiện hấp cách thủy trong thời gian dài. Giúp món ăn có hương vị đậm đà và mềm tan trong miệng.

Khâu nhục phù hợp nhất là ăn cùng xôi, cơm hoặc bánh mì. Không giống như Khâu nhục của Trung Quốc, món ăn này có hương vị rất riêng và có mùi thơm cuốn hút, khi ăn vào chắc chắn sẽ khiến bạn khó mà quên được.

Đến với Lạng Sơn bạn không thể bỏ qua món Vịt quay mang hương vị đặc trưng, khác biệt ngay lần đầu thưởng thức. Vịt được lựa chọn những con tươi, mập mạp và làm sạch sẽ, tẩm ướp nhiều loại gia vị cho thấm đậm đà như: hành, tiêu, lá mắc mật. Sau đó được mang đi quay trong chảo dầu đến khi chín vàng thì đem ra để ráo dầu. Khi thưởng thức món ăn này bạn sẽ thấy các loại gia vị thấm đều, thịt vịt dày và thơm, mang sự cuốn hút rất riêng mà không hề gây ngán. Còn gì bằng khi ăn một miếng vịt quay chấm cùng xì dầu, dù ăn không hay kết hợp cùng cơm, bánh mì thì đều sẽ khiến bạn say đắm không thôi. 

Đây là một loại bánh nổi tiếng tại vùng núi phía Bắc, đường làm ra từ lá ngải non cùng nước tro sạch cho nhừ, rửa sạch, bỏ xơ và giã nhuyễn bằng cối. Phần xôi nấu chín cũng sẽ được giã nhuyễn cùng lá ngải thành bột mịn. Sau đó một mẻ bánh ngải ra đời với màu xanh độc đáo.

Bên cạnh đó, bánh còn có hương vị đặc trưng, độ thơm dẻo hấp dẫn giúp du khách khó mà quên được dù mới thưởng thức lần đầu.

Ốc đá hay còn được gọi là ốc núi đá, với đặc trưng chỉ xuất hiện vào mùa mưa. Ốc sẽ được người dân Lạng Sơn bắt sống và mang đi sơ chế sạch, hấp lên cùng sả. Món ăn này mặc dù đơn giản nhưng lại chứa hàm lượng dưỡng chất cao, cùng hương vị cuốn hút khi chấm cùng một chút nước mắm pha riêng. Ốc có phần thân giòn giòn, ngon và khá lạ. Đặc biệt, loại ốc này có khả năng chữa bệnh gout hiệu quả, nên không chỉ là món ăn mà đây còn là bài thuốc chữa bệnh hiệu quả được người dân bản xứ lựa chọn khá nhiều. 

Lạng Sơn có đặc sản gì? Nếu còn thắc mắc này thì Bánh chưng đen sẽ là lựa chọn không thể bỏ qua. Đặc biệt món ăn được lựa chọn khá nhiều vào các dịp Tết.

Bánh được làm từ gạo nếp và tro của rơm nếp hoạch vỏ cây núc nác. Từ đó, mang lại hương vị rất riêng biệt, ấn tượng cho người ăn. Trong nhân bánh ngoài thịt mỡ, đậu xanh thì còn có thêm thảo quả, tạo nên mùi vị rất hấp dẫn cho món ăn.

Mặc dù sở hữu vẻ ngoài có màu đen khá lạ, nhưng món bánh chưng truyền thống này của người dân xứ Lạng, lại mang hương vị rất riêng mà chắc chắn bạn không nên bỏ lỡ khi đến đây.

Khác với bánh phồng tại miền Nam, bánh phồng tại Lạng Sơn được chế biến từ gạo nếp ngâm cùng tro cây Trà Dù, nên khi ăn vào sẽ có hương vị rất riêng. Đồng thời bánh cũng có hình dáng dạng cây ngắn, phồng ăn vào sẽ giòn tan trong miệng. Bánh vừa ngọt, vừa giòn, lại thơm mùi bột chiên lên khá được các bạn trẻ yêu thích lựa chọn là món ăn vặt ngon nhất tại Lạng Sơn 

Đây là một món đặc sản Lạng Sơn nổi tiếng với phần nhân từ thịt vịt, ăn cùng với nước mắm đu đủ pha giấm ớt có mùi hương rất độc đáo, hấp dẫn. Bánh được áp chảo phần ngoài giòn, lớp bột bên trong dẻo dẻo, cùng vị ngọt, kết hợp với thịt vịt thơm ngon sẽ tạo nên trải nghiệm thưởng thức ẩm thực khó quên cho du khách khi đến với xứ Lạng. 

Ga tàu hoả quốc tế Đồng Đăng nằm ở phía bắc thị trấn Đồng Đăng, huyện Cao Lộc, cách thành phố Lạng Sơn khoảng 15 km. Cùng với những hoạt động nổi bật trong kinh doanh vận tải, những năm gần đây, ga Đồng Đăng còn là một trong những điểm đến thu hút khách du lịch trong và ngoài nước. Đặc biệt, ngày 25/2/2019, ga là điểm đến đầu tiên trong chuyến đi của Chủ tịch Triều Tiên Kim Jong Un đến Việt Nam dự Hội nghị Thượng đỉnh Mỹ - Triều. 

Nằm trong thành phố Lạng Sơn, động Tam Thanh thuộc quần thể di tích danh thắng Nhị - Tam Thanh - Núi Tô Thị - Thành Nhà Mạc. Đây là di tích lịch sử, văn hoá và danh thắng nổi tiếng của xứ Lạng. Hang động Tam Thanh có những lớp thạch nhũ với hình thù đa dạng, sinh động như cây Ngô Đồng, Tiên Ông cùng vòm cao, thoáng đãng. Sâu hơn nữa trong động là hồ Âm Ty, nơi du khách có thể chiêm ngưỡng vẻ đẹp tự nhiên của hồ nước trong vắt, không bao giờ cạn.

Trong động có chùa Tam Thanh (chùa Thanh Thiền). Đây là ngôi chùa lâu đời, xưa kia là nơi thờ tự của Đạo Giáo, thờ Tam Thanh (Ngọc Thanh, Thượng Thanh, Thái Thanh) nên có tên gọi là chùa Tam Thanh. Sau này do ảnh hưởng của nhiều yếu tố, Đạo Giáo mờ nhạt trong tâm thức dân chúng địa phương, người ta đưa các yếu tố thờ tự của Phật giáo, thờ Thánh vào trong di tích. Hằng năm vào các dịp lễ Tết, chùa đón lượng lớn khách thập phương về vãn cảnh, cầu may.

Núi Tô Thị (Vọng Phu) nằm ở xã Tam Thanh. Theo sự tích, có nàng Tô Thị bồng con chờ chồng đi đánh giặc về. Chờ mãi không thấy bóng dáng chồng, hai mẹ con hoá đá. Ngày nay trên đỉnh núi Tô Thị có một tảng đá tự nhiên với hình dạng khá giống người phụ nữ bế con, nên được đặt tên là núi Vọng Phu như một biểu tượng cho tấm lòng thuỷ chung son sắt của phụ nữ Việt. Núi Tô Thị là cảnh đẹp nổi tiếng bậc nhất Lạng Sơn và cũng là nguồn cảm hứng cho nhiều tác phẩm nghệ thuật. 

Bên cạnh núi Nàng Tô Thị là một thung lũng, có hai bức tường thành bằng đá chắn ngang, đó là di tích Thành nhà Mạc. Thành là quần thể kiến trúc quân sự được xây dựng vào thế kỷ 16, dùng để chắn con đường độc đạo từ Bắc xuống phía Nam. Hiện thành nhà Mạc còn lại đoạn tường dài 300 m, dày 1 m. Đứng ở cổng thành, du khách có thể ngắm toàn cảnh thành phố Lạng Sơn. Vượt đoạn đường gồm nhiều bậc thang từ chân đồi lên đỉnh, bạn sẽ được chiêm ngưỡng núi non trùng điệp và tận hưởng bầu không khí trong lành. 

Đền Mẫu Đồng Đăng là một trong những nơi thờ tự nổi tiếng, nằm ở trung tâm thị trấn Đồng Đăng, có giá trị đặc biệt về kiến trúc, tín ngưỡng tôn giáo và lịch sử. Đền gồm 5 gian thờ: phía trong cùng là Tam bảo, nơi thờ Phật Chuẩn Đề và Phật bà Quan Âm, phía ngoài là Tam tòa Thánh mẫu, tiếp theo là gian thờ Sơn trang; gian giữa chính điện ngoài cùng thờ Chúa Liễu, hai bên là Chầu Bơ và Chầu Lục; gian bên trái thờ Chầu đệ tứ Khâm sai. Vào ngày mùng 10 tháng giêng hằng năm là lễ hội Lồng Tồng tại đền Mẫu với các trò chơi như múa sư tử, võ dân tộc. 

Cửa khẩu Quốc tế Hữu Nghị nằm trên QL1A, cách thành phố Lạng Sơn 17 km về phía bắc. Hữu Nghị là cửa khẩu quốc tế của Việt Nam với Trung Quốc, là cầu nối quan trọng trong việc phát triển kinh tế cũng như giao thương giữa hai nước, và cũng là điểm nối cao tốc Nam Ninh - Hà Nội. Tại cửa khẩu Quốc tế Hữu Nghị, phía Việt Nam cắm cột mốc 1116 và phía Trung Quốc cắm cột mốc 1117. 

Một trong các địa điểm du lịch Lạng Sơn mà nhiều du khách yêu thích đó là chợ. Lạng Sơn nổi tiếng với chợ Đông Kinh, Kỳ Lừa, Đồng Đăng và chợ cửa khẩu Tân Thanh. Đây là tổ hợp thương mại - siêu thị gồm hàng trăm gian hàng kinh doanh, buôn bán đủ mọi loại mặt hàng. Bạn có thể tìm thấy hàng loạt sản phẩm đủ chủng loại, chất lượng và giá cả phải chăng. Chỉ cần dạo một vòng quanh chợ, bạn có thể sẽ tiêu hết số tiền mang theo. Một điều lưu ý, hãy mạnh dạn trả giá, bạn sẽ mua được món đồ yêu thích với giá hời. Các khu chợ này hiện không còn sôi động như khoảng chục năm trước, nhưng vẫn là điểm đến không thể bỏ qua của khách du lịch. 

Thung lũng hoa Bắc Sơn nằm ở thôn Lân Khoang, xã Trấn Yên với diện tích hơn 20 ha. Đây là địa điểm du lịch Lạng Sơn phù hợp với giới trẻ bởi vị trí lý tưởng, phong cảnh "sơn thuỷ hữu tình". Không chỉ được tận hưởng không khí trong lành, du khách còn được chiêm ngưỡng và hít hà hương thơm của các loài hoa. Thung lũng có nhiều góc chụp ảnh được trang trí bắt mắt, các loài hoa nở theo mùa và những cánh đồng lúa trải dài vô tận. 

Khu du lịch Quốc gia Mẫu Sơn cách thành phố Lạng Sơn 30 km về phía đông bắc, theo quốc lộ 4B. Từ những năm 30 của thế kỷ 20, cùng với Đà Lạt, Sa Pa, Bà Nà, Tam Đảo, người Pháp đã khảo sát, nghiên cứu và chọn Mẫu Sơn làm nơi xây dựng những biệt thự sang trọng cho quan chức Pháp nghỉ dưỡng. Nằm trên độ cao 1.200 m - 1.541 m so với mặt nước biển, khí hậu nơi đây mang nhiều tính chất của vùng nhiệt đới và ôn đới nên mùa hè mát mẻ, mùa đông lạnh giá. Đặc biệt đỉnh Mẫu Sơn là một trong hai đỉnh núi ở phía Bắc thường xuất hiện tuyết rơi vào mùa đông.

Đến Mẫu Sơn, du khách có thể đi trekking xuyên rừng nguyên sinh ngắm hoa đỗ quyên cổ thụ; đến khu Linh Địa Mẫu Sơn, nơi có nhiều dấu tích của một trung tâm tín ngưỡng từng tồn tại và phát triển; thưởng thức những nét văn hóa đặc sắc; nếm các món ăn đặc sản của núi rừng Mẫu Sơn.