Hà Nam

Hà Nam là tỉnh có nền văn minh lúa nước lâu đời và nền văn hóa dân gian phong phú, thể hiện qua các điệu chèo, hát chầu văn, hầu bóng, ca trù, đặc biệt là hát dậm. Đây cũng là vùng đất có nhiều lễ hội truyền thống và di tích lịch sử.

Một số lễ hội truyền thống tiêu biểu:

• Lễ hội đền Trúc (còn gọi là hội Quyển Sơn) tổ chức ở xã Thi Sơn, huyện Kim Bảng tổ chức từ mùng 6 tháng giêng đến mùng 10 tháng 2 âm lịch.

• Hội chùa Đọi Sơn ở xã Tiên Sơn, thị xã Duy Tiên, thờ Phật, thờ Lê Đại Hành, Nguyên phi Ỷ Lan, và Lê Thánh Tông; hội tổ chức vào 21 tháng 3 âm lịch.

• Lễ hội tịch điền: diễn ra tại xã Tiên Sơn, thị xã Duy Tiên là nơi vua Lê Đại Hành mở đầu nghi thức cày ruộng tịch điền trong lịch sử.

• Hội vật võ Liễu Đôi tổ chức hàng năm vào ngày mùng 5 tháng Giêng tại làng Liễu Đôi, xã Liêm Túc, huyện Thanh Liêm để ghi nhớ công lao của chàng trai họ Đoàn giỏi võ, sức khỏe phi thường đã có công đánh giặc cứu nước, được nhân dân tôn là thánh họ Đoàn. Đây là lễ hội có sức thu hút lớn đối với người dân địa phương và vùng lân cận tham gia đấu vật.

• Hội đền Trần Thương ở xã Trần Hưng Đạo, huyện Lý Nhân, được tổ chức hàng năm vào ngày 20 tháng 8 âm lịch và đêm 14 tháng Giêng âm lịch. Đền Trần Thương thờ Quốc công Tiết chế Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn (Trần Hưng Đạo), là nơi được ông chọn làm kho lương, cung cấp lương thảo cho quân đội trong các cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Nguyên-Mông thế kỷ thứ XIII. Lễ hội phát lương đền Trần Thương là một trong những lễ hội lớn của tỉnh Hà Nam, tưởng nhớ công lao to lớn của vị Anh hùng dân tộc, góp phần phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, tuyên truyền, giáo dục cho con cháu về truyền thống yêu nước, chống giặc ngoại xâm của ông cha.

• Hội làng Duy Hải ở thị xã Duy Tiên, thờ Trần Khánh Dư, được tổ chức hằng năm vào 22 tháng giêng.

Một số công trình văn hóa tiêu biểu:

• Nhà hát Chèo Hà Nam nằm ở trung tâm thành phố Phủ Lý, là đơn vị nghệ thuật chèo chuyên nghiệp của chiếng chèo xứ Nam.

Cá kho làng Vũ Đại còn được gọi bởi nhiều cái tên khác nhau như: cá kho Đại Hoàng, cá kho Hà Nam, cá kho Nhân Hậu...nhưng dù là tên gọi nào thì cũng thể hiện nét đặc trưng không thể trộn lẫn của món ăn đặc biệt này.

Cá kho Vũ Đại được mệnh danh là món đặc sản Hà Nam nổi tiếng nhất là bởi nguyên liệu đầu vào chất lượng kết hợp với công đoạn chế biến rất cầu kỳ. Cụ thể, để có cá kho ngon, người dân phải lựa chọn những con cá trắm đen nặng từ 4-6 kg trở lên, nuôi tự nhiên hoặc thu mua về để kho cá. Ngoài cá tươi ướp muối thì trong nồi kho còn có thêm thịt ba chỉ và các loại gia vị đồng quê đặc trưng khác.

Niêu cá kho đạt “chuẩn” thì kết cấu phải không quá khô và cũng không quá ướt. Về hình thức thì phải có màu nâu sánh bắt mắt, cá không còn mùi tanh mà thay vào đó là hương vị cá béo ngậy tỏa ra khắp nơi. Khi đưa xương cá vào miệng nhai cảm nhận được sự mềm nhừ, thịt cá nêm nếm đậm đà trong từng thớ thịt, khi cá ăn với cơm nóng đảm bảo rất “đưa cơm”. 

Nói đến đặc sản ở Phủ Lý Hà Nam không thể không nhắc đến bánh cuốn Phủ Lý. Cũng như những loại bánh cuốn khác, bánh ở đây được làm bằng gạo tẻ nhưng lại phải là loại gạo tám xoan ngon nhất, chất lượng nhất.

Gạo tám xoan sau khi được ngâm nước từ 3-4 tiếng sẽ được xay ra thành bột nước sau đó được tráng trên nồi hấp. Bánh cuốn Phủ Lý ngon nhất khi được ăn nóng trực tiếp, rải thêm vài lát hành phi thơm lừng, vài giọt mỡ để tăng thêm vị béo ngậy cho bánh.  

Hà Nam không chỉ nổi tiếng là quê hương của gạo đồng phù sa, mà còn nổi tiếng bởi một loại mắm có hương vị rất đặc trưng: vừa hăng vừa cay, mùi thơm nồng đó chính là mắm cáy. Trên địa bàn tỉnh Hà Nam, loài cáy sinh sống nhiều ở các vùng nước lợ như Bình Lục, Kim Bảng, Thanh Liêm….nhưng nghề làm mắm cáy lại phát triển mạnh mẽ nhất tại huyện Bình Lục. Món mắm cáy sau khi thành phẩm có màu cánh gián rất đẹp, có vị thơm bùi của giềng, vị mặn mòi của muối và vị cay nóng của gừng... rất phù hợp với các món chấm hoặc chế biến các món ăn khác. 

Tiêu biểu trong danh sách món ngon Phủ Lý Hà Nam đó chính là món bún cá rô đồng. Món bún này nổi tiếng là bởi hương vị nước dùng ninh từ xương cá rô không lẫn vào đâu được. Ngoài ra ăn kèm với bún và cá rô phải là chút rau cải, rau thơm cho dậy mùi. Rau cải phải là cải ngọt hoặc cải canh thì mới dung hòa được độ béo ngậy từ thịt cá rô mang lại.  

Để tạo nên được những vắt bún trắng dẻo, thơm ngon, người dân làng Tái Kênh phải tiến hành chế biến qua nhiều công đoạn khác nhau. Từ chọn nguyên luyện làm bún, ngâm gạo, xay gạo, nhào nặn bột cho đến khâu luộc, giã…tất cả đều phải tuân thủ theo phương thức bí truyền riêng được lưu giữ lâu đời. Cũng chính vì thế mà lâu dần loại bún này đã trở thành đặc sản Hà Nam gây ấn tượng với nhiều thực khách gần xa.  Bún Tái Kênh có thể sử dụng đa dạng trong mọi món ẩm thực Hà Nam. Người dân cũng có thể kết hợp bún với nước dùng hoặc ăn kèm với các loại thực phẩm khác trong các bữa cơm hằng ngày. 

Sở dĩ bánh đa Kiện Khê là món ăn vặt được nhiều người yêu thích là bởi bánh có vị thơm, giòn và đậm đà hơn so với những nơi khác. Để làm được những mẻ bánh đa như vậy đòi hỏi khâu chế biến phải rất công phu, từ việc chọn gạo cho đến thêm các nguyên liệu khác như vừng, lạc, dừa…

Vài ba năm trở lại đây, bánh đa Kiện Khê không chỉ được các cửa hàng ở trong tỉnh đặt mua mà ngay cả khách hàng từ các nơi khác như Hà Nội, Ninh Bình, Phú Thọ, Thái Nguyên, Yên Bái, Hải Phòng…cũng cất công đi ô tô về để lấy bánh.

Nếu bạn là người mê thưởng thức các loại rượu truyền thống thì Vọc Long Tửu là loại rượu không nên bỏ qua. Từ bao đời nay, người nấu rượu ở làng Vọc luôn trung thành với 1 công thức chưng cất rượu độc đáo. Đó là rượu được nấu bằng loại gạo đặc sản ngon đem ủ với men ta gồm 36 vị thuốc Bắc.

Từ lúc úp men phải đợi từ 2 - 3 ngày chờ khi men dậy mới được mở. Cơm rượu cũng chỉ nấu chín vừa, không khô hoặc nhão quá, đánh tơi để nguội trước khi rắc men, sau đó cho vào vò sành ủ suốt 48 tiếng, khi thấy có mọng mới được đổ nước, sau 2 đêm thì mới đem nấu rượu.

Chuối ngự Đại Hoàng còn được dân gian gọi là chuối “Tiến Vua”. Loại chuối này có vỏ ngoài màu vàng, cuống xanh tươi, quả đều tăm tắp trông rất đẹp mắt. Chuối Đại Hoàng rất kén đất, đặc tính chỉ phù hợp với dải đất ven sông Châu Giang chảy qua địa phận một số xã huyện Lý Nhân. Do vậy quy trình trồng và chăm sóc loại chuối này cũng tốn rất nhiều công sức. Chuối ngự Đại Hoàng có giá trị dinh dưỡng cao: chứa rất nhiều kali, axit amin, 11 loại khoáng chất và 6 loại vitamin. Do vậy, ăn chuối Ngự thường xuyên giúp cung cấp thêm năng lượng cho cơ thể. Quả chuối nhỏ, vỏ vàng sáng, nếu xếp đều đặn trên một nải có thể để đến hàng tuần vị vẫn ngọt và thơm ngon. 

Quýt Lý Nhân có quả khá dẹt, vỏ mỏng khi chín chuyển sang màu vàng ươm rất đẹp mắt. Một trong những đặc điểm nổi bật của loại quýt này chính là mùi hương không kém phần ngào ngạt nhưng cũng không quá nồng gắt. Khi ngửi đem lại cảm giác rất dễ chịu, thư giãn như ngửi tinh dầu.  Khi thưởng thức, quýt có vị thơm ngọt tự nhiên rất khó quên. Kể cả người không sành ăn cũng có thể cảm thấy được mùi vị khác biệt cũng như chất lượng nổi bật hơn hẳn so với các giống quýt khác. Cũng chính vì hương vị thơm ngon khó cưỡng như vậy mà quýt Lý Nhân là đặc sản Hà Nam nổi tiếng khắp cả nước. Thậm chí, chúng còn được xuất khẩu ra thị trường thế giới như Liên Xô và các nước ở Đông Âu. 

Quả hồng Nhân Hậu có vỏ căng tròn mịn màng, khi chín chuyển dần từ màu đỏ tươi sang màu đỏ thẫm. Khác với các giống hồng ở vùng khác, hồng Nhân Hậu không hề có hạt. Nhân hạt trong quá trình phát triển đã thoái hóa, có vị trong, mềm mềm giống như thạch. Hồng Nhân Hậu không chỉ thơm ngon ở hương vị, mà còn có rất nhiều công dụng tốt cho sức khỏe như: tốt cho hệ tiêu hóa, ngăn ngừa bệnh tim mạch, ung thư, chống lão hóa, giải rượu...Ngoài ra trong quả hồng cũng chứa rất nhiều vitamin A, vitamin C nên cực kỳ tốt cho da. Nếu có dịp ghé qua Hà Nam, bạn nên mua loại quả này về làm quà. 

Có lẽ trong số chúng ta đều từng biết đến Bá Kiến, Chí Phèo, Thị Nở trong áng văn học nổi tiếng của nhà văn Nam Cao. Khi tận mắt chứng kiến nhà Bá Kiến, du khách như một lần nữa được sống lại những năm 40-45 của thế kỉ trước.

Nhà của Bá Kiến có địa chỉ thuộc xóm 11, thôn Nhân Hậu, xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam. Nhà của Bá Kiến được xây dựng với kiến trúc đặc trưng vùng quê Bắc Bộ, gồm 4 hàng cột, với hơn chục cây gỗ lim cổ thụ quý hiếm hàng trăm năm tuổi. Vì vậy đã qua trăm năm nhưng ngôi nhà vẫn giữ được nét nguyên sơ, cổ kính của nó. 

Thời điểm đẹp nhất để tham quan nhà Bá Kiến rơi vào khoảng tháng 8 đến tháng 10, nhưng nếu bạn muốn tham gia thêm nhiều lễ hội sôi động tại Hà Nam thì bạn nên đi vào khoảng tháng 1 đến tháng 3. 

 Kẽm Trống thuộc xã Thanh Hải, huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam. Kẽm Trống thu hút du khách bởi thế núi tựa mây, những làn nước trong xanh, không gian yên ả, tĩnh lặng. Tất cả đã tạo nên một Kẽm Trống “non xanh nước biếc như tranh họa đồ”.

Ngoài ra, khi đến Kẽm Trống bạn có thể tham quan một số địa điểm đẹp không kém như: núi Bồng, núi Vọng, núi Rồng ở phía bên phải bờ. Bên kia sông Đáy lại có núi Rùa, núi Cổ Động, núi Trinh Tiết... Trên ngọn núi Trinh Tiết có một ngôi chùa cổ. Người dân nơi đây quan niệm rằng, ngôi chùa ấy tụ hợp linh khí của đất trời. 

Được đắp nặn từ sự tinh tế của đất trời, Ao Dong mang trong mình vẻ đẹp hoang sơ đến lạ kỳ. Nơi đây được bao bọc bởi những dãy núi cao, chính vì vậy Ao Dong cực kỳ mát mẻ vào mùa hè. Cò trắng, sơn dương cùng nhiều loài chim đã tạo nên bức tranh bừng sức sống. Ao Dong thuộc địa phận xã Liên Sơn, huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam.  

Ao Dong - Hang Luồn thường là 2 địa điểm du lịch Hà Nam không thể tách rời. Khi bạn ngồi trên con thuyền thưởng ngoạn vẻ đẹp thiên nhiên, bạn sẽ thấy dãy núi có hình vòm như cổng chào.

Đó chính là hang Luồn. Bên trong hang Luồn có rất nhiều nhũ đá muôn hình vạn trạng, tuy không có hệ thống đèn chiếu sáng nhưng ánh sáng tự nhiên trong hang cũng đủ khiến bạn như lạc vào không gian kỳ ảo.

Động Phúc Long nằm trong khu núi Chùa thuộc trung tâm dãy núi Kiện Khê. Núi Chùa được cấu tạo từ nhiều khối đá lớn xếp chồng lên nhau, đầu mỏm đá lởm chởm, hình thù kỳ dị như chiếc đầu rồng, có những ngọn đá nhọn lên như sừng rồng và ngôi chùa như tâm điểm miệng con rồng. Trong động còn có rất nhiều thạch nhũ đá long lanh, huyền ảo. Chính sự kỹ vĩ đó đã khiến động Phúc Long trở thành địa điểm du lịch Hà Nam cực kỳ thu hút du khách.  

Bát Cảnh Sơn là khu di tích nổi tiếng thuộc địa phận xã Tượng Lĩnh, huyện Kim Bảng, Hà Nam. Gọi là Bát Cảnh Sơn bởi nơi đây là dãy núi 8 cánh, theo ghi chép xưa, Bát Cảnh Sơn là nơi của các vị vua chúa, quần thần thường đến thưởng ngoạn cảnh đẹp. Tuy rằng theo thời gian nhiều ngôi chùa đã không còn nữa, nhưng Bát Cảnh Sơn vẫn được đông đảo du khách đến tham quan hàng năm. 

Các ngôi chùa đều có kiến trúc cổ xưa, mang hơi thở cổ kính, uy nghiêm. Bao gồm: đền Tiên Ông (Đền Ông), chùa Ông, chùa Tam Giáo, chùa Kiêu, Chùa Bà, Chùa Cả, chùa Vân Mộng…

Làng nghề truyền thống nổi tiếng với nghề làm trống đã có từ rất lâu đời, làng Trống Đọi Tam đã làm ra nhiều loại trống khác nhau như: trống dùng trong đình, chùa, trống dùng trong các dịp lễ, Tết…

Theo những người thợ làm trống lành nghề ở đây, để làm ra một chiếc trống phải trải qua 3 giai đoạn: làm da, làm tang và bưng trống. Mỗi bước đều cực kỳ tỉ mỉ nếu không sẽ ảnh hưởng đến chất lượng, âm thanh trống. 

Nếu nhắc đến chất lụa đẹp, mềm mịn thì không thể không nhắc đến lụa tơ tằm Nha Xá. Vải lụa ở đây bền đẹp qua thời gian, dưới bàn tay của những người thợ dệt tài hoa, chất lụa rất đặc biệt, mặc vào mùa hè mang lại cảm giác mát mẻ, thoải mái. 

Trải nghiệm thêm nhiều dịch vụ du lịch, nghỉ dưỡng tiện nghi, sang trọng tại Melia Vinpearl Phu Ly sẽ khiến chuyến đi du lịch Hà Nam của bạn trọn vẹn hơn bao giờ hết.  

Núi Ngọc có địa chỉ ở thôn Đanh, xã Ngọc Sơn, huyện Kim Bảng, Hà Nam. Núi Ngọc là ngọn núi đá vôi, tách hẳn dãy núi với sông Đáy. Vì vậy bạn sẽ có cảm giác thanh tĩnh, yên bình tách xa những khói bụi ồn ã của thành phố. Phía chân núi có một ngôi đền cổ thờ một ông nghè có công với dân làng, là địa điểm tâm linh của nhiều người dân nơi đây. 

Làng kho cá Vũ Đại bao đời nay vẫn nức tiếng gần xa bởi công thức cá kho đặc biệt, vị cá đậm đà được tẩm ướp cẩn thận cùng gừng, riềng, nước cốt chanh, nước cốt cua đồng, ớt, hành khô....Nếu bạn đến du lịch Hà Nam 1 ngày thì chắc chắn món cá kho này sẽ không thể bỏ qua trong thực đơn của mình.