06 Toko

Ny nahazoany azy voalohany sy ny nielezany

Rehefa nifidy ny ho fatin’akondro hono ny olona dia tonga farofy koa ny tenany nefa ny fanekena efa vita dia tsy azo tsohana intsony. Koa dia omena ny olona ity zanaky ny Zanahary atao hoe : « Masy » ity ka nanome azy ody aina mba hitsaboany izay marary eo aminy. Izao no afatra nataony raha nanome izany ody aina izany hono Izy : « Handatsaka ranonoran’aina aho anio alina ka izay vato, hazo, ahitra ary tany ho lenan’io ranonoran’aina io dia ilao hanasitrananareo ny marary ». Raha manao azy ianareo dia tonony toy izao ny anarako hitahiako azy : « Masy, Masy, Masy Andriantompo, Andriananahary, marary Ranona… ka analana anao tsy hasiana in-dro, tsy hasiana in-telo anie, fa indray maka ity ihany dia ho sitrany. » Izany hono ny niandohan’ny fanaovana ody voalohany, koa mandraka ankehitriny dia mbola fanaon’ny ombiasa Bara ny manonona io teny io isaky ny manao ody izy.

Kanefa tamin’izany hono dia mbola taty aoriana vao nahazo azy mazava tamin’ny Taimoro ny Bara. Ary nisy olona 6 (ombiasa) izay nampiely izany tany amin'ny Bara dia ireto : Rarandra - Ratokanono - Ralaimainty - Rafotsimbarinify - Radabe - Ratsikolahy.

Hatramin’ny andron’ireo no makaty dia nandroso fatratra ny fanaovana ody. Ny anton’ny anaovana azy koa dia niova hono fa tsy arak’izay nanomezan’ny zanak’Andriamanitra azy, fa tsy ny hanasitrana ny marary ihany no kendren’ireo, fa ny hahazoany harena koa. Ny sasany koa ny hanaovana ody ratsy, toy ny mosavy no ilainy azy. Izany no tantaran’ ny nahazoan’ny Bara ny ody sy ny nandrosoany araky ny filazan’ireo ombiasa lahy eo aminy ireo.

Ny fianarana ny ho ombiasa

Misy ambony ary ambany ny ombiasa ka raha alahatra atramin’ny ambany mandra-pahatongany amin'izay ambony indrindra :

• • Ombiasa-kibo

  • Ombiasa-trandraka

  • Ombiasa-ihany

  • Ombiasa-be

  • Ombiasa-karakatoka

  • Ombiasa-karafito

  • Ombiasan-janahary.

Ity farany ity dia tsy mba nampianarin’olona fa nahay fotsiny izao ka Andriamanitra hono no nampianatra azy. Izany no anaovana azy hoe « ombiasan-janahary » satria tsy nianatra tamin’olona.

Ny fianarana mba ho ombiasa dia tsy zavatra vita indray mandeha fa tsy maintsy miakatra ihany mandra-pahatratra ny farany ambony (karakatoka na karafito) araky ny filaharany.

Misy olona vitsivitsy na maro mifanaiky fa hianatra ho ombiasa ka dia mifidy olona (ombiasa) anankiray izay tiany hianarany izy, ka hanome azy omby na zavatra hafa arak’izay ifanekena. Manaiky hampianatra azy ilay ombiasa nefa manimpy teny kely aminy hoe : « Raha dia maniry hianatra tokoa ianareo dia hatao izany nefa tsarovy fa zava-tsarotra ny fianarana ho ombiasa, ka tsy maintsy hiaretana tsara ny fianarana rehetra sy ny lalàna (fady) momba izany fa raha miala foana tsy vita fianarana dia tsy ho tonga asy, izany hoe : « Tsy tonga ho ombiasa ka tsy vanon-kolona fa raha tsy adala dia manjejena ». Samy manome toky ireo fa hiaritra sy hanantanteraka izay rehetra momba ny fianarana ao. Koa dia ho raisina izy ireo amin'ny andro izay heveriny ho andro soa.

Raha tonga ilay fotoana dia raisina ireo, ary toy izao no fomba arahina ny amin'ny fandraisana ireo ho mpianatra. Vonoina ny akoholahy mena, ny rany tetitetenan’izy rehetra amin'ny handriny. Ny tànany havanana asiana vakam-potsy mba hahaizany mandray sy manondro ny zavatra hianarana, ka tsy hampaninona azy. Soratana amin'ny hazo fisaka (tokony ho roa metatra ny halavany ary roan-jehy ny sakany) ny zavatra hianarana. Taniravo sy tanimena ary arina no anoratana azy eo. « Fafa » no ataony anaran’io hazo io. Ny nampianatra hatramin’izao dia atao hoe : Raevola, ary ny mpianatra atao hoe : Mpianatsasy.

Tsy maintsy manokana ny tenany ireo mpianatsasy ireo, ka tsy mahazo mikasika vehivavy akory na dia ny vadiny aza fandrao mahaloto azy ka tsy mampahay mianatra azy. Raha misy tsy mety manaraka izany lalàna izany dia roahin’ny Raevola izy hiala fa tsy mahazo mianatra intsony. Misy zavatra anankiray tsy azo tondroina na hotononina anarana raha tsy vidim-bola, amin’ireo zavatra ianarana ireo dia ny « Haky », heveriny ho tokotanin’Andriamanitra io ka tsy azo tononim-potsiny.

Mandritry ny andro ianarana dia ao an-tranon’ny Raevola ao ihany ireo mpianatra no mandry, raha olona saro-piaro iny ny mpampianatra. Tsihy madio tsy mbola nandrian’olona akory no andriany. Hanina madio tsy misy pentinpentina no haniny, ka hena sy ronono no ilaofany.

Fandribe no ataony mba hidinan’ny fahaizana avy ambony. Isa maraina mbola maizimaizina dia mandeha any an-drenirano handro. Raha tonga ao dia miteboka ao anatin’ny rano, misitrika in-telo mivalana ary in-telo miorika, vao mody any an-tanàna. Tamin’ny nivoahany ho any an-drano dia mangina tsara fa rehefa miverina vao manao tsianjery mba hiveran’izay zavatra nianarana anatin’ny fo. Tsianjery efa tsy eran’aina no ataon’ireo mpianatsasy ireo, sady sarotra koa ny fianarana fa tsy ny zavatra momban’ny ody ihany no ianarana, fa ny teny baiko maro samihafa izay ampy hilazan-kevitra koa. Tsy mba fiteny Bara akory ireo fa tenin’ombiasa ihany ka tsy fantatry ny be sy ny maro afa-tsy izay efa nianatra azy. Ireto ary ireo fiteny ireo sy ny dikany :

• • Akiha : trano, tanàna, faritany, tokotany.

  • Bilady : tany, dia toy ny tany onenana.

  • Maly : omby, fananana, izay rehetra harena.

  • Safary : làlana na làlam-be na kely.

  • Fianaho : zanaka na nateraka na an’olona.

  • Abiby : andevo, mpanompo, boto.

  • Haja : vary, hanina dia izay fihinana rehetra.

  • Haky : Andriamanitra sy izay ambony rehetra.

  • Sorata : ray aman-dreniny, na izay niteraka na tsy niteraka.

  • Soratabe : raibe, teny enti-milaza ny zoky olona efa fotsy volo.

  • Saily : reny na ny niteraka na hafa.

  • Sailibe : renibe, milaza ny vavy antitra rehetra.

  • Sailimaro : vahoaka maro rehefa mihoatra ny iray.

  • Betsimisay : teny enti-milaza ny vehivavy.

  • Fahatelo : rahalahy, namana, anabavy, ect…

Nony efa mahatoky ilay mpampianatra fa hahay ireto mpianany dia mifidy andro anankiray izay heveriny ho andro soa izy hamoahany sy hanomezany azy ny fahefana maha ombiasa.

Ny fandefana ny vita fianarana

Alohan’ny handefana azy dia manao fanadinana kely ny Raevola mba hahitany ny fahaizany avy. Indroa miatoana ny fanadinana, ny voalohany dia atao indray andro alohan’ny handefana azy ; ny faharoa amin'ilay andro handefana azy iny indrindra. Ny voalohany dia toy izao : Mody very zavatra ilay vadin’ny Raevola ka mitabataba sy mikaroka mafy azy ka rehefa tsy hitany dia alainy tsirairay ireo mpianatsasy ireo haminany izay misy io zavatra io. Tandremana tsara tsy hifanala-tahaka izy ka izay efa nolazain’ny teo aloha ihany no hiarahan’izy rehetra, fa atao tsy fantatry ny vao hilaza izay efa nolazain’ny teo aloha.

Rehefa tonga ilay fotoana dia samy faly avokoa izy rehetra fa hisaraka soa tsy nisy azon-tsampona. Koa dia mihaingo tsara izy rehetra amin'io andro io fa andro iray toa zato amin'izany. Dia miainga ny Raevola arahin’ireto mpianany, ho any amin'izay tany mangina dia mangina mba handefa azy. Ary entina ny akoholahy mahatonga eno (maneno) ka andrahoina amin'ny vilany iray izy sy ny vary ary asiana biby maro karazana mban’ny tampatampak’ody io hanina io. Dia manantona eo avokoa izy rehetra manodidina ny fatana ka miaraka mihinana ity hanimay ity.

Ty misy mahazo mampiseho toetra mataho-may eo am-pihinana ity hanina ity fa miseho ho lehilahy daholo. Zavatra telo no anovozana ny hanina : famaky, fandraka ary saoka (sotrobe no ataon’ny Bara hoe saoka). Mandray ny famaky ny Raevola sady manovo ny hanina ka miteny hoe : « Izay vakiko, vaky ; izay tapahiko, tapaka. » Dia avelany iny ka raisin’ireo mpianatra ary samy manao toy izany avokoa izy rehetra. Mandray fandraka koa ny Raevola hanovozany vary ka manao hoe : « Izay fandrahan’ny vavako tsy miala intsony ; izay fandrahako tsy latsaka an-tany. » Manao toy izany tsirairay koa ireo mpianatra. Mandray saoka (sotrobe) indray ny Raevola ka manao teny farany hoe : « Izay saohin’ny vavako manoatra ny saohim-by maranitra. » Manaraka ihany koa ireo mpianatra hatranihatrany.

Nony lany ny hanina dia miala teo ny Raevola, ka mikapa indray mandeha ity hazo lehibe ohatra ny vatan’olona ity, ka apetrany eo ny famaky ary izy rehetra asainy hikapa tsirairay io lavaka nokapainy io. Ny tsy fahavoazana io lavaka io dia efa fahadisoana. Ny fahavoazana an’io nefa niotra kely noho ny nataony dia fahadisoana koa. Tsy maintsy ao anatin’io lavaka nasiany io ihany no izy. Ity no fanadinana faharoa sady farany, ka ady mafana ery ny hahavoazana azy.

Rehefa samy nahavita nikapa tsirairay toy izany izy rehetra dia mipetraka ny Raevola hilaza ny kirakteran’ny nahavoa sy ny tsy nahavoa, arak’izay hitany tamin’ireo fanadinana in-droa miatoana ireo. Izy rehetra kosa manodidina azy mipetraka tsara koa. Lazainy amin’izay ny kirakterany ka ny sasany hono hahazo fanana be amin'ny fanaovana ody, ka tokony mbola handroso hianatra bebe kokoa izy amin'ny sisa. Ny sasany, lazainy fa tsy mba hahazo na inona na inona amin'ny ody ka tsy tokony hanasasa-tena hianatra izany amin'ny sisa. Ny sasany kosa rarana mafy mba tsy hila ody hafahafa, fa mila hamosavy.

Raha vita izany dia mitso-drano azy ireo ny Raevola handraisany ny fahefana ho ombiasa. Dia samy mody any amin'ny misy azy avy ireo, ka mahazo mihinana ny zava-pady fony mbola nianatra. Ilay hazo fisaka atao hoe : « fafa » izay nanoratana ny zavatra nianarana dia atsipy any anatin’ny rano malaza mba hampalaza ireto mpianatra nianatra taminy ireto.

Hatramin’izao dia azon’ny olona antsoina hoe « ombiasa » fa tsy mpianatsasy koa. Nefa ny Raevola manonona azy hoe : « Zanabola » Vitany amin'io ny fianarana amin'ny ambaratonga voalohany izany hoe : ho ombiasa ambany, fa tsy mbola ampy toa inona io efa hay io, raha ny habetsahan’izay tsy mbola nianarana no haverina.

Izay hatao ody sy fanaovana azy :

Ravin-kazo sy ny vahany no dia tena fanaony ody ary misy efatra ny fanaovany azy :

• • Ny ravin-kazo maitso : Ireo dia ody eny amin'ny tampon-tanety eny ka na oviana na oviana no misy izay ilany azy, dia alainy faingana ireo.

• Tohiresy : Fakan-kazo maro samihafa tohizina ireo, ka iambozonana. Ny sasany toy ny rantsan-tànana. Ny sasany toy ny laton-tsandry. Raha misy ilainy azy dia asaina amin'ny vato izy ka lelafina sy atao eo amin’ny andrina, lamosina, hatoka, etc.… Ary kikisana amin'ny vilia koa, ka androana sy isotroana.

• Ny vo : Kikisana ny ody amin'ilay torihesy ka asiana menaka, fonosina amin'ny lambarano dia iambohozona. Itokisana ho mpiaro amin'ny lozamanjo tampoka izy io

• Ny mohara : Dorana ny ravim-panafody maitso ary kikisana ilay tohiresy ka atao ao anatin’ny tandroka, dia idinana menaka ao. Io no atao hoe : ody mohara. Haingovana ny manodidina io tandroka io ka miretirety mampatahotra ny vakana ataony haingony. Izy rehetra ireo amin'ny fanaovany azy, dia samy embohany ny ditin-kazo manitra atao hoe : « Ramy » mba hahamasina azy hono.

Ny karazan’ody sy ny anton’ny anaovana azy avy

Tamin’ny voalohany izay nanomezan’ny zanaky ny Zanahary azy hono, ny ody dia izao zavatra tokana izao ihany no antony : mba hitsaboana ny marary hanafaka azy amin'ny fahalozan’ny fanaintainan’ny aretina. Izany ody izany dia atao hoe : « Fanàla » (ton : fagnial) Nefa taty aoriana dia nanova izany ho ody ratsy ny sasany, dia ny « mosavy » na « vorika. » Koa dia tonga roa karazana izao ny ody araky ny anton’ny anaovana azy avy, dia ny ody tsara izay atao fanàla sy ny ody ratsy atao hoe : Mosavy.

Ny karazan’ny ody ratsy na mosavy sy ny fanaovany azy - Ireto ny anaran’ireo mosavy ireo :

• • Raihelatse : Mosavy amelezany ny vehivavy be vohoka io, ka mahatonga azy ho toratorana raha teraka, ary manelatrelatra ohatra ny mahita helatra hono eo amin'ny masony ka izany no anaovana azy hoe : « Raihelatse ».

  • Tsitrabalimatsaka : Mosavy mahafaty tampoka hono ity, fa na ny vady eny am-patsakana aza dia tsy mahatratra intsony ny ain’izay voany ka izany no anaovana azy hoe : « tsitrabalimatsaka » (tsy tratry ny vady matsaka)

  • Variritse : Mosavy famelezan’ny mpahandro hono ity ka raha sendra eo am-pandrahoana no asiana azy dia ho faty izy rehefa masaka na ritra ny nahandro, ka izany no anaovana azy hoe : « variritse » (vary ritra na ritse)

  • Somondraravaky : Mosavy famelezan’ny tanora indrindra koa hono izy io, ka izany no nahazoany anarana hoe : « somondraravaky » (ny tenin’ny Bara hoe somondra dia izay mbola tovovavy tsiritsiriny, ka ireo indrindra no kendreny amin'ity)

  • Barikatapaka : Ody famosaviana ny olona ankapobeny na antitra na tanora na ambony na ambany. Ny voan’io mosavy io hono dia ohatra ny tapaka any an-damosina, manevika amin'ny ila ka mampikehikihina. Izany no anaovana azy hoe : « barikatapaka » (barika tapaka)

  • Maolalava : Mosavy tsy mba mahafaty faingana fa mahavery hevitra ka mampiteniteny foana, ary farany mampanjenjena. Izany no anaovana azy hoe : « maolalava « avy amin'ny tenin’ny Bara hoe maola = adala, ary lava dia ny faharetann’y fotoana.

  • Mandriko : Poizina fanao amin'ny bala sy lefona hampijaly sy hampanaintaina izay voany (fony nitana basy aman-defona izy) ary hahatorana ny mandre ny feon’ny bala.

  • Gagamañoaka : Ny olona voan’io mosavy io hono dia manao enom-borona, toy ny fanaon’ny gaga (goaika) ka izany no anaovana azy hoe : « gagamanoaka » fa gaga no ataon’ny Bara anaran’ny goaika.

Izany no karazan’ireo ody ireo.

Ny fanaovana azy koa dia samihafa. Ny sasany hono dia jerena izao ihany dia ampy hampidi-doza amin'ilay olona. Ny sasany koa, ny zavatra avy tamin’ny tenan’ilay olona hasiany no analany, toy ny hohony, volony, lambany, ect… fa ny sasany kosa dia izay zavatra ho hanina no asiany ny ody. Ny hafa indray ny taniny, trano misy azy, ny tanim-bariny ary ny làlana hombany no asiany ireo ody ireo. Ny sasany indray koa ny tany efa nodiavin’ilay olona no analany hataony ao amin'ny ody, io no atao hoe : « tsongodia. »

Ny karazan’ody tsara na fanàla sy ny anton’ny anaovana azy avy :

• • Famoto sy laimalinika : Ireo dia fanafody anaovana vakisiny ny olona mba tsy ho hanim-biby toy ny hala, halamenavody, trambo, ets… ary hanasitranana izay efa nohaniny na olona na biby fiompy. Arovana amin'io koa tsy hisotro biby mahafaty ny biby fiompy. Ny mpiandry omby no tena asiana azy hiambenany ny omby tsy ho hanin’ireo biby ireo.

  • Fañidy : Ody fanaovana vakisiny ny olona koa io mba hiarovana azy amin'ny voay, raha mitarano na mandro izy.

  • Firoratra : Ody mampanan-karena, ka eo ambonin’ny varavarana no hametrahana azy hijery sy hiantso ny vola aman-karena ho an’ny tompony.

  • Odivona : Fanafody atao amin'ny tsy niteraka mba hampiteraka azy. Ary mety hasiana ity ody ity koa ny tsy mahatonga anaka (miteraka nefa maty) mba hahavelona ny zanany, izay hateraka amin'ny sisa.

  • Mahavaly : Ody fanao amin'ny omby hiaro azy tsy hangalarin’olona nefa raha misy ihany mangalatra azy dia hisy boka hono ny tenany. (ny mpangalatra)

  • Odibasy : Ody fiarovana amin'ny bala sy lefona raha miady, rohizana eo amin'ny sandry sy ny tratra, ny lamosina, ny handrina, ect… mba hisakana ireo bala tsy hahavoa, na tsy hahalaitra hono na mahavoa aza.

  • Odiahitsy : Fiarovana amin'ireo fanahy ratsy ireo mba tsy hamparary sy hampahory olona.

  • Safaimbola : Ody mpanambara ny soa sy ny ratsy dia izay ho avy any am-parany : Ny soa havelany ho tonga, ny ratsy kosa sakanany tsy ho tanteraka.

  • Toetsimindry : Ody mampisondrotra voninahitra, mahatian’andriana sy mamy hoditra amim-bahoaka.

  • Raiaja, Betambà : Ody mpisakana izay maniry hanao ratsy olona toy ny hamono sy hanao kabary azy.

  • Odisimbanalo : Ody fiarovan-tena tsy ho voan’ireo mpamosavy ireo sady hanasitranana izay efa voany ka marary.

Izany ary ny amin'ny ody sy ny fanaovany azy ary ny anton’ny anaovany azy ireo avy na ny tsara na ny ratsy.