Latín (verbos)
El verbo — Voz activa
I. La lengua latina tiene cuatro conjugaciones diferentes, que se denotan por la terminación del infinitivo.
Iª conjugación en áre: amare, amar.
IIª » » ëre: monêre, advertir, amonestar.
IIIª » » ëre: regere, regir, dirigir.
IVª » » Ire: audire, oir.
II. Si se quita la terminación del infinitivo, queda la radical del verbo, a la cual se añaden las terminaciones de flexión.
III. Hay en la conjugación latina seis tiempos: presente, pretérito imperfecto, pretérito perfecto, pluscuamperfecto, futuro imperfecto (I) y futuro perfecto (II); o, agrupados según la ley de su formación : presente, pretérito imperfecto, futuro imperfecto, — pretérito perfecto, pluscuamperfecto, futuro perfecto.
Hay dos voces: activa y pasiva; cuatro modos: infinitivo, indicativo, subjuntivo, imperativo; tres inflexiones verbales: gerundio, participio, supino.
IV. Para poder conjugar un verbo, es preciso saber el infinitivo de presente, la 1ª pers. del indicativo de presente, la 1ª pers. del indicativo del perfecto y el supino (o el
participio del perfecto pasivo). Ejemplo: amare, amo, amavi, amatum (o : amo, amavi, amatum, amare).
Voz activa
Primera conjugación,
amo, amavi, amatum, amare
amar.
Indicativo
Singular Plural
Presente.
αm-ο (yo ) amo am-amus (nosotros) amamos
am-as (tú) amas am-atis (vosotros) amáis
ám-αt (él, ella ) ama am-ant (ellos, ellas) aman.
Pretérito imperfecto
am-abam (yo ) amaba, etc, am-abamus (nos.) amábamos, etc.
am-abas am-abatis
am-abat am-abant
Futuro imperfecto
am-abo (yo ) amaré, etc am-ábimus (nos,) amaremos, etc.
am-abis am-ábitis
am-abit . am-abunt
Pretérito perfecto
am-ανί (yo ) he amado, o amé, am-ávimus (nos.) hemos amado, o amamos, am-avisti ó amasti am-avistis o amastis etc. am-avit am-averunt o amavere
Pretérito pluscuamperfecto
am-áveram (yo ) había amado, etc. am-averamus (nos.) habíamos amado, etc.
am-áveras am-averatis
am-áverat am-áverant
Futuro perfecto
am-âvero (yo ) habré amado, etc am-avérimus (nos.) habremos amado, etc.
am-áveris am-avéritis
am-áverit am-áverint
Subjuntivo
Presente
am-em (yo ) ame, etc. am-emus (nos.) amemos, etc.
am-es am-etis
atn-ei am-ent
Pretérito imperfecto
am-arem (yo) amase, amara, am-aremus (nos.) amásemos, o amáramos,
am-ares o amaría, etc am-aretis o amaríamos, etc.
am-aret am-arent
Pretérito perfecto
am-averim (yo ) haya amado, etc. am-avérimus (nos,) hayamos amado,
am-áveris am-avéritis
am-áverit am-áverint
Pretérito pluscuamperfecto
am-avissem (yo ) hubiese o hubiera am-avissémus (nos.) hubiésemos, o
am-avisses amado, etc. am-avissétis hubiéramos amado, etc.
am-avisset am-avissent
Imperativo
Pres. : am-a ama am-ate amad
Fut.: amato tú debes, amar o él debe amar am-atote vosotros debéis amar
am-anto ellos deben amar.
Infinitivo
Presente: am-are amar
Perfecto: am-avisse haber amado
Futuro: am-aturus (-a, -um) esse haber de amar.
Gerundio
(Nom . am-are amar)
Gen. am-andi de amar
Dat. avi-ando para amar
Acus. (ad) am-andum (a) amar
Abl. am-ando de o por amar,
Participios Supinos
Pres,: am-ans, gen. -antis que ama, amante, amando am-atum para amar
Fut. : am-aturus, a, um que he de amar, habiendo de amar. am-atu por o de amar.
Segunda conjugación
moneo, mónui, mónitum , monëre
advertir, amonestar.
Indicativo
Singular, Plural.
Presente
mon-eo (yo ) advierto, etc. mon-emus (nosotros) advertimos, etc.
mon-es mon-etis
mon-et mon-ent
Pretérito imperfecto
mon-ebam (yo ) advertía, etc. mon-ebamus (nos.) advertíamos, etc..
mon-ebas mon-ebatis
mon-ebat mon-ebant
Futuro imperfecto
mon-ebo (yo ) advertiré, etc. mon-ébimus (nos.) advertiremos, etc.
mon-ebis mon-ébitis
mon-ebit . mon-ebunt
Pretérito perfecto
món-ui (yo ) he advertido, advertí, etc mon-úimus (nos.) hemos advertido, mon-uisti mon-uistis o advertimos, etc. món-uit mon-uerunt
Pretérito pluscuamperfecto
mon-úeram (yo) había advertido, etc.. mon-ueramus (nos.) habíamos advertido, etc.
mon-úeras mon-ueratis
mon-úert mon-úerant
Futuro perfecto
mon-úero (yo) habré .advertido, etc. mon-uérimus (nos.) habremos advertido, etc.
mon-úeris mon-uéritis
mon-úerit mon-úerint
Subjuntivo
Presente
món-eam (yo) advierta, etc. mon-eamus (nos.) advirtamos, etc..
món-eas mon-eatis
món-eat món-eant
Pretérito imperfecto
mon-erem (yo) advirtiera, o advirtiese, mon-eremus (nos.) advirtiésemos, o
mon-eres o advertiría, etc. mon-eretis advirtiéramos, o
mon-eret mon-erent advertiríam os, etc.
Pretérito perfecto.
mon-úerim (yo) haya advertido, etc. mon-uérimus (nos.) hayamos advertido, etc.
mon-úeris mon-uéritis
mon-úerit mon-úerint
Pretérito pluscuamperfecto
mon-uissem (yo ) hubiera, o hubiese, mon-uissemus (nos.) hubiésemos, o hubiéramos,
mon-uisses ó habría advertido, etc. moii-nissetis o habríamos advertido, etc.
mon-uisset mon-uissent
Imperativo
Pres. : mon-e advierte mon-éte advertid
Fut.: mon-eto tú debes, o él debe mon-etote vosotros debéis advertir
mon-ento ellos deben advertir.
Infinitivo
Presente: mon-ere advertir
Perfecto: mon-uisse haber advertido
Futuro: mon-iturus (a, um ) esse . haber de advertir
Gerundio
(Nom . mon-êre advertir)
Gen. mon-endi de advertir
Dat. mon-endo para advertir
Acus. (ad) mon-endum ((a) advertir
Abl. mo-nendo de o por advertir.
Participios Supinos
Pres,: mon-ens, gen. -entis que ha de advierte, advirtiendo món-itum para advertir
Fut. : mon-iturus, a, um que ha de advertir, habiendo de advertir món-itu por o de advertir.
Tercera conjugación
rego, rexi, rectum, régëre
regir, dirigir
Indicativo.
Singular Plural
Presente.
reg-o (yo) rijo, etc. rég-imus (nos.) regimos, etc.
reg-is rég-itis
reg-it reg-unt
Pretérito imperfecto.
reg-ebam (yo) regía, etc. reg~ebamus (nos.) regíamos, etc,
reg-ebas reg-ebatis
reg-ebat reg-ebant
Futuro imperfecto
reg-am (yo) regiré, etc. reg-emus (nos.) regiremos, etc.
reg-es reg-etis
reg-et reg-ent
Pretérito perfecto
rexi (reg-s-i) (yo) he regido, o regí, etc. réximus (nos.) hemos regido, o regimos rexisti rexistis etc. rexit rexerunt o rexere
Pretérito pluscuamperfecto
réxeram (yo) había regido, etc. rexeramus (nos.) habíamos regido, etc.
réxeras rexeratis
réxerat réxerant
Futuro perfecto
réxero (yo) habré regido, etc. rexérimus (nos.) habremos regido, etc.
réxeris rexéritis
réxerit réxerini
Subjuntivo
Presente
reg-am (yo ) rija, etc. reg-amus (nos.) rijamos, etc.
reg-as reg-atis
reg-at reg-ant
Pretérito imperfecto
reg-erem (yo ) rigiera, o rigiese, o regiría, etc. reg-eremus (nos.) rigiéramos, o rigiésemos,
rég-eres reg-eretis o regiríamos,etc.
régeret rég-erent
Pretérito perfecto
réxerim (yo) haya regido, etc. rexerimus (nos.) hayamos regido, etc.,
réxeris rexéritis
réxerit réxerint
Pretérito pluscuamperfecto
rexissem (yo) hubiese, o hubiera, rexissemus (nos.) hubiésemos, o hubiéramos,
rexisses o habría regido, etc. rexissetis o habríamosegido, etc.
rexisset rexissent
Imperativo
Pres. : reg-e rige. rég-ite regid
Fut.: rég-ito tú debes, regir o él debe regir reg-itote vosotros debéis regir
reg-unto ellos deben regir.
Infinitivo
Presente: rég-ere regir
Perfecto: rexisse haber regido
Futuro: rec-turus (a, um) esse haber de regir.
Gerundio
(Nom . regere regir)
Gen. reg-endi de regir
Dat. reg-endo para regir
Acus. (ad) regendum (a) regir
Abl. reg-endo de o por regir.
Participios Supinos
Pres,: reg-ens, gen. -entis que rige, rigiendo, rec-tum para regirr
Fut. : am-aturus, a, um que ha de regir, habiendo de regir. rec-tu por o de regir.
Cuarta conjugación
áudio, audivi, auditum, audire
oír
Indicativo
Singular Plural
Presente
áud-io (yo) oigo, etc aud-imus (nos.) oimos, etc,
aud-is aud-itis
aud-it áud-iunt
Pretérito imperfecto
aud-iebam (yo) oía, etc., aud-iebamus (nos.) oíamos, etc.
aud-iebas aud-iebatis
aud-iebat aud-iebant
Futuro imperfecto
áud-iam (yo) oiré, etc. aud-iemus (nos.) oiremos, etc.
áud-ies aud-ietis
áud-iet áud-ient
Pretérito perfecto
aud-ivi (yo) he oído, u oí, etc. aud-ívimus (nos.) hemos oído, u oímos, aud-ivisti aud-ivistis etc. aud-ivit aud-iverunt
Pretérito pluscuamperfecto
aud-íveram (yo) había oído, etc. aud-iveramus (nos.) habíamos oído etc.
aud-iveras aud-iveratis
aud-iverat aud-íverant
Futuro perfecto
aud-ívero (yo) habré oído, etc. aud-ivérimus (nos.) habremos oído, etc.
aud-íveris aud-ivéritis
aud-íverit aud-íverint
Subjuntivo
Presente
áud-iam (yo) oiga, etc. aud-iamus (nos.) oigamos, etc.
áud-ias aud-iatis
áud-iat áud-iant
Pretérito imperfecto
aud-irem (yo) oyese, u oyera, aud-iremus (nos.) oyésemos, u oyéramos,
aud-ires u oiría, etc. aud-iretis u oiríamos, etc.
aud-iret aud-irent
Pretérito perfecto
aud-íverim (yo) haya oído, etc. aud-ivérimus (nos.) hayamos oído, etc.
aud-íveris aud-ívéritis
aud-íverit aud-íverint
Pretérito pluscuamperfecto
aud-ivissem (yo ) hubiese o hubiera aud-ivissemus (nos.) hubiésemos, o hubiéramos
aud-ivisses o habría oído, etc. aud-ivissetis o habríamos oído, etc
aud-ivisset aud-ivissent
Imperativo
Pres. : aud-i oye aud-ite oíd
Fut.: aud-ito tú debes, él debe oir aud-itote vosotros debéis oir
aud-iunto ellos deben oir.
Infinitivo
Presente: aud-ire oir
Perfecto: aud-ivisse haber oido
Futuro: aud-iturus (a, um) esse haber de oir.
Gerundio
(Nom . aud-ire oir)
Gen. aud-iendi de oir
Dat. aud-iendo para oir
Acus. (ad) aud-iendum (a) oir
Abl. aud-iendo de o por oir,
Participios Supinos
Pres,: áud-iens, gen. -entis que oye, oyente, oyendo aud-itum para oir
Fut. : aud-iturus, a, um que he de oir, habiendo de oir. aud-itu por o de oir.
Observación
La conjunción »si» en castellano va a menudo seguida del tiempo presente, aunque encierre la idea del tiempo futuro; en este caso debe em plearse en latín el tiempo futuro ; v. g. : se lo daré (a él) si lo pide — dado ei, si rogabit (y no : rogat).
Vocabulario
castigo, avi, atum, are castigar inimicus, a, um enemigo
culpo, avi, atum are reprender laudo, avi, atum, are alabar, ensalzar
do, dedi, datum, are dar monstro, avi, atum, are mostrar
dono, avi, atum, are donar, regalar piscator, oris, m. pescador
egrégius, a, um excelente, ilustre rogo, avi, atum, are rogar, pedir
emendo, avi, atum, are enmendar, corregir Túllia, æ, f. Tulia
erro, avi, atum, are errar, engañarse, perderse vitupero, avi, atum, are desaprobar, vituperar
Ejercicios
I.— 1. Sidera iter nautis monstrant. 2. Híeme nautæ æstatem laudabunt. 3. Dabo libros eis, si rogabunt. 4. Nonne puellam diligentem laudábitis? 5. Qui nos culpatis, vosne ipsos emendatis 6, Cur me vituperabatis, vos ipsos laudabatis? 7. Agrícolas agrum, equum militi donábimus. 8. Iúdici, viro iustissimo, rex iniustus inimicus erat. 9. Tulliæ puellæ ôptimæ cur non praemium das? 10. Nemo tam pravos mores laudat.
II.— 1. Vosotras, mujeres, que ensalzáis la injusticia, justamente sufriréis el castigo. 2. A ti, hermana, que reprendiste a tu hermano, dará él aquel regalo. 3. Justamente no alabasteis a aquellos cuyas (= de quienes las) costumbres eran depravadas. 4.- Su muy excelente madre, que le ama a Ud. en extremo, le alababa demasiado. 5. ¿Vosotros, que tan a menudo erráis, queréis mostrarnos (= nos mostraréis) el camino? 6. Alabábamos la conducta del valiente centurión Tulio. 7. No castigaré al muchacho, si enmienda su conducta. 8. No errarán si el guía les (a ellos) muestra el camino. 9. Erraron: el guía no les habíamostrado el camino. 10. Te pido me muestres el camino de la
ciudad.
Concordancia del verbo con el sujeto — Aposición
(substantivo atributo)
I. El verbo debe ir en plural, cuando el sujeto consta de dos o más nombres o pronombres: en la concordancia de la persona, la primera persona tiene la preferencia sobre
la segunda, y la segunda sobre la tercera; el castellano concuerda en esto con el latín.
II. Uno o varios substantivos que se refieren a otro subs tantivo o pronombre, como para calificar o explicarle, llevan el nombre de aposición (atributo aposicional), debiendo concordar en número y caso (y en género, si esto es posible) con el nombre que califican ; v. g. : Tullio discipulo (bono) hoc donum dabo — Daré este regalo a mi (buen) discípulo Tulio.
Ejercicios
I.— i. Si tu et frater tuus peccaveritis, iúdices vos castigabunt. 2. Iúdicem, quia male iudicáverat, ego et frater meus gráviter culpávimus. 3. Piscator et nauta, qui iter militibus ántea monstrá- verant, iam ipsi erraverunt. 4. Milites ferro ignique agros regis sui vastaverunt. 5. Hieme, si venti flabunt, nautæ mare for midabunt. 6. Cur Tullium, hóminem innocentissimum, castigavistis? 7. Agricolae stultissimi æstate calorem, hieme frigus culpaverunt. 8. Rex militibus, qui indigni erant donis, equos
pulchérrimos donáverat. 9. Nonne vobis hæc dona ego et Tullius donávimus? 10. Grasci Troianos equo lígneo, dono pernicioso, superaverunt. 11 . Qui virtutem máxime simulavere, ei iam máxime erravere. 12. Quos quondam castigavistis, ei iterum peccarunt.
II. — 1. Tú y yo hemos presentado (= donado) excelentes regalos a su madre. 2. ¿Por qué castigó el injusto juez Tulio al inocente Balbo (= hombre muy inocente) ? 3. En el invierno, oh agricultores, os quejasteis del (= reprendisteis el . . .) frío, (y) en el estío os quejáis del calor. 4. El rey dió un caballo al mismo soldado a quien antes había reprendido. 5. Si vencéis al enemigo, oh soldados, os ensalzaré. 6. ¿No reprendisteis, Tulio y tú, a Balbo? 7. Las mujeres temían el mar, porque los vientos habían soplado
con violencia. 8. ¿ No presentasteis vosotros, oh griegos, el regalo pernicioso de un caballo de madera {= el caballo de madera, un regalo perniciosísimo) a los troyanos? 9. ¿Por qué errasteis vosotros, que a otros mostrasteis el camino? 10. Balbo y tú culpasteis a Alejandro, el más ilustre de los generales.
.
El infinitivo
I. Lo mismo en latín que en castellano, el infinitivo tiene los mismos oficios que el nombre. Para formar los casos oblicuos, sirve el gerundio.
II. El infinitivo empleado como sujeto o atributo puede a su vez tener su régimen o calificativo. Recuerde aquí el estudiante que el verbo principal de la oración va de preferencia al fin.
Ejercicios
I.— 1. Peccare fácile est, mores emendare dificíllimum. 2. Quis non divitias comparare optat? 3. Saltare dulce est puellis, sénibus autem molestissimum. 4. Æstate omnes nare amamus. 5. Mélius est virtutem quam aurum parare. 6. Amicum amare praesentem dulce est ; desiderare absentem est tristissimum. 7. Peccare leve est plerisque púeris: sénibus peccavisse est acerbissimum. 8. Pericula superare sæpe durum est, superasse semper dulcissimum.
II. — i. ¿Es más fácil culpar o alabar? 2. ¿A quién no le gusta nadar en el verano? 3. Es triste para el hombre el haber pecado. 4. Muy grato es para todos el haber vencido graves peligros con sabios consejos. 5. Los más de los hombres desean adquirir oro y plata. 6. A Ud. y a mí nos gusta caminar de noche; Tulio y su hermano prefieren caminar de día. 7. Muy fácil es nadar; dificilísimo es nadar bien. 8. Haber errado es triste; más triste es errar.
Imperativo — Prohibición
I. En sentido imperativo puede emplearse también la primera y tercera persona del presente de subjuntivo; v. g. :amemus — amemos, etc.
II. Para la prohibición suele emplearse en castellano el presente de subjuntivo precedido de la negación; en latín se emplea la negación ne seguida del pretérito perfecto de
subjuntivo para la segunda persona, singular y plural ; para las demás personas se emplea la misma partícula, ne seguida del presente de subjuntivo; v. g. : ne amáveris— no ames ; ne amemus — no amemos, etc.
Ejercicios
I.— 1. Emendate mores vestros. 2. Obtémpera, o puer, patri. 3. Ne sontes pcenam vitent, 4. Ne castigavéritis insontem ; ne mórtuum culpavéritis. 5. Huic magistrátui omnes cives obtemperanto. 6. Amemus amicos, inimicos ne vituperemus. 7. Præceptor discípulos verbéribus paucis castigato. 8. Regem, si iniustus est, ne tu laudávens.
9. Virgines Vestales ignem curanto. 10. Iúdicem iustum lauda, iniustum culpa, sed ne increpáveris.
II. — r. Amemos a los amigos ausentes. 2. No alabes a los hombres malos. 3. Cuiden de (= a) sus hijos los amigos, (y) no culpen a la muerte. 4. No aplaquéis a Dios con ofrendas, oh hombres; aplacadle con buenas obras. 5. Que diez muchachas lleven la imagen de la diosa. 6. Alabemos la virtud (y) no castiguemos el bien. 7. Tulio es culpable; que no se le perdone el castigo. 8. No culpemos a aquellos que merecen (— son dignos de) alabanza.
El subjuntivo. — ut, ne. — Consecutio témporum
I. En castellano los verbos que expresan la voluntad, el deseo, el propósito> van seguidos ya del infinitivo sin con junción, ya de las conjunciones que, para, para que, porqtie seguidas del subjuntivo; en latín, el segundo verbo sigue al verbo principal precedido de la conjunción ut, que significa «para», «para que», «porque», o de ne , que
significa «para que no», y piden también el subjuntivo.
II. Si el verbo principal está en tiempo presente, pretérito perfecto ( = con sentido de presente), futuro, imperativo, entonces el verbo regido por la conjunción debe seguir en presente de subjuntivo; seguirá en imperfecto de subjuntivo, estando el verbo principal en imperfecto, perfecto ("histórico), o pluscuamperfecto ; v. g. :
Castigabo pueram ut mores emendet.
Castigavi puerum ut mores emendaret, o Castigavi puerum ut mores emendet,
¡Distíngase bien cuando el perfecto tiene sentido y valor de presente!
Esta regla II lleva el nombre de « Consecutio temporium.
Ejercicios
I.— 1. Nauta sidera observabit, ne ex itinere erret. 2. Urbem rex ædificabat, ut in ea quattuor milia civium habitarent. 3. Nostri terram vastaverunt, ut hostes ad pugnam provocarent. 4. Agricolaagros aráverat, ut segetem sibi pararet. 5. Parate arma, cives, ut hostem propulsetis. 6. Cives arma celériter paráverant, ne milites urbem expugnarent. 7. Castigavi te, ut mores emendes. 8. Senex in horto ambulavit, ut flóribus se pulcherrimis delectaret. 9. Rex iúdicem iniustum cápite mulctavit, ut céteri iúdices recte iúdicent. 10. Balbum præinio decoravi, ut litteras amet; Tullium heri castigavi, ne iterum peccaret. 11. Germanos, gentem fero cissimam, milites romani armis propulsabant, ne fines vastarent.
II.— 1. Preparemos las armas, para que el enemigo no nos venza. 2. Los ciudadanos nos mostrarán el camino, para que no erremos. 3. Hemos mostrado el camino a la hermosa niña Tulia, para que no se pierda (= no yerre). 4. Los nuestros construirán una casa para Ud., oh Tulio, para que sus amigos (de Ud.) se alojen en ella. 5. Construyamos un templo y dispongamos víctimas para aplacar a Júpiter. 6. Hemos preparado las armas para rechazar al enemigo. 7. Hemos castigado al muchacho para que enmiende su conducta. 8. Habíamos conservado la carta de tu hermana, para que no la castigases. 9. ¿Por qué no pasea Ud. en el jardín,· para que se alegre con el espectáculo de las hermosas flores?
Subjuntivo — Pregunta indirecta — quisque
I. La pregunta que no depende de otro verbo, se llama directa ; indirecta es la que depende de otro verbo ; v. g.
I. ¿Irá Ud. al teatro? — 2. Él manda preguntar «si Ud.va al teatro».
II. El «si» de la pregunta indirecta se traduce ne, nonne (si no), o num, que se emplean en la forma de partículas interrogativas. El verbo de la pregunta indirecta que depende de las partículas ne, nonne o num, o de otras (cur, quando, etc.), debe ir en subjuntivo, observándose siempre la regla de la Consecútio temporum.
III. Equidem acentúa la persona, equivaliendo a «porcierto», «de todos modos»; v. g. : equidem hoc affirmo — yo de todos modos afirmo esto.
IV. Quisque, quseque, quodque, todo, cada uno, se declina como qui, quæ, quod; usado después de un superlativo da a este el valor de plural; v. g. : pessimus quisque,
los (hombres) más perversos.
Ejercicios
I.— 1. Interrogábimus, num miles fidem serváverit. 2. Equidem rogo, nonne puer vera narráverif, tu vero nihil affirmas. 3. Regina interrogavit, num fabri ædes uno anno ædificavissent. 4. Renuntiate mihi, o exploratores, hostisne eo loco insidias paret. 5. Miles centuriónibus non renuntiavit, num hostes proelium pararent. 6. Valde dúbito, num núntius vera narráverit. 7. Sapientissimus quisque nostrum dubitabat, num milites vera narrárent. 8. Nonne rogabis puerum, num ita peccáverit? 9. Explorabamus,
num hostes huc properarent. 10. Si nobis renuntiábitis, quo in loco hostes insidias parent, fortissimum quemque civium convocábimus, ut eos propulsemus, ri. Rogavit patrem, num domum pararet, ut nos in ea habitaremus.
II.— 1. Yo por mi parte preguntaré si el enemigo ha arruinado nuestros territorios; pero el mensajero no dirá la verdad (= cosas verdaderas.). 2. Él preguntó si el enemigo tomó la ciudad por asalto. 3. Tráeme noticia, amigo, (de) si el enemigo viene hacia acá. 4. ¿No quiere Ud. peguntar a todos nuestros más valientes soldados, si tienen preparadas (= si han preparado) las armas? 5. Convoque a los ciudadanos, para que el enemigo no devaste el país. 6. Yo había preguntado a su padre, si había cons
truido una casa en que viviesen sus hijos. 7. Dudo que (= si) el enemigo haya devastado nuestros campos. 8. Exploremos si el enemigo ha llegado. 9. Ud. preguntó ( = tú
preguntaste) al muchacho si había faltado (= pecado) tanto. 10. Él preguntó si yo no habla convocado a los ciudadanos.
Étiam. — ne . . . quidem. — El dativo después de
«gustar», etc. — ut después de los verbos que expresan «pedir», etc.
I. «Aun» se traduce por étiam o vel, puesta delantede la palabra que califica ; v. g. :
Hoc etiam puero, o, hoc vel puero fáctle est — Eso es fácil aun para un niño.
II. ne .. . quidem significa «ni siquiera«, «ni . . . aúfl»; recuérdese que la palabra quidem debe ir a continuación de la palabra que califica ; v. g. : ne hómines quidem — ni
aun los hombres.
III. Los verbos que expresan «gustar», «obedecer», y sus contrarios piden su régimen en caso dativo ; v. g. :
Filia matri paret — La hija obedece a su madre,
IV. Los verbos que expresan «pedir», «avisar», «mandar» (mando, impero, prœcipio), van seguidos siempre de la con junción ut, o ne cuando negativo, con el verbo que le
sigue en subjuntivo, aunque en castellano vaya en infinitivo u otro tiempo ; v. g. :
Le supliqué que escribiese una carta, o, le supliqué escribir, o le supliqué escribiera una carta — Rogavi eum ut scriberet litteras, Iubere, mandar, por regla general va seguido de acusativo con infinitivo
Cuando el mandato es negativo, se emplea el verbo veto, vedar, que igualmente es seguido de acusativo con infinitivo.
Ejercicios
I.— 1. Púeri paréntibus parento, 2. Nunc quidem te monemus; mox vero verbéribus, nisi parebis, te coercebimus. 3. Ne tu, senex benevolentissime, péssimum exemplum pueris præbueris. 4. Cui non ávium cantus placet, eum ne cítara quidem movebit. 5. Imperavit agricolis rex, ut frumentum comparent. 6. Curate ut prima vigilia adventum hóstium expectetis. 7. Cave ne áliis viam monstres, ipse tamen erres, 8. Quantum cuique debetis, tantum curate ut detis. 9. Vétuit dux militibus mercatorem detinere.
II.— 1. Manda a los soldados que preparen las armas. 2. Él ordenó a los espías que no mostrasen eso al rey. 3. Te pido concedas perdón a Balbo. 4. <No ha amonestado Ud. a aquel hombre para que domine (su) lengua? 5. Procura no desagradar a quienes debes agradar. 6. Enseñar es más útil que aterrar. 7. Él no obedece ni aun a su (propio) padre. 8. Aquellos a quienes Ud. amonesta, son más prudentes que Ud. 9. Eso es claro aun para los ciegos. 10. Si vosotros obedecéis a vuestros padres, vuestros hijos os obedecerán.
Formación del adverbio — Verbos de «temer»
quóminus y ne — non est dúbium quin __ cum
I. De casi todos los superlativos y de muchos adjetivos en us, a , um, se puede formar el adverbio, cambiando us en e ; v. g. : celérrim-tis, celerrim -e; lat-us, lat-e.
II. E l neutro de los comparativos, en ius, sirve también de comparativo de los adverbios; v. g. : lát-ius, comp. de late (latus).
III. Después de los verbos que expresan« temor »(tímeo, métuo, véreor, perímlum est, etc.), el «que» castellano se traduce por ne (c. subj.), y el «que no» por ne non ó ut. Ejemplos: Temo que hoy llueva — Timeo ne pluat hódie. Temo que nuestro amigo no venga — Timeo ne amicus noster non véniat, o, . . . ut amicus noster veniat.
IV. Los verbos de «prevenir» o «prohibir» piden el verbo que de ellos depende, en subjuntivo precedido de la conjunción quóminus o ne; v. g. :
Hóminen istum impedivi, quóminus veniret — He prohibido a ese hombre que venga.
V. «No hay duda que» se traduce por non est dúbium, o dubitari non potest, o quis dubitat, quin, seguido del verbo en subjuntivo ; v. g. :
Non est dúbium quin hoc dixerit — No hay duda que lo ha dicho.
VI. Et, a más de «y», significa aun, también', v. g. : Et tibi donum dabo — A ti también te haré un regalo.
VII. Cum = cuando, seguido de los tiempos imperfecto o pluscuamperfecto, pide generalmente el subjuntivo; significando simplemente «al tiempo que» puede tomar también el indicativo.
Ejercicios
I.— 1, Impedivi istum quóminus vinceret. 2. Multa dicere facilius est quam multa discere. 3. Non dúbium est quin hostes áciem iam instruant: instrúite et vestram, centuriones. 4. Filii Deum quotidie orabant, ut 'pater tute viveret. 5. Quis dubitat quin centúrio, homo crudelissimus, captivos vinxerit? 6. Timeo ne frustra laborem suscéperís. 7. Interrogabo hóminem, num has litteras scripserit. 8. Non dúbium erat quin errores álios correxisset, alios neglexisset, 9. Dux, cum exercitum collegisset, in
Galliam contendit. 10, Si celerrime scribes, amici tui fortasse difficillime legent. 11. Id cum intelligerem, statim interrogavinuntium, cur hæc non ántea dixisset. 12. Hostes, cum tuba cecinisset, in campum descenderunt. 13. Non veremur, ne tua virtus opinioni hóminum non respóndeat.
II.— 1. Cuando yo oí esto, determiné obedecer al general. 2. Corrige tus errores, por Procura, amigo, corregir tus errores, no descuides ni uno solo. 9. No hay peligro de que no venzamos a nuestros adversarios. 10. Prohibiré a aquellos soldados saquear que injurian a tus amigos. 3. Ud. me pregunta, por qué descuidé mi trabajo. 4. No hay duda que él escribió aquella carta. 5. Yo impedí al muchacho que se regocijase, pero no hay duda que él venció. 6. Pregunta al centurión por qué amarró a los cautivos. 7. No había duda que el general había reunido sus tropas con mucha rapidez, 8.las casas. 11. Al tiempo que mi amigo entró en la ciudad, estaba yo paseando en el jardín.
El verbo sum, ser o estar — Uso del participio
Subjuntivo de futuro. — «cuando» y «cuándo»
Indicativo
Singular Plural
Presente
sum (yo) soy o estoy, etc. sumus (nos.) somos o estamos, etc.
es estis
estt sunt
Pretérito imperfecto
eram (yo) era o estaba, etc. eramus (nos.) éramos o estábamos, etc.
eras eratis
erat erant
Futuro imperfecto
ero (yo) seré o estaré, etc. érimus (nos.) seremos o estaremos, etc.
eris éritis
erit erunt
Pretérito perfecto
fui (yo) fui, estuve, o he sido o estado, etc. fúimus (nos.) fuimos, estuvimos, o fuisti fuistis hemos sido o estado, etc. fuit fuerunt o fuere
Pretérito pluscuamperfecto
fúeram (yo) había sido o estado, etc. fueramus (nos.) habíamos sido o estado, etc.
fúeras fueratis
fúerast fúerant
Futuro perfecto
fuero (yo) habré sido o estado, etc. fuérimus (nos.) habremos sido estado, etc.
fúeris fuéritis
fúerit fúerint
Subjuntivo
Presente
sim (yo) sea o esté, etc. sumís (nos.) seamos o estemos, etc.
sis sitis
sit sint
Pretérito imperfecto
essem, o forem (yo) fuese, fuera, o essemus, o foremus (nos.) fuésemos, fuéramos,
esses, o fores estuviese, estuviera, etc. essetis, o foretis o estuviésemos, etc.
esset, o foret essent, o forent
Pretérito perfecto
fúerim (yo) haya sido o estado, etc. fuérimus (nos.) hayamos sido o estado, etc.
fueris fuéritis
fuerit fúerint
Pretérito pluscuamperfecto
fuissem ((yo) hubiese, o hubiera fuissemus (nos.) hubiésemos, o hubiéramos
fuisses sido o estado, etc. fuissetis sido o estado, etc.
fuisset fuissent
Imperativo
Presente : es se o esta este sed o estad,
Futuro : esto tú debes, él debe ser o estar estote vos. debéis ser o estar
sunto ellos deben ser o estar.
Infinitivo
Presente: esse ser o estar
Perfecto: fuisse haber sido o estado
Futuro: futurus (a, um) esse, o fore haber de ser o estar
Participio
Fut. : futurus, a, um.
II. Los participios pueden usarse como adjetivos y siguen entonces las reglas generales de concordancia, como éstos; úsanse también corno verbos, pudiendo en esto caso tener atributo o régimen, de acuerdo con las reglas a que están sujetos los verbos.
III. En latín el verbo de frase subordinada va muy a menudo en participio para abreviar las locuciones, y resulta que en castellano corresponde tal verbo a frases que em
piezan del modo siguiente: «cuando .. .», «mientras que. . .», «en el momento, que . . .», o empieza también con algún substantivo o frase relativa ; v. g. :
Hóminem librum legentem interfecerunt — Mataron al hombre mientras estaba leyendo un libro, ó que estaba leyendo un libro.
IV . En latín no hay conjugación que corresponda a la castellana compuesta del verbo «estar» y el gerundio; de manera que en su lugar se emplea siempre el tiempo
correspondiente de la conjugación corriente ; v. g. : estoy escribiendo = escribo — scribo.
V . Cuando ocurre el caso de tener que emplear el subjuntivo en tiempo futuro, se toma el participio de futuro acompañado del verbo esse; v. g. : Interrogo, num múlier ventura sit — Pregunto si la mujer
II. L os participios pueden usarse como adjetivos y siguen entonces las reglas generales de concordancia, como éstos; úsanse también corno verbos, pudiendo en esto caso tener atributo o régimen, de acuerdo con las reglas a que están sujetos los verbos.
III. En latín el verbo de frase subordinada va muy a menudo en participio para abreviar las locuciones, y resulta que en castellano corresponde tal verbo a frases que em
piezan del modo siguiente: «cuando .. .», «mientras que. . .», «en el momento, que . . .», o empieza también con algún substantivo o frase relativa ; v. g. : Hóminem librum legentem interfecerunt — Mataron al hombre mientras estaba leyendo un libro, o que estaba leyendo un libro.
IV . En latín no hay conjugación que corresponda a la castellana compuesta del verbo «estar» y el gerundio; de manera que en su lugar se emplea siempre el tiempo
correspondiente dha de llegar. Interrogavi, num mulier ventura esset — Pregunté si la mujer había de llegar.
VI. No debe confundirse el «cuando», conjunción, con «cuándo», interrogativo; el primero (conj.) es cum, como se ha visto; y el otro (interr.) es quando ; v. g. :
Cum amicus veniret, ego legebam — Cuando vino mi amigo, yo estaba leyendo.
Quando veniet pater tuus ? — ¿Cuándo vendrá tu padre? Interrogo quando venturus sit pater tuus — Pregunto cuándo vendrá tu padre.
Ejercicios
I.— 1. Vos Americani estis, ego Europæus sum. 2. Fuit Troia;fuere Mycenæ ; tu, Roma, etiam nunc es. 3. Gratas esto, puer, si amicos benignos habere optas. 4. Ne fúeris, o soror, eis molesta qui tibi benevolentissimi semper fuerunt. 5. Contentus ero, o iúdices, si vos iusti fuéritis. 6. Interrogavi puellam, nonne matri obeditura esset. 7. Filium parentes nutriturum cur culpas? 8. Ecce, véniunt gladiatores, imperatorem salutaturi. 9. Non erat dúbium quin pauca dicturus esset. 10. Vitione potius quam virtuti
obtemperabis? 11. Contemplavi fratrem Petri legentem. 12. In urbe eram, cum triumphator intraret.
II.— i. La orden del general era bochornosa para los soldados, que no esperaban (part.) ningún ataque del enemigo en ese día. 2. Tú que estás expuesto a equivocarte (part, de fut.) tú mismo, reprendes a tu hermano que yerra (part.). 3. Ud. debería escuchar la voz de sus (tus) amigos, que le (te) reprenden y culpan (part.) para que vuelva al camino de la virtud. 4. ¿Por qué, alumnos, culpáis a vuestros maestros que os enseñan (part.) de manera tan excelente? 5. i Cuándo escucharéis a vuestros amigos
que os dan (part.) muchos regalos y que están dispuestos a daros (part, de fut.) muchos más todavía? 6. Ud. y yo hemos sido muy pobres. 7. No hay duda que Tulio fué muy ingrato. 8. No hay duda que Tulio había sido muy rico y que ahora es muy pobre. 9. Nos agradó ( = adj.) obedecer al general, cuando oímos eso. 10. Preguntemos a las hermanas si obedecerán a su padre.
Voz pasiva del verbo
Primera conjugación
Indicativo
Singular Plural
Presente
αm-οr (ye) soy amado, etc. am-amur (nos.) somos amados, etc.
am-aris o anuare am-ámini
am-atur am-abantur
Pretérito imperfecto
am-abar (yo) era amado, etc. am-abamur (nos.) éramos amados, etc.
am-abaris o am-abare am-abámini
am-ábitur am-abant
Futuro imperfecto
am-abor (yo) seré amado, etc. am-ábimur (nos.) seremos amados, etc.
am-áberis o am-ábere am-abimini
am-abit . am-abuntur
Pretérito perfecto
amatus sum o fui (yo) fui o he sido amati sumus o fúimus (nos.) fuimos o hemos amatus es o fuisti amado, etc. amati estis o fuistis sido amados, etc. amatus est o fuit amati sunt o fuerunt
Pretérito pluscuamperfecto
amatus eram o fúeram (yo) había sido amati eramus o fueramus (nos.) habiamos sido
amatus eras o fueras amado, etc. amati eratis o fueratis amados, etc
amatus erat o fuerat amati erant o fúerant
Futuro perfecto
amatus ero o fúero (yo) habré sido amati érimus o fuerimus (nos.) habrémos sido
amatus eris o fúeris amado, etc. amati éritis o fueritis amados, etc.
amatus erit o fúerit amati erunt o fúerint
Subjuntivo
Presente
am-er (yo) sea amado, etc. am-emur (nos.) seamos amados, etc.
am-eris o am-ere am-émini
am-etur am-entur
Pretérito imperfecto
am-arer (yo) fuese o fuera amado, etc am-aremur (nos.) fuésemos o fuéramos
am-areris o am-arere am-aremini amados, etc
am-aretur am-arentur
Pretérito perfecto
amati sim o fúerim (yo ) haya sido amado, etc. amati simus o fuérimus (nos.) hayamos sido
etc. etc. amsdos, etc.
Pretérito pluscuamperfecto
amatus essem o fuissem (yo hubiera o hubiese) amati essemus o fuissemus, (nos.) hubiésemos, o
etc. sido amdo, etc. etc. hubiéramos sido amados, etc.
Imperativo
Pres. : am-are se amado am-ámini sed amados
Fut.: am-ator tú debes, él debe ser amado am-antor ellos deben ser amados
Infinitivo
Presente: am-ari ser amado ser amado
Perfecto: am-atus (-a, -um) esse o fuisse haber sido amado
Futuro: am-atum (indeclin. ) iri haber de ser amado.
Imperativo
Pretérito : am-atus, a, um amado, o habiendo sido amado
Fut. (Gerundivo) : am-andus, a, um que debe, o ha de ser amado.
Segunda conjugación
Indicativo
Singular Plural
Presente
mon-eor (yo ) soy advertido, etc. mon-emur (nosotros) somos advertimos, etc.
mon-eris mon-émini
mon-etur mon-entur
Pretérito imperfecto
mon-ebar (yo ) era advertido, etc. mon-ebamur (nos.) éramos advertidos, etc.
mon-ebaris mon-ebámini
mon-ebatur mon-ebantur
Futuro imperfecto
mon-ebor (yo ) seré advertirdo, etc. mon-ébimur (nos.) seremos advertidos, etc.
mon-éberis mon-ébimini
mon-ébitur mon-ebuntur
Pretérito perfecto
mónitus sum o fui (yo ) fui o he sido advertido, etc, móniti sumus o fúimos (nos.) fuimos o hemos etc. etc. sido advertidos, etc.
Pretérito pluscuamperfecto
mónitus eram o fueram (yo) había sido advertido, etc.. móniti eramus o fueramus (nos.) habíamos sido
etc. etc. advertidos, etc.
Futuro perfecto
mónitus ero o fuero (yo) habré sido advertido, etc. móniti érimus o fuérimus (nos.) habremos sido
etc. etc. advertidos, etc.
Subjuntivo
Presente
món-ear (yo) sea advertido, etc. mon-eamur (nos.) seamos advertidos, etc..
mon-eatis mon-éamini
mon-eatur món-eantur
Pretérito imperfecto
mon-erer (yo) fuera, o fuese, mon-eremur (nos.) fueramos, o fuesemos
mon-ereris advertido, etc. mon-eremini advertidos, etc.
mon-eretur mon-erentur
Pretérito perfecto
mónitus sim o fuerim (yo) haya sido advertido,etc. móniti simus o fúerimos (nos.) hayamos sido
etc. etc. advertidos, etc.
Pretérito pluscuamperfecto
mónitus essem o fuissem (yo ) hubiera, o hubiese, móniti essemus o (nos.) hubiésemos, o hubiéramos,
sido advertido, etc. fuissemus, etc. sido advertidos, etc.
Imperativo
Pres. : mon-ere sé advertido mon-émini sed advertidos
Fut.: mon-etor tú debes, o él debe ser advertido mon-entor ellos deben der advertidos
Infinitivo
Presente: mon-eri ser advertido
Perfecto: món-itus (a, um ) esse o fuisse haber sido advertido
Futuro: món-itum (indeclin.) iri haber de ser advertido
Participios
Pretérito: mónitas, a, um advertido, o habiendo sido advertido
Fut. (Gerundivo) : mon-endus, a, um que debe o ha de ser advertid
Tercera conjugación
Indicativo
Singular Plural
Presente
reg-or ( (yo) soy regido, etc. rég-imur (nos.) somos regidos, etc..
reg-eris reg-ímini
reg-itur reg-untur
Pretérito imperfecto
reg-ebar (yo) era regido, etc. reg~ebamur (nos.) éramos regidos, etc.
reg-ebaris reg-ebámini
reg-ebatur reg-ebantur
Futuro imperfecto
reg-at (yo) seré regido, etc. reg-emur (nos.) seremos regidos, etc.
reg-eriss reg-émini
reg-etur reg-entur
Pretérito perfecto
rectus sum o fui (yo) fui o he sido regido, etc. recti sumus o fuimus (nos.) fuimos o hemos sido etc. etc. regidos, etc.
Pretérito pluscuamperfecto
rectus eram o fúeram (yo) había sido regido, etc. recti eramus o fuéramus (nos.) habíamos
etc. etc. regidos, etc.
Futuro perfecto
rectus ero o fúero (yo) habré sido regido, etc. recti erimus o fuérimus (nos.) habremos sido
etc. etc. regidos, etc.
Subjuntivo
Presente
reg-ar (yo) sea regido, etc. reg-amur (nos.) seamos regidos, etc.
reg-aris reg-amini
reg-atur reg-antur
Pretérito imperfecto
rég-erer (yo ) fuera, o fuese regido, etc. reg-eremur (nos.) fuéramos, o fuésemos,
rég-ereris reg-erémini regidos,etc.
régeretur rég-erentur
Pretérito perfecto
rectus sim o fúerim (yo) haya sido regido, etc. recti simus o fúerimus (nos.) hayamos sido
etc. etc. regidos, etc.,
Pretérito pluscuamperfecto
rectus essem o fuissem (yo) hubiese, o hubiera, sido regido, etc. recti essemus o fuissemus (nos.) hubiésemos, o hubiéramos,
etc. etc. sido regido, etc.
Imperativo
Pres. : rég-ere se regido reg-ímini sed regidos
Fut.: rég-itor tú debes, él debe ser regido reg-untor ellos deben ser regidos
Infinitivo
Presente: rég-i ser regido
Perfecto: rectus (a, um) esse o fuisse haber sido regido
Futuro: rectum (indeclin.) iri haber de ser regido
Participios
Pretérito: rec-tus, a, um, regido o habiendo sido regido
Fut. ( Gerundivo) : reg-endus, a, um que debe o ha de ser regido.
Cuarta conjugación
Indicativo
Singular Plural
Presente
áud-ior (yo) soy oido, etc aud-imur (nos.) somos oidos, etc,
aud-iris aud-ímini
aud-itur áud-iuntur
Pretérito imperfecto
aud-iebar (yo) era oído, etc., aud-iebamur (nos.) éramos oídos, etc.
aud-iebaris aud-iebámini
aud-iebatur aud-iebantur
Futuro imperfecto
áud-iar (yo) seré oido, etc. aud-iemur (nos.) seremos oidos, etc.
áud-ieris aud-iemini
áud-ietur áud-ientur
Pretérito perfecto
auditus sum o fui, (yo) fui o he sido oído, etc. auditi sumus, o fuimus, (nos.) fuimos o hemos sido etc, etc. oídos, etc.
Pretérito pluscuamperfecto
auditus eram o fueram (yo) había sido oído, etc. auditi eramus o fueramus (nos.) habíamos sido
etc. etc. oídos etc.
Futuro perfecto
auditus ero o fuero (yo) habré sido oído, etc. auditi erimus o fuerimus (nos.) habremos sido
etc. etc. oídos, etc.
Subjuntivo
Presente
áud-iar (yo) sea oido, etc. aud-iamur (nos.) seamos oidos, etc.
áud-iaris aud-iámini
áud-iatur áud-iantur
Pretérito imperfecto
aud-irer (yo) fuese, u fuera, aud-iremur (nos.) fuésemos, o fuéramos,
aud-ireris oido, etc. aud-iremini oidos, etc.
aud-iretur aud-irentur
Pretérito perfecto
auditus sim o fuerim (yo) haya sido oído, etc. auditi simo o fuerimus (nos.) hayamos sido oídos, etc.
etc. etc.
Pretérito pluscuamperfecto
auditus essem o fuissem (yo ) hubiese o hubiera auditi essemus o fuissemus (nos.) hubiésemos, o
etc. sido oído, etc. etc. hubiéramos sido oídos, etc
Imperativo
Pres. : aud-ire sé oido aud-imini sed oídos
Fut.: aud-itor tú debes, él debe ser oido aud-iuntor ellos deben ser oidos
Infinitivo
Presente: aud-iri ser oido
Perfecto: auditus (a, um) esse o fuisse haber oido oido
Futuro: auditum (indeclin.) iri haber de ser. oido
Participios
Pretérito: aud-itus, a, um oído, o habiendo sido oído
Fut, (Gerundivo): aud-iendus, a, um que debe o ha de ser oído,
El participio pasivo — Concordancia del adjetivo
o participio con varios sujetos
I. El participio del tiempo pasivo debe concordar con el nombre a que se refiere. En castellano tenemos la misma construcción ; v. g. : Urbem captam incendunt ■ Incendian la ciudad tomada, o, Tomada la ciudad la incendian. Hostes superati fúgiunt — Los enemigos vencidos huyen, o, V encidos los enemigos huyen.
II. Adjetivos o participios van en plural del género mas culino, cuando se refieren a varios sujetos que denotan seres animados, aunque sean de distinto género; si los
sujetos son seres inanimados, se emplea el género neutro en la concordancia, o también se pone el género de los sujetos si todos son de un mismo género; v. g . :
Fratres et sorores interfecti sunt — Hermanos y hermanas fueron matados.
Ira et avaritia imperio potentiora o potentiores erant — La ira y la avaricia eran más poderosas que la autoridad.
III. Cuando dos sujetos van unidos por medio de una conjunción disyuntiva (vel, aut), el verbo generalmente concuerda con el último ; v. g. :
Aut tu aut Tullías hcec dixil — O tú o Tulio habéis dicho eso.
Ejercicios
I.— 1. Equus ab auriga domábitur, mox aurigam dorso portabit. 2. Cura ut Tullia, puella pulchérrima, flóribus a matre ornetur. 3. Hostis, tandem superatus, ab imperatore nostro fugatus est. 4. Cur tanto auri póndere ornatæ estis, mulieres stultissimæ? 5. Intérroga, num pater meus et mater mea a Tullio servati sint. 6. Curabo ut a duce servémini, nisi iussa mea neglexéritis. 7. Portæ urbis omni cura firmantur, ne ab hóstibus súbito superemur. 8. Nisi a médico sanábere, num tibi aurum argentumque
utilia erunt? g. Hostes superati sunt, urbes decem expugnatæ, ségetes omnes vastatæ. 10. Non dúbium erat quin iter hóstibus
a proditore monstratum fuisset.
II.— 1. ¿Han sido asaltados por el enemigo las puertas y los muros de la ciudad? 2. Pregunta si los muros y las puertas han sido defendidos por los ciudadanos. 3. Los espías nos mostraron el puente, cuando lo vigilaban los agricultores (traduzca: el puente, vigilado por los agricultores, nos ha sido mostrado por los espías). 4. Cuidad (de) que las puertas de la ciudad estén bien guardadas, 5. Los sacerdotes cuidaron (de) que los asistentes adornasen bien el templo con muchas flores (= voz pas.). 6. ¿ Cómo serán Uds. preservados en esta grandísima conflagración? 7. Seremos curados con esta medicina si obedecemos los preceptos del médico. 8. ¿Qué enemigo o qué peligro impidió que ese tesoro fuese llevado al templo? 9. ¿Cometerás tamaño crimen, oh Tulio, después de haber sido ensalzado (= part, pas.) por los mejores ciudadanos ?
10. El puente ha sido tomado por asalto; los nuestros están vencidos.
Conjugación impersonal — Gerundivo — Verbos
de la 3 * conjugación en io
I. La conjugación impersonal castellana corresponde en latín a la conjugación pasiva; v. g. : se dice = es dicho: dicitur. Se usa mucho el pasivo en latín cuando en castellano empleamos el activo; v. g . : todos reían = ridebatur ab ómnibus ( = por todos o de todos era reído).
II. El participio pasivo de futuro, llamado comúnmente gerundivo, se emplea en latín para expresar una obligación o un deber; en tal caso el gerundivo va en forma impersonal, o concuerda con el objeto sobre el cual versa eldeber o la obligación; la persona que debe, etc., se pone en caso dativo; v. g . :
Pugnandum est mihi — Es preciso que yo pelee.
Puella sunt mihi punienda — Yo debo castigar a las muchachas.
III. Verbos que rigen el dativo, sólo se emplean en forma impersonal cuando se usan en pasiva; v. g. :
Voz activa : Omnes tibi parent — Todos te obedecen.
Voz pasiva : Ab ómnibus tibi paretur,
IV. En la 3ª conjugación hay muchos verbos que tienen una i antes de la o de la I* persona del presente de indicativo, así como la tienen todos los verbos de la 4ª con
jugación; v. g. : capio\; infinitivo cápere) esta i se omite delante de otra i, y en el imperativo y en el imperfecto de subjuntivo; v. g. : cápio, cápiunt, cápiant, cápient; pero
capis, cape, cáperem.
Ejercicios
i. Cum hæc tanta impenderet tempestas, flebatur ab agricolis, a nautis ridebatur. 2. Nobis flendum est, vobis et hóstibus exultandum. 3. Quid obstabat vobis quóminus a præceptore doce remini? 4. Qui non puer régitur, is senex non bene reget. 5. Cum in eo esset, ut nostri urbem'intrarent, subito portæ clausæ sunt. 6. Punieris, nisi cito véneris. 7. Audiendi sunt nobis exploratores; nam hóstium urbes clam muniuntur. 8. Nutriendus est nobis pauperrimus ille puer, qui a patre ipso non nutritus est. 9. Cur tandem, o puellæ, matris immémores estis? Nonne estis ab illa nutritæ? nonne vestitæ? nonne summa diligéntia educatæ? 10. Iam ácies instructa erat, iam pédites ad prœlium parati, cum súbito legati ab hóstibus pacem petituri missi sunt. 11. Interrogandum est nobis, num epístola a púero scripta sit. 12. Urbem hanc, a duobus milibus civium defensam, decem milia bóstium obsederunt. 13. Fábula, si a poeta docto scripta fúerit, ómnibus placebit. 14, Tértia nocte a nobis dormiebatur, ab hóstibus castra muniebantur. 15. Cura ne periculo terrearis.
Noli, nolite. — Interrogación doble
I. Para expresar una prohibición se emplean a menudo los imperativos noli (no quieras) y nolite (no queráis) ; v. g.:
No digas = noli dícere ( = no quieras decir).
No digáis = nolite dícere ( = no queráis decir).
II. Una frase interrogativa, directa o indirecta, que constede dos partes unidas con «o», debe llevar en latín al principio de la primera parte la partícula utrum ó ne (agregada ésta a la primera palabra), y al principio de la segunda parte la partícula an ; v. g. :
Utrum hæc vera an falsa sunt? — ¿Es esto cierto o falso?
Albane an atra erat vestis? — ¿ Era blanco o negro el vestido?
Si la segunda parte consta simplemente de las palabras «o no», se traducen éstas en latín por annon o necne (preg. indir.).
Ejercicios
1. Cape pira, quóniam cupis, sed. noli piro meæ quatiendo nocere. 2. Si hæc scripseris, mox cúpies non scripsisse. 3. Noli, o iudex, iniusta fácere ; nonne te rogavit rex ut iustitiam semper respiceres? 4. Miles, iam telum coniecturus, hostem iacentem aspexit. 5. Interrogavit nos, num, hæc facientes, recte et sapienter ágere crederemus. 6. Interrogavi patrem, quália animália multíplices fetus párerent. 7. Præceptor dubitabat, tune an Tullius rem mélius géreret. 8. Dux, cum iam prcélii, vel pótius cædis,
finem fecisset, urbem incénderat. 9, Aut pugnandum est aut cedendum, milites. 10. Quærendum est, utrum regina an filius eius' bellum ácrius gesturus sit. 11. Arma nobis capienda sunt, ne tyrannus, vel tyranni milites, bona nostra diripiant. 12. Hæc
cum imperator aspiceret, constituit aut áciem statim instrúere aut clam nocte discédere. 13. Cum pedites nostri fugissent, naves tempestate quassse fuissent, urbes ab hóstibus direptæ, statim magna pars nostrorum pacem pétere cupivit. 14. Quærendum est per (= por medio de) exploratores, utrum urbs ab hóstibus incensa sit necne. 15. Nolite fúgere, 0 milites; fodiendum est, non fugien dum, ut castra muniamus.
Preposiciones
I. Las siguientes preposiciones piden en caso ablativo el nombre que rigen o acompañan:
a (delante de vocal o h) ab, de o palam , en presencia de ;
por; se dice abs te, de, por ti; prœ, ante, delante de, a fuerza de,
absque (se usa p oco) sin ; pro, por, delante de , en favor de,
en comparación con ; en lugar de, en recompensa de ;
clam, sin conocimiento de (u otra sine,sin ;
expresión análoga, v. g . : sin que lo tenus, hasta, tan cerca como, de
supiera . . .) ; acuerdo con (se coloca después de
coram, en presencia de ; la palabra a que se refiere).
cum, con ;
de, de, sobre, concerniente . . . ;
ex o e, de, fuera d e;
II. Las preposiciones
in, en
sub bajo, debajo
super s obre, acerca de
rigen el caso acusativo cuando encierran la idea de movimiento; de lo contrario, rigen el caso ablativo.
III. Las siguientes preposiciones piden solo el acusativo :
ad, a, para, con el propósito d e; intra, dentro de ;
adversus , contra, hacia ; iuxta, cerca de, próximo a ;
ante, ante, antes de ; ob, a causa de, por, por motivo de ;
apud, junto, entre, cerca de, en casa penes, en las manos de, en poder de ;
de, en las obras d e; per, por, por medio de, a través de ;
circa o circum, alrededor de, acerca post, después de ;
de; prceter, adem ás de ;
circiter, cerca de, poco más o menos ; prope, cerca de, en la vecindad de ;
cis o citra, de este lado de; propter, a causa de ;
contra, con tra; secundum , según, de acuerdo con ;
erga, hacia ; supra, sobre, por encim a de ;
extra, afuera o fuera de ; trans, al otro lado d e ;
infra, debajo de ; ultra, más a llá de ;
inter, entre, en medio de ; versus hacia, en la dirección de.
A d v e r te n c ia . Como se habrá notado, hay muchas preposiciones que corresponden a una sola en castellano ; de otras significaciones que cada preposición tiene,
se puede sacar en cierto modo el verdadero sentido de ella ; además, el uso debe enseñar lo que en- una gramática sería muy prolijo explicar.
IV. La preposición ad se emplea para expresar un fin o un propósito, cuando va acompañada del acusativo de gerundio, o del acusativo de gerundivo (part, de fut.), si el
verbo admite el régimen directo en acusativo (ha de con cordar el acusativo del gerundivo con el acusativo del nombre que rige); v. g . :
Aqua ad bibendum — Agua para beber,
Hoc est útile> ad agros colendos — Esto es útil para cultivar los campos
V. La preposición cum debe agregarse a los pronombres me, te, se, nobis, vobis, quo y quibus, formando con ellos una sola palabra ; v. g. : mecum, quocum, etc.
Ejercicios
1. Pecúniam mihi réddidit, quam ipse a fratre meo, próximo anno, coram patre meo accéperat. 2. Irrúperant clam imperatore milites cum gládiis, cum scutis. 3. Tu quidem Rheno tenus reg nabis, filius autem tecum regnabit. 4. Palam pópulo tráditor sine misericórdia iugulatus est. 5. Tibi, o amice, præ ómnibus amicis beate, ego, hóminum misérrimus, præ lácrimis vix scribo. 6. Nos pro pátria pugnantes de Capitolio deiecistis, iam ex urbe deiícitis.7. Multis de causis cúpio tecum de hac re deliberare. 8. In Italia paulisper mánserat, mox in Gálliam contendet. 9. In eo loco a Samnitium imperatore Romani sub iugum missi sunt. 10. Sub óculis patris ipsius filii ambo interfecti sunt. 11. Sub óculos nobis duæ columbæ venerunt. 12. Super navem turrem exstruxeramus. 13. Super hac re cupiebam vobiscum deliberare. 14. Postquam ad multam
noctem pugnatum est, ad castra uterque exércitus revertit. 15. Qui apud me mánserant, ii apud iúdices rei facti sunt. 16. Apud antiquos (sic apud Ciceronem scriptum est) mos erat ante lucem súrgere, negótia ante voluptatem pónere. 17. Citra Alpes erat Gallia Cisalpina, ultra Alpes, Gallia Transalpina. 18. Phaethon, Phoebi filius, quum (= cum) per æthera (ac. griego) patris sui equos paulisper egissét, de curru deiectus est. 19. Hoc inter sese (= se) disputant philósophi: sed inter disputationes et facta
quantum interest!