Làm thế nào giúp nhân viên chủ động trong công việc

Nguyễn Đức Quý - Viện Khoa học phát triển nhân lực và Tài năng

Có rất nhiều lý do khiến nhân viên chủ động trong công việc như: sự đam mê nghề nghiệp, lòng tự hào đối với nghề nghiệp, do môi trường, do văn hóa,... hoặc do tính cách.

Tuy nhiên, việc đánh giá các yếu tổ đó nơi ứng viên không dễ dàng. Càng không dễ dàng hơn nữa nếu muốn xây dựng một đội ngũ toàn những nhân viên có tinh thần làm việc như vậy. Đó là chưa nói tới việc bất ổn định của chúng.

Có một đội ngũ nhân viên với tinh thần làm việc như người chủ (hay làm việc chủ động), luôn là niềm mơ ước của hầu hết các nhà lãnh đạo doanh nghiệp. Thế nhưng, kiếm được một nhân viên làm việc với tinh thần như vậy đã là rất khó, còn tuyển dụng được một đội ngũ nhân viên như vậy khó khăn gấp bội lần.

Tuy vậy, việc xây dựng tập thể nhân viên của doanh nghiệp mình từ những người làm việc thụ động trở thành đội ngũ nhân viên làm việc chủ động lại là việc hoàn toàn có thể, nếu thực sự lãnh đạo doanh nghiệp muốn điều đó. Mục tiêu này có thể đạt được thông qua công tác đào tạo cho nhân viên trong doanh nghiệp. Giải pháp tổng thể cho vấn đề này được tôi trình bày trong bài viết " Giải pháp xây dựng đội ngũ nhân viên làm việc chủ động". Ở đây tôi xin trình bày chi tiết hơn về giải pháp giúp cho mỗi nhân viên có được sự chủ động trong công việc.

Một nhân viên sẽ làm việc một cách chủ động nếu anh ta là người có trách nhiệm đối với công việc. Nếu một người đáp ứng đầy đủ ba yêu cầu sau đây thì người đó chắc chắn là một người có trách nhiệm với công việc do đó sẽ chủ động trong công việc:

- Yêu cầu thứ nhất là: Có trách nhiệm đối với bản thân

- Yêu cầu thứ hai là: Có ý thức chủ động trong công việc

- Yêu cầu thứ ba là: Có lòng tự trọng

Có trách nhiệm đối với bản thân

Người có trách nhiệm đối với bản thân là người luôn có ý thức hành động vì lợi ích của bản thân, bảo vệ lợi ích của bản thân. Lợi ích của bản thân không đơn giản chỉ là lợi ích vật chất, danh tiếng hay quyền lực mà nó rộng hơn rất nhiều. Nó bao gồm cả lợi ích về tài chính, về thể chất, về trí tuệ và tinh thần. Người có trách nhiệm với bản thân luôn luôn bảo vệ, giữ gìn sức khỏe của mình về cả 4 lĩnh vực sau: Sức khỏe tài chính, sức khỏe thể chất, sức khỏe trí tuệ và sức khỏe tinh thần. Trong đó lấy việc bảo vệ sức khỏe tinh thần làm nòng cốt. Lẽ dĩ nhiên để bảo vệ sức khỏe tinh thần của mình thì ta cần phải bảo vệ các mối quan hệ và bảo vệ môi trường sống xung quanh ta (bao gồm cả môi trường tự nhiên lẫn môi trường xã hội)

Khi phải lựa chọn phương án khác nhau, người có trách nhiệm với bản thân thường có xu hướng lựa chọn các phương án dựa trên điều có lợi cho bản thân nhất, thường ưu tiên cho lợi ích lâu dài hơn là trước mắt.

Người có trách nhiệm với bản thân biết rõ cuộc đời mình như thế nào là do lựa chọn của chính mình chứ không phải do hoàn cảnh hay do người khác. Anh ta không bao giờ đổ thừa cho hoàn cảnh, cho môi trường hay cho người khác. Hoàn cảnh có thể giới hạn cuộc đời mình chứ không quyết định đời mình. Chính vì vậy, anh ta luôn có xu hướng tích cực vượt lên hoàn cảnh. Đối với anh ta không có gì gọi là khó khăn trở ngại mà chỉ có vấn đề cần giải quyết mà thôi.

Người có trách nhiệm với bản thân luôn biết rõ mình muốn gì ở tương lai và nắm lấy trách nhiệm làm cho điều đó xảy ra.

Người có trách nhiệm với bản thân luôn luôn có tinh thần học hỏi và xu hướng phát triển bản thân chứ không dừng lại  và tự mãn ở những gì mình đang có.

Trái ngược với người có trách nhiệm với bản thân là người vô trách nhiệm với bản thân. Người này không bao giờ nhận trách nhiệm về mình mà luôn kêu ca, đổ thừa cho hoàn cảnh, cho người khác. Cuộc đời là của chính mình, nhưng người này không bao giờ nhận trách nhiệm hành động làm cho nó xảy ra mà chỉ có mơ mộng và trông chờ vào hoàn cảnh, vào may rủi. Những hành động của người này không xuất phát từ lợi ích của chính mình mà phần lớn bị thúc đẩy bởi cảm xúc, bởi xu hướng nâng cao cảm nhận về giá trị của bản thân. Trong trường hợp hành động vì lợi ích của mình lại thiên về lợi ích cấp thấp như vật chất hoặc những lợi ích trước mắt, thiển cận. Đối với những khó khăn, trở ngại người vô trách nhiệm với bản thân thường có xu hướng lẩn tránh việc giải quyết, tư tưởng ngại khó, tư duy chủ bại. Người vô trách nhiệm với bản thân thường có xu hướng tự làm tổn thương mình và làm tổn thương người khác. Với một người vô trách nhiệm với bản thân thì thường khó có thể có trách nhiệm đối với công việc được.

Có ý thức làm chủ trong công việc

Khi một người vào làm trong một doanh nghiệp, tổ chức thì thực sự không phải  anh ta làm thuê cho người chủ. Không phải người chủ trả tiền cho nhân viên của mình. Thực chất đây là một sự hợp tác. Người chủ tạo ra môi trường làm việc và nhận lãnh trách nhiệm bảo hiểm thu nhập cho các nhân viên. Trong môi trường đó, các nhân viên bỏ sức, bỏ chất xám của mình ra hợp tác cùng nhau để sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Tiền thu được từ khách hàng sẽ được dùng để chi trả cho phần đóng góp của mỗi bên. Như vậy ở đây chính khách hàng mới là người trả công cho mỗi nhân viên chứ không phải là người chủ doanh nghiệp.

Mặt khác, chúng ta hãy coi các cầu thủ bóng đá quốc tế, dù đang đá ở đâu, một câu lạc bộ vô danh, hay một câu lạc bộ nổi tiếng thế giới? Dù được đãi ngộ công bằng hay không công bằng?dù mâu thuẫn hay không ăn ý với ban lãnh đạo, với Huấn luyện viên? Nhưng một khi ra sân họ sẽ đá hết mình theo đúng ý đồ của Huấn luyện viên.

Lý do vì sao vậy?

Vì họ ý thức rõ ràng là đá bóng là vì họ, là vì mầu cờ sắc áo đội bóng của họ. Nếu họ đá dở thì người chịu thiệt thòi đầu tiên chính là bản thân họ. Cũng vậy, người nhân viên có ý thức làm chủ biêt rõ rằng, họ làm việc vì bản thân họ. Nếu họ làm việc ở một công ty thành công thì họ sẽ nhận được hình ảnh của sự thành công. Và ngược lại, nếu họ làm việc ở một công ty thất bại, họ sẽ bị lây hình ảnh của sự thất bại. Nhưng vậy, nếu họ làm việc kém chất lượng thì chính họ là người chịu thiệt thòi. Chính vì vậy họ luôn hết mình vì công việc, không vì đãi ngộ không xứng đáng hay do những mâu thuẫn với cấp trên mà họ làm việc không hết mình. Họ có thể ra đi nếu không hài lòng, nhưng nếu ở lại họ sẽ hết mình vì công việc.

Ngược lại với ý thức làm chủ công việc là tâm lý làm thuê. Với người có tâm lý làm thuê họ không nghĩ rằng mình làm việc cho mình mà làm việc cho ông chủ công ty, ông chủ công ty là người trả lương cho mình, vì vậy họ cần tìm cách làm sao để nhận được phần tiền mình muốn nhận từ ông chủ một cách nhiều nhất. Còn đối với công việc thì đó là việc của ông chủ, không phải việc của mình, không liên quan đến mình, bị ép làm thì làm không bị ép thì thôi. Họ phân định rõ ràng công ty là công ty, mình là mình. Công ty có như thế nào cũng không ảnh hưởng tới mình, không làm ở nơi này thì làm ớ nơi khác. Họ không biết rằng dù họ chấp nhận hay không chấp nhận thì hình ảnh của những Doanh nghiệp mà họ đã làm việc qua sẽ vẽ lên một phần hình ảnh của họ trong mắt nhà tuyển dụng. Nếu hình ảnh doanh nghiệp đẹp thì phần hình ảnh đó trong hồ sơ của họ cũng đẹp và ngược lại, nếu hình ảnh của Doanh nghiệp xấu thì phần hình ảnh đó trong hồ sơ của họ cũng xấu.

Chính vì lẽ đó người có ý thức làm chủ trong công việc sẽ luôn luôn hết mình trong công việc.

Có lòng tự trọng

Người có lòng tự trọng là người tự tôn trọng mình, tức là thấy được giá trị của chính mình. Con người ta ai cũng có mặt mạnh, mặt yếu khác nhau, không có ai thập toàn thập mỹ cả. Người có lòng tự trọng nhận ra rằng mỗi người là một thực thể cá biệt, không ai giống ai và không ai có giá trị hơn ai cả. Người có lòng tự trọng thường hành động theo giá trị mà họ bảo vệ, và họ thường chỉ làm những việc lợi mình, lợi người mà không thể làm những việc hại người, hại mình được.

Người có lòng tự trọng không cho mình có cơ hội để xem thường mình và cũng không cho người khác cơ hội để xem thường mình bằng cách luôn hoàn thiện mình, giữ đúng lời hứa, tôn trọng người khác... Vì thế đi liền với lòng tự trọng là sự liêm khiết, chính trực... Người có lòng tự trọng một khi nhận việc thì họ thường tự giác giữ đúng cam kết của mình khi phỏng vấn tuyển dụng và thường là những người hết mình vì công việc.

Người thường lấy điểm yếu của mình đem so sánh với điểm mạnh của người khác để mà tự ti, đau khổ hoặc lấy điểm mạnh của mình đem so với điểm yếu của người khác đề mà tự cao, sung sướng. Tất cả trường hợp đó đều là đấu hiệu của việc thiếu lòng tự trọng. Người thiếu lòng tự trọng thường hành động theo sự thúc đẩy bới cảm xúc, bởi cái TÔI và khi có điều kiện thì không có việc gì hại mình, hại người mà họ không dám làm.

Người không có lòng tự trọng thường cho mình có cơ hội để xem thường mình và cũng thường cho người khác có cơ hội để xem thường mình. Họ thường bảo vệ giá trị của mình bằng áp lực, bằng sự tức giận hay vũ lực. Họ không có nhu cầu hoàn thiện mình, và cũng thường không giữ đúng lời hứa, tôn trọng người khác... Vì thế đi liền với việc không có lòng tự trọng là sự tham lam, xảo trá...Chính vì vậy, người thiếu lòng tự trọng có khi nhận việc thì họ thường không tự giác giữ đúng cam kết của mình khi phỏng vấn tuyển dụng và thường là người không hết mình trong công việc.

Tóm lại một nhân viên có đầy đủ 3 yếu tố nói trên thì chắc chắn họ sẽ là người có trách nhiệm, chủ động hết mình trong công việc. Trong thực tế, một cách tự nhiên muốn tìm được một người đáp ứng cả 3 tiêu chuẩn nói trên là một điều không dễ dàng. Nhưng thông qua đào tạo, ta hoàn toàn có thể giúp các nhân viên có được 3 phẩm chất đó. Điều đó có nghĩa là khi ta giúp cho nhân viên có được 3 phẩm chất nói trên thì khi đó ta đã giúp cho nhân viên có sự chủ động trong công việc.

Vấn đề làm thế nào để giúp nhân viên của mình có 3 phẩm chất nói trên?

Giải pháp giúp nhân viên có trách nhiệm với bản thân.

Cách tốt nhất để giúp cho nhân viên có trách nhiệm đối với bản thân là giúp họ nhận ra được bản chất chủ động hành động (hay bản chất tự do tinh thần) của mình. Khi họ tự nhận ra được bản chất chủ động của mình, họ sẽ nhận ra là mọi hành động của mình do mình lựa chọn và kết quả cũng do hành động đó gây ra, cũng là lựa chọn của mình, dù mình biết hay không biết điều đó. Khi họ bắt đầu có ý thức trách nhiệm đối với bản thân, không đổ thừa do hoàn cảnh, môi trường hay do người khác nữa. Họ cũng bắt đầu có trách nhiệm hơn với tương lai của mình và từ đó có trách nhiệm với công việc của mình.

Trong thực tiễn, tôi đã triển khai đào tạo để giúp học viên nhận ra trách nhiệm  của mình đối với bản thân qua 2 giai đoạn như sau:

Giai đoạn 1: Khám phá trách nhiệm bản thân

Để hoàn thành giai đoạn này ta phải tiền hành qua các bước như sau:

Bước 1: Trải nghiệm quyền chỉ động hành động (quyền tự do lựa chọn sự đáp ứng) thông qua các trò chơi thực tế.

Bước 2 Khám phá ra quyền này trong quá trình thực hành trải nghiệm

Bước 3: Duy trì, bảo vệ sử dụng quyền chủ động hành động

Bước 4: Sử dụng quyền chủ động hành động trong môi trường lớp học

Bước 5: Từ bỏ quyền chủ hành động trong môi trường lớp học --> sau hành động từ bỏ này, học viên nhận ra rằng mình không thể nào từ bỏ sự chủ động được. Ngoài ra trong bước này học viên sẽ được yêu cầu từ bỏ quyền chủ động và từ đó học viên nhận ra rằng là mình không thể nào bị động được, mình luôn chủ động --> Mọi hành vi của mình đều là sự lựa chọn của mình  -->mọi kết quả của những hành vi do mình lựa chọn cũng là sự lựa chọn của mình --> Những gì xảy đến với mình đều là sự lựa chọn của mình (vì nó là kết quả của những hành vi mà mình tạo ra trong quá khứ) --> mình cần phải lựa chọn những hành động để tương lai xảy ra như  mong muốn của mình  --> Có ý thức trách nhiệm với bản thân

Giai đoạn 2: Làm rõ dấu hiệu vô trách nhiệm đối với bản thân

- Là gì? Như thế nào? Điều gì xảy ra? Các dấu hiệu; Liên hệ bản thân

Kết thúc chương trình này, người nhân viên có ý thức về trách nhiệm với bản thân xác lập mục tiêu cuộc đời, phấn đấu thực hiện..

Giải pháp giúp nhân viên có ý thức làm chủ trong công việc

Để giúp nhân viên có ý thức làm chủ trong công việc thì công tác hữu hiệu nhất chính là đào tạo. Nhưng cần phải đào tạo theo tinh thần chủ động, học viên là người chủ động giải quyết vấn đề, khám phá những tri thức mới (được đề cập ở phần trên). Khi đó họ sẽ tự động thay đổi hành vi của mình theo hướng tích cực hơn.

Giải pháp giúp nhân viên có lòng tự trọng

Để giúp cho nhân viên có lòng tự trọng, chương trình đào tạo phải giúp họ khám phá ra thế nào là lòng tự trọng? những dấu hiệu và nguyên nhân của sự thiếu lòng tự trọng là gì? Sau khi đã biết nguyên nhân, tự mỗi người sẽ biết cách khắc phục sự thiếu lòng tự trọng của mình