Embedded Files
De Hebreeënbrief kan gemakkelijk verkeerd geïnterpreteerd worden en soms maakt men misbruik van dit geschrift om bepaalde vooroordelen te versterken. We dienen derhalve behoedzaam te wandelen wanneer wij deze grond betreden en we houden ons vast aan ons uitgangspunt: het Oude Testament is niet oud en het is géén testament. Nimmer zal een bijbelschrijver het zogenaamde Oude Testament degraderen of als achterhaald betitelen. De Schrift (Tenach en Evangelie) vormt een onverbrekelijke eenheid. Diverse kern- of motiefwoorden kunnen ons een entree geven om deze brief binnen te treden.
Het spreken Gods
Het spreken Gods
1. Dit is meteen de inzet van het hele betoog: Op vele wijzen en vele malen heeft God tot de vaderen gesproken in de profeten; op het uiterste van deze dagen heeft Hij tot ons gesproken in een zoon, of ‘in één die zoon is’. Ditzelfde woord spreken komt nog twaalf keer in de Hebreeënbrief voor.
«Een zaligheid (bevrijding) waarover om te beginnen gesproken is door de Here» Hebr.2:3.
«De komende bewoonde wereld waarover wij spreken» Hebr.2:5.
«De dingen waarover gesproken zou worden» Hebr.3:5.
«Zou hij niet gesproken hebben over een andere latere dag» (een dag daarna)» Hebr.4:8.
«Hij die tot Hem sprak» Hebr.5:5.
«Ook al spreken wij zo» Hebr.6:9.
«Ten aanzien van welke stam Mozes niets gesproken heeft over priesters» Hebr.7:14.
«Want nadat elk gebod overeenkomstig de Torah was gesproken door Mozes tot al het volk» Hebr.9:19.
«Hierdoor (namelijk door dit geloof cq. vertrouwen) gestorven zijnde, spreekt hij nog» Hebr.11:4.
«(Abraham) tot wie gesproken werd… » Hebr.11:18.
En dan als hoogtepunt:
«Het bloed dat ‘beter’ SPREEKT dan Abel» Hebr.12:24.
«Zie dan toe dat ge niet afwijst Hem die SPREEKT» Hebr.12:25.
Hier vindt de serie teksten over het spreken een afsluiting. Samenvattend kunnen we stellen dat het een van de centrale thema’s is in het betoog van Hebreeën. Het gaat de auteur er kennelijk om: hoe reageert de mens, het Godsvolk, op het spreken Gods. De teksten aan het begin (1:1-2) en aan het eind (12:24-25) vormen daarbij een soort inclusio. (een omsluiting, omlijsting). De brief zet in bij het spreken Gods door de tijden heen, om dan tenslotte terecht te komen bij het spreken van het bloed van de Messias en de dringende oproep om degene die spreekt niet af te wijzen, een appèl dat herinnert aan 2:3.
Een die een zoon is
Een die een zoon is
2. In de eerste verzen van Hebreeën 1, die we beschouwen als de toonzetting van de hele brief, klinkt meteen al de kernuitspraak: “God heeft in het uiterste der dagen gesproken in een zoon”.
Opmerkelijk is hier, dat het bepaald lidwoord in de grondtekst ontbreekt. Daarom vertale men: een zoon of die een zoon is. Dat wil dus zeggen: iemand die de kenmerken, de kwaliteiten van zoon vertoont. Daarbij dienen we ons ervoor te behoeden het begrip zoon al te haastig in te vullen vanuit een, voor ons wellicht vanzelfsprekende, beeldvorming. Laat de Hebreeënschrijver de ruimte om zijn eigen beeld van wat een zoon is, voor ons te schilderen. In Hebreeën 1:5 gaat hij inderdaad het thema zoon verder uitwerken en wel aan de hand van twee Schriftteksten:
a. «Zoon van mij zijt gij Ik heb u deze dag verwekt» Ps.2:7.
b. «Ik zal voor hem worden tot een vader en hij zal voor mij worden tot een zoon» 2 Sam.7:14.
In de tweede Psalm is Israël zoon voor God temidden van de gojim, de volkeren. In Samuël zien we David als de centrale gestalte aan wie afgelezen mag worden wat een zoon is. Die zoon is Gods rechterhand. In Hebreeën 1:8 komt de schrijver bij de troon die gegeven wordt aan degene die zoon is. Maar wie is dat, die op de troon mag zitten? Hebreeën 2 geeft ons de ‘profielschets’ van de ware troonpretendent: van zoon verschuift het beeld naar mensenzoon, ben adam: «Wat is een mens dat Ge hem gedenkt of een mensenzoon dat Ge op hem let?» Hebr.2:6.
De Mensenzoon
De Mensenzoon
Dat is Hij, die het menszijn tot het uiterste gestalte heeft gegeven, dat is de mens van de laatste mijl. Zoon is hij, die de wil van de Vader tot het einde toe op zich neemt en die zó Vaders rechterhand wordt. En wat is de wil van de Vader: mens-zijn tot het uiterste. Want de Vader heeft het intense verlangen dat er, wanneer een mens helemaal aan het einde is, dan nog, ja dan nog en juist dan, een mens voor Hem zal zijn, die bereid is mens voor Hem te zijn tot het uiterste. Dat is de gestalte van een zoon, een mensenzoon: hij is, hij wordt, mens tot voorbij de laatste grens. Die mensenzoon herkennen we in Jezus. Die mensenzoon herkennen we soms in zijn volgelingen. Zó heeft God de Vader ons bedoeld; dit heeft Hij ons toegedacht.
De Eerstgeborene
De Eerstgeborene
3. In de Hebreeënbrief verbinden zich met het basiswoord zoon enkele andere kernwoorden, ook hierin staat deze brief geheel in de lijn van de Tenach. We noemden al mensenzoon; daarnaast is er ook de term Eerstgeborene. «Als Hij echter opieuw de eerstgeborene binnenbrengt in de bewoonde wereld, zegt Hij: aanbidden moeten Hem alle boden (engelen) Gods» Hebr.1:6. Maar wát en wie is de eerstgeborene? Dat kan alleen de Tenach ons vertellen. De eerstgeborene, bekor, is degene die ìnstaat voor zijn broeders. Dat is degene die doet wat Kaïn had moeten doen: hij hoedt, hij bewaart zijn broeder. Zijn broeder is veilig bij hem, want deze mens wil niet leven zonder zijn broeder. Hij is de ene voor allen. Hij is de eerste, maar daarom is hij ook de laatste. Want hij wacht tot allen hun plaats bereikt hebben, tot de laatste de finish heeft bereikt. Dan pas gaat ook Hij naar binnen. Ook hier reiken hoofdstuk 1 en 12 elkaar de hand: het begin van de brief spreekt over de bekor die in de bewoonde wereld, de oikoumené, wordt binnengebracht. Het eind spreekt over de vergadering (de gemeente, ecclesia; qahal = samenroeping in het Hebreeuws) van bekorim (=eerstgeborenen). Zie Hebreeën 12:23. Bovendien horen we in 12:16 over Esau, die in ruil voor één spijze zijn eerstgeboorterecht (bekorah) weggaf. Hebreeën 12:28 memoreert het Pascha (Pesach) dat gevierd werd (en wordt) opdat de verderver hun eerstgeborenen niet zou aanraken.
De eerstgeborene en het uiterste der dagen
De eerstgeborene en het uiterste der dagen
4. Thematisch zijn Eerstgeborene en Uiterste der dagen intens en hecht op elkaar betrokken.
In Hebreeën 1:2 zegt het NBG: «Nu in het laatst der dagen». Vanuit de grondtekst lezen we: «Op het uiterste van deze dagen». Het betreft een term die we onder andere tegenkomen in Genesis 49, waar Jakob zijn zonen zegent en dat inleidt met deze woorden: «Ik zal u melden wat u ontmoeten zal in het achterste der dagen» Gen.49:1. Septuagint: «Op het uiterste der dagen». Verder ook in diverse teksten in de Profeten. De relatie is dubbel:
a. De bekor, Messias, de Messiaanse mens, veroorzaakt het uiterste der dagen: hij zet de dagen op scherp; hij drijft de contrastwerking op tot het uiterste.
b. Juist wanneer de dagen op hun uiterste lopen (dat is het kritieke uur, het beslissende tijdsgewricht, de finale; de Hebreeuwse mens denkt altijd in dagen. Dagen is toegemeten tijd, tijd als gave van Godswege), juist dan is de bekor, de messias, de rechtvaardige, (de tsaddiq) daar. Want hij is degene die gaat tot het uiterste; als allen het laten afweten, zal hij er zijn; in de grenssituatie is hij present. Zo staat heel deze brief in dit teken: het uiterste der dagen, dat bepaalt kleur en toon van alles wat gezegd wordt. De Brief aan de Hebreeën is een verhaal over mensen in een grenssituatie van het bestaan. Zoals een lied het zo treffend formuleert:
Nu is de dag van oogsten daar
het hoogste van de tijd;
een koning als een korenaar
staat op in majesteit. (W.Barnard).
Voor de Hebreeuwse mens weegt de tijd het zwaarst, zwaarder dan de ruimte. God is met heel zijn wezen de God van de geschiedenis; daarom gaat de tijd ergens naar toe. Daarom, en daarom alleen is er een uiterste der dagen. Als God niet déze God was, zou er helemaal geen uiterste der dagen zijn. Dan was er misschien de kringloop, de eindeloosheid, de ‘eeuwige wederkeer’, kortom: de zinloosheid. Maar dankzij deze God is er geschiedenis!
Vele zonen tot heerlijkheid
Vele zonen tot heerlijkheid
5. Er is niet alleen sprake van een die zoon is, maar ook van zonen, meervoud. Kerntekst is:
«Om vele ZONEN tot heerlijkheid te brengen» Hebr.2:10. Letterlijk: «Gewicht, lichtglans te brengen». Hierbij sluiten onmiddellijk weer enkele andere grondmotieven aan, namelijk:
Deelgenoten
Deelgenoten
a. De zonen zijn deelgenoten van die Ene die Zoon is (was). Het woord deelgenoten, chaberim, horen we vijf keer in de Hebreeënbrief:
«Uw God met vreugdeolie gezalfd boven uw deelgenoten» Hebr.1:9.
«Deelgenoten der hemelse roeping» Hebr.3:1.
«Want deelgenoten van de messias (de Christus) zijn wij geworden» Hebr.3:14.
«Deelgenoten geworden van de Heilige Geest» Hebr.6:4.
«De paideia (opvoeding) waarvan allen deelgenoten zijn geworden» Hebr.12:8. In deze verzen tekent zich een bepaalde weg af, een zekere gang in dit deelgenootschap, het krijgt contouren. Het gaat hier over de chaberim (de gabbers van de Messias, zijn bondgenoten, zijn lotgenoten, de met Hem verbondenen). Ze delen in zijn roeping – ze delen in zijn messiaans bestaan, dat wil zeggen: ze worden als zaad uitgestrooid; ze zijn er voor de ander. Ze delen in zijn ruach (geest) – ze delen in zijn paideia (zijn training, zijn leerschool).
Hij noemt hen broeders
Hij noemt hen broeders
b. Meteen na de tekst over zonen klinkt een woord over broeders.
«Daarom schaamt Hij Zich niet hen broeders te noemen» Hebr.2:11.
«Vertellen zal ik uw NAAM aan mijn broeders (citaat uit Psalm 22)» Hebr.2:12.
«Hij moest in alle opzichten de broeders gelijk worden» Hebr.2:17.
«Heilige broeders, deelgenoten» Hebr.3:1.
«Ze zullen geenszins onderwijzen(…) ieder zijn broeder» Hebr.8:11.
Zie verder nog: Hebreeën 10:19 en 13:22. In het gedeelte vanaf Hebreeën 11:2 komen we de term broeders liefst viermaal tegen. We mogen het daar als sleutelwoord beschouwen. Schematisch loopt de lijn als volgt: zonen – broeders – deelgenoten. Het thema van de broederband kennen we al vanuit de Torah, (Genesis onder andere). Reeds daar gaat het over zonen die broeders worden en broeders die elkaars lotgenoten en bondgenoten worden. Met de aanduiding broeder bevinden we ons in het taalveld van solidariteit. Broeder is degene die solidair is tot het uiterste. Vandaar het motief van het ‘gelijk worden aan de broeders in alles’. In alle aspecten, op alle terreinen van het bestaan. Psalm 22, waarbij de Hebreeënschrijver aanknoopt via het verbindingswoord broeder, onderstreept deze gedachte. Hier is immers een mens aan het woord die inderdaad in alles lotgenoot is van de minste zijner broeders en die daarom ook recht van spreken heeft. Zelfs de minste broeder, ja de diepst vertrapte en verschopte broeder kan zich in Hem herkennen.
Het centrale motief in de Hebreeën-brief
Het centrale motief in de Hebreeën-brief
Conclusie:
Centraal motief in de brief aan de Hebreeën is: De Messias als Broeder, in zijn lotsverbondenheid tot het einde. Het uiterste der dagen draagt het stempel van de mens die tot het uiterste ging. Jezus, de Broeder tot het einde toe. “Gij zijt de broeder die wij ten offer hebben gebracht”. Deze broeder keert ons bestaan binnenstebuiten. Hij licht ons door tot in onze diepste kern. Hij, wiens weg van begin tot eind getekend is door dat wonderlijke woord: «Hij schaamt zich voor hen niet». Hij is bereid met hen in één adem genoemd te worden.
Draagt hij hun naam,
geeft Hij zijn naam aan hen,
deelt Hij met hen zijn brood,
gaat met hen in hun dood.
Hij treedt hun pad
en op zijn weg neemt Hij hen mee,
Hij draagt hun last,
Hij brengt hen naar zijn huis.
Hij is de broeder die wij ter dood verwezen en zonder wie wij niet kunnen leven. Aan Hem lezen wij af wat broeder-zijn inhoudt.
Deze Mensenzoon, erfgenaam van alles
Deze Mensenzoon, erfgenaam van alles
6. Van deze ZOON, deze MENSENZOON, wordt in Hebreeën 1:2 gezegd:
«Hij heeft Hem ingezet tot erfgenaam van alles».
Dit motief: erfgenaam – beërven keert meermalen terug.
Meteen in het eerste hoofdstuk al tweemaal.
«Hij heeft een meer onderscheiden naam dan zij (namelijk de engelen) beërfd (of: geërfd)» Hebr.1:1.
«Terwille van hen die de bevrijding zouden beërven» Hebr.1:14.
Verder wijzen we nog op:
«Navolgers van hen die door geloof en geduld (of: trouw en grootmoedigheid) de beloften beërven» Heb.6:12.
«De erfgenaam der belofte» Hebr.6:17.
«Opdat (…) de geroepenen de belofte der eeuwige erfenis ontvangen zouden» Hebr.9:15.
«Hij (Noach) is een erfgenaam geworden van de gerechtigheid die overeenkomstig het geloof (het vertrouwen) is» Hebr.11:7.
«Naar een plaats (maqom) die hij (Abraham) zou ontvangen tot erfenis (erfdeel)» Hebr.11:8.
«Later toen hij (Esau) toch de zegen wilde beërven» Hebr.12:17.
Beërven, een fundamenteel thema
Beërven, een fundamenteel thema
Beërven is een van de fundamentele thema’s in de Torah en ook in het boek Jozua (het eerste boek van de profeten). Het is iets wezenlijk anders dan bezitten. De mens ontvangt een erfdeel, niet om daar de baas over te spelen, maar om op en met dat erfdeel recht te verschaffen aan de armen en ellendigen. Zijn erfdeel biedt hem de mogelijkheid om mens te zijn ten behoeve van de ander. Had hij geen erfdeel, hoe moest hij dan gerechtigheid beoefenen? Waar moesten de hulpelozen dan heen?! Jezus wordt ingezet (aangesteld) als erfgenaam van alle dingen. Omdat Hij bewezen heeft dat Hij goed is voor de mens en voor de aarde. De kernvraag is: Voor WIE is de aarde? En het antwoord is: de aarde is voor wie er goed voor zijn.
Een korte tijd beneden de engelen
Een korte tijd beneden de engelen
7. Van deze Zoon wordt gezegd, dat Hij (voor een korte tijd, of een weinig) onder de engelen vernederd werd. (Hebreeën 2:7 en 9).
Hij werd de onterfde, beneden de engelen, de boden Gods, vernederd. Hij werd de onterfde, opdat de onterfden een broeder zouden hebben. In de Hebreeënbrief gaat het derhalve om de mens die nu juist geen engel is. Juist vanwege zijn niet-engel-zijn. Vanwege dat solidair zijn met de mensen, met de vertrapten, met de vernederden. Met alle onterfden van alle tijden, tot in het proeven van de dood. Juist daarom is Hij met lichtglans en eer bekranst.
Door Wie Hij ook de GESCHIEDENIS heeft gemaakt
Door Wie Hij ook de GESCHIEDENIS heeft gemaakt
8. Van deze Zoon wordt ook verteld, dat Hij is:
De beslissende Mens in de geschiedenis Hebreeën 1:2 luidt in de NBG-vertaling: «Door wie Hij ook de wereld geschapen heeft». Hierbij moeten wij aantekenen: Er staat niet geschapen, maar gemaakt. In het Hebreeuws niet: bara’, maar ‘asah. Dat is maken of doen. Dat heeft te maken met Gods daden. In de tweede plaats: er staat een woord aioones, hier weergegeven met wereld. Maar dit is in Tenach oorspronkelijk een tijdsbegrip: ‘olam, meervoud ‘olamim. Olam betekent: eeuw, tijdperk. Onze tekst zegt derhalve: «Door Wie Hij ook de GESCHIEDENIS heeft gemaakt». We hebben reeds eerder gezien dat het Hebreeuwse denken uitgaat van het primaat van de tijd. De tijd weegt zwaarder dan de ruimte. Door de Messias, de messiaanse mens, maakt God de geschiedenis. Het woord aioon, ‘olam, komen we bijvoorbeeld ook tegen in Hebreeën 1:8. Daar staat het in verband met de troon van de Messias. En verder treffen we het aan in:
«Gij zijt priester voor (heel) de ‘olam» Hebr.5:6.
«Hogepriester geworden voor (heel) de ‘olam» Hebr.6:20.
«Gij zijt priester voor heel de ‘olam» Hebr.7:17.
«Gij zijt priester voor heel de ‘olam» Hebr.7:21.
«Omdat Hij blijft (heel) de ‘olam lang» Hebr.7:24.
«Een zoon (één die zoon is) die voor (heel) de ‘olam tamim (gaaf) geworden is» Hebr.7:28.
Het meervoud treffen we nog aan in:
«Jezus Messias is gisteren en heden dezelfde en tot in de aionen (tot in de ‘’olamim, de tijdsgewrichten, de tijdperken) » Hebr.13:8.
Het bijvoeglijk naamwoord aioonios.
«Eeuwig heil, of: duurzame bevrijding, bevrijding die heel de eeuw verduurt» Hebr.5:9.
«Een eeuwig oordeel, een recht of gericht, een rechtzitting die heel de eeuw verduurt» Hebr.6:2.
«Een eeuwige verlossing gevonden hebbende» Hebr.9:12.
«Die door (de) eeuwige Geest (ruach) zichzelf smetteloos aan God heeft toegebracht» Hebr.9:14.
«De eeuwige erfenis» Hebr.9:15.
«In (door) het bloed van een eeuwig verbond» Hebr.13:20. Zo zien we dat de Hebreeënbrief de nadruk legt op de duurzaamheid van de messiaanse bevrijding. Nog een tekst moet in dit verband genoemd worden, waar ook aioon, (‘olam) in het meervoud voorkomt, namelijk in Hebr.11: «Door het geloof verstaan (bedenken) wij dat de aionen (‘olamim) bereid zijn (tot stand gekomen zijn) door het woord (dabar) Gods» Hebr.11:13. Dit vers herinnert ons weer aan: «Hij draagt alle dingen door het woord (dabar) van zijn kracht (door zijn machtig woord)» Hebr.1:3. Het woord van de Messias draagt de geschiedenis, het woord van de Messias brengt de geschiedenis tot stand. Het doet de tijdperken op gang komen en zich afwikkelen. Door het geloof verstaan we dat de geschiedenis tot stand komt vanuit het geschiedende woord Gods. De boze hààt geschiedenis. Alles moet maar blijven zoals het was. De Messias (de messiaanse mens, de messiaanse gemeente) is de geschiedenis van God. Eindelijk gebeurt er wat; er komt voortgang; de tijd breekt open.
Een beter verbond
Een beter verbond
9. Het nieuwe verbond is beter dan het oude. Dit betekent niet dat het Nieuwe Testament beter is dan het Oude Testament. Dat zou een noodlottig misverstand zijn. Niet het Oude Testament is verouderd en verjaard. De gedachte van een Nieuw Verbond vinden we juist in het Oude Testament, bij Jeremia. Wie het Oude Testament afschaft of minderwaardig acht, heeft ook geen nieuw verbond meer. Hier komen we tot de kernvraag: Wat is er nu beter? De eerste keer dat het woord beter in de Hebreeënbrief voorkomt, kan ons wellicht op het spoor brengen. Dat is in Hebreeën 1:4. Het NBG vertaalt daar met: «Zoveel machtiger geworden dan de engelen». Zoveel beter geworden dan de engelen (boden) als Hij een meer onderscheiden naam boven hen beërfd heeft. Ten aanzien van het thema beter in de Hebreeënbrief dreigt een misverstand. Men meent dat het in deze brief gaat om de ‘verhevenheid van Gods Zoon, boven heel de oude bedeling’. Hij is verheven boven de profeten, boven engelen, boven Mozes, boven Aäron, boven de wetgeving, boven de offercultus, enzovoort. Op die manier zouden we toch weer terecht komen in een bedelingenleer. De opschriften in de NBG-vertaling werken deze gedachte mogelijk enigszins in de hand:
“De Zoon boven de engelen”.
“Jezus boven Mozes verheven”.
“Christus hoger priester dan Aäron”. Maar waarom en waarin is Jezus de betere? Hij is beproefd gebleken, in de proef overeind gebleven. Hij heeft voor ons allen als mens stand gehouden. Zijn kracht is niet een geheimzinnig soort verhevenheid, die Hem heel ver weg plaatst, op grote afstand van Mozes en Aäron en ons. Nee, zijn majesteit bestaat juist hierin, dat Hij nergens de ‘kondition humaine’, het menselijk bestaan met alle begrenzingen die daaraan zijn verbonden, is ontlopen. Voor de schrijver van de Hebreeënbrief bestaat er niets hogers dan de mens. En Jezus is juist daarin groots, dat Hij nooit iets anders heeft willen zijn dan puur, louter, enkel mens. Hij heeft niet getracht te vluchten in een engelen-bestaan. Hij heeft Zich niet verheven boven Mozes. In plaats daarvan ging Hij de weg van Mozes tot het einde toe. Zo is Hij het definitieve (voor)beeld geworden van Gods bedoeling met de mens, van Gods verbonden-zijn met de mens. Er is een uitleg die de Hebreeënbrief doodmaakt: daarin wordt Jezus helemaal geïsoleerd.
a. Hij wordt losgesneden van de Torah (en van de Tenach).
b. Hij wordt losgesneden van ons.
Dan staat Jezus op een eenzame hoogte. Dan wordt Hij geplaatst in het isolement, dat Hij nu juist kwam opheffen! Want we moeten niet vergeten, dat de Hebreeënbrief begint met: In de mens Jezus spreekt God tot òns. Let wel: Tot ons! Jezus was er niet voor zichzelf. Toen God tot Jezus zei: een Zoon van Mij ben Jij, toen zei Hij dat tot ons! En toen God tot Jezus zei: Zet Je aan mijn rechterhand, toen zei Hij dat tot óns! Tot wie van de engelen heeft Hij ooit zoiets gezegd? Maar wel tot ons! Het woord beter (kreittoon) betekent eigenlijk: sterker. Jezus is sterker dan de engelen; waarom? Hij is tot het einde op zijn post gebleven. Hij heeft juist geweigerd verheven te worden boven mensen. Hij wilde geen ivoren toren, Hij wilde dáár zijn, waar zijn broeders waren. Wie Jezus in een verheven isolement plaatst, maakt het hele Evangelie steriel. Jezus wilde zaad zijn, en Hij ging de weg van het zaad; Hij liet Zich verstrooien. Engelen kunnen geen zaad worden; dat is alleen gegeven aan de mens.
De problematiek van de Hebreeën
De problematiek van de Hebreeën
10. Een bijbelboek is altijd geschreven vanuit een bepaalde problematiek, nooit vanuit een theoretische beschouwing. De Bijbel geeft ons geen wereldbeschouwing. Wat was dan de problematiek, waar de lezers van de Hebreeënbrief mee worstelden? Dat was de angst voor de begrenzing en de vergankelijkheid van hun bestaan. Ze voelden zich maar kleine mensen. Ze kwamen uit een eeuwenlange lijdenservaring. Als ze achterom keken, zagen ze een eeuwenlange nacht achter zich. En als ze vooruit blikten, was daar voor hun besef een eeuwenlange nacht vóór hen. Voor hen was het mens-zijn getypeerd met de woorden van de Hebreeënschrijver in Hebreeën 2: «En allen zou bevrijden, die gedurende hun ganse leven door angst voor de dood tot slavernij gedoemd waren» Hebr.2:15. Of: Ze zaten in de greep van de dienstbaarheid. Bij alles wat je doet, die schaduw. Die nooit aflatende somberheid: je begint ergens aan, maar morgen kan het afgelopen zijn. Je weent om bloemen, in de knop gebroken. Lijden, niet alleen als een zwaarmoedige deken, die zich over je uitspreidt, doch ook als een onontkoombare realiteit, gegeven met je bestaan als mens, als volk. Wat zeg je dan? Is er dan een woord, een antwoord?
Wat is een mensje, dat Ge hem gedenkt
Wat is een mensje, dat Ge hem gedenkt
11. De Hebreeënschrijver grijpt voor zijn mensen naar een Psalm:
«Wat is een enosj (mensje) dat Ge hem gedenkt? Een mensenkind, dat Ge op hem let? Ge hebt hem een weinig onder de engelen vernederd, met lichtglans en eer hebt Ge hem bekranst. Alles hebt Ge ondergeschikt gemaakt onder zijn voeten» Ps.8:5-7. Dit oude lied heeft een hele geschiedenis doorgemaakt. Je zou haast zeggen: dit lied is met de mensen meegegaan. Dagen en nachten, vele geslachten, het is met de mensen oud geworden en toch was het weer nieuw. Het heeft in hen gezongen en als ze niet meer zingen konden, dan droeg het hen als in de dagen van ouds. Het stond aan hun sterfbed, het zong zacht aan hun graf. Samen met hen trok het mee in hun ballingschap. Het wachtte op hen, als ze naar huis kwamen. Psalm 8 heeft op zijn minst een vijftal fasen doorlopen.
1. Het was het lied van David, waarin hij zich bezint op het wezen van de mens en zijn plaats in de schepping.
2. In de ballingschap is dit lied op een nieuwe wijze gaan spreken. De ballingen voelden zichzelf als kinderen en zuigelingen, machteloos en beroofd van hun moeder, hun moederstad, ontheemd en onmondig te midden van het machtige Babel. Voor hen werd die vraag nijpender dan ooit: ‘wat is een Enosj’, want enosj betekent: mens in zijn sterfelijkheid, in zijn broosheid en zwakheid. Mensje, zou je kunnen vertalen. Zo werd Psalm 8 hùn lied, want ze herkenden zichzelf en ze konden in elk geval de vráág meezingen: Wat is de enosj? Dat is al heel wat. Soms begon het bij hen te dagen en dachten ze: Dus tòch! Uitgerekend uit de mond van onmondigen zal Adonai weerbaarheid grondvesten en zo zullen vijand en wraakgierige verstommen.
3. Dan komt het verhaal van Job. Volgens sommigen is dat geschreven als verwerking van de vragen die door de ballingschap waren opgeroepen. In Job 7 horen we precies dezelfde vraag als in onze Psalm opklinken: «Wat is (een) enosj, dat Gij hem zo groot acht dat Ge uw hart op hem zet hem bezoekt elke morgen elk moment hem toetst?» Job 7:17-18. Aan deze vraag wordt het hele boek Job gewijd. Voor de schrijver is er nog maar één vorm van menselijke grootheid en dat is de tsaddiq, de rechtvaardige. Of beter: de beproefde, de mens die in de proef overeind gebleven is, de mens die het goed-zijn, het waar-zijn, het schoon-zijn van het leven, tegen alle schijn van het tegendeel in, staande houdt en die zo zelf staande gehouden wórdt. Psalm 8 tekent de mens als middelpunt; Job 7 tekent de mens als mikpunt.
4. Ook ná de ballingschap is Psalm 8 door blijven klinken.
Dit blijkt bijvoorbeeld uit: «Om te bewaren, om te doen al de geboden van de ENE, onze Here J… onze Adon (Meester)» Neh.10:29. Deze specifieke uitdrukking: J… Adoneenu komt in de Tenach in deze vorm alleen op deze twee plaatsen voor: in Nehemia 10 en als omranding van Psalm 8, vers 2 en 10. Zo leefde ook in de dagen van Nehemia het gebed van de achtste Psalm voort.
5. Hebreeën 2. De Hebreeënschrijver richt zich tot de mensen, die gebukt gaan onder het ‘Sein zum Tode’, het zijn tot de dood, onder de doem van hun tijd. Hij wijst hen op de grote Jobsgestalte van zijn dagen: Jezus, de Messias. Hij knoopt aan bij die oude Psalm, die nog steeds geschiedenis maakt. «Maar nu zien wij nog niet ‘alles aan hem ondergeschikt’. Maar de ‘een weinig onder de engelen vernederde’ zien we wel: Jezus, om het lijden van de dood. Met eer en lichtglans bekranst, opdat Hij door de genade van God voor ieder zou proeven wat sterven is» Hebr.2:9. Mozes pleitte voor de mensen bij God. Jezus was: Mozes tot-het-uiterste. Hij ging verder dan allen die voor Hem gegaan waren. Alleen daarin is Hij ‘verheven boven Mozes’. (Men bedenke, dat deze formulering zéér vatbaar is voor misverstanden). De priesters stonden voor de mensen bij God. Jezus werd: Priester tot het uiterste. Zo komt de Hebreeënschrijver tot zijn hoofdthema:
Onze Hogepriester ter rechterzijde van de troon
Onze Hogepriester ter rechterzijde van de troon
«De hoofdzaak van ons onderwerp is, dat wij zulk een hogepriester hebben, die gezeten is ter rechterzijde van de troon der majesteit in de hemelen» Hebr.8:1. Elke hogepriester die uit mensen genomen wordt, kan dat, want hij is ook zelf ‘met zwakheid omvangen’. «Want elke hogepriester, die uit mensen genomen wordt, treedt voor de mensen op bij God, om gaven en offers te brengen voor de zonden. Hij kan tegemoetkomend zijn jegens de onwetenden en dwalenden, daar hij ook zelf met zwakheid omvangen is» Hebr.5:1-2. Er staat: met zwakheid omhangen, of: met zwakheid omkleed. De priester ontvangt zijn priesterkleed, dat is zijn investituur; het ambtskleed wordt hem aangedaan. Het kleed dat bij hem hoort, is de mantel van de zwakheid. Hij is een enosj. Jezus was dat niet minder, maar veel méér ! Hij heeft veel meer geleden dan de doorsnee-burger, omdat zijn maatstaf van humaniteit zoveel gevoeliger en kritischer is geworden dan die van de massa. Van Hèm wordt gezegd: «Die in de dagen van zijn vlees beden en smekingen heeft toegebracht tot Hem die Hem kon bevrijden uit de dood met sterke schreeuw en tranen en verhoord werd uit zijn angst» Hebr.5:7. Zo zwak werd Hij, en ook dat werd Hij ten einde toe. Zo werd Hij gelijk aan de minste van zijn broeders. «Hoewel Hij Zoon was heeft Hij geleerd (als een leerling) uit de dingen die Hij geleden heeft te horen en daarin voleindigd, is Hij geworden voor allen die naar Hem horen oorzaak van eeuwige bevrijding» Hebr.5:8-9.
Het lijden van Jezus
Het lijden van Jezus
13. In Hebreeën 2, 5 en 13 lezen wij over het lijden van Jezus:
«Het lijden van de dood» Hebr.2:9. «Jezus werd door lijden heen voleindigd» Hebr.2:10. «Omdat Hij zelf geleden heeft in aanvechting, kan Hij de aangevochtenen helpen» Hebr.2:18.
«Uit het lijden leerde Hij horen» Hebr.5:8. «Hij heeft buiten de poort geleden» Hebr.13:12. De lezers van de brief hebben ook het een en ander meegemaakt: «Herinnert u de dagen van weleer, toen gij, na verlicht te zijn, zo menigmaal lijden doorworsteld hebt (of: verduurd hebt)» Hebr.10:32. Zo is deze brief een hart onder de riem voor mensen in de druk, in de benauwdheid, in de pressie van de tijden.
De Archègos
De Archègos
14. Hier hebben we een van die markante termen, die de Hebreeenbrief hanteert om de Messias te typeren:
«De Leidsman hunner behoudenis» Hebr.2:10 – NBG. «De Leidsman des geloofs» Hebr.12:2 – NBG. De archègos is de aarts-leider, de oer-leider; een heel goede vertaling is: de Pionier. Thematisch is het begrip verwant met: Prodromos = voorloper. (in Hebreeën 6:20). Jezus is als Voorloper ten behoeve van ons binnengegaan in het binnenste heiligdom. Jezus als Messias, is de pionier van de messiaanse bevrijding geworden, Hebreeën 2:10, de pionier van de ‘emunah (de trouw, de betrouwbaarheid, het vertrouwen, het geloof) Hebreeën 12:2. Hij is degene, die de wedloop geheel en al ten einde heeft gebracht. Daarom wordt Jezus ook genoemd: de voleinder van de ‘emunah (12:2). Hij is de weg van de trouw tot het einde toe gegaan.
Sooteria
Sooteria
15. Dit woord komt met het stamverwante werkwoord, negen keer in de Hebreeënbrief voor.
Het NBG geeft het weer met: heil, redding, behouden, enzovoort. De voorkeur verdient mijns inziens een consequente vertaling met: bevrijden, bevrijding. Dit, omdat het teruggaat op het Hebreeuwse jasja’, dat ook bevrijden, in de ruimte zetten betekent. «De engelen worden uitgezonden als dienende (liturgische) geesten, tot diakonia (dienstwerk) terwille van hen, die de (messiaanse) bevrijding zullen beërven» Hebr.1:14. «Als wij een zo grote bevrijding verachten» Hebr.2:3. «De pionier van hun bevrijding» Hebr.2:10. «Die Hem kon bevrijden uit de dood» Hebr.5:7. «Een oorzaak geworden van eeuwige bevrijding» Hebr.5:7. «Wij zijn overtuigd (…) van het betere (de betere dingen) die ook bevrijding(en) inhouden (omvatten) » Hebr.6:9. «Vandaar, dat Hij ook volkomen kan bevrijden wie door Hem tot God gaan» Hebr.7:25. «Die Hem verwachten tot bevrijding» Hebr.9:28. «De ark, tot bevrijding van zijn huis» Hebr.11:7. De messiaanse bevrijding houdt in, dat heel de aarde vrijkomt. De engelen (boden) werken daaraan mee; “zij zijn vurige, kosmische en zelfs historische krachten, ten dienste van de Messias en het messiaanse volk” (1:7). Maar de engelen zijn geen erfgenamen; de erfgenaam is de messiaanse mens, dat is Jezus met de zijnen. Jezus is de pionier, de baanbreker van deze bevrijding, in het Hebreeuws: Jesju’ah of Tesju’ah.
Jezus, de Priester-Voorspreker
Jezus, de Priester-Voorspreker
16. De schrijver van de Hebreeënbrief tekent de Messias vooral als de PRIESTER-VOORSPREKER. Hij is het, die altijd leeft om voor hen in te treden. «Daarom kan Hij ook volkomen behouden, wie door Hem tot God gaan, daar Hij altijd leeft om voor hen te pleiten» Hebr.7:25. Daarom gaat de geschiedenis door, omdat er een Voorspreker is. Een Voorspreker, die vraagt voor hen die niets vragen. Die spreekt namens hen die monddood zijn gemaakt. Een voorspreker, die te allen tijde leeft; en leeft is meer dan biologisch bestaan. Dat houdt in: als niemand meer verder kan, heeft Hij nog adem. Adem om te roepen, adem om stem te zijn, opdat niemand alleen zal zijn in de nacht.
Oude Verbond – Nieuwe Verbond
Oude Verbond – Nieuwe Verbond
17. Wat is het verschil?
De schrijver van de Hebreeënbrief citeert Jeremia, die profeet op de grens van de ballingschap. Jeremia zegt het zo: «Welaan, dagen komen, luidt het woord des HEREN, dan sluit Ik met het huis van Israël en met het huis van Juda een nieuw verbond. Niet zoals het verbond, dat Ik met hun vaderen gesloten heb op de dag dat Ik hen bij de hand greep, om hen uit het land Egypte te voeren: dat ze zelf mijn verbond konden breken, terwijl Ik het toch was die meester was geworden over hen, luidt het woord des HEREN. Want dit is het verbond, dat Ik met het huis van Israël sluit na deze dagen, luidt het woord des HEREN: Ik geef mijn onderwijzing (Torah) in hun binnenste op hun hart zal Ik ze schrijven, zo word Ik hun tot een God en zij, ze worden mijn volk» Jer.31:31-33. Hier wordt het verschil helder: bij het Oude Verbond was het zo, dat de mens de mogelijkheid had, het verbond te breken; nu is echter het verbond onbreekbaar, het ligt geheel en al verankerd in God. Het gaat om een Vernieuwd Verbond, net zoals met de nieuwe aarde een vernieuwde aarde bedoeld wordt en niet een andere planeet. Nieuw zou betekenen een ander verbond dan het oude. Vernieuwd betekent, dat het oude tot mensen komt in een vernieuwde uitstraling. Nu komt eindelijk de Torah waar zij wezen moet: in het binnenste, in de kern van de mens.
De Torah komt thuis.
De afstraling van Gods lichtglans
De afstraling van Gods lichtglans
18. «Hij is de AFSTRALING geworden van Gods lichtglans en de afdruk (karakter) van Gods wezen» Hebr.1:3. Hoe is Hij dat geworden? Door de weg te gaan, die Hij ging. Want Gods lichtglans wordt zichtbaar in een weg. Om die weg aan te duiden, gebruikt de Hebreeënschrijver het woord prosphora, in de NBG-vertaling weergegeven met: offer, offerande. Doch letterlijk is het: toebrenging. Het is het woord, dat in Leviticus staat voor toenadering. Hier klopt het hart van de Hebreeënbrief. Leviticus en Hebreeën vormen stem en tegenstem. Ze reiken elkaar de hand. Beide zijn gebouwd op of rondom de VERZOENDAG. Kerntekst over de prosphora is: «In deze wil zijn wij geheiligd door de toebrenging (of toewijding) voor het lichaam van Jezus Messias eens en voor altijd» Hebr.10:10. Let ook op vers 14: «Want in éen toewijding heeft Hij de geheiligden voleindigd duurzaam voor immer» Hebr.10:14. Hier vertale men niet met offer. Daarvoor heeft het Grieks een ander woord: thusia. (dat horen we in vers 12: «Maar deze heeft een offer toegebracht vanwege de zonden» ). Wij hebben met onze machtswil de Meester gemaakt tot ons offer; Hijzelf was alleen maar ons ten zeerste toegewijd. De toewijding van zijn lichaam, zegt vers 10, dat is de toewijding van zijn hele bestaan. De toewijding van de Messias vormt de kracht van het Vernieuwde Verbond. Dat is zijn prosphora: toegewijd ten einde toe.
Zo is Hij de hemelse Liturg
Zo is Hij de hemelse Liturg
19. Zo is Hij de Hemelse Liturg.
«Hij is gezeten aan de rechterhand van de troon in de hemelen, de dienst verrichtende in het heiligdom, in de ware tabernakel» Hebr.8:1.- NBG. Dienaar van het heiligdom, en wel van de ware tent, die de HERE heeft opgericht, niet een mens». Vanuit de hemel gaat er iets geschieden op de aarde. Zo is van meet af aan de grondgedachte van de Schriften geweest. De Messias dient het heiligdom; dat is de eredienst van de bevrijding. Vanuit het heiligdom (in de hemel) zal de bevrijding komen over heel de aarde. Daar staat deze liturg garant voor; deze dienstknecht verricht zijn dienst ten volle, totdat alles is geschied.
Zet u aan mijn rechterhand
Zet u aan mijn rechterhand
20. Psalm 110.
We kunnen de Brief aan de Hebreeën ook lezen als een commentaar op Psalm 110. «Zet u aan mijn rechterhand totdat Ik uw vijanden maak tot een voetbank van uw voeten» Ps.110:1. «Gij zijt priester voor heel de eeuw volgens de aanspraak van Melchisedek» Ps.110:4. Hij is Koning van Salem (sjalom-heelheid), Koning van de Gerechtigheid (tsèdeq), en blijft priester tot in duurzaamheid, Hebreeën 7, 2 en 3. Vooral dat duurzame heeft de Hebreeënschrijver gefascineerd; steeds komt hij daarop terug. Daarmee verbindt hij de gedachte, dat de Messias afmaakt wat Hij begon.
De Voleinder van ons geloof
De Voleinder van ons geloof
21 Voltooien
Maar liefst 23 keer horen we in deze brief woorden van de stam: telos, teleios, enzovoort. Einde, einddoel, voleindigen, voleinder en dergelijke. De Messias heeft het einde bereikt; Hebreeën 5:9. Daarom is Hij ook bij machte om de Voleinder, de Voltooier te zijn. Hebreeën 12:2. Dit geeft ons de moed en grond onder de voeten om door te gaan, en vast te houden tot het einde.
Dr. K.D. Goverts
Page updated
Google Sites
Report abuse