de Mens

Met verwondering hebben Mieke en ikzelf verschillende kieswijzers ingevuld om, na 6 jaar niet stemmen in Nederland, te weten wat een passende keuze voor ons zou zijn bij de komende kamerverkiezing in Nederland. Verwondering omdat de grote thema's die wij zagen; Europa, hervorming van de financiële wereld en echte aanpak van klimaatproblemen nauwelijks aan bod kwamen. Nederland lijkt zich naar binnen te keren en vooral zijn eigen straatje te willen zien. Voor problemen die te groot zijn om op te lossen hebben wij mensen een opmerkelijk struisvogel gedrag, is onze conclusie.

Als breder voorbeeld van de kop in het zand steken denk ik dan aan wat er met Al Gore gebeurde en het IPPC (internationaal forum voor studie naar klimaatverandering). Zij vroegen aandacht voor de sluipende gevaren van gebruik van aardse middelen en verborgen grenzen waarna evenwichten in ons milieu fundamenteel zouden kunnen verschuiven en werden neergesabeld of genegeerd, omdat ze mogelijk iets te ver zijn gegaan met het trekken van conclusies. Een verstandige reactie zou zijn om, al is er maar een kleine kans dat zoiets waar kan zijn, voorzichtig met ons gebruik om te gaan.

Wat we echter feitelijk doen (naast het negeren van onheilsprofeten) is alleen zover te gaan dat onze eigen toekomstverwachting niet in gevaar komt. Het is politieke zelfmoord als leiders zouden pleiten voor verdergaande maatregelen, zo ook onze politieke leiders in de verkiezingen nu. Potentieel is dat voor de mensheid zelfmoord, of anders gezegd zijn we als mensheid deel van een evolutionair proces waarbij een doodlopende weg wordt afgesloten (de mens) en er na ons andere soorten de kans krijgen het beter te doen. Talloze malen reeds met succes gedaan in de evolutie maar voor mij als mens toch niet zo bevredigend.

Onze situatie is niet met simpele maatregelen op te lossen doordat alles met alles lijkt samen te hangen. Dat komt denk ik doordat wij als soort ongekend succesvol zijn. Wij benutten ecologische (en economische) niches die tot voor kort onbekend waren met als gevolg dat het systeem waarin wij leven tot op zijn laatste mogelijkheden wordt benut. Zo een systeem wordt daardoor inherent instabiel omdat er steeds minder marges en buffers zijn en een kleine instabiliteit niet lokaal blijft. De onderlinge afhankelijkheden binnen het systeem zijn zo sterk geworden, dat een verstoring door het gehele systeem versterkt wordt. De financiële crisis is een duidelijke waarschuwing, terwijl de verstoring in 2008 eigenlijk maar heel klein was, zijn we jaren later als wereld nog aan het worstelen om weer stabiliteit te krijgen. In de toekomst zijn grotere verstoringen te verwachten, door ons zelf veroorzaakt en door natuurlijke rampen. Die natuurrampen zullen misschien niet zo gauw gebeuren maar zijn statistisch wel voorspelbaar en daarom ook niet te negeren. Maar laten we kijken wat de mens over zichzelf afroept.

Waar steken wij bijvoorbeeld onze kop voor in het zand? Stel dat er een zeespiegelstijging optreedt van 5 meter binnen 100 jaar. Helemaal niet zo onwaarschijnlijk als je aanneemt dat de ijskap van Groenland zou kunnen smelten (wat gemiddeld het zeeniveau met 7 meter doet stijgen). Dit is door onszelf veroorzaakt, met name door onze ongehoorde uitstoot van CO2. Jaarlijks is dat 6 Gigaton CO2 wereldwijd. De oceanen hebben ons de afgelopen 200 jaar een cadeau gegeven door hiervan 2/3 op te lossen in water (met als gevolg verzuring van dat water en minder vermogen van zeedieren om kalk af te zetten met daarin weer CO2). Het vermogen van de oceaan om die netto CO2 opname te doen nadert zijn einde, waardoor er 3x zoveel CO2 in de atmosfeer blijft. Met 'slechts' 2 Gigaton CO2 netto uitstoot nu is die toename reeds zo sterk dat er een merkbare temperatuurstijging is met effecten op de ijskappen in Groenland en de Noordpool. Je mag op een vergelijkbaar effect op de Zuidpool rekenen. So what?

In Nederland verhogen we dan onze dijken, onze buren kunnen dat misschien ook nog zodat we niet extra dijken langs onze grenzen hoeven te leggen om hier droog te blijven. Alles OK? Nee dus, wereldwijd zullen veel havens onbruikbaar worden. Het logistieke systeem waarbij wij globaal materiaal 3x (zo niet vaker) de wereld rondzeulen voordat er een product in het schap van de winkel ligt, zal ernstig verstoord worden. De omschakeling naar meer lokale productie is niet zo simpel te doen. De afschrijvingen in investeringen die het financiële systeem dan moet nemen is vele male groter dan de hypotheekproblemen en het Neuro / Zeuro gedoe van nu. Onze besluitvaardigheid als mensheid is niet hierop voorbereid, met als gevolg een sterke neiging om dan voor een 'ieder voor zich, redde wie zich redde kan' oplossing te kiezen. De omvang van de wereldbevolking zal zeker niet de voorspelde grootte krijgen, eerder drastisch afnemen. De menselijke geschiedenis heeft ons geleerd hoe dat in de praktijk werkt.

Ikzelf kies liever voor een humanere weg of tenminste een weg waarbij de mensheid en haar verworven kennis en waardevolle maatschappij structuren kan blijven bestaan. Laten we erkennen dat we als mensheid moeten zorgen voor een stabiele omgeving waarin we niet elke ecologische en economische niche benutten maar marges houden. Groei is niet nodig als wij in het Westen het al heel goed hebben. Schulden moet je dan ook beperken omdat ze niet vanzelf verdampen door inflatie. Een financieringstekort van 0% is dan de norm. Laten we innovatie gebruiken om te zorgen voor meer ontwikkeling voor de armere landen waardoor de migratiedruk van arm naar rijk ook verdwijnt.

Welk politiek systeem kan daarvoor zorgen? Democratie heeft zijn beperkingen, arme landen worstelen met gebrek of een compleet ontbreken van leiderschap en China is soms hoopgevend maar denkt toch vooral eerst aan zichzelf. Ik weet niet wat het antwoord is maar zeker is dat het vanuit mensen en individuen moet komen. Dus dit is een start?

Rob van Olmen, 1 September 2012.