Lekcje 6-10

6 Lection sex / Sexte lection

Ille prende un decision: "Io apprendera (17) iste lingua. Io comenciara immediatemente (19). Io visitara un bibliotheca pro cercar un manual e un dictionario." - Quando ille ha retornate a casa ille attaccava con grande diligentia le programma de studio que ille habeva (18) fixate pro hodie. Ille intendeva apprender multo (18) rapidemente (19) su prime lection de Interlingua. Le thema del lection es: "Le division del tempore". Primo (19) ille apprendeva le nomines del dece-duo menses del anno: januario, februario, martio, april, maio, junio, julio, augusto, septembre, octobre, novembre, decembre.

(On) podejmuje decyzję: "Nauczę się tego języka. Zacznę natychmiast. Odwiedzę bibliotekę, aby poszukać podręcznika i słownika." - Gdy wrócił do domu, przysiadł się z wielką pilnością do programu nauki, który ustalił na dzisiaj. Zamierzał bardzo szybko się nauczyć swojej pierwszej lekcji Interlinguy. Tematem lekcji jest: "Podział czasu". Po pierwsze, nauczył się nazw dwunastu miesięcy roku: styczeń, luty, marzec, kwiecień, maj, czerwiec, lipiec, sierpień, wrzesień, październik, listopad, grudzień.

Questiones

1. Esque Hugo pote leger Interlingua? 2. Proque vole ille apprender iste lingua? 3. Que intendeva ille facer in le bibliotheca? 4. Esque ille es diligente? 5. Dice (= Explica) in Interlingua que un "dictionario" es! 6. A que utilisa vos un "manual"?

1. Czy Hugo umie czytać w Interlinguie? 2. Dlaczego on chce się nauczyć tego języka? 3. Co zamierzał robić w bibliotece? 4. Czy on jest pilny? 5. Powiedz (=wyjaśnij) w Interlinguie, co to jest słownik! 6. Do czego używasz podręcznika?

Lista de vocabulos

Explicationes

17. -ra jest końcówką, która dołączona do formy czasu teraźniejszego tworzy czas przyszły: visitara = odwiedzi, będzie odwiedzał, apprendera = nauczy się, będzie się uczył, finira= skończy, będzie kończył.

Wzorem języków anglo-romańskich istnieje w Interlinguie też czas przyszły natychmiastowy. Ma on postać: va + bezokolicznik danego czasownika.

Przykład: Illa va prender lo = ona weźmie to /zaraz, za chwilkę, natychmiast/.

18. Trzy podstawowe czasowniki

Bezokolicznik Czas teraźniejszy Czas przeszły Czas przyszły

haber = mieć habe = ha = ma habeva = miał habera = będzie

esser = być esse = es = jest esseva = był essera = będzie mieć

vader = iść vade = va = idzie vadeva = szedł vadera = pójdzie

Imiesłów czasu przeszłego

habite = posiadany

essite = taki który był

vadite = taki który chodził

Te trzy czasowniki najczęściej występujące mają, w czasie teraźniejszym /a więc w czasie też najczęściej stosowanym/ formę skróconą:, ha, es i va. Jednak w czasie przeszłym należy zachować formę pełną.

19. Za pomocą końcówki -mente, zaś po końcowym -c, -amente, tworzy się przysłówki /pytanie jak?/ z przymiotników /pytanie jaki?/. Proszę porównać języki romańskie, francuski, hiszpański itd.

Przykłady: Le traino es rapide = pociąg jest szybki.

Le trainos es rapide = pociągi są szybkie.

Le traino va rapidemente = pociąg jedzie szybko.

Le trainos va rapidemente = pociągi jadą szybko.

Practic = praktyczny, practicamente = praktycznie.

Końcówka -o czasami może zastąpić końcówkę -mente: primo = primo, po pierwsze, secundo = po drugie, tertio = po trzecie, multo = bardzo

Naturalnie oprócz przysłówków pochodnych, to jest powstałych z przymiotników istnieją także przysłówki pierwotne: nunc = ora = teraz, obecnie, ibi = illac = tam, itp. Prócz tego występują też przysłowki złożone: non tel toto = wcale nie, a pena = zaledwie.

7 Lection septe / Septime lection

Tosto ille habeva apprendite le nomines del menses. Isto le semblava multo facile (20), e postea (post isto) ille legeva a voce alte le septe dies del septimana: dominica (20), lunedi, martedi, mercuridi, jovedi, venerdi, sabbato. Dominica significa le die del Domino Deo, lunedi es in latino "lune dies , i. e. le die del luna , martedi es "le die del deo del guerra, Mars (Marte) ("Martis dies"), mercuridi "le die de Mercurius (Mercurio)" ("Mercuris dies"), jovedi "le die de Jupiter (Jove)" ("Jovis dies"), venerdi le die del dea del amor, Venus (Venere)" ("Veneris dies"). Sabbato es de origine (20) hebree. Il es importante que io los sape ben pro poter fixar le datas e dies de mi (28) incontros futur con ILLA", ille murmurava. Jam Hugo soniava de novo supra su manual de Interlingua!

Wkrótce nauczył się nazw miesięcy. Wydało mu się to bardzo łatwe, a potem przeczytał głośno siedem dni tygodnia: niedziela, poniedziałek, wtorek, środa, czwartek, piątek, sobota. Dominica oznacza dzień Pana Boga, lunedi to w łacinie lune dies, t.j. dzień księżyca, martedi to dzień boga wojny Marsa, mercuridi to dzień Merkurego, jovedi to dzień Jowisza, venerdi to dzień bogini miłości Venus, sabbato jest pochodzenie hebrajskiego. Ważne, żebym je dobrze znał, abym mógł ustalać daty i dni moich spotkań z NIĄ, zamruczał. Wkrótce Hugo spał ponownie nad swoim podręcznikiem Interlinguy!

Questiones

1. Esque le nomines del menses es difficile in Interlingua? 2. Quando pote on vider le luna in le die o in le nocte? 3. Que es le adjectivo correspondente al substantivo "origine" ? 4. Hugo "murmura". Esque ille parla a voce alte o basse? 5. Proque vole ille apprender si ben le nomines del dies? 6. Ha Hugo ben apprendite le dies?

1. Czy nazwy miesięcy są trudne w Interlinguie? 2. Kiedy można widzieć księżyc, w dzień, czy w nocy? 3. Jaki jest przymiotnik odpowiadający rzeczownikowi origine (pochodzenie)? 4. Hugo "mruczy". Czy on mówi głośno, czy cicho? 5. Dlaczego on chce się dobrze nauczyć nazw dni? 6. Czy Hugo dobrze się nauczył dni?

Lista de vocabulos

Explicationes

20. Druga reguła akcentowania: rzeczowniki i przymiotniki o końcówkach poniżej wymienionych mają akcent na samogłosce poprzedzającej przedostatnią spółgłoskę.

1. końcówki -le, -ne, -re: facile = łatwy, nomine = imię, tempore = czas

2. -ic, -ico, -ica: technic, technico = technik, technica = technika

3. -ide, -ido: timide = nieśmiały, acido = kwas

4. -ula, -ulo: regula = reguła, angulo = kąt

5. -ime: ultime = ostatni.

Końcówka liczby mnogiej -s nie ma wpływu na zmianę akcentu np.: tempore = czas i tempores = czasy mają ten sam akcent.

8 Lection octo / Octave lection

Hugo faceva un effortio pro concentrar su pensatas e continuar su studio:

"Trenta dies in novembre

in april, in junio e septembre,

vinti-octo in solo un,

in omne alteres trenta-un."

Hugo dokonał wysiłku, aby skoncentrować swoje myśli i kontynuować naukę.

"Trzydzieści dni w listopadzie

w kwietniu, czerwcu i wrześniu

dwadzieścia osiem tylko w jednym

we wszystkich pozostałych trzydzieści jeden"

Le anno es dividite (21) in 365 (tres centos sexanta-cinque) dies. Un die consiste de vinti-quatro horas, un hora ha sexanta minutas e in cata minuta il ha sexanta secundas. Etiam un secunda pote esser longe, benque illo es le periodo le plus curte (22) in le mesura practic del tempore. Quando on attende alcuna o alcuno, illo es longissime (23). "Curte" (o "breve") es le opposito de "longe".

Rok jest podzielony na 365 dni. Jeden dzień składa się z 24 godzin, godzina ma 60 minut a w każdej minucie jest 60 sekund. Także jedna sekunda może być długa, chociaż jest najkrótszym okresem w praktycznym pomiarze czasu. Gdy oczekuje się kogoś, jest bardzo długa. "Krótki" jest przeciwieństwem "długi".

Questiones

1. Que die es hodie? (Dominica etc.) 2. Que data es /il/ hodie? (Il es le prime /die/ de julio. Il es le /die numero/ octo de novembre, etc.) 3. Que hora es il? (Il es tres /horas/ e dece-novem /minutas/ = 3h19. Il es quatro /horas/ e cinquanta /minutas/ = 4h50 = dece minutas ante cinque = cinque horas minus dece /minutas/. 1Oh15 = dece horas e dece-cinque o: dece horas e un quarto. 18h30 = dece-octo horas e trenta o : dece-octo horas e un medie.) 4. Quando arriva le traino? (Le traino arriva a 20h27 = a vinti /horas/ e vinti-septe o: a octo e vinti-septe del vespere o: del postmeridie.) 5. Que die esseva heri? 6. Que die essera deman? 7. A que hora arriva illes?

1. Jaki jest dziś dzień? (niedziela etc.) 2. Jaka jest dzisiaj data? (Jest pierwszy /dzień/ lipca. Jest ósmy /dzień/ listopada etc.) 3. Która jest godzina? (Jest trzecia dziewiętnaście /minut/ = 3h19. Jest czwarta i pięćdziesiąt /minut/ - 4h50 = za dziesięć piąta = piąta godzina bez dziesięciu /minut/. 10h15 = dziesiąta i piętnaście minut lub dziesiąta i kwadrans. 18h30 = osiemnasta trzydzieści). 4. Kiedy przyjeżdża pociąg? (Pociąg przyjeżdża o 20h27 = o dwudziestej dwadzieścia siedem lub o ósmej dwadzieścia siedem wieczorem lub po południu.) 5. Jaki dzień był wczoraj? Jaki będzie dzień jutro? O której godzinie oni przybywają?

Lista de vocabulos

Explicationes

21. Stronę bierną tworzymy za pomocą słowa posiłkowego esser + imiesłów czasu przeszłego danego czasownika:

Le libro es comprate = książka jest kupiona.

Le libro esseva comprate = książka była kupiona.

Le libro ha essite comprate = książka została kupiona.

Le libro essera comprate = książka będzie kupiona.

Jak widać stronę bierną w interliguie tworzymy podobnie jak w językach anglo-romańskich. Jednak nie poleca się jej nadużywania zwłaszcza w formach zbyt długich.

Ćwiczenie

Proszę przetłumaczyć:

1. Książka została napisana przez lekarza.

2. Książki były napisane przez niego.

3. Książka została /habeva essite/ napisana przez profesora.

4. Czy listy /lettera albo littera/ będą napisane przez sekretarza, sekretarkę? /secretario, secretaria/

5. Program został zakończony /finir/ przez przewodniczącego /presidente/.

22. Poprzedzenie przymiotników lub przysłówków słowem plus oznacza stopień wyższy, zaś le plus stopień najwyższy: grande = duży, plus grande = większy, le plus grande = największy.

Ten regularny sposób stopniowania stosuje się do wszystkich przymiotników i przysłówków, ale prócz tego istnieje - podobnie jak w innych językach - kilka form nie regularnych, które trzeba potraktować jako oddzielne słówka do nauczenia się. Po polsku również zamiast mówić regularnie "dobry", "dobrzejszy", "najdobrzejszy" mówimy "dobry", "lepszy", "najlepszy". Podobnie jest w kilku innych wypadkach. A oto wspomniane wyjątki:

Forma podstawowa Stopień wyższy Stopień najwyższy

bon = dobry plus bon = melior le plus bon = le melior, le optime

mal = zły plus mal = pejor le plus mal = le pejor, le pessime

mal = źle plus mal = pejo le plus mal = le pejo

magne = wielki plus magne = major le plus magne = le major, le maxime

parve = mały plus parve = minor le plus parve = le minor, le minime

Przykłady stopniowania: Nostre auto es minus rapide que vostre = Nasze auto jest mniej szybkie niż wasze. Lor auto es le minus elegante ex omnes = Ich auto jest najmniej eleganckie ze wszystkich.

Iste auto es tanto grande como le altere = To auto jest tak samo duże jak tamto drugie. Nos vole vader per un traino rapide - Iste traino es rapide, multo rapide, rapidissime! - Ben, sed nos vole vader per le traino le plus rapide que existe.

Le traino va rapidemente, un avion vola rapidemente, un rocchetta vola le plus rapidemente = pociąg jedzie szybko, samolot leci szybciej, rakieta leci najszybciej.

23. Końcówka -issime /uwaga na akcent/ dodana do przymiotnika wzmacnia stopień najwyższy: longe = długi, longissime = bardzo długi, ogromnie długi, niespotykanie długi itp.docte = uczony, doctissime = wyjątkowo wyuczony, niezwykle uczony, car = kochany, carissime = ukochany.

Analogiczna forma wzmacniająca przysłówki to -issimo: ben = dobrze, benissimo = bardzo dobrze, świetnie, doskonale.

Naturalnie możliwa jest też forma -issimemente.

Ćwiczenie

Proszę przetłumaczyć:

6. Ulla jest ładna, Birgitta jest ładniejsza, ale Anna jest najładniejsza.

7. Rzeczownik jest słowem najważniejszym.

8. Ten sposób jest tak samo łatwy jak inny /ten = iste, inny = altere, ten sposób = iste maniera/.

9 Lection novem / None lection

LE DIE DE HUGO. 1 : LE MATINO

Nunc nos vole accompaniar Hugo durante un die ordinari de su vita. A septe horas del matino un horologio eveliator face su ruito tenibile su/pe/r le tabula presso le lecto de Hugo. Ille se (24) leva - sin grande enthusiasmo, io suppone - se rasa per un rasorio electric, brossa le dentes e se lava in le camera de banio e postea ille se vesti rapidemente. Post haber preparate un jentaculo modeste ille mangia e lege le novas le plus importante in su jornal quotidian, que le postero le ha apportate de bon hora.

A teraz zamierzamy towarzyszyć Hugonowi w trakcie zwykłego dnia z jego życia. O siódmej rano budzik okropnie hałasuje na stoliku obok łóżka Hugona. On wstaje - bez wielkiego entuzjazmu, jak przypuszczam - w łazience goli się elektryczna maszynką do golenia, czyści zęby i myje się, a potem szybko się ubiera. Po przygotowaniu skromnego śniadania on je i czyta najważniejsze wiadomości w swoim dzienniku, który listonosz przyniósł mu wcześnie rano.

Phrases structural

io me rasa nos nos rasa

tu te rasa vos vos rasa

ille se rasa illes se rasa

illa non se rasa illas non se rasa

illo non se rasa illos non se rasa

on se rasa

Attention al position del pronomines personal:

io me rasa, me rasava, me ha rasate, me rasara

me rasarea (27), sed: io debe rasar me. Rasa me!

Vide 25!

Questiones

1. Como dicer "accompaniar" in altere parolas? 2. Esque vos ama dormir in le matino o levar vos de bon hora? 3. "Ha tu brossate tu dentes?" demanda le matre a su infante in le matino. Scribe altere questiones que illa pote demandar in le matino!

1. Jak powiedzieć innymi słowami "accompaniar"? Czy wy lubicie rano spać czy też wstawać wcześnie? 3. "Czy wyczyściłeś zęby?" pyta rano matka swoje dziecko. Napisz inne pytania, które ona może rano zadać?!

Lista de vocabulos

Explicationes

24. Ille se leva = on wstaje, podnosi się. Se = się, jest to zaimek zwrotny możliwy do zastosowania tylko w odniesieniu do trzeciej osoby liczby pojedynczej i mnogiej. Do pozostałych osób używa się odpowiednich zaimków osobowych /pronomines personal/ - proszę porównać "Phrases structural" w tej lekcji.

25. Przykłady kolejności słów w zdaniu:

1. Hugo vide le banco = Hugo widzi ławkę

2. Hugo non vide le banco = Hugo nie widzi ławki

3. Hugo non lo vide = Hugo jej nie widzi

4. Hugo vide le grande banco brun = Hugo widzi dużą ławkę brązową

5. Esque Hugo vide le banco? = Czy Hugo widzi ławkę?

6. Vide Hugo le banco? = Czy Hugo widzi ławkę?

7. Esque Hugo lo vide? = Czy Hugo ją widzi?

8. Lo vide Hugo? = Czy Hugo ją widzi?

9. Hugo pote vider lo = Hugo może widzieć ją

10. Ille da su libro a Eva = On daje swoją książkę Ewie

11. Ille da su libro a illa = On daje swoją książkę jej

12. Ille la da su libro = On jej daje swoją książkę

13. Ille la lo libro = On jej to daje

14. Le libro de Hugo = Książka Huga.

Wyjaśnienia odnośnie powyższych przykładów:

ad.1. Normalny szyk wyrazów zdania oznajmiającego jest podmiot + orzeczenie + dopełnienie, zmiana tej kolejności pociąga zmianę znaczenia: np. Hugo vide Anna = Hugo widzi Annę, Anna vide Hugo = Anna widzi Huga.

ad.2. przysłówek non i podobne kładzie się zawsze przed słowem które ten przysłówek określa.

ad.3. Jeśli orzeczenie jest zaimkiem osobowym to występuje przed czasownikiem jaednak z wyjątkiem bezokolicznika i trybu rozkazującego /porównać przykład 9/.

ad.4. Większość przymiotników występuje po określanym rzeczowniku, ale przymiotniki, krótkie i często stosowane poprzedzają rzeczownik.

ad.5-8. Zdania pytające jest tworzone alboza pomocą wyrazu esque = czy albo inwersji podmiotu i orzeczenia, np. Hugo vide = Hugo widzi, Vide Hugo? = Czy Hugo widzi?

ad.9. Gdy w zdaniu czasownik jest w formie bezokolicznika, to zaimek występuje po nim /porównać wyjaśnienie 3/.

ad.10-11. Przyimek a = do, ku, dla poprzedza dopełnienie dalsze.

ad.12. Porównać wyjaśnienie nr 3.

ad.13. Jeśli na dopełnienie składają się dwa zaimki, to ten w celowniku poprzedza zaimek w bierniku.

ad.14. Kolejność tak jak w języku polskim: książka Huga.

W pewnych wypadkach, z uwagi na rytm zdania, możliwe są odstępstwa od powyższych reguł ale zawsze pod warunkiem, że nie ucierpi z tego powodu zrozumiałość zdania.

Ćwiczenie

Proszę przetłumaczyć

1. Gdy zobaczył książkę /habeva vidite / post haber vidite/ on ją kupił.

2. Rano on pracuje źle, gorzej niż on to robi wieczorem.

3. Czy ona chciała dać mu książkę?

4. Tak, ona mu ją dała.

5. Czy macie też książki nowe?

6. Ona mi je kupiła.

10 Lection dece / Decime lection

LE DIE DE HUGO. 2: TRAVALIO

Ante le comenciamento del lectiones al universitate resta un hora, durante le qual (26) ille studia un libro de medicina. Ille lo lege con interesse, benque illo es multo difficile como omne libros medical. Illos sempre es difficile, nunquam simple o amusante. Un professor (26) qui veni ab un altere urbe va visitar les iste die e va pronunciar un discurso (26) que es multo importante. Le discurso del professor es importante, si, si, sed le pensatas del studente vola sovente a cosas que (26) non appertine al thema, a un certe parco, a un certe banco, a un certe puera, "de qui (26) io non mesmo cognosce le nomine, io idiota", ille pensa.

Post haber ascoltate duo discursos ille va a un bibliotheca pro continuar su studio usque al lunch (o: prandio) que (26) ille prende a mediedie in un restaurante modic ubi le studentes sole mangiar. In le postmeridie le attende tres horas de studio e un demonstration in le clinica del hospital.

Post un altere repasto il es alora jam vespere e tempore pro retornar a casa.

Przed rozpoczęciem wykładów na uniwersytecie zostaje godzina, w czasie której on studiuje podręcznik medycyny.Czyta go z zainteresowaniem, chociaż jest bardzo trudny, jak wszystkie książki medyczne. One zawsze są trudne, nigdy proste czy zabawne. Pewien profesor, który przybywa z innego miasta, odwiedzi ich tego dnia i wygłosi wykład, który jest bardzo ważny. Wykład profesora jest ważny, tak, tak, ale myśli studenta lecą często ku rzeczom, które nie należą do tematu, do pewnego parku, do pewnej ławki, do pewnej dziewczyny, "której imienia nawet nie znam, idiota", myśli sobie.

Po wysłuchaniu dwóch wykładów idzie do biblioteki, aby kontynuować swoją naukę aż do obiadu, który ma w południe w skromnej restauracji, gdzie studenci zwykli jadać. Po południu uczestniczy w trzeh godzinach nauki i demonstracji w szpitalnej klinice.

Po jeszcze jednym posiłku jest już wieczór i czas wracać do domu.

Phrases structural (Pronomines relative)

Le pronomines es in:

NOMINATIVO Le persona/s/ qui canta.

GENITIVO Le persona/s/ de qui io cognosce le nomine/s/.

Le persona/s/ cuje nomine/s/ io cognosce.

DATIVO Le persona/s/ a qui io da le libro.

ACCUSATIVO Le persona/s/ que io vide.

NOM. Le cosa/s/ que es sur le tabula.

GEN. Le cosa/s/ de que io cognosce le nomine/s/.

Le cosa/s/ cuje nomine/s/ io cognosce.

DAT. Le cosa/s/ a que on non pote parlar.

ACC. Le cosa/s/ que io vide.

Le persona qui = le persona le qual etc.

Le personas qui = le personas le quales etc.

Le cosa que = le cosa le qual etc.

Lista de vocabulos

Explicationes

26. Jako zaimki względne /pronomines relative/ występują: dla osób jako podmiot zdania qui = kto, który, dla rzeczy i jako dopełnienie dla osób que = jaki, który.

Przykłady: A qui vos pensa? = o kim myślicie?, A que vos pensa? = o czym myślicie?, Le puera qui te ama = dziewczyna, która ciebie kocha. Le puera que tu ama = dziewczyna którą kochasz.

Jako zaimek względny też często jest używany dla osób i dla rzeczy le qual o w liczbie mnogiej le quales

Ex.: Le cavallo e le asino, le qual non esseva sellate, curreva a velocitate equal = koń i osioł, który nie był osiodłany, biegły jednakowo szybko. /tylko osioł nie był osiodłany/ Le cavallo e la asino, le quales non esseva sellate, curreva a velocitate equal = koń i osioł, które nie były osiodłane, biegły jednakowo szybko /ani koń ani osioł nie był osiodłany/.

Zaimek czyj, którego można przetłumaczyć przez cuje /z łaciny cuius/ albo przez del qual oraz przez de qui - mówiąc o ludziach i przez de que - mowiąc o rzeczach ewentualnie o zwierzętach.

Do rzeczy i pojęć stosuje się zaimek względny lo que.

Ex.: Lo que on vole, on pote facer = To czego się chce, to można robić. Io non sape lo que ille pensa = nie wiem tego co on myśli. Nos visitava plure museos, lo que esseva multo interesante = zwiedzaliśmy liczne muzea, co było bardzo ciekawe.

Kto by uważał, że wszystko to jest zbyt zawiłe, niech porówna odpowiednie rozdziały w gramatyce któregokolwiek języka obcego!