Lekcje 26-30

26/27 Lection vinti-sex e vinti-septe / Vinti-sexte e vinti-septime lection

EXTRACTO EX UN JORNAL QUOTIDIAN

(Ab le reportero special del Agentia de pressa ABC)

In le recente conferentia de UNESCO - le Organisation del Nationes Unite pro Education, Scientia e Cultura - le delegatos de plure statos-membros exprimeva lor satisfaction (42) del numerose nove initiativas prendite per le secretariato pro le disveloppamento (55) de servicios facilitante le excambio de informationes (42).

In le debattos causate per le propositiones de certe nove mesuras pro attaccar le analphabetismo, quatro delegationes se univa in un protesto contra le retardamento (55) del planos, que, per consequente, significa etiam un retardamento correspondente in le realisationes (54) practic. "Proque non", demandava le chef de un del delegationes in su discurso, pronunciate con multe habilitate e temperamento, "proque non projectar constructiones de scholas que es usabile in plus que un region?" Un tal standardisation (54) diminuerea le costos de milliones innumerabile. Etiam un standardisation de manuales, p. ex. (per exemplo) de mathematica, ducerea a economisation, manteneva le porta-voce de un altere delegation, qui addeva que le manco de instructores (42) pote esser remediate, in multe casos, per emissiones de radio e de television.

Le resolution, acceptate al fin del sessiones, recommenda: Primo: Le prioritate del lucta contra le analphabetismo debe esser manifestate per actiones resolute, rapide e rational. Secundo: Conforme a un proposition del Presidente del Assemblea General, le Consilios National debe studiar seriosemente omne possibile solutiones rational del problemas del communication linguistic inter le nationes.

---

Wyciąg z dziennika

(Od specjalnego reportera Agencji Prasowej ABC)

W trakcie ostatniej konferencji UNESCO - Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Edukacji, Nauki i Kultury - delegaci wielu państw członkowskich wyrazili swoje zadowolenie z licznych nowych inicjatyw podjętych przez sekretariat do spraw rozwoju usług ułatwiających wymianę informacji.

W debatach wywołanych przez propozycje nowych kroków dla zaatakowania analfabetyzmu, cztery delegacje połączyły się w proteście przeciwko opóźnieniu planów, co, w konsekwencji, oznacza także odpowiadające im opóźnienie w praktycznej realizacji. "Dlaczego", pytał szef jednej z delegacji w swej mowie, wygłoszonej zręcznie i z temperamentem, "dlaczego nie zaprojektować konstrukcje szkół, które są użyteczne w więcej niż jednym regionie?" Taka standaryzacja zmniejszyłaby koszty o niezliczone miliony. Także standaryzacja podręczników, np. do matematyki, prowadziłaby do oszczędności, otrzymywał rzecznik innej delegacji, który dodał, że brakowi nauczycieli można zaradzić, w wielu przypadkach, emisjami radiowymi i telewizyjnymi.

Rezolucja, przyjęta na zakończenie sesji, zaleca: Po pierwsze: priorytet walki z analfabetyzmem musi być zamanifestowany przez śmiałe, szybkie i rozumne akcje. Po drugie: zgodnie w propozycją Przewodniczącego Zgromadzenia Ogólnego, Rady Krajowe muszą poważnie przestudiować wszelkie możliwe rozwiązania problemów komunikacji językowej między narodami.

Ante responder iste Questiones, relege §42 concernente le formation de parolas ab le radice derivative ("radice duple").

Exemplo del structura

cre/a/r (morphema de base + r) = infinitivo

crea/t/ion (morphema de base + t + ion) = subst., acto del crear o le resultato del crear

crea/t/or = subst., alcuno qui crea

crea/t/ori = adj., characteristic de alcuno qui crea

crea/t/ive = adj., habente le capacitate de crear

crea/t/ura = subst., toto que ha essite create

Forma secundo le structura demonstrate in supra altere series de substantivos e adjectivos con iste suffixos e adde le significationes in vostre lingua ! (Certe formas pote exiger plure parolas pro lor explication.)

Questiones

1. informa/r, 2. defini/r, 3. con/stru/e/r (-struct-), 4. pos/sed/e/r (-sess-), 5. ag/e/r (-act.), 6. intro/duc/e/r (-duct), 7. tele/vid/e/r (-vis-).

Lista de vocabulos

Explicationes

extraher = wyciągać, traher = ciągnąć, czasownik ten ma dwa rdzenie słowotwórcze: trah i tract - rdzeń główny i oboczny. Stąd: ex/tract/o = wyciąg, tract/ion = trakcja, at/tract/ion= atrakcja, przyciąganie, tract/or = traktor, ciągnik, tract/ato = traktat, abs/trah/er = abstrahować.

Nawiązując do wyrazów educar, education, ducer występujących w lekcji 26-27 warto uświadomić sobie, że od czasownika ducer = prowadzić i od jego rdzenia obocznego -duct-wywodzi się cały szereg wyrazów znanych też w języku polskim. Oto kilka z nich: aque/ducto = akwedukt, aqua = woda, con/duct/o = kondukt, con/duct/or = konduktor, de/duc/er = dedukować, de/duct/ion = dedukcja, e/duc/ar = edukować, in/duc/er = indukować, in/duct/ion = indukcja, pro/duc/er = produkować, pro/duct/ion = produkcja, re/duc/er = redukować,re/duct/ion = redukcja, re/pro/duct/ion = reprodukcja, via/duct/o = wiadukt, via = droga.

Również tytuł "Il Duce" = wódz, jaki obrał sobie Benito Mussolini, ma ten sam źródłosłów.

Przytoczone przykłady wskazują, że przy sposobności nauki interliguy można lepiej poznawać strukturę słownictwa własnego języka - a ściślej tak zwanych wyrazów obcych.

Exprimer = wyrażać, rdzeń słowotwórczy: -press- stąd na przykład: de/press/ion = depresja, przygnębienie, re/presss/ion = represja, ucisk, ex/press/ion = ekspresja, uzewnętrznienie, ex/press/o = ekspres.

an/alphabet/ismo = analfabetyzm, an/alphabet/o = analfabeta, grecki przedrostek a- lub an- oznacza przeczenie. Tak, więc analfabeta to nieznający alfabetu /abecadła/, anormalny to nienormalny, aspołeczny - niespołeczny, asymetria czyli naruszenie symetrii, asymptota to linia nie stykająca się itp.

28 Lection vinti-octo / Vinti-octave lection

EXTRACTOS AUTHENTIC EX "SCIENTIA INTERNATIONAL - NOVAS DEL MENSE IN INTERLINGUA" (Publicate per le Division de Interlingua de Science Service)

RECERCA DE CANCERE

Un sero anticancerose preparate per Dr. B. Björklund de Stockholm, Svedia, e Drs. J. Graham e R. Graham de Boston, Statos Unite de America, se ha monstrate capace a destruer cellulas cancerose in vitro, durante que illo non attacca cellulas normal in le mesme culturas. Le sero esseva preparate ex le sanguine de un cavallo que habeva recipite injectiones de miscite materia cancerose derivate ab 56 personas.

ZOOLOGIA

Un del tortucas gigante que capitano Cook habeva capturate in le Galapagos e que ille presentava in 1777 al rege del insulas Tonga vive ancora e se trova in bon sanitate. Illo es un favorito del familia del regina Salote.

GEOLOGIA

In duo lacos al interior de Norvegia, aqua salin esseva recentemente constatate a profundores de circa 100 m. Dr. H. Holtan del Instituto Norvegian de Recercas Hydrologic, explica ille facto per le hypothese que 10 000 annos retro, post le plus recente epocha glacial, grande partes de Norvegia esseva infra le superficie del oceano. Dr. Holtan ha calculate que le superficie del oceano ha descendite depost ille tempore per circa 45 m.

COMPUTATORES ELECTRONIC

In Scandinavia, computatores electronic es plus numerose - in relativitate al population - que alterubi in Europa.

---

Autentyczne ekstrakty z "SCIENTIA INTERNATIONAL - NOVAS DEL MENSE IN INTERLINGUA" (publikowane przez Division de Interlingua de Science Service).

Badania nad rakiem

Serum antynowotworowe przygotowane przez dr. B. Björklunda ze Sztokholmu, Szwecja, i dr. J. Grahama i R. Graham z Bostonu, Stany Zjednoczone Ameryki, okazało się zdolne do zniszczenia komórek nowotworowych in vitro, nie atakując jednocześnie normalnych komórek w tych samych kulturach. Serum zostało przygotowane z krwi konia, który otrzymał zastrzyki ze zmieszanej materii nowotworowej pochodzącej od 56 osób.

Zoologia

Jeden z olbrzymich żółwi, które kapitan Cooke złapał na Galapagos i które zaprezentował w 1777 roku królowi wysp Tonga, jeszcze żyje i znajduje się w dobrym zdrowiu. Jest on ulubieńcem rodziny królowej Salote.

Geologia

W dwóch jeziorach w wnętrzu Norwegii stwierdzono ostatnio słoną wodę na głębokościach ok. 100 m. Dr H. Holtan z Norweskiego Instytutu Badań Hydrologicznych wyjaśnia ten fakt hipotezą, że 10000 lat temu, po ostatniej epoce glacjalnej, znaczne części Norwegii znajdowały się pod powierzchnią oceanu. Dr Holtan obliczył, że powierzchnia oceanu opadła od tamtej pory o około 45 m.

Komputery elektroniczne

W Skandynawii komputery elektroniczne są liczniejsze - w odniesieniu do ludności - niż gdzie indziej w Europie.

Questiones

1. Como scribe vos per litteras omne cifras in iste lection? 2. Que describe zoologia e geologia, le duo scientias mentionate in iste textos? 3. A que branca de scientia pertine le recerca de cancere?

Lista de vocabulos

Explicationes

aut- grecki przedrostek = samo-. Ex.: autobiographia = autobiografia, życiorys własny, autocratia = autokracja, samowładztwo, autonomia = autonomia, samodzielność, autographo= autograf, własny podpis.

Cavallo = koń, ir a cavallo = jechać konno, stąd cavallero = kawaler, cavalleria = kawaleria.

-ior = końcówka łacińska określająca takie pojęcia jak: interior = wnętrze, exterior = zewnętrze, superior = górny, lepszy, inferior = dolny, gorszy, ulterior = dalszy, posterior = późniejszy, tylny.

29 Lection vinti-novem / Vinti-none lection

ARCHITECTURA

Ab Russia on reporta enorme progressos in le construction de edificios a partes prefabricate. In Kiev un prefabricate edificio a cinque etages esseva complite in 63 dies, e in Magnitogorsk dece obreros ha erigite un edificio de tres etages con 36 appartamentos in 28 dies. On expecta que verso le fin de 1956 circa 20 pro cento del russe construction de domicilios urban va usar le technica del partes prefabricate. Architectos statounitese dubita del exactitude de iste reportos, sed illes possede nulle base de comparation proque in le Statos Unite le construction ex partes prefabricate es limitate quasi integremente a edificios sin etages.

MORBOS CARDIAC

Recente studios epidemiologic in Japon e le Statos Unite ha demonstrate que morbos cardiac es plus frequente in areas de aqua molle que in areas de aqua dur. (Aqua molle es aqua a basse contento mineral; aqua dur es aqua a alte contento mineral.) Le mesme correlation es nunc reportate ab Svedia a base de un vaste studio del causas de morte ab 1950 a 1960 in le complete population de omne citates svedese con plus que 25 000 habitantes.

COMMUNICATIONES

Phocas e delphinos (como multe altere animales) es capace de communication interindividual per sonos expressive de dolor, gaudio e varie altere emotiones. On ha succedite a transmitter telephonicamente le sonos producite per un tal animal in Florida a un altere in Hawai. Il pare que le duo se comprendeva perfectemente. Lor conversation telephonic coperiva un distantia de circa 9 000 kilometros e esseva conducite in sonos de un frequentia de 2 000 cyclos per secunda.

---

Architektura

Z Rosji donoszą o ogromnych postępach we wznoszeniu budynków z elementów prefabrykowanych. W Kijowie jeden prefabrykowany budynek o 5 piętrach został ukończony w ciągu 63 dni, w Magnitogorsku dziesięciu robotników wzniosło budynek o trzech piętrach z 36 mieszkaniami w 28 dni. Oczekuje się, że pod koniec 1956 roku około 20 procent rosyjskich budów miejskich mieszkań będzie korzystać z techniki części prefabrykowanych. Architekci amerykańscy wątpią w dokładność tych doniesień, ale nie mają żadnej bazy do porównań, gdyż w Stanach Zjednoczonych budowa z części prefabrykowanych jest ograniczona niemal całkowicie do budynków bez pięter.

Choroby serca

Ostatnie studia epidemiologiczne w Japonii i Stanach Zjednoczonych wykazały, że choroby serca są częstsze na obszarach z miękką wodą niż na obszarach z twardą wodą. (Miękka woda jest wodą o niskiej zawartości minerałów; twarda woda jest wodą o wysokiej zawartości minerałów). O takiej samej korelacji donoszą obecnie ze Szwecji na bazie obszernych badań przyczyn śmierci od 1950 do 1960 roku w całej populacji wszystkich miast szwedzkich z więcej niż 25 tys. mieszkańców.

Komunikacja

Foki i delfiny (jak wiele innych zwierząt) są zdolne do międzyosobniczej komunikacji za pomocą ekspresyjnych odgłosów bólu, radości i rozmaitych innych emocji. Udało się przetransmitować przez telefon dźwięki wydawane przez takie zwierzę na Florydzie do innego zwierzęcia na Hawajach. Wydaje się, że oba doskonale się rozumiały. Ich rozmowa telefoniczna pokryła dystans około 9000 kilometrów i była prowadzona za pomocą dźwięków o częstotliwości 2000 cyklów na sekundę.

Questiones

1. Que es un "edificio"? 2. In que organo del corpore se monstra morbos cardiac? 3. Exprime per un phrase lo que occurre in le notitia "Communicationes"!

Lista de vocabulos

Explicationes

epi/demia = masowy wybuch choroby, choroba nękająca całą populację.

epi- = na, ponad. Ex.: epiphyto = roślina epificzna rosnąca na innej roślinie, epi/taphio = epitafium, napis nagrobkowy.

Demos po grecku lud. Ex.: demo/cratia = demokracja, władza ludu, demo/graphia = demografia, opis struktury społeczeństwa.

Przy niektórych czasownikach podano ich rdzeń oboczny słowotwórczy: construer, -struct-: np. con/struct/ion = konstrukcja, eriger, -rect-: np. e/rect/ion = erekcja, wznoszenie, succeder, -cess-: np. suc/cess/o = sukces, osiągnięcie, powodzenie.

Nie wszystkie słowa występujące w ostatnich lekcjach należały do języka potocznego. Autor miał jednak na uwadze, że czytelnik może spotkać zastosowania Interlinguy w literaturze fachowej, popularnonaukowej, medycznej itp. gdzie stosuje się wyrazy specjalistyczne.

30 Lection trenta / Trentesime lection

PROVERBIOS IN INTERLINGUA

Cata rana se crede Diana.

Del dicto al facto es grande tracto.

Palea e foco non sta ben in un loco.

Al tempore de ficos non manca amicos.

Que es licite a Jove, non es licite a bove.

In le introduction de iste curso de Interlingua nos trova indicate un possibile solution del problemas practic de communication linguistic: Un convention inter un numero de statos, le qual garantirea a cata cive un inseniamento elementari de Interlingua. Un tal instruction non prenderea tempore ab altere subjectos scholar, proque le cognoscentia del vocabulario international esserea utile e in le lingua materne de quasi omnes, e in le altere linguas que on debe (o vole) studiar in le scholas etiam in le futuro. (Le publicationes scientific del grande nationes essera longe necesse pro omnes, le litteratura nunquam superflue !).

Como se realisara un tal introduction official de Interlingua in le scholas? (Le nove, juvene generation lo facera !) Secundo nostre opinion illo presupponerea i.e. le creation de un instituto international que se occuparea del elaboration de manuales e cursos pro radio e television e de dictionarios pro omne linguas concernite, e del education de professores designate a inseniar futur instructores del idioma international. In addition illo se occuparea del edidon de un revista mensual dedicate a questiones linguistic e al methodos de diffusion de Interlingua e de un revista mensual cultural e forsan etiam de un septimanal popular con un contento multo general e variate.

Le centralisation, in le stadio initial, de iste activitates garantirea un alte grado de stabilitate del lingua, impediente omne risco de dissolution del lingua in dialectos. Le apprehension que un tal dissolution occurrerea es multo exaggerate in nostre era de possibilitates quotidian de contactos global per radio e television, in un tempore quando le magnetophono e le grammophono rende practicabile le uso in le scholas de registrationes identic in phonobanda e in disco, assi ben in Argentina como in Zambia.

Naturalmente vostre studios non debe finir ancora: iste curso vos da le mille parolas le plus frequente e le grammatica, e duo milles nos sembla un minimo. Nos vos recommenda leger textos como istes: Moth: Infantes e juvenes in campo (con vocabulario in italiano, espaniol, francese, scandinavo, anglese e germano); Podobsky (Checoslovachia): Comenius - magistro de nationes; Sexton (Anglaterra): Dece-duo conversationes - e - quando vos es matur -Gode: Dece Contos - le perla de nostre litteratura usque nunc.

Studia Wilgenhof Grammatica essential de Interlingua e, si vos comprende anglese e nederlandese, Gode-Blair: Interlingua Grammar e Wilgenhof: Grammatikale Handleiding voor Interlingua. Interlingua-English Dictionary es importantissime, e pro scandinavos es indispensabile Nordin: Svensk-Interlingua ordbok (Norstedts).

Scribe a un del adresses in infra e annuncia vos como membro e/o abonante de Currero (organo del Union Mundial pro Interlingua), Revista de Interlingua (edition de prof. Berger, Morges, Swissia) e Lingua & Vita (Anglaterra).

E super toto : scribe immediatemente a un organisation pro venir in contacto con altere utilisatores de iste lingua que pertine a tote le mundo, isto es etiam a vos!

Lista de vocabulos