Gramatyka w pigułce

"Lingua natural e musical

de parolas international

e un grammatica minimal.

Comprensibile facilemente

per personas intelligente.

Le medio de communication

adequate pro le solution

del confusion de Babylon."

Gramatyka nie zawiera żadnych sztucznych i arbitralnych rozwiązań. Jest ekstraktem, najmniejszym wspólnym mianownikiem gramatyk języków kontrolnych, z których wywodzi się Interlingua, uproszczonym zarazem przez odrzucenie niepotrzebnego balastu, jakim jest np. rozbudowana odmiana wyrazów. Jest więc językiem nie sztucznie utworzonym, lecz wyekstrahowanym.

Interlingua posługuje się alfabetem łacińskim i nie stosuje żadnych znaków diakrytycznych, co bardzo ułatwia pisanie tekstów (dla porównania, wielkim problemem Esperanta były zawsze znaki diakrytyczne). Akcent pada w ogromnej większości przypadków na samogłoskę przed ostatnią spółgłoską - facer, parlar, elegante, discurso, computator, Polonia, persona, ideal, libro, elephante.

Druga reguła akcentowania respektuje klasyczne korzenie językowe - istnieje kilka końcówek wyrazów, które powodują, że akcent przesuwa się na samogłoskę poprzedzającą przedostatnią spółgłoskę.

-le, -ne, -re: facile = łatwy, nomine = imię, tempore = czas

-ic, -ico, -ica: technic, technico = technik, technica = technika

-ide, -ido: timide = nieśmiały, acido = kwas

-ula, -ulo: regula = reguła, angulo = kąt

-ime: ultime = ostatni.

Zauważmy, że nie jest to żadna abstrakcja i wymysł twórców Interlinguy, lecz zakorzenione od tysiącleci zjawisko językowe. W języku polskim także poprawne jest wymawianie "technika", a nie "technika", "republika", a nie "republika", "muzyka", a nie "muzyka" czy "gramatyka", a nie "gramatyka", jak uważają osoby rozciągające polską regułę przedostatniej sylaby na wszelkie możliwe wyrazy.

Alfabet

(w nawiasach kwadratowych nazwa i w czerwonym kolorze wymowa pojedynczych liter)

Rodzajnik

Rodzajnikiem określonym jest le:

• le casa (dom)

• le casas (domy)

• le libro (książka)

• le libros (książki)

Przyimki a i de w połączeniu z rodzajnikiem określonym ulegają ściągnięciu.

a + le = al

de + le = del

Rodzajnikiem nieokreślonym jest un:

• un casa

• un libro

Rzeczownik

Rzeczownik nie ma odmiany przez rodzaje. Jedynie niektóre nazwy osób lub zwierząt mogą mieć końcówkę w naturalny sposób zależną od płci, -o lub -a.

• amico (przyjaciel) - amica (przyjaciółka)

• cavallo (koń) - cavalla (kobyła)

Liczba mnoga jest tworzona za pomocą s. Po końcowej spółgłosce podajemy -es. Wyraz kończący się na -c ma liczbę mnogą tworzoną za pomocą -ches.

• un libro, duo libros; un catto, duo cattos

• le construction, le constructiones; le vision, le visiones

• le zinc, zinches

Końcówka liczby mnogiej -s nie wpływa na przesunięcie akcentu. Pozostaje on na swoim miejscu.

• conversation - conversationes

Przymiotnik

Przymiotnik jest nieodmienny, bez względu na rodzaj czy liczbę rzeczownika.

• bon matre - dobra matka

• bon filio - dobry syn

• bon casas - dobre domy

• bon libros - dobre książki

Przymiotnik może się pojawiać przed lub po określanym rzeczowniku. Dominuje stawianie przymiotnika po rzeczowniku (jak w języku francuskim), ale krótkie i często używane przymiotniki są stawiane na ogół przed rzeczownikiem.

• incredibile notitias

• notitias incredibile

• un bon homine

• un homine excellente

Przymiotnik może czasem przyjąć końcówkę -s liczby mnogiej, jeśli sam rzeczownik jest nieobecny.

• Io apprecia camisas azur; mi sposa prefere le verdes. Cenię błękitne koszule; moja żona woli zielone.

Stopniowanie przymiotników odbywa się w sposób regularny za pomocą plus i le plus (w przeciwną stronę za pomocą minus i le minus).

• facile (łatwy) - plus facile (łatwiejszy) - le plus facile (najłatwiejszy)

• grande (duży, wielki) - plus grande - le plus grande

• bon (dobry) - plus bon - le plus bon

• elegante - minus elegante - le minus elegante

Istnieją oczywiście nieregularne metody stopniowania niektórych przymiotników, często stosowane w tekstach.

• bon (dobry) - melior (lepszy) - optime (najlepszy)

• mal (zły) - pejor (gorszy) - pessime (najgorszy)

• grande - major - maxime

Przysłówek

Przysłówki regularne są tworzone od przymiotników przez dodanie -mente albo, po końcowym -c, przez dodanie -amente.

• grande, grandemente

• felice, felicemente

• physic, physicamente

Oczywiście istnieje wiele przysłówków pierwotnych, które nie są wywodzone z przymiotników.

• troppo fatigate - zbyt zmęczony

• sempre de mal humor - zawsze w złym humorze

Przysłówki są stopniowane analogicznie do przymiotników, w sposób regularny lub nieregularny.

• facilemente - plus facilemente - le plus facilemente

• ben (dobrze) - melio - le melio

Zaimki

Illo(s) dotyczy rzeczy lub zwierząt, których płeć nie jest znana.

• Mi casa- Illo es belle. Mój dom- Jest piękny.

Il jest używane w konstrukcjach bezosobowych:

• Il pluve. Pada.

• Il ha un problema. Jest problem.

• = Un problema existe.

On jest używane dla nieokreślonych osób:

• On parla francese in Belgica. W Belgii mówi się po francusku.

• = Francese es parlate in Belgica.

Istnieją dwie formy zaimka dzierżawczego. Forma krótsza jest używana przed rzeczownikiem bez rodzajnika.

• mi casa, mi grande casa. Mój dom, mój duży dom.

W innych sytuacjach używa się dłuższej formy:

• le mie casa. Mój dom.

• Deo mie! Boże mój!

• Tu casa es major que le mie. Twój dom jest większy niż mój.

Zaimek zwrotny się ma postać se (lavar se, brossar se), odmienianą przez osoby.

• Io me lava. Ja się myję.

• Tu te lava. Ty się myjesz.

• Illa se lava. Ona się myje.

• Nos nos lava. My się myjemy.

• Vos vos lava. Wy się myjecie.

• Illes se lava. Oni się myją.

Czasownik

Czasowniki kończą się na -ar (ogromna większość), -er (pewna ilość czasowników, w tym szereg często używanych) lub -ir (bardzo niewiele). Nie są one odmieniane przez czasy i osoby - po odjęciu końcowej litery -r uzyskujemy czas teraźniejszy dla wszystkich osób w obu liczbach. Podobnie jest w innych czasach.

Stanowi to wielkie ułatwienie w porównaniu z językami naturalnymi, w których koniugacja jest niekiedy koszmarnie skomplikowana (np. łacina, francuski lub niemiecki, o językach słowiańskich nie wspominając). Znając wyrazy i podane w tabeli zasady, znamy natychmiast całą koniugację.

Pewne nieliczne czasowniki mające końcówkę -er tworzą imiesłów czasu teraźniejszego za pomocą -iente.

• reciper - recipiente

Bezokolicznik może być użyty jako rzeczownik, imiesłów jako przymiotnik:

• le volar del aves - latanie ptaków

• = le volo del aves

• un influentia predominante - przemożny wpływ

• le anno passate - ubiegły rok

Czasowniki esser (być), haber (mieć) e vader (iść) maja w czasie teraźniejszym powszechnie używane formy alternatywne:

• es zamiast esse

• ha zamiast habe

• va zamiast vade

Czasownik esser ma jeszcze inne formy alternatywne, nieco mniej popularne:

• es = esse (był)

• son = esse (są)

• era = esseva (był)

• sera = essera (będzie)

• serea = esserea (byłby)

Sia jest trybem rozkazującym i łączącym esser:

• Sia felice! Bądź szczęśliwy.

• Io non crede que ille sia folle. Nie wierzę, żeby ona miała być szalona.

Czasy przeszłe dokonane (tempores perfecte) tworzymy z czasownikiem haber i imiesłowem przeszłym:

• io ha parlate - mówiłem

• ille habeva vidite - widział (był)

Wzorem języków romańskich możemy także tworzyć czas przyszły natychmiastowy, używając do tego formę skróconą czasownika vader (chodzić, iść) i bezokolicznik.

• Io va leger - będę czytał (zaraz, za chwilę, wkrótce)

• Illas va ir al cinema - pójdą do kina

Tryb bierny tworzy się za pomocą czasownika esser i imiesłowu przeszłego:

• Le joco es vidite per milles de personas. Gra jest oglądana przez tysiące ludzi.

• Isto essera facite per me. To będzie zrobione przeze mnie.

Te dwa czasowniki mogą być mieszane w bardziej złożonych konstrukcjach:

• Quando ille arrivara, su vestes ja habera essite lavate. Gdy on przybędzie, jego ubrania będą już uprane.

Jak wymawiać?

Wymowa w języku Interlingua jest bardzo podobna do włoskiej czy hiszpańskiej.

Szczególnie ważne zasady:

• ca, co, cu jak ka, ko, ku.

• catto (kato), carriera (kariera), musica (muzika), escorta (eskorta), cocina (kocina), cubo (kubo), cultivar (kultiwar)

• ce, ci, cy jak ce, ci, ci.

• glycerina (glicerina), macedone (macedone), cocina (kocina), cyclon (ciklon), cylindro (cilindro)

• ch zwykle jak k; ewentualnie jak cz lub sz.

• machina (makina), charta (karta), characteristic (karakteristik); charme (szarm), checo (czeko)

• g gardłowe jak g, nawet przed e, i, y (portugese); ewentualnie jak ż przed e, i, y, zwłaszcza w przyrostku -age i wyrazach pochodnych od niego.

• gaudio (gaudio), mangiar (manżar), viage (wiaże), viagiar (wiażar)

• h z wydechem; opcjonalnie jako nieme.

• haber (haber), habile (habile)

• ph jak f.

• photo (foto), physica (fizika)

• qu jak ku; jak k w wyrazach que, qui.

• quando (kłando), que (ke), qui (ki)

• rh jak r.

• rheuma (reuma), rhombo (rombo)

• s, między samogłoskami jak z

• supponer (suponer), casa (kaza), osar (ozar)

• th jak t.

• theatro (teatro), theologia (teologia)

• ti jak ti, ewentualnie jak cj (national, scientia, spatio).

• w jak ł lub w, zgodnie z oryginalnym brzemieniem wyrazu w języku pochodzenia (water-closet).

• y jak i.