Lekcje 11-15

11 Lection dece-un / Dece-prime lection

"SI IO HABEVA PECUNIA, IO COMPRAREA UN AUTO ...

Post un die inusualmente (29) dur nostre Hugo bicycla a casa. Le via es longe, e il es pesante bicyclar. "Si io habeva pecunia, io comprarea (27) un vetere auto", ille pensa. "In tal caso io donarea mi bicyclo a mi fratre qui sempre se lamenta que le sue (29) es si mal que illo es quasi inusabile". Io non plus besoniarea viagiar per autobus quando il face mal tempore - e non me sentirea fatigate justo nunc ! Un auto usate non costarea multo, sed probabilemente mi moneta non sufficerea. Il es inevitabile que un vetere auto exige reparationes. Un camerada qui possede un tal auto dice que illo costa summas incredibile.

Po niezwykle ciężkim dniu nasz Hugo jedzie rowerem do domu. Droga jest długa i jest ciężko jechać na rowerze. "Gdybym miał pieniądze, kupiłbym stare auto", myśli. "W takim razie podarowałbym mój rower bratu, który zawsze narzeka, że jego jest tak zły, że jest niemal nie do użytku." Nie potrzebowałbym więcej jeździć autobusem, gdy jest zła pogoda - i nie czułbym się właśnie teraz zmęczony! Używane auto nie kosztowałoby dużo, ale prawdopodobnie moje pieniądze nie wystarczyłyby. Jest nie do uniknięcia, że stare auto wymaga napraw. Pewien kolega, który posiada takie auto mówi, że ono kosztuje niewiarygodne sumy.

Lista de vocabulos

Explicationes

27. Ille comprarea un auto, si ille habeva moneta = kupiłby auto, gdyby miał pieniądze.

Jest to przykład zdania warunkowego, Końcówką tworzącą tryb warunkowy jest -rea. formę tę stosuje się też w zdaniach mowy zależnej. W mowie niezależnej podajemy dosłownie wypowiedź mówiącego Ille dice: "Io prendera un altere traino" . Przekształcając to zdanie na mowę zależną zastosujemy wówczas czas przyszły formą warunkową: Ille diceva, que ille prenderea un altere traino.

28. Poniższe zestawienie wyjaśnia stosowanie przymiotników dzierżawczych: mi, tu, su, nostre, vostre, lor stojących w połączeniu z rzeczownikiem, i zaimków dzierżawczych: mie, tue, sue, nostre, vostre lore stojących samodzielnie, zastępując rzeczownik.

Ecce un auto! Oto auto!

Illo es mi auto, illo es le mie moje

Ille es tu auto, illo es le tue twoje

Ille es su auto, illo es le sue jego, jej

Ille es nostre auto, illo es le nostre nasze

Ille es vostre auto, illo es le vostre wasze

Ille es lor auto, illo es le lore ich

Zaimki dzierżawcze pełniąc rolę rzeczowników mogą przyjmować końcówkę liczby mnogiel oraz wyróżniać płeć końcówkami -o, -a: Nostre autos es plus rapide que le lores = nasze auta są szybsze niż ich.

Ille labora nocte e die pro le suos = pracuje noc i dzień dla swoich.

Ille lege su libro. Tu może powstać wątpliwość czy on czyta swoją, jego, czy jej książkę. Jeśli z kontekstu tego nie da się rozstrzygnąć, wówczas trzeba zdanie uściślić: Ille lege su libro de ille, Ille lege su libro de illa. Albo prościej: Ille lege le libro de ille/illa.

29. Słowotwórstwo

Wyjaśnienia gramatyki interliguy zostały już dostatecznie szczegółowo omówione. Dalsze uwagi dotyczą słowotwórstwa, tematu interesującego i bardzo przydatnego w nauce większości języków europejskich.

Duża część zjawisk językowych tego typu ma swoje analogie w języku polskim, co nie dziwi, gdy pamięta się o wpływie łaciny na formowanie się naszej mowy ojczystej.

Można tu jeszcze wskazać na korzyści jakie będą miały narody afrykańskie i azjatyckie z nauki interliguy jako pierwszego języka obcego. Będzie to dla nich pomost ułatwiający dostęp do cywilizacji technologicznej zachodu. Cokolwiek oni sądzą o naszej kulturze, jest ona nieodzowna do ich rozwoju ekonomicznego.

To co my zazwyczaj nazywamy słowem da się często podzielić na części zwane morfemami /z greckiego morphe = kształt, forma. Proszę porównać: morfologia, morfina, antropomorfizm, izomorfizm, Morfeusz/.

Na przykład słowo il/leg/al/itate = bezprawie składa się z 5 morfemów. Morfem główny /leg/ z /morfemem/ -e daje rzeczownik lege = prawo. Stąd np. terminy legalizacja, legalny.

Poniżej podano etymologię kilku terminów z zakresu morfologii.

Affix = zrostek, słowotwórcza cząstka wyrazu. Af/fix = Af + fix = do + umocowanie

Prefix = przedrostek, cząstka występująca przed rdzeniem słowa, Pre/fix = pre + fix = przed + fix.

Suffix = przyrostek, cząstka po rdzeniu. Suf/fix = suf + fix = po + fix.

Infix = wrostek, cząstka wewnątrz rdzenia. In/fix = in + fix = w + fix.

Assimilation = asymilacja, upodobnienie się sąsiadujących ze sobą głosek w wyrazie. As/similation = ad + simile = do + podobny.

Zjawisko asymilacji wystąpiło w wyrazach affix, suffix i w samym słowie assimilation. Oznacza to, że głoska ostatnia morfemu upodabnia się do następującej po niej.

Dalsze przykłady asymilacji: in- przechodzi w il- przed l-, w im- przed b-, m-, p-, zaś w ir- przed r-. Prefix in- tworzy zaprzeczenie danego przymiotnika czy rzeczownika:

in/usual nieużyteczny

in/capabile niezdolny

in/certe niepewny

in/discrete niedyskretny

im/bapt/is/a/bile nie nadający się do ochrzczenia

im/matur niedojrzały

im/potentia impotencja

im/posibile niemożliwy

il/legal nielegalny

il/limitate nieograniczony

il/logic nielogiczny

il/legibile nieczytelny

ir/rational irracjonalny

ir/real nierealny

ir/regular nieregularny

ir/responsabile nieodpowiedzialny

preffix in- ma też drugie znaczenie: przed czasownikami lub rzeczownikami pochodzącymi od czasowników znaczy tyle co wewnątrz, w.

Przykłady:

in/vader = wtargnąć, invasion = inwazja, imbraciar = objąć, wziąć w ramiona /bracio = ramię/, im/portar = importować, wwozić, in/volver = owinąć.

Ćwiczenie

Jakie są przeciwieństwa albo zaprzeczenia wyrazów:

1. utile = użyteczny

2. probabile = prawdopodobny

3. tolerante = tolerancyjny, pobłażliwy

4. justitia = sprawiedliwość

5. reparabile = nadający sie do naprawy

30. -bile, suffix za pomocą którego z czasowników tworzy się przymiotniki typu "nadający się do ...": cantar = śpiewać, cantabile = nadający się do śpiewu, usar = używać, usabile= użyteczny, portar = nosić, portabile = przenośny, nadający się do noszenia, leger = czytać, legibile = czytelny, audir = słuchać, audibile = słyszalny, honorar = honorować,honorabile = czcigodny, godny szacunku.

12 Lection dece-duo / Dece-secunde lection

SYNOPSE DEL FORMAS VERBAL

A cinque horas:

O piątej godzinie:

Iste seniora es un cantatrice. Illa ama cantar.

Ta pani jest śpiewaczką. Ona lubi śpiewać.

Illa cantara a sex horas.

Ona będzie śpiewać o szóstej godzinie.

Iste senior, in le confortabile, non ama le musica. A sex horas ille suffrera quando ille audira le cantatrice.

Ten pan, w fotelu, nie lubi muzyki. O szóstej on będzie cierpieć, gdy będzie słyszeć śpiewaczkę.

A duo minutas ante sex:

Za dwie minuty szósta:

Illa va cantar.

Ona (zaraz) będzie śpiewać.

A sex horas:

O szóstej godzinie:

Le seniora canta, e nostre amico in le confortabile, ille suffre quando ille audi le cantar (31) del seniora.

Ta pani śpiewa, a nasz przyjaciel w fotelu cierpi, gdy słyszy śpiew tej pani.

A septe horas:

O siódmej godzinie:

Le seniora ha cantate. Le senior ha suffrite.

Ta pani śpiewała. Ten pan cierpiał.

Ille ha audite le musica infernal. Ille dice a un altere senior: "Inter sex horas e septe iste terribile femina cantava. Oh, como io suffreva ! Io audiva sonos infernal, benque io probava coperir mi aures per le manos pro non audir." Le altere senior respondeva: "Iste femina es mi marita. Vos ha suffrite un hora, io - un vita ... "

On słuchał piekielnej muzyki. On mówi do innego pana: "Między szóstą a siódmą ta straszna kobieta śpiewała. Och, jak ja cierpiałem! Słyszałem piekielne dźwięki, chociaż próbowałem zakryć rękami uszy, aby nie słyszeć." Ten drugi pan odpowiedział: "Ta pani to moja żona. Pan cierpiał jedną godzinę, ja - całe życie..."

Iste cantatrice non es Birgit Nilsson. Illa non face le homines suffrer.

Ta śpiewaczka nie jest Birgit Nilsson. Ona nie powoduje, że ludzie cierpią.

Imperativos

Tryb rozkazujący

Canta plus forte! Non suffre, amico! Audi le tonos bellissime!

Śpiewaj silniej! Nie cierp, przyjacielu! Słuchaj przepięknych tonów!

Conditional

Tryb warunkowy

Si on lo permitteva, illa cantarea sempre, io suffrerea constantemente, e io audirea sin interruption su terribile voce.

Gdyby na to pozwolono, ona śpiewałaby zawsze, ja cierpiałbym stale i słuchałbym bez przerwy jej okropnego głosu.

Lista de vocabulos

Explicationes

31. Le cantar = śpiewanie, cantar = śpiewać. Bezokolicznik poprzedzony rodzajnikiem le, a w razie potrzeby przyjmujący formę liczby mnogiej -s, pełni rolę rzeczownika.

Przykłady: mangiar = jeść, le mangiar es necessari pro viver = jedzenie jest potrzebne do życia.

Susurrar = mruczeć, le susurrar del motor = warkot motoru. Deber = musieć, le deberes = powinności.

Obecnie wszystkie formy czasowników zostały omówione. Jest to najtrudniejszy dział gramatyki.

13 Lection dece-tres / Dece-tertie lection

"LE PROFESSOR DEL ROSAS BRUN"

Un die Hugo debeva visitar un professor de medicina pro dar le un essayo - un parte de su examination.

De facto Hugo habeva visitate iste professor un vice antea - o plus tosto su jardin - in le nocte e sin esser invitate. A ille (32) visita ille pensava nunc, passante (34) le multe e belle rosieros in le jardin. Le professor esseva cognoscite como cultivator-amator de rosas e un die le jornales habeva communicate que un congresso de jardineros (37) in le urbe irea vider, le die sequente, le rosas del professor. Il occureva in le vespere ante iste die, que Hugo e alcun altere studentes, post un celebration allegrissime, se sentiva inspirate pro facer ancora plus rar, rarissime, le rosas de lor car e estimate professor. In le silentio del clar nocte estive le gruppo de studentes marchava secretemente al jardin e pingeva in colores le plus diverse, brun, verde jalne, omne rosas del duo grande rosieros al ambe lateres del entrata del casa. Un poco disagradabile revenir nunc ... Hugo face sonar le campana electric. On aperi. In le porta sta illa - "su" senioretta del parco !

Pewnego dnia Hugo odwiedził profesora medycyny, aby dać mu swój szkic - część swojego egzaminu.

De facto Hugo odwiedził przedtem jeden raz tego profesora - czy raczej jego ogród - w nocy i bez zaproszenia. On myślał teraz o tej wizycie, mijając liczne piękne krzaki róż w ogrodzie. Profesor był znany jako hodowca-amator róż i pewnego dnia dzienniki podały, że kongres ogrodników odwiedzi następnego dnia róże profesora. Miało to miejsce wieczorem, przed tym dniem, gdy Hugo i kilku innych studentów po bardzo wesołej uroczystości, poczuł się natchniony, aby uczynić róże ich drogiego i szacownego profesora jeszcze rzadszymi, bardzo rzadkimi. W ciszy jasnej letniej nocy grupa studentów pomaszerowała potajemnie do ogrodu i pomalowała w najróżniejsze kolory, brązowe, zielone, żółte, wszystkie róże na dwóch dużych krzewach po obu stronach wejścia do domu. Trochę nieprzyjemnie teraz wracać... Hugo uruchamia elektryczny dzwonek. (Ktoś) otwiera. W drzwiach stoi ona - "jego" panna z parku!

Questiones

1. Explica nos, que es un "essayo" 2. Que pote on vider in un jardin? 3. Como exprimer le idea "rar" in altere parolas? 4. Es il un occurrentia rar que studentes ha "celebrationes"? 5. Que diceva, crede vos, le professor vidente le rosas brun ?

1. Wyjaśnij nam, co to jest "szkic"? Co można zobaczyć w ogrodzie? Jak wyrazić sens wyrazu "rzadki" za pomocą innych słów? 4. Czy jest rzadkim zdarzeniem, że studenci mają "uroczystości"? 5. Co powiedział, jak sądzicie, profesor, widząc brązowe róże?

Lista de vocabulos

Explicationes

32. Ille = tamten, tamto, tamta oznacza coś, co znajduje się dalej od mówiącego.

Iste = ten, ta, to oznacza coś bliższego mówiącego: Iste auto es plus grande que ille auto = to auto jest większe od tamtego auta.

33. Końcówka -iero oznacza drzewo lub krzew: rosa = róża, rosiero = krzak róży, pomo = jabłko, pomiero = jabłoń, pira = gruszka, piriero = grusza, persica = brzoskwinia-owoc,persichiero = brzoskwinia-drzewo. Uwaga! Po literze c włączono literę h celem zachowania wymowy c jako /k/; czytamy więc /persikiero/.

14 Lection dece-quatro / Dece-quarte lection

Sin dubita vos comprende, car lector, le surprisa de Hugo. Su facie es rubie e etiam le (35) del juvena (36) (o: illo del juvena). Ille nota isto con satisfaction subite. Etiam illa le ha recognoscite, le sympathic juvene que sedeva presso illa in le parco un belle die - "mute como un pisce".

Certo ille habeva comprendite que illa es un estraniera (37) e ille non osava parlar con illa in un lingua estranie. Sed nunc il es Hugo qui surprende illa: ille parla fluentemente Interlingua, lo que surprende etiam ille ipse un poco.

"Io es contente revider vos ! Io volerea parlar con professor A. Es ille a casa?" - "Si, entra in le bibliotheca e attende un momento, per favor. Io va cercar le", illa dice e dispare. Attendente (34) ille admira le plancas plenate ab solo a tecto per milles de libros cuje dorsos in omne colores le impressiona como un ver obra de arte - e in su mente ille forma le phrases per le quales ille la proponera un nove incontro.

Bez wątpienia rozumiesz, drogi czytelniku, zaskoczenie Hugona. Jego twarz jest czerwona, a także (twarz) dziewczyny. On notuje to z nagłą satysfakcją. Także ona go rozpoznała, sympatycznego młodzieńca, który siedział obok niej w parku pewnego pięknego dnia - "niemy jak ryba".

Z pewnością on rozumiał, że ona jest cudzoziemką i nie ośmielił się porozmawiać z nią w obcym języku. Ale teraz to Hugo ją zaskakuje: mówi płynnie w języku Interlingua, co zaskakuje także nieco jego samego.

"Cieszę się, że ponownie panią widzę! Chciałbym rozmawiać z profesorem A. Czy on jest w domu?" - "Tak, proszę wejść do biblioteki i zaczekać chwilę. Poszukam go", mówi i znika. Oczekując podziwia półki wypełnione od podłogi po sufit tysiącami książek, których grzbiety we wszystkich kolorach robią na nim wrażenie jak prawdziwe dzieło sztuki - a w umyśle formułuje zdania, za pomocą których zaproponuje jej nowe spotkanie.

Phrases structural con -/e/nte.

1. Un persona qui canta es un persona cantante.

2. Un persona qui suffre es un persona suffrente.

3. Un persona qui audi es un persona audiente.

4. Cantante on produce tonos.

5. Legente iste libro vos apprende Interlingua.

6. Audiente le cantar ille coperiva su aures.

7. Il es facile rider con le ridentes e difficile plorar con le plorantes. (IG)

Questiones

1. Esque iste nove incontro es un surprisa pro vos? 2. Proque nota ille con satisfaction que le facie de illa es rubie? 3. Crede vos que ille ama facies rubie in general? 4. Ha Hugo studiate ben su lectiones de Interlingua? 5. Explica que es un bibliotheca!

1. Czy to nowe spotkanie jest dla was niespodzianką? 2. Dlaczego zauważa on z satysfakcją, że jej twarz jest czerwona? 3. Czy sądzicie, że on w ogóle lubi czerwone twarze? 4. Czy Hugo uczył się dobrze swoich lekcji Interlinguy? 5. Wyjaśnij, co to jest biblioteka!

Lista de vocabulos

Explicationes

Należy zauważyć, że w polskim języku wyraz sam ma różne znaczenia. Przykłady: Io ipse non sape = ja sam nie wiem. Io es sol in le camera = jestem sam w pokoju.

34. -nte jest końcówką dołączoną do formy czasu teraźniejszego czasownika /-ente, gdy forma kończy się na -i-/ aby otrzymać imiesłów czasu teraźniejszego pełniącego bardzo często rolę przymiotnika. Porównajmy przykłady "Phrases structural" w lekcji 14.

Ćwiczenie

1. Człowiek cierpiący.

2. Pytanie zaskakujące.

3. Otworzywszy drzwi, zobaczyła młodego człowieka.

4. Rozmawiając z cudzoziemcem, nie był niegrzeczny.

35. Le facie de mi soror e le de mi patre = twarz mojej siostry i ta mego ojca.

Le fratres de Petro e illes / les de Paulo = bracia Piotra i ci Pawła.

Le sorores de Petro e illas / las de Paulo = siostry Piotra i te Pawła.

Le autos de Petro e illos / los de Paulo = auta Piotra i te Pawła.

Jeśli kontekst jest jasny to można w powyższych zdaniach powiedzieć: le de Paulo.

Tak więc jak to widać z przykładów - zamiast powtarzać podmiot w pełnej postaci rzeczownika można go zastępować rodzajniekiem le w liczbie pojedynczej oraz zaimkami illes, les, illas, las, illos, los - w liczbie mnogiej.

36. -o / -a. Jeśli rzeczownik kończący się na -o jest rodzaju męskiego, to odpowiednik rodzaju żeńskiego kończy się na -a: filio - filia = syn - córka, cosino - cosina = kuzyn - kuzynka, catto - catta = kot - kotka. Jednak istnieje szereg rzeczowników o oddzielnej formie dla obu płci: patre - matre = ojciec - matka, viro - femina = mężczyzna - kobieta, tauro- vacca = byk - krowa etc.

37. -ero / -era końcówki wyróżniające osoby o określonym zawodzie czy cesze charakterystycznej: jardin = ogród, jardinero = ogrodnik, posta = poczta, postero = pocztmistrz,banca = bank, banchero = bankier. Uwaga na konieczność włączenia litery h celem utrzymania wymowy /k/. Proszę porównać paragraf 33.

38. -eria końcówka oznaczająca miejsce odnośnej czynności: jardin = ogród, jardineria = ogrodnictwo. Senior / Sr Lundgren, le librero, es le possessor de un grande libreria = pan Lundgren księgarz, jest właścicielem dużej księgarni.

15 Lection dece-cinque / Dece-quinte lection

Illa reveni dicente (34) que le professor es occupate ancora alcun minutas, sed ille le preca attender. "Con grande placer", ille responde sin un momentetto (39) de hesitation, accentuante (34) le parola "grande" forsan un poco troppo forte.

E nunc ille comencia demandar la un multitude de questiones: De ubi illa veni? Que face illa in iste pais? E ille non mesmo oblida le question importante: "Que es vostre nomine?" Certo ille non proba celar su interesse in illa ! Illa voluntarie le narra, que illa es studente de scientias social, que illa ha un camera presso le professor, qui es multo amabile. Illa assecura que illa trova toto si agradabile. Le professor e su marita ha un jardin si belle con rosas e altere flores meraviliose ... Audiente (34) la mentionar le parola "rosas" Hugo hasta cambiar del thema de lor conversation, inquiete que le escappara le occasion de proponer le nove incontro. Illes parla de toto, e certo illes es de accordo del avantages de un idioma commun como Interlingua ... On audi le passos del professor approchar se in le camera vicin. Sed cinque secundas suffice pro finir lor conversation e dicer lo essential(40): "Pote nos revider nos le sabbato proxime?" - "Oh, si! A que hora?" - "A septe horas, si isto es bon pro vos. Io venira cercar vos hic?" - "Si, si, de accordo! A revider!" - "A revider!"

Ona wraca mówiąc, że profesor będzie zajęty jeszcze przez parę minut, ale prosi go o poczekanie. "Z wielką przyjemnością" odpowiada bez chwileczki zawahania, akcentując wyraz "wielką" może trochę zbyt mocno.

A teraz on zaczyna zadawać jej mnóstwo pytań: Skąd ona pochodzi? Co robi w tym kraju? I nawet nie zapomina najważniejszego pytania: "Jak pani ma na imię?". Z pewnością nie próbuje ukryć swojego nią zainteresowania! Ona chętnie mu opowiada, że jest studentką nauk społecznych, że ma pokój u profesora, który jest bardzo miły. Zapewnia, że uważa wszystko za tak przyjemne. Profesor i jego żona mają tak piękny ogród z różami i innymi cudownymi kwiatami... Słysząc, jak wspomina wyraz "róże", Hugo pospiesznie zmienia temat ich rozmowy, niespokojny, że umknie mu okazja zaproponowania nowego spotkania. Rozmawiają o wszystkim i z pewnością zgadzają się co do zalet wspólnego języka, jak Interlingua... Słychać kroki profesora zbliżającego się w sąsiednim pokoju. Ale pięć sekund wystarcza, aby zakończyć rozmowę i powiedzieć to najważniejsze" Czy możemy się ponownie zobaczyć w najbliższą sobotę?" - "Och, tak! O której godzinie?" - "O siódmej, jeśli to pani pasuje. Przyjdę tutaj poszukać pani?" - "tak, tak, zgoda! Do widzenia!" - "Do widzenia!".

Lista de vocabulos

Explicationes

39. -etto / -etta są to końcówki dające zdrobnienie. Częściej występuje -etto, końcówkę -etta stosuje się gdy chodzi o rodzaj żeński lub gdy rzeczownik kończy się na -a.

Ex.: pacco = paka, pacchetto = paczka, furca = widły, furchetta = widelec, statua = statua, statuetta = statuetka, opera = opera, operetta = operetka. Uwaga! W wyrazie pacchetto występuje ch /k/ - porównać z paragrafem 33 i 36.

-ette jest końcówką dla zdrabiania przymiotników: belle = ładny, bellette = ładniutki.

Proszę spróbować znaleźć jeszcze inne przymiotniki zakończone na -ette.

40. Lo essential można uważać jako skrót illo que es essential = to co jest najważniejsze.

Ex.: lo belle = to co piękne, lo ver = to co prawdziwe.