คือ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช (รัชกาลที่ ๑) พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย (รัชกาลที่ ๒) และพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๓) นอกจากนั้นยังทรงสร้างพระพุทธรูปเป็นส่วนของพระองค์เอง และพระราชทานพระบรมราชาอนุญาตให้พระบรมวงศานุวงศ์ และพระเจ้าจอมฝ่ายในสร้างบ้าง แล้วยังมีพระราชดำริให้จ้างลาวพวนและลาวทรงดำ ที่ตั้งบ้านเรือนอยู่บริเวณเขาหลวงทำหน้าที่ดูแลและรักษาถ้ำ พระพุทธรูป และพระเจดีย์ ภายหลังได้ทรงแต่งตั้งพนักงานกำกับรักษาเขาหลวง เป็น "ขุนราชคีรีรักษา" ถือศักดินา ๖๐๐ ไร่ และพนักงานจัดแจงการเขาหลวง เป็น "หมื่นพิทักษ์บรรพต" ถือศักดินา ๔๐๐ ไร่

          ในรัชกาลของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๕) ปี พ.ศ. ๒๔๑๘ เสด็จพระราชดำเนินเมืองเพชรบุรี และได้เสด็จไปยังถ้ำเขาหลวง ทรงนมัสการพระพุทธรูปสำคัญทั้ง ๔ องค์ และพระพุทธรูปอื่น ๆ ทรงพระราชทานเงินปฏิสังขรณ์ ซ่อมแซ่มพระพุทธรูปในถ้ำเขาหลวง ในขณะที่ประทับอยู่เมืองเพชรบุรีนี้ ทรงเสด็จพระราชดำเนินไปยังถ้ำเขาหลวงหลายครั้ง เพื่อตรวจดูการสร้าง และบูรณะปฏิสังขรณ์พระพุทธรูป

          เมื่อทำการสร้างปฏิสังขรณ์พระพุทธรูปในถ้พแล้วเสร็จ ได้พระราชทานนามถ้ำเขาหลวงใหม่ว่า "ถ้ำวิมานจักรี"

 กรมศิลปากรได้ประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถาน ประกาศในราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๕๒ ตอนที่ ๗๕ วันที่ ๘ มีนาคม ๒๔๗๘

ภาพโดย นฤมล เจริญลิบ (2568)

เอกสารอ้างอิง

ถ้ำเขาหลวง. ป้ายข้อมูล. ม.ป.ป.