Pomponius Mela

De eerste kaart van Friesland is van de hand van de geograaf Pomponius Mela. Zijn bekende werk, Chorographia, soms Situ Orbis genoemd, bevat enige zeldzame waarnemingen van ons land. Mela was een Romein uit Tingentera, een onbeduidende plaats in Zuid-Spanje, ergens in de buurt van Gibraltar, die werd bewoond door immigranten uit Noord-Afrika, zoals de Phoeniciërs en Moren. Zijn werk noemt keizer Claudius in Groot-Brittannië, waaruit afgeleid is dat het materiaal in het jaar 43 n.Chr. is geschreven. Zijn basiskaart is vrij incompleet en gefabriceerd op basis van slechts enkele bevindingen. De deelgrens van ons land is de rivier de Rijn. Ten zuiden, in Gallisch-België, leven Belgen, Galliërs, en verderop de Morini. Daar is mogelijk bedoeld de Marine 'zeevolk' of Mararmani 'zeemacht', denk daarbij dus ook aan het Portus Mariani te Oude Galeien bij Leeuwarden, of anders wellicht aan het volk der Moren. Ten noorden wonen de Germanen. De Rijndelta bestaat uit een zijtak in noordelijke richting welke het Flevomeer vormt, met een daarbij gelegen Eiland, uit de Rijnloop. Het werk noemt de rivier Flevum, wat later verworden is tot Vliestroom. Mela schrijft dit in zuinig Latijn: "Rhenus ad dextram primo angustus et sui similis, post ripis longe ac late recedentibus iam non amnis sed ingens lacus ubi campos implevit Flevo dicitur, eiusdemque nominis insulam amplexus fit iterum artior iterumque fluvius emittitur." Vrij vertaald levert dit op: "Tot de Rijn uitmondt is deze rechts eerst eng en nauw en na een lange rivieroever een enorm meer, waar een kamp is ingeplaveid Flevo genaamd, waar na juist voornoemd eiland dat amper past dat dichter en dichterbij komt het weer de rivier emitteert." De vroege Rijnmonding in Gallië heeft de intrigerende, gallische naam Portus Gesoriacus, later mogelijk verworden tot de naam Gorslaan in het buurtschap Kruiningergors, een haven dicht bij Poortugaal (het latere Portus Gallia) en Rhoon (van het Romeinen), nu Rotterdam. Daar is bij Hoogvliet dan tenminste een archeologische vondst bekend van een schotel van het Gallische terra-sigillata aardewerk.