Pomponius Mela

De eerste kaart van Friesland is van de hand van de geograaf Pomponius Mela. Zijn bekende werk Chorographia (De Situ Orbis) bevat enige zeldzame waarnemingen van ons land. Mela was een Romein uit Tingentera (nabij Gibraltar). Een omgeving bewoond door immigranten uit Noord-Afrika, zoals Phoeniciërs en Moren. Zijn werk noemt keizer Claudius in Groot-Brittannië, waaruit af te leiden is dat het werk in het jaar 43 n.Chr. is gemaakt. Zijn basiskaart is vrij incompleet en gefabriceerd op basis van slechts enkele bevindingen. De deelgrens van ons land is de Rijn. Ten zuiden, in Gallisch-België, leven eerst Belgen (Galliërs) en dan de Morini. Daarmee is mogelijk bedoeld Marine 'zeevolk' of Mararmani 'zeemacht'. Denk daarbij ook aan Portus Mariani te Oude Galeien bij Leeuwarden, of aan het volk der Moren, mogelijk galei-slaven. Ten noorden wonen de Germanen. Ons land, de Rijndelta, bestaat uit een noordelijke zijtak welke het Flevomeer vormt, met een daarin gelegen Eiland. Het werk noemt die rivier Flevum, wat later verworden is tot Vliestroom. Mela schrijft dit in zuinig Latijn: "Rhenus ad dextram primo angustus et sui similis, post ripis longe ac late recedentibus iam non amnis sed ingens lacus ubi campos implevit Flevo dicitur, eiusdemque nominis insulam amplexus fit iterum artior iterumque fluvius emittitur." Vrij vertaald levert dit op: "Tot de Rijn uitmondt is deze rechts eerst eng en nauw en na een lange rivieroever een enorm meer, waar een kamp is ingeplaveid Flevo genaamd, waar na juist voornoemd eiland dat amper past dat dichter en dichterbij komt het weer de rivier emitteert." Nog even terug. De vroege Rijnmonding in Gallië heeft de intrigerende naam Portus Gesoriacus. Dit is later mogelijk verworden tot de naam Gorslaan in het buurtschap Kruiningergors, een haven dicht bij Poortugaal (het latere Portus Gallia) en Rhoon (van het Romeinen), nu Rotterdam. Daar is bij Hoogvliet dan tenminste één archeologische vondst bekend. Een schotel van het Gallische terra-sigillata aardewerk. Ook de oude Griekse kaart van Ptolemaeus en de Romeinse reiskaart van Konrad Peutinger, hebben de Friezen genoemd.

© 2020 F.N. Heinsius