Leeuwarden

(Fries: Ljouwert) Hoofdstad van en gemeente in de Nederlandse provincie Friesland; 84,10 km2, 88.722 inw. (1997). Tot aan de Late Middeleeuwen werd het Friese kleigebied door de Middelzee in twee stukken verdeeld: Westergo en Oostergo. De bevolking van deze lage kleistreken woonde op terpen (Oudfries voor dorpen). In het jaar 1435 werden de Oostergose terpdorpen Oldehove, Nijehove (gelegen aan het riviertje de Ee) en Hoek samengevoegd tot de nederzetting Leeuwarden. De stad verkreeg daarbij, eeuwen na Stavoren, eindelijk ook stadsrechten. Oude munten tonen al de naam Leovadia, vrij vertaald als Leeuwwadden. De naam van de stad is vergelijkbaar met uiterwaarden, hier sinds de Middelzee-inpoldering, uiteraard de, legewaarden. De leeuw, leo of leon staat vanzelfsprekend voor het gevaarlijke roofdier, dat Friesland bewaakt. Tijdens een 15de-eeuwse Friese burgeroorlog, tussen Schieringers en Vetkopers, leed de stad door strijdende monniken zware schade. Na herstel groeide zij uit in de grootste stad van Oostergo. Hoofdstad van Friesland werd de stad in het begin van de 16de eeuw, toen Georg Meissen, hertog van Saksen, heer van Friesland, in 1504 de voorname colleges van bestuur (regenten en hof) in Leeuwarden onderbracht. De stad telde in 1511 tussen de vier- en vijfhonderd inwoners. Gedurende de 16de eeuw ontwikkelde Leeuwarden zich tot een belangrijke marktplaats. Een nadeel voor de stad was de opgegeven vaarweg naar zee, een voordeel de nieuwe Middelzeegronden. Bij de Opstand ging de stad relatief laat, pas in 1576, over naar de zijde van de protestantse Geuzen. Camminga behoorde tot de oude garde en steunde de katholieken. Zijn tegenstander, de stadhouder Willem Lodewijk (Wilhelm Ludwig von Nassau), rekende voorgoed af met het verleden. Camminga werd in 1584 eerst vermoord gevolgd door Willem van Oranje. Willem Lodewijk grijpt dan in 1584 de macht en wordt kapitein-generaal over het leger, met de felbegeerde titel Prins van Oranje. In de Gouden Eeuw was Leeuwarden zowel in bestuurlijk en economisch als in cultureel opzicht een belangrijk centrum. Gedurende de 18de eeuw stagneerde de groei, toen de Nassaus in 1747 naar Den Haag verhuisden. De poorten, zoals de Wirdumerpoort, de Vrouwenpoort en de Hoeksterpoort, werden afgebroken, de wallen geslecht en grachten gedempt. In de 20ste eeuw ontwikkelde Leeuwarden zich voorspoedig. Tegelijkertijd nam de betekenis als marktplaats en handelscentrum toe. Door de aanleg van het Van Harinxmakanaal en spoorlijnen werd de industrialisatie van de stad bevorderd. De Tweede Wereldoorlog is de stad zonder veel schade doorgekomen. In industrie en ambacht is na 1945 een grote verscheidenheid gekomen. Bekende Leeuwarders zijn de spionne Mata Hari, de etser Maurits Escher en de revolutionair Pieter Jelles Troelstra.

Kroniek van Leeuwarden:

100 Romeinen hebben scheepskamp Portus Marianus (Haven Zee Janus) bij Oudegaleien

800 eerste plaatsnaam van Leeuwarden op een oude kaart is Laynerja

838 bisschop Frederik van Adélen schrijft dat zijn geboortestad een ringdijk heeft

1100 de muntplaats in Liunvert genoemd, evenals Lintarwrde en Liunwerd

1146 de abt Hendrik van Paterborn verkoopt de kerk in Linwert

1149 de parochia Lienward is in 2 brieven genoemd

1180 kruisvaarders keren terug uit Jeruzalem en vestigen zich in de stad

1300 door afvoer naar de Zuiderzee raakt de Middelzee op Middelgriend dichtgeslibd

1368 prelaten uit Westergo en Oostergo komen bijeen in Leeuwarden

1435 bouw van de Sint-Vituskerk in wijk Oldehove

1482 Wybe Jarigs is aartsvijand van de stad

1482 Schieringers belegeren de stad, Worp Juckama bevelhebber-bestuurder 

1496 Leeuwarden ontzet door Groningen bij een belegering door Sneek

1498 Rienk van Sjaarda bezet Leeuwarden vanuit het Rienk Campstra huis in Jelsum

1499 oprichting Hof van Friesland

1504 George van Meissen zet bestuurscolleges over naar Leeuwarden

1516 Onze Lieven Vrouwenkerk in wijk Nijehove, Sint Catharinakerk in wijk Hoek

1520 de eerste melding over het Vliet

1525 Mr. Lambert eerste rector van de Grote School in huize Aed Levwerd

1555 bij afscheid Karel V zijn Harmen van Felten en Mr. Aesge van Yzera

1572 protestanten belegeren de stad

1584 Rienk van Camminga vermoord, Wilhelm Ludwig bevelhebber-bestuurder

1587 de stedelijke regering heeft 9 van de 25 leden van de vroedschap afgezet