Telangana forms the core of the Satavahana Dynasty (221BC-218 AD), Part of Chalukyan Dynasty in South India (between 5th and 11th century AD) and in the recent history, it formed the core of the Golconda State and Hyderabad State, ruled by Qutub Shahi Dynasty (1520-1687) and Dynasty (Asaf Jahi Dynasty) (1724-1948) until it was taken over by New Delhi in 1948. This region became independent and joined in the democratic India on 18th September 1948. Telangana constitutes 10 districts: Adilabad, Karimnagar, Nizamabad, Medak, Warangal, Khammam, Hyderabad, Rangareddy, Nalgonda, and Mahabubnagar districts.
Mahabunagar is southern district of Hyderabad state under Nizam and bordered with River Krishna in the south and surrounded by the Nalgonda, Hyderabad, Kurnool, Raichur and Gulbarga districts. Mahabubnagar town is located at a distance of 96-km from Hyderabad.
This place was formerly known as "Rukmammapeta" and "Palamooru". The name was changed to Mahabubnagar on 4th December 1890, in honour of Mir Mahbub Ali Khan Asaf Jah VI, the Nizam of Hyderabad (1869-1911 AD). It has been the headquarters of the district since 1883 AD. The Mahabubnagar region was once known as Cholawadi or the land of the Cholas'. It is said that the famous Golconda diamonds including famous "KOHINOOR" diamond came from Mahabubnagar district.
It is very hard to understand the history of Palamoor as this region was always neglected by the rulers. And for most of the time, this region was ruled by very small regional rulers, Samasthans, Jamindars, Doras or land lords. More over, majority of Palamoor people always lived in poverty and slavery and Recording of History was never a priority. Nobody neither knows about their history nor they want to know it. Even today the people of this region struggle all their life for basic needs.
The origin of the Rajas of Hindu Samasthans in the Nizam's Dominion goes back to the time of the ancient Hindu Kingdom of Warangal. They were mostly Zamindars and military chiefs who established their authority over the surrounding territories. They were known as Paligars and their territories, Palayams. There were about sixteen Samasthans, which survived till Independence. Some of the important Samasthans in this region were Wanaparthi, Gadwal, Jetprole, Amarchinta, Palvancha, Gopalpet, Gurugunta, Kollapur and Anagundi. The Rajas of the Samasthans were progressive and managed the administration well.
WANAPARTHI SAMASTHAN: This is situated in Mahboobnagar district with an area of about 640 sq.miles. The Rajas of the Samasthans were closely associated with the QtubShahi kings. The early Rajas of Wanaparthi kept on army of 2000 infantry and 2000 cavalry. On 17th March 1843, the title of "Balwant" was conferred on Raja Rameshwar Rao as a mark of honour by Sikander Jah. For administrative purposes the Samasthan was divided into two taluqas namely "Sugar" and "Kesampet" under to Tahsildars.
Other notable Samasthans:
1. THE GADWAL SAMASTHAN:This is situated between the rivers Tungabhadra and Krishna over an area of about 800 sq.miles. After the fall of the Warangal Andhra dynasty in the 14th century, Gadwal transferred its allegiance to the new Bahmani kingdom. According to the family history, Pedda Veera Reddy, Peddanna Bhupaludu, Sarga Reddy, Veera Reddy and Kumara Veera Reddy ruled Gadwal1553-1704.
During the reign of Nizam Ali Khan Asaf Jah II, the Martha's gained power in certain parts of the Deccan and started collecting 'chouth' or 25% of the revenue known, as 'Do-Amli' are the double government of the Nizam. Raja Sitaram Bhupal died in 1840 and was succeeded by his adopted son, Raja Sitaram Bhupal II. Nizam VII bestowed on him the title of "Maharaja" and he died in 1924 and was survived by his widow and two daughters.
2. THE SAMASTHAN OF JETPROLE: It was one of the most ancient and historic Samasthans in the dominion. It is said that Pillalamarri Bethala Reddy was the founder of not only the Jetprole family but also the families of the rajas of Bobbili in Ganjam District, Pittapore (now Pittapuram in Godavari District, Malleshwaram in Krishna District and Venkatagiri in Nellore District. The young Raja was given the ruling power by the Nizam when he ascended the 'Gaddi' he dropped his name of Navanita Krishna Yachandra and adopted that of Raja Venkat Laxman Rao Bahadur. The Raja died in 1929 leaving two daughters and his Rani.
3.THE AMARCHINTA SAMASTHAN: The Amarchinta Samasthan had an area of about 190 sq.miles in Mahabubnagar District. One of the descendants of the family, Raja Sriram Bhupal, died and was survived by his wife. She was accepted as the lawful successor to the Samasthan. Amarchinta Samasthan was noted for fine muslin.
4. KOLLAPUR SAMASTHAN: Kollapur smasthan with a large area spanning most of the nallamala forest area on the banks of river Krishna. There are traces of architectural tressures from 2nd century B.C. in this samasthan. Still you can see hundreds of ancient temples, which were built before 1500 years ago. Kollapur Samasthan played a considerable role in Nizam's era.
---------------------------------------
The Hyderabadi battalion of the Bison Division celebrated its 150th Raising Day at the Maitra Stadium, Bolarum, on November 05, 2003. This Hyderabadi battalion has a unique history, and had been raised on November 5, 1853 by Raja Rameshwar Rao I of the Wanaparthy Samasthan, which is located about 100 km from Hyderabad. The Nizam had appointed the Raja as inspector of his army and after the Raja's death in 1866, the battalion was absorbed into the Nizam's Army and became its nucleus. Subsequent to the Hyderabad State's merger with the Indian Union in 1948, all units of the Hyderabad State Force were disbanded with volunteers who wished to serve with the Indian Army being posted in this battalion, which was the only unit to be absorbed into the Indian Army. The unit has a unique mixed class composition with no sub-unit or rank structure based on class. Troops celebrate Hindu and Muslim festivals together. Popularly known as the "Hyderabadis" in the Army, the battalion participated in Operation Riddle in 1965 and was awarded theatre honour "Hilli" for its role in Operation Cactus Lily in 1971. The "Hyderabadis" have also participated in Operations Trident, Rakshak, Vijay and Parakram.
---------------------------------------
When his daughter was given in marraige to Rai Reddy of Rayanipet, the Raja of Wanaparthi, gave away part of his Samsthanam (Kingdom) as dowry. The story goes that a royal stallion was released free on the day of the wedding and all the land that it covered in one day was given as dowry !
And, by the way, the more rich and powerful rulers of the day were referred to as "Rao" - even if they were Reddys !
https://te.wikipedia.org/wiki/అమరచింత_సంస్థానం
అమరచింత(ఆత్మకూరు) సంస్థానం, ఇప్పటి వనపర్తి జిల్లా, (పునర్య్వస్థీకరణకు ముందు మహబూబ్ నగర్) జిల్లాలో 69 గ్రామాలు కలిగి దాదాపు 190 చ.కి.మీ.ల విస్తీర్ణములో వ్యాపించి ఉండేది. ఈ సంస్థానం రాజధాని ఆత్మకూరు. అమరచింత సంస్థానం సంస్థానం ఆత్మకూరు సంస్థానమని కూడా వ్యవహరించబడినది. 1901 జనాభా లెక్కల ప్రకారము 34,147 జనాభాతో మొత్తము 1.4 లక్షల రెవెన్యూ ఆదాయం కలిగి ఉండేది.[1] అందులో 6,363 రూపాయలు నిజాముకు కప్పంగా చెల్లించేవారు. సంస్థానం రాజుల నివాస గృహమైన ఆత్మకూరు కోట ఇప్పటికీ పఠిష్టంగా ఉంది.దీనికి మరో పేరు తిప్పడంపల్లి కోట అని కూడా వ్యవహరిస్తారు. ఆమరచింత సంస్థానం చాలా పురాతనమైన సంస్థానం. సంస్థానం దక్షిణ భాగాన గద్వాల సంస్థానం, సరిహద్దున కృష్ణా నది ప్రవహిస్తుంది.నదీ తీరం ఎత్తు వలన నది జలాలు వ్యవసాయానికి ఉపయోగించుటకు సాధ్యం కాదు. అమరచింత, ఆత్మకూరు అత్యంత నాణ్యమైన మేలు మస్లిన్ బట్టతో నేసిన దస్తీలు, ధోవతులు, బంగారు, పట్టు అంచులతో నేసిన తలపాగలకు ప్రసిద్ధి చెందాయి.
భౌగళిక స్వరూపం
అమరచింత సంస్థానం వనపర్తి జిల్లా ఏర్పడకముందు మహబూబ్ నగర్ జిల్లాలో ఆత్మకూరు రాజధానిగా ఉండేది. మొత్తం 69 గ్రామాలతో 190 చదరపు కి.మీ. విస్తీర్ణంలో వ్యాపించి ఉండేది. సంస్థానానికి దక్షిణాన గద్వాల సంస్థానం ఉండేది, దక్షిణ సరిహద్దున కృష్ణానది ప్రవహిస్తూండేది.[2] ఈ సంస్థానానికి తూర్పున వనపర్తి సంస్థానం, పడమరన రాయచూరు, ఉత్తరాన నిజాం సరిహద్దులు, దక్షిణాన గద్వాల సంస్థానాలు ఉండేవి.
ఆర్థిక వ్యవస్థ
1901 నాటికి 1.4 లక్షల ఆదాయం కలిగి, అందులో 6,363 రూపాయలు నిజాంకు కప్పం(vassal) కట్టేవారు.[1]
చరిత్ర
కాకతీయుల కాలంలో గోన బుద్ధారెడ్డి అధీనంలో వర్ధమానపురం ఉండేది. రెడ్డిరాజులు ఈ సంస్థానాన్ని పరిపాలించారు. దానికి గోపాలరెడ్డి అను వ్యక్తి దేశాయిగా ఉండేవాడు. అతని అమూల్య సేవలకు గుర్తింపుగా బుద్ధారెడ్డి సా.శ. 1292లో మక్తల్ పరగణాను గోపాలరెడ్డికి నాడగౌడికంగా ఇచ్చాడు. గోపాలరెడ్డి అనంతరం అతని రెండో కుమారుడు చిన్న గోపిరెడ్డి నాడగౌడికానికి వచ్చాడు. మక్తల్ తో పాటు మరో నాలుగు మహాళ్ళు గోపిరెడ్డి నాడగౌడికం కిందికి వచ్చాయి. ఆ నాలుగింటిలో అమరచింత ఒకటి. ఈ చిన్న గోపిరెడ్డి మనువడి మనువడి పేరు కూడా గోపిరెడ్డే. ఇతనిని ఇమ్మడి గోపిరెడ్డి అని అంటారు. ఇతను సా.శ. 1654 ప్రాంతానికి చెందినవాడు. ఇతని అన్నగారు సాహెబ్ రెడ్డి. వారసత్వంగా వచ్చిన అయిదు మహాళ్ళలో సాహెబ్ రెడ్డికి మూడు మహాళ్ళు పోగా, మిగిలిన రెండు మహాళ్ళు వర్ధమానపురం, అమరచింత ఇమ్మడి గోపిరెడ్డి వంతులోకి వచ్చాయి. సా.శ.1676 ప్రాంతంలో ఇమ్మడి గోపిరెడ్డి కుమారుడు సర్వారెడ్డి నాడగౌడికానికి వచ్చాడు. ఆ తర్వాత ఈ అమరచింత క్రమంగా వృద్దిచెంది సంస్థానంగా రూపొందింది.[3] సర్వారెడ్డి అభ్యుదయ విధానాలు కలవాడు. నీటి వనరులు పెంచడానికి పెద్దవాగుకు ఆనకట్ట కట్టించాడు. ఇతను ఔరంగజేబు సైన్యాలకు సాయం చేశాడు. తత్ఫలితంగా జండా, నగరా, 500 సవార్లు మొదలైన రాజలాంఛనాలు పొందాడు. ఇతని తరువాత మరో ఆరుగురు రాజులు ఈ సంస్థానాన్ని పాలించారు.అమరచింత సంస్థాన వంశం వారసులలో ఒకడైన రాజా శ్రీరాం భూపాల్ మరణించిన తర్వాత అతని భార్య రాణీ భాగ్యలక్ష్మమ్మకు న్యాయబద్ధంగా సంస్థానం వారసత్వం సంక్రమించింది.
సవాయి రాజా శ్రీరాంభూపాల్, 1930 మేలో మరణించగా, ఆయన భార్య రాణీ భాగ్యలక్ష్మమ్మ, పాలనా అధికారం తనకు సంక్రమించాలని నిజాం ప్రభుత్వానికి ధరఖాస్తు పెట్టుకుని పాలనహక్కులను పొందింది. ఆ తర్వాత 1934లో సంతానాన్ని దత్తత తీసుకునేందుకు దరఖాస్తు పెట్టుకొని, అది మంజూరు అయిన తర్వాత, 1939 ఏప్రిల్ 24వ తేదీన, సోంభూపాల్ను దత్తత తీసుకున్నది.[4] రాణీ భాగ్యలక్ష్మమ్మ సంస్థానధీశురాలిగా కొనసాగిన అనంతరం[5] ఆమె దత్తపుత్రుడు, ముక్కెర వంశానికి చెందిన రాజా సోంభూపాల్ 1962లో అమరచింత సంస్థానానికి రాజుగా పట్టాభిషేకం జరుపుకున్నాడు.[6] సంస్థానం రాణీ భాగ్యలక్ష్మమ్మ పాలనలో ఉన్నప్పుడు 1948లో హైదరాబాదు రాజ్యంలో విలీనమైంది. ఆ తర్వాత ఈ వంశస్థులు నామమాత్రపు రాజులుగా మిగిలిపోయారు.
సంస్థాన రాజుల వంశక్రమం
గోపాలరెడ్డి
( 13 వ శ.)
↓
↓ —————————————————————————————————————↓
(........................) చిన్న గోపిరెడ్డి
↓ ( ముని మనుమలు )
↓————————————————————————————————————————————↓
సాహెబ్ రెడ్డి ఇమ్మడి గోపిరెడ్డి
( 1654 )
↓
సర్వారెడ్డి
( 1676 )
సంస్థానాధికారిపై తిరుపతి కవుల గ్రంథం
ఈ సంస్థానాన్ని తిరుపతి కవులు సందర్శించారు. ఇక్కడి ప్రభువులను కలుసుకోవాలనే వారి కోరికకు ధర్మాధికారిగా పనిచేసే ఒక పండితకవి అడ్డుతగిలాడు. వారికి వీరికి వాదన జరిగింది. పండితకవి ప్రభువులకు చాడీలు చెప్పి, వీరికి ప్రభువుల సత్కారాన్ని దూరం చేశాడు. దీనితో ఆగ్రహించిన జంటకవులు ఆ అధికారిని అధిక + అరి అని చమత్కరిస్తూ, అన్యాపదేశంగా నిందిస్తూ 27 పద్యాలతో కూడిన లఘుకృతిని రచించారు. దీనికి శనిగ్రహం అని పేరు పెట్టారు.
https://te.wikipedia.org/wiki/వనపర్తి_సంస్థానం
వనపర్తి సంస్థానం, పూర్వ హైదరాబాదు రాష్ట్రంలోని మహబూబ్ నగర్ జిల్లాలో నైఋతి దిక్కున ఉంది. ఈ సంస్థానంలోని 124 గ్రామాలు మహబూబ్ నగర్ జిల్లా, నాగర్కర్నూల్, జడ్చర్ల, మహబూబ్ నగర్, కల్వకుర్తి, అమ్రాబాద్ తాలూకాలలో విస్తరించి ఉన్నాయి. ఈ సంస్థానం 450 చ.కి.మీ.లలో విస్తరించింది. 1901లో సంస్థాన జనాభా 62,197. సంస్థానం రెవెన్యూ 1.5 లక్షలు, అందులో 76,883 రూపాయలు నిజాంకు కప్పంగా కట్టేవారు
చరిత్ర
విజయ నగర రాజుల కాలంలో రాయలసీమ ప్రాంతం నుండి వచ్చిన వీర కృష్ణారెడ్డి అను క్షత్రీయుడు పాతపల్లె, సూగూర్ గ్రామాలను కొని అభివృద్ధి చేసి ఈ సంస్థాన స్థాపనకు బీజాలు వేశాడు. వీరి మునిమనుమడు గోపాలరావు. గొప్ప పండితుడు. పాలకుడు. ఎనిమిది భాషలలో విద్వాంసుడు. అందుకే ఇతనిని అష్టభాషి బహిరీ గోపాలరావుగా పిలుస్తారు. ఇతనికి మొదట్లో సంతానం లేకపోవడంచే బంధువుల బిడ్డ వెంకటరెడ్డిని దత్తత తీసుకున్నాడు. తరువాత సంతానం కలిగినా ఈ దత్తపుత్రుడే పాలకుడయ్యాడు. వెంకటరెడ్డి తన దత్తుతల్లి పేర జానంపేట ను, దత్తుతండ్రి పేరిట గోపాలపేటను ఏర్పాటుచేశాడు. మొగలుల రాజ్యాధికారాన్ని ధిక్కరించాడు. తత్ఫలితంగా దక్కను సుబేదారు జానంపేటపై దండెత్తగా వీరోచితంగా తన సేనలతో పోరాడి, చివరకు సైన్యాన్ని కోల్పోయి, దిక్కుతోచని దుస్థితిలో అభిమానవంతుడై తప్పించుకునిపోయి ఆత్మహత్య చేసుకున్నాడు. ఇతని వీరత్వాన్ని కీర్తిస్తూ ఈ ప్రాంతపు శారదగాండ్రు పాటలు కట్టి ఇప్పటికీ తెలంగాణ ప్రాంతంలో పాడుతూనే ఉంటారు. వెంకటరెడ్డి అనంతరం అతని కుమారుడు బహిరీ చిన గోపాలరావు (తాత గారి పేరు) పాలకుడయ్యాడు. ఇతను కుతుబ్ షాహీ రాజులకు సన్నిహితముగా ఉండేవాడు. అసఫ్ జా అర్కాట్ మీదికి యుద్ధానికి వెళ్తూ, తన రాజధాని బాధ్యతలను గోపాలరావుకు అప్పగించాడంటే, వారికి ఇతనెంత విశ్వాసియో అర్థమవుతుంది. ఈ గోపాలరావు 1746 లో మరణించాడు. ఇతని అనంతరం ఇతని కుమారుడు సవై వెంకటరెడ్డి సూగూరు పాలకుడయ్యాడు. ఇతనే రాజధానిని సూగూరు నుండి శ్రీరంగపురం (నేటి శ్రీరంగాపురం) నకు మార్చాడు. ఇతని కాలం నుండి దాదాపు 50 సంవత్సరాల పాటు శ్రీరంగపురం రాజధానిగా భాసిల్లినది[1].. తరువాతి కాలంలో రాజధాని వనపర్తికి మార్చబడింది.తొలిదశలోని వనపర్తి రాజులు 2000 మంది పదాతి దళము, 2000 మంది అశ్విక దళాలు కల సైన్యమును నిర్వహించేవారు. 1727 వరకు సంస్థానానికి సుగూరు రాజధానిగా ఉండేది. దాని పేరు మీదుగా సంస్థానాన్ని సుగూరు సంస్థానము అని పిలిచేవారు. కానీ తర్వాత కాలంలో వనపర్తిని రాజధానిగా ఎంపిక చేసుకున్నారు. పరిపాలనా సౌలభ్యము కొరకు సంస్థానాన్ని "సుగూరు", "కేశంపేట్" అను రెండు తాలూకాలుగా విభజించి, ఇద్దరు తహసీల్దారులను నియమించారు.
1823లో రాజా రామకృష్ణరావు తరువాత ఆయన దత్తపుత్రుడు మొదటి రామేశ్వరరావు సంస్థానాధీశుడయ్యాడు. ఆధునిక భావాలున్న రామేశ్వరరావు మంచి పరిపాలనదక్షుడు. తన రాజ్యపు చుట్టుపక్కల అమలులో ఉన్న బ్రిటీషు పాలనా విధానాలను అనుసరించే ప్రయత్నాలు చేశాడు.[2] 1830 కాలంలో కొల్లాపూరు సంస్థానానికి వనపర్తి సంస్థానానికీ తీవ్రమైన ఘర్షణ జరిగిందని యాత్రాచరిత్రకారుడు ఏనుగుల వీరాస్వామయ్య పేర్కొన్నారు. ఈ వివాదంలో ఒకరినొకరు సైన్యసహితంగా యుద్ధం చేయడమే కాక ఒకరి గ్రామాలను మరొకరు కొల్లగొట్టి, గ్రామస్తులను హింసించి పాడుచేస్తున్నారని [3].1843 మార్చి 17న నిజాం సికందర్ ఝా, రాజా రామేశ్వర రావు I కు గౌరవ చిహ్నంగా "బల్వంత్" అను బిరుదును ప్రధానము చేశారు.
నిజాము తన సైన్యానికి రాజా రామేశ్వర రావును ఇన్స్పెక్టర్గా నియమించాడు. రాజా రామేశ్వర రావు I, హైదరాబాదీ బెటాలియన్ 1853 నవంబర్ 5 న సృష్టించాడు. 1866లో ఆయన మరణము తర్వాత, ఈ బెటాలియన్ నిజాం సైన్యములో కలపబడి ఆ సైన్యానికి కేంద్రబిందువు అయ్యింది. మొదటి రామేశ్వర రావు తర్వాత ఆయన కుమారుడు రాజా కృష్ణ ప్రసాదరావు సంస్థానాధీశుడయ్యాడు.
1910లో రెండవ రాజా రామేశ్వరరావు, అబిస్సీనియులు, సొమాలీలు, ఐరోపా అధికారులతో కూడుకొన్న అశ్విక దళాన్ని నిజామ్ VI కి బహుకరించాడు. అదే ఆఫ్రికన్ క్యావలరీ గార్డ్స్ లేదా ఏ.సీ.గార్డ్స్ గా ప్రసిద్ధి చెందినది. ఈ ప్రత్యేక దళాన్ని అధికారిక లాంఛనాలలో నిజాం యొక్క భద్రత కొరకు ఉపయోగించేవారు.
"మహారాజ" రెండవ రాజా రామేశ్వరరావు, 1922 నవంబర్ 22 వ తేదీన మరణించాడు. ఈయనకు ఇద్దరు కుమారులు, కృష్ణదేవరావు, రామదేవరావు. భారత దేశానికి స్వాతంత్ర్యము వచ్చిన తర్వాత ఈ కుటుంబము దేశ రాజకీయాలలో కూడా చురుకుగా పాల్గొన్నది.
వంశక్రమము
వీర కృష్ణారెడ్డి
అష్టభాషి బహిరీ గోపాలరావు (1676-)
వెంకటరెడ్డి (1691-)
బహిరీ చిన గోపాలరావు ( - 1746)
సవై వెంకటరెడ్డి ( 1746 -1763 )
రామకృష్ణరావు ( - 1823)
మొదటి రామేశ్వరరావు (1823 - 1866)
కృష్ణ ప్రసాదరావు (1866 - )
రెండవ రామేశ్వరరావు ( - 1922)
కృష్ణదేవరావు (1922 - 1944?)
మూడవ రామేశ్వరరావు (1923-1998)
విశేషాలు
ఈ సంస్థానము నైరుతీ భాగము గుండా కృష్ణా నది 16 మైళ్ల దూరము ప్రవహించేది. కానీ, నదీతలము చాలా అడుగున ఉండటము మూలాన దాని జలాలు వ్యవసాయపారుదల కొరకు ఉపయోగపడటము లేదు. వనపర్తి పట్టణములో ఆ రోజుల్లో ఆముదము తయారుచేయుటకు ఒక నూనె మిల్లు ఉండేది. ఇక్కడి తయారు చేసిన ఆముదము రాయచూరు, మద్రాసు ప్రెసిడెన్సీలోని కర్నూలుకు ఎగుమతి చేసేవారు. నూలు, పట్టు వస్త్రాలు, చీరలు ఇక్కడ నేసేవారు కానీ, వాటి అల్లిక అమరచింత, గద్వాలలో నేసిన వాటంత నాణ్యముగా లేదు.
సాహిత్యం
వనపర్తి సంస్థానంలో చాలామంది కవులు తమ పాండిత్యాన్ని ప్రదర్శించి, సన్మాన సత్కారాలు పొందారు. వారిలో ఒక కవి అక్షింతల సింగర శాస్త్రి. ఇతడు అక్షింతల సుబ్బాశాస్త్రి రెండవ కుమారుడు. ఇతని స్వస్థలం రేపర్ల అనీ, జటప్రోలు వద్ద అయ్యవారిపల్లె అనీ వేరువేరు చోట్ల వ్రాయబడింది. ఇతను వనపర్తి స్థానాధీశుల ఆశ్రయంలో ఉండేవాడు. ఇతని రచనలు - అన్నపూర్ణాష్టకము, భాస్కర ఖండము, ద్వాదశ మంజరి, శ్రీశైల మల్లికార్జున పంచరత్నము మొదలగునవి. ఇతడు తర్క వేదాంత పండితుడు. వెంకటగిరి, గద్వాల, అనంతగిరి, ఆత్మకూరు ఆస్థానాలలో కూడా సన్మానాలు పొందాడు.[4].స్వయంగా పాలకులైన బహిరీ పెద్ద గోపాలరావే గొప్ప విద్వాంసుడు. ' రామచంద్రోదయం ' అను శ్లేషకావ్యాన్ని, 'శృంగార మంజరి' అను భాణాన్ని సంస్కృతంలో రచించాడు. ' చంద్రాంగదోపాఖ్యానం ' రచించిన చింతలపల్లి సంజీవి, ' యాదవ భారతీయం ' రచించిన చెన్న కృష్ణయ్య, ' జగన్నాటకం ' అను యక్షగానాన్ని రచించిన ఏదుట్ల శేషాచలం అను కవులు ఈ ఆస్థానానికి చెందినవారే.
https://te.wikipedia.org/wiki/గద్వాల_సంస్థానం గద్వాల సంస్ఠానాధీశులు కట్టించిన మట్టి కోట
గద్వాల సంస్థానం, తుంగభద్ర, కృష్ణా నదుల మధ్య ప్రాంతంలో నడిగడ్డగా పిలువబడే అంతర్వేదిలో 800 చ.కి.మీల మేర విస్తరించి ఉండేది. 14వ శతాబ్దంలో కాకతీయ సామ్రాజ్య పతనం తర్వాత ఈ గద్వాల సంస్థానాధీశులు బహుమనీ సామ్రాజ్యం సామంతులు అయ్యారు. వంశ చరిత్ర ప్రకారం గద్వాలను 1553 నుండి 1704 వరకు పెద్ద వీరారెడ్డి, పెద్దన్న భూపాలుడు, సర్గారెడ్డి, వీరారెడ్డి, కుమార వీరారెడ్డి పరిపాలించారు.
1650 ప్రాంతంలో ముష్టిపల్లి వీరారెడ్డి అయిజా, ధరూర్ మొదలైన మహళ్లకు నాడగౌడుగా ఉండేవాడు. వీరారెడ్డికి మగ సంతానం లేకపోవడం వలన తన ఏకైక కుమార్తెకు వివాహం చేసి అల్లుడు పెద్దారెడ్డిని ఇల్లరికం తెచ్చుకున్నాడు. వీరారెడ్డి తరువాత అల్లుడు పెద్దారెడ్డి నాడగౌడు అయ్యాడు. పెద్దారెడ్డికి ఇద్దరు కుమారులు. పెద్దవాడు ఆనందగిరి, చిన్నవాడు సోమగిరి (ఇతననే సోమానాధ్రి, సోమన్నభూపాలుడుగా ప్రసిద్ధుడయ్యాడు). పెద్దారెడ్డి తరువాత అతని రెండవ కొడుకు సోమన్న.ఇతను 1704 నుండి నాడగౌడికం చేశాడు.ఇతను కృష్ణా నది తీరాన గద్వాల కోట నిర్మించి తుంగభద్రకు దక్షిణాన రాజ్యాన్ని బనగానపల్లె, ఆదోని, సిరివెళ్ల, నంద్యాల, సిద్ధాపురం, ఆత్మకూరు, అహోబిళం, కర్నూలు మొదలైన ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేశాడు. ఈ సంస్థానం కింద 103 పెద్ద గ్రామాలు, 26 జాగీరులు ఉండేవి.
సోమనాద్రి
నిజాం అలీ ఖాన్ అసఫ్ ఝా II యొక్క పరిపాలనా కాలంలో, దక్కనులోని కొన్ని ప్రాంతాలలో మరాఠుల ప్రాబల్యం పెరిగి 25 శాతం ఆదాయ పన్ను (చౌత్) వసూలు చేయడం ప్రారంభించారు. దీనిని దో-అమలీ (రెండు ప్రభుత్వాలు) అని కూడా అనేవారు. రాజా సీతారాం భూపాల్ 1840 లో మరణించాడు. ఆ తరువాత అతని దత్తపుత్రుడు రాజా సీతారాం భూపాల్ II సంస్థానంను పరిపాలించాడు. నిజాం VII ఇతనికి "మహారాజ" అనే పట్టంను ప్రధానం చేశాడు. 1924 లో మరణించే సమయానికి ఇతనికి భార్య, ఇద్దరు కుమార్తెలు ఉన్నారు.
గద్వాల సంస్థానాధీశులు తమ స్వంత నాణేలను ముద్రించుకున్నారు. 1909 నాటికి కూడా ఈ నాణేలు రాయిచూరు ప్రాంతంలో చలామణీలో ఉండేవి.[1]
నిడ్జూర్ యుద్ధం
ఢిల్లీ పీఠంపై బహద్దూర్షా బలహీన పాలనసాగుతున్న కాలంలో దక్షిణ సుభేదార్ నిజాం ఉల్ ముల్క్ హైదరాబాద్ సంస్థానాన్ని స్వతంత్ర రాజ్యంగా ప్రకటించుకున్నాడు. అయితే హైదరాబాద్ సంస్థానంలో అంతర్భాగంగా ఉన్న గద్వాల సంస్థానాధీశుడు సోమనాద్రి మాత్రం బహద్దూర్ షా కు అనుయాయిగానే పాలన కొనసాగించాడు. ఇది సహించని నిజాం తన సేనాని అయిన దిలీప్ భానుడిని ఉసిగొల్పి గద్వాల సంస్థానంపై దండయాత్రకు పంపించాడట. దిలీప్ భానుడి సేన, సోమనాద్రి సేనలు కర్నూలు సమీపంలోని నిడ్జూర్ దగ్గర భీకరంగా తలపడ్డాయి. చివరికి ఈ యుద్ధంలో సోమనాద్రి వీరమరణం పొందగా, సోమన పెద్ద భార్య రాణి లింగమ్మ నిజాంతో సంధి కుదుర్చుకుని పాలన కొనసాగించింది.[2].
సాహితీపోషణ
నిజాంరాష్ట్రంలోని సంస్థానాలలోకెల్లా గద్వాల సంస్థానంలో సాహితీపోషణ అధికంగా ఉండేది,[3] సంస్థానాధీశులు విద్యావేత్తలకు, కళాకారులను ఆదరించారు. సంస్థానంలో ప్రతి సంవత్సరం మాఘ, కార్తీక మాసాలలో సంగీత, సాహిత్య సభలు జరిగేవి. రాజాపెదసోమభూపాలుడు స్వయంగా కవి. అతను జయదేవుని గీతాగోవిందాన్ని తెలుగులోకి అనువదించాడు. 1761 నుండి 1794 వరకు పాలించిన చినసోమభూపాలుడు కవిపండితులను ఆదరించడమే కాకుండా, స్వయంగా రచనలుచేశాడు. ఇతని ఆస్థానంలో అష్టదిగ్గజాలనే 8 మంది కవులు ఉండేవారు. ఇతని కాలాన్ని గద్వాల సంస్థానంలో ' సాహిత్య స్వర్ణయుగం ' గా చెబుతారు. ప్రముఖకవి సోమయాజులు, అలంకార శిరోభూషణం రచించిన కందాళాచార్యులు ఇక్కడివారే. ఆంధ్రదేశంలోని ఎక్కడెక్కడి కవులో ఇక్కడి రాజుల దర్శనానికి వచ్చేవారు.
తిరుపతి వేంకటకవుల ఉదంతం
ఆంధ్రదేశంలో తిరుపతి వేంకటకవులు తిరుగని ప్రదేశం లేదు. వారికున్న ప్రశస్తే వేరు. అలాంటి ప్రముఖ కవులకు కూడా గద్వాల సంస్థానపు రాజుల దర్శనం అంత సులభంగా దొరకలేదనటానికి ఓ ఉదాహరణ ఈ సంఘటన. ఒక రోజు తిరుపతి వెంకటకవులు గద్వాల సంస్థానానికి వచ్చారు. రాజ దర్శనం కాలేదు. ఒకటి, రెండు రోజులు గడిచిపోయింది. అయినా దర్శన భాగ్యం కాలేదు. పట్టువదలని కవులు పట్టణాన్ని వదలకుండా వండుక తిని ఎదురు చూశారు. అయినా రాజదర్శనం కాలేదు. ఇక విసుగొచ్చిన కవులు ఒక రోజు " చర్ల బ్రహ్మయ్య శాస్త్రి శబ్ధ శాస్త్రం చెప్ప / వంట నేర్పించే గద్వాల రాజు " అని ఓ కాగితం మీద రాసి రాజా వారికి పంపించారట. దానితో జరిగిన తప్పిదాన్ని తెలుసుకున్న రాజా వారు వెంటనే కవులను రప్పించి, వారి పాండిత్య ప్రదర్శనకు కావలసిన ఏర్పాట్లు చేయించి, తదనంతరం ఘనంగా సత్కరించి, సంభావనలు అందజేశారట.
ఈ తిరుపతి వెంకటకవులే ఒకనాడు విజయనగర రాజుల దర్శనార్థం వెళ్ళినప్పుడు, అక్కడి దివాను కోదండరామారావు సాహిత్య సభకు కాకుండా. సన్మానానికి ఏర్పాటు చేయగా కోపమొచ్చిన తిరుపతి కవులు అతనిని ఉద్దేశించి...
అటు గద్వాలిటు చెన్నపట్టణము మధ్యంగల్గు దేశమ్మునన్
జటుల స్ఫూర్తి శతావధానములు మెచ్చం జేసియున్నట్టి మా
కిటు రాజీయక యున్న దర్శనము నింకెవ్వానికీ రాజొసం
గుట? చెప్పంగదవయ్య పాలితబుధా! కోదండరామాభిధా![4]. అంటూ చెప్పిన పద్యంలో.... సాహిత్యానికి గద్వాల ఒక గొప్ప స్థానమన్న విషయం ఋజువవుతుంది.
మహారాణి ఆదిలక్ష్మిదేవమ్మ
గద్వాల సంస్థానంను పాలించిన రాజులు
బుడ్డారెడ్డి గద్వాల సంస్థానానికు మూలపురుషుడు.[5] మొత్తం 11 రాజులు, 9 రాణులు ఈ సంస్థానాన్ని పాలించారు. వీరిలో ముఖ్యులు.
రాజ శోభనాద్రి
రాణి లింగమ్మ (1712 - 1723)
రాణి అమ్మక్కమ్మ (1723 - 1724 )
రాణి లింగమ్మ ( 1724 - 1738 )
రాజా తిరుమలరావు
రాణి మంగమ్మ ( 1742 - 1743)
రాణి చొక్కమ్మ ( 1743 - 1747 )
రాజా రామారావు
రాజా చిన్నసోమభూపాలుడు
రాజా చిన్నరామభూపాలుడు
రాజా సీతారాం భూపాలుడు
రాణి లింగమ్మ (1840 - 1841 )
రాజా సోమభూపాలుడు
రాణి వెంకటలక్ష్మమ్మ
రాజారాంభూపాలుడు
రాణి లక్ష్మీదేవమ్మ
మహారాణి ఆదిలక్ష్మిదేవమ్మ ( 1924 - 1949 )[2]
గద్వాల సంస్థాన రాజుల వంశవృక్షం
https://te.wikipedia.org/wiki/మహారాణి_ఆదిలక్ష్మిదేవమ్మ మహారాణి ఆదిలక్ష్మిదేవమ్మ మహబూబ్ నగర్ జిల్లా లోని ఒకనాటి గద్వాల సంస్థానాన్ని పాలించిన మహారాణి. రాజా చిన సీతారామభూపాలుని భార్య. ఆయన అనంతరం పాలనచేశారు. 1946 నుండి 1949 వరకు పాలించారు[1].. ఈమె ఈ సంస్థానపు చివరి పాలకురాలు కూడా. నిజాం నవాబును ఎదురించిన వీరవనిత. గద్వాల సంస్థానాన్ని స్వతంత్ర సంస్థానంగా ప్రకటించి పాలించింది. సీతారామభూపాలునికి సంతానం లేకపోవడంచే నిజాం నవాబు మిర్ ఉస్మాన్ అలీఖాన్ తమ రాజ్యంలో గద్వాల సంస్థానాన్ని కలుపుకుంటే, రాణి న్యాయపోరాటం చేసి సంస్థానాన్ని తిరిగి చేజిక్కించుకుంది. సంస్థానంలో సంప్రదాయంగా వస్తున్న సాహిత్య పోషణను కొనసాగిస్తూ, ఎందరో కవులను ఆదరించి గద్వాలకు విద్వద్గద్వాలగా కీర్తి రావడానికి కారకులయ్యారు. ఎంతోమంది కవుల పుస్తకాలను ముద్రింపజేశారు. 1949 లో సంస్థానాల, జాగీర్ధారుల పాలనలు రద్దు కావటంతో రాణి సంస్థానపు ఆస్తులను, చారిత్రాత్మక గద్వాల కోటను ప్రభుత్వ పరం చేశారు. 1663లో రాజా పెద సోమభూపాలుడి పాలనతో ప్రారంభమైన గద్వాల సంస్థానపు పాలన 1949లో మహారాణి ఆదిలక్ష్మిదేవమ్మ పాలనతో ముగిసింది. ఆమె పేరు మీదుగా గద్వాల కోటలో మహారాణి ఆదిలక్ష్మిదేవమ్మ ప్రభుత్వ డిగ్రీ కళాశాలను ఏర్పాటుచేశారు. ఇది మహబూబ్ నగర్ జిల్లాలో ఏర్పాటైన మొదటి డిగ్రీ కళాశాల. రాణి 18.08.1953లో అస్తమించారు.
https://te.wikipedia.org/wiki/దోమకొండ_సంస్థానం దోమకొండ కోటలోని మహాదేవుని ఆలయం
దోమకొండ సంస్థానం, తెలంగాణాలోని ప్రాచీన సంస్థానాల్లో పేరెన్నికగన్న సంస్థానం. దోమకొండ, కామారెడ్డి జిల్లాలో ఉన్నది. పాకనాటి రెడ్డశాఖకు చెందిన కామినేని వంశస్థులు ఈ సంస్థానాధీశులు. ఈ సంస్థానానికి బిక్కనవోలు (మెదక్ జిల్లా) సంస్థానమని కూడా నామాంతరం కలదు. ఈ సంస్థానాధీశులు తొలుత గోల్కొండ సుల్తానులకు, ఆ తరువాత అసఫ్జాహీలకు సామంతులుగా, దోమకొండ కేంద్రంగా కాసాపురం, సంగమేశ్వరం, మహ్మదాపురం, విస్సన్నపల్లి, బాగోత్పల్లి, కుందారం, పాల్వంచ, దేవునిపల్లి వంటి నలభై గ్రామాలను పాలించారు.[1] 19వ శతాబ్దంలో ఈ సంస్థానపు సంవత్సర ఆదాయం రెండు లక్షల రూపాయలు. అందుకే దోమకొండ కోశాగారానికి కాపలాగా ఇరవై మంది అరబ్బులు ఉండేవారట.
1636లో అబ్దుల్ హుస్సేన్ కుతుబ్ షా కామారెడ్డికి ఈ సంస్థానాన్ని ఇచ్చాడు. ఈ ప్రాంతంలోని అనేక గ్రామాలు వారి వంశీయుల పేర్లయిన కామారెడ్డి, సంగారెడ్డి, ఎల్లారెడ్డి, మాచారెడ్డి, సదాశివనగర్, పద్మాజివాడి, తుక్కోజివాడి, తిమ్మోజివాడిల మీదనే వెలిశాయి. ఈ వంశానికి చెందిన రాజన్న చౌదరి 1760 కాలంలో రాజధానిని బిక్కనవోలు నుండి కామారెడ్డిపేటకు, ఇతని కుమారుడు రాజేశ్వరరావు కాలంలో కామారెడ్డి పేట నుండి దోమకొండకు మారినది. అప్పటి నుండి దోమకొండ సంస్థానంగా ప్రసిద్ధి చెందింది.[2] సంస్థానంలోని కట్టడాలు శిల్పకళా సంపదను సాక్షాత్కరిస్తాయి.
కోట
ఇక్కడ దోమకొండ కోట ఉంది. ఈ కోటలోని అద్దాల బంగళా, రాజుగారి భనాలు, అశ్వగజ శాలలు, కుడ్యాలు, బురుజులు, కందకం పర్యాటకులకు ప్రధాన ఆకర్షణగా నిలుస్తోంది. ఈ అద్దాల మేడలోనే కామినేని వంశీయులు సాంస్కృతిక కార్యక్రమాలు జరిపించేవారు. పురావస్తుశాఖ ఆధ్వర్యంలో పునర్నిర్మాణ పనులు జరగడంతో చారిత్రక సంపదను కాపాడుకున్నట్లయింది.
కామినేని వంశం
కామినేని వంశానికి ఆద్యుడైన కామినేని చౌదరి తరువాత 15వ తరానికి చెందిన ఉమాపతిరావుకు రామేశ్వరరావు, రామచంద్రరావు, రాజేశ్వరరావు, సోమేశ్వరరావు, రాఘవేంద్రరావు అనే అయిదుగురు సంతానం. ఇందులో సోమేశ్వరరావుకు రెండవ ఉమాపతిరావు, అన్నారెడ్డి, రాజేశ్వరరావు అనే కొడుకులు కలిగారు. ఇందులో రెండవ ఉమాపతిరావుకు మూడవ రాజేశ్వరరావు, రామచంద్రరావు, వెంకటేశ్వరరావు అనే పుత్రులు కలిగారు. మరోవైపు రాజేశ్వరరావుకు రామేశ్వరరావు అనే ఏకైక కొడుకు కలిగాడు.
రాజా రాజేశ్వరరావు దాదాపు 30 సంవత్సరాలు ఈ సంస్థానాన్ని పాలించాడు. అతడి సోదరుడైన రాజా రామచంద్రరావు ఎక్కువ కాలం పరిపాలించలేకపోయాడు. మూడవవాడైన వెంకటేశ్వరరావును రాఘవేంద్రరావు కొడుకైన సదాశివరెడ్డి దత్తత తీసుకోవడంతో, రామచంద్రరావు తరువాత సంస్థానాధికారం గురించి సోమేశ్వరరావుతో గొడవలు ఆరంభమై కోర్టు వరకు వెళ్లాయి. కోర్టు తీర్పు ప్రకారం సోమేశ్వరరావుకు పరిపాలనాధికారం లభించింది కానీ ఆయన కూడా ఎక్కువ కాలం అధికారం చేయలేకపోయాడు.
దానిక్కారణం... ఓ రోజు గంగిరెద్దులవాడు అడుక్కోవడానికి గడీలోకి వచ్చి సోమేశ్వరరావు దొర దగ్గర రకరకాల విన్యాసాలు చేయించాడు. చివరగా అయ్యగారికి దండం పెట్టు అని ఎద్దుకు చెప్పగానే సోమేశ్వరరావు కాళ్ల దగ్గర ముందుకాళ్ళు వంచి దండం పెట్టే సమయంలో దాన్నోట్లోంచి కారిన సొంగ సోమేశ్వరరావు చేతులపై పడిందట. అది సహించలేని సోమేశ్వరరావు ఆవేశంతో గంగిరెద్దులవాడ్ని కొట్టి చంపేశాడట. పెద్ద సంచలనం సృష్టించిన ఈ ఘటనతో ప్రభుత్వం అతడికి ఆరు సంవత్సరాలు హైదరాబాదు విడిచి వెళ్లరాదని శిక్ష విధించారని స్థానిక గ్రామస్తుల కథనం.
కళాపోషణ
కామినేని వంశంలో అయిదవవాడైన మొదటి ఎల్లారెడ్డి కాలం నుండి సంస్థానంలో సాహితీ వికాసం జరిగింది. ఇతని కాలంలో సంస్థానంలో పలువురు కవులు ఉండేవారు. మొదటి ఎల్లారెడ్డి మనుమడైన రెండవ కాచిరెడ్డి కాలాన్ని సాహితీ స్వర్ణయుగంగా పేర్కొంటారు. మూడవ కాచిరెడ్డి కుమారుడైన మల్లారెడ్డి స్వయంగా కవియే కాకుండా పద్మపురాణోపరి భాగాన్ని అనువదించారు. మల్లారెడ్డి సోదరుడైన రెండవ ఎల్లారెడ్డి కూడా వాసిష్టము, లింగపురాణం అనే గ్రంథాలు రాసినట్టు చెబుతారు.
బహుభాషా విద్వాంసులైన మూడవ రాజేశ్వరరావు ఉర్దూ, పార్శీ, అరబ్బీ భాషల్లో చిరస్థాయిగా నిలిచే రచనలెన్నో చేశారు. ఈయన ఆధ్వర్యంలో పలు నిఘంటువులు, సంకలన గ్రంథాలు కూడా వెలువడ్డాయి. ఈయన 'అజ్గర్' అనే కలం పేరుతో రాసేవారు. దోమకొండ కోటకు తిరుపతి వేంకటకవులు కూడా వచ్చేవారట.
స్వాతంత్ర్యానంతరం
దోమకొండ సంస్థానాధీశుల పాలనకు మెచ్చి నైజాం రాజు హైదరాబాదులోని నాంపల్లి దగ్గర ఉమాబాగ్ అనే 30 ఎకరాలు ఇనాంగా ఇచ్చారు. సోమేశ్వరరావు పాలన సాగుతున్నప్పుడు తెలంగాణ భారత సమాఖ్యలో కలిసిపోవడంతో సంస్థానం రద్దయింది. దాంతో కామినేని వంశస్థులు హైదరాబాదులో స్థిరపడ్డారు. 1954 నుంచి ఆరేళ్లపాటు దోమకొండ కోటలో జనతా కాలేజీ నడిచింది. తర్వాత దాన్ని పాలెంకు తరలించారు.
మూలాలు
తెలంగాణ గడీలు - 6 రెడ్డి దొరల కళావైభోగం దోమకొండ గడీ - ఆంధ్రజ్యోతి
"ఆంధ్ర సంస్థానములు: సాహిత్యపోషణము - తూమాటి దొణప్ప"
https://te.wikipedia.org/wiki/సిర్నాపల్లి_సంస్థానం రాణి జానకీబాయి
సిర్నాపల్లి సంస్థానము నిజామాబాదు జిల్లాలోని ముఖ్య సంస్థానాలలో ఒకటి.
నిజాం నవాబు కాలంలో రాణి జానకీబాయి హయాంలో జరిగిన అభివృద్ధి పనులు ఇప్పటికీ అజరామరం. 1859 నుంచి 1920 వరకు సిర్నాపల్లి సంస్థానాన్ని ఆమె పాలించారు. చెరువులు, ఆనకట్టలు, కుంటలు, బావులు, కాలువలు కట్టించారు. ఆమె ఇందల్వాయి, నిజామాబాదులోని సిర్నాపల్లి గడి, కోటగల్లి గడి, మహబూబ్ గంజ్ లోని క్లాక్ టవర్ కట్టడం తదితర నిర్మాణాలు, జానకంపేట, నవీపేట, రెంజల్ దాకా 100 గ్రామాల్లో పరిపాలన సాగించారు. సికింద్రాబాదు - నిజామాబాదు రైల్వేలైనును నిజాం నవాబు ఉప్పల్ వాయి, డిచ్పల్లిల మీదుగా వేస్తే, ఈమె ఆ లైనును తన సిర్నాపల్లి మీదుగా వెళ్ళేలా వేయించుకున్నారు.
సిర్నాపల్లి గడీ
తెలంగాణ గడీల్లో అతి పురాతన చరిత్ర గల గడీ నిజామాబాద్ జిల్లాలోని సిర్నాపల్లి గడీ. సిర్నాపల్లి సంస్థానం మొదట కాకతీయుల పాలనలో, తరువాత కులీ కుతుబ్షాహీల పాలనలో ఉండి, ఆ తర్వాత నిజాం పాలన కిందకు వచ్చింది. దాదాపు ఐదెకరాల విస్తీర్ణంలో ఉన్న సిర్నాపల్లి కోట ఇప్పటికీ చెక్కుచెదరకుండా కళాత్మకంగా ఉంది. ఈ కోటపై బురుజులు పిరమిడ్ ఆకృతిలో తీర్చదిద్దబడినవి. కుతుబ్షాహీల పాలకులు ధరించిన టోపీల్లాగా కనిపిస్తాయి. ఈ గడీని పాఠశాలకు దానం చేయడం వల్ల శిథిలం కాకుండా ఉంది.
రాణి జానకీబాయి
ఈ సంస్థానానికి చెందిన ప్రసిద్ధ రాణి శీలం జానకీబాయి గురించి స్థానిక గ్రామస్తులలో అనేక ఆసక్తికరమైన కథలు ప్రచారంలో ఉన్నవి. నిజాం దగ్గర పనిచేసే ఒక అధికారి వేట కోసం అడవిలోకి ఒంటరిగా వెళ్ళి అడవిలోనే దారి తప్పిపోయి కొన్ని రోజుల పాటు భయం భయంగా అడవిలోనే గడుపుతుంటే, కట్టెల కోసం వచ్చిన ఒక పన్నెండేళ్ళ అమ్మాయి ఆ అధికారిని చూసి క్షేమంగా అడవినుండి బయటకు తీసుకు వచ్చిందట. ఆ అమ్మాయిలో అపారమైన తెలివితేటలు, అత్యంత చురుకుదనం చూసిన ఆ అధికారి నిజాం రాజుతో సంప్రదించి, సిర్నాపల్లి సంస్థానాన్ని ఆ బాలికకు అప్పగించాడని ఒక కథనం. ఈ బాలికే సిర్నాపల్లి గడీ నుంచి 141 గ్రామాల్ని పరిపాలించిన శీలం జానకీబాయి.
అతి చిన్న వయసులోనే సిర్నాపల్లి సంస్థాన సింహాసనాన్ని అధిష్టించిన ఆ రాణి చెరువులు, ఆనకట్టలు, కుంటలు, బావులు, కాలువలు తవ్వించారు. పన్నులు సకాలంలో వసూలు చేయడం, సకాలంలో నిజాంకు అప్పగించడంలో జానకీబాయి చూపిన పాలనా దక్షతకు నిజాం ముగ్ధుడయ్యాడు. జానకీబాయి కాపాడిన అధికారి ఆమెని సమర్థవంతమైన పరిపాలనాధికారిణిగా తీర్చిదిద్దాడని చెబుతారు. జానకీబాయికి యుక్త వయసు రాగానే మెదక్ జిల్లా టేక్మల్కు చెందిన రెడ్డి కులస్తుడిని పెళ్ళాడి ఇల్లరికం తీసుకువచ్చుకున్నదట. కానీ సంతానం కలగనందున మెదక్ జిల్లా నుంచి రామచంద్రారెడ్డిని దత్తత తీసుకున్నదట.
జానకీబాయి పరిపాలన గురించి చెప్పేవాళ్ళు ఆమెని పగటి మషాల్ దొరసానిగా అభివర్ణిస్తారు. పగటి మషాల్ అంటే పగలే దివిటీలు వెలగటం అని. జానకీ బాయి పల్లకిలో ఏ ఊరు వెళ్ళినా ముందూ వెనకా దివిటీలు పట్టుకుని నడిచేవారట. పగలు దివిటీలతో పల్లకీలో వెళ్ళడం ఆ కాలంలో ఒక అత్యున్నతమైన రాణియోగానికి ప్రతీక అనుకునేవారట.[1]
నిజాం నవాబులకాలంలో రాణి జానకీబాయి హయంలో జరిగిన అభివృద్ధి పనులు ఇప్పటికీ అజరామరం.1887లో మొదటి సాలార్జంగ్ జిల్లాలను ఏర్పాటు చేస్తున్నపుడు జానకీబాయే, ఇందూరుగా పిలవబడే ప్రాంతాన్నంతా 'నిజాంబాద్'గా మార్చిందట. ఆ 'నిజాంబాదే...' క్రమంగా 'నిజామాబాద్'గా మారింది. నిజాం నవాబైన మీర్ మహబూబ్ అలీఖాన్ 1899లో హైదరాబాదు నుండి మహారాష్ట్రలోని మన్మాడ్ వరకు రైల్వేమార్గాన్ని నిర్మించాలని నిర్ణయించాడు. తొలి ప్రణాళిక ప్రకారం బొల్లారం నుండి మన్మాడ్ రైలుమార్గం బోధన్ గుండా వేయనున్నట్టు తెలుసుకుని, జానకీబాయి దీన్ని సిర్నాపల్లి, ఇందూరుల మీదుగా ఏర్పాటు చేసేలా రాజును ఒప్పించిందట. దీనికి కృతజ్ఞతగా ఇందూరు పట్టణానికి నిజామాబాదు అని పేరు పెట్టారు. ఆ విధంగా 1905వ సంవత్సరంలోనే నిజామాబాదుకు రైల్వేస్టేషన్ ఏర్పడింది.
సంస్థానాధీశులు
సిర్నాపల్లి రాజవంశానికి వనపర్తి, దోమకొండ, వేలూర్పు సంస్థానాలతో సంబంధ బాంధవ్యాలు ఉన్నాయి. వనపర్తి యువరాణి జానమ్మ (రెండవ రామేశ్వరరావు కూతురు) సిర్నాపల్లి రాజా రామలింగారెడ్డిని వివాహం చేసుకుంది.[2] ప్రసిద్ధ రాణీ జానకీబాయి వేల్పూరు సంస్థానానికి చెందిన రేకులపల్లి కుటుంబపు ఆడపడచని ప్రతీతి.సంస్థానపు చివరి పాలకుడైన శ్రీరాం భూపాల్ ఐ.ఏ.ఎస్ అధికారిగా పదవీవిరమణ పొంది కుటుంబంతో సహా హైదరాబాదులో స్థిరపడ్డాడు. [3]
మూలాలు
బయటి లింకులు
రాణీ జానకీబాయి కొలువుదీరిన దృశ్యం, మరో చిత్రం
సిర్నాపల్లి గడీ దృశ్యం
https://te.wikipedia.org/wiki/పాల్వంచ_సంస్థానం
ఒకప్పటి శంకర గిరియే నేటి పాల్వంచ. ఇది తెలంగాణ రాష్ట్రంలోని ఉమ్మడి ఖమ్మంలో ఉండేది, ప్రస్తుతం భద్రాద్రి కొత్తగూడెం జిల్లా ప్రాంతానికి చెందుతుంది. దీని విస్తీర్ణం 800 చ. మైళ్లు. 40,000 జనాభా కలిగి ఉంది. రాజ్య ఆదాయం 70,000. ఇది నిజాం రాజ్యంలోని సామంత రాజ్యం. భద్రాచలం జమీందారుల ఆధీనంలో ఉండేది. దీన్ని వెలమ సామాజిక కులంవారు పరిపాలించారు. అశ్వరావు కండిమల్ల జలగమ తండ్రి డామరు. ముత్యాల వంశం వారు పరిపాలించారు.[1] ఇది ఆరు తాలూకాలతో కూడిన సంస్థానం.[2]
చారిత్రక సంగతులు
ఒక సంస్కృతి ఉంది. సంస్థానాల్ని కేవలం భౌగోళిక పరిధులకు సంబంధించినవిగానే పరిగణించకూడదు. వాటికి కొన్ని ప్రత్యేకతలున్నాయి. ఆంగ్లేయుల నుంచి విముక్తయిన తర్వాత భారతదేశంలో అనేక సంస్థానాల్ని విలీనం చేశారు. కానీ అంతకుముందు వాటి విల క్షణలతో అవి మనుగడలో సాగాయి. అవి చరిత్రలో, చరిత్ర నిర్మాణంలో భాగం.
నిజాం రాష్ట్రంలో అప్పట్లో 14 సంస్థానాలుండేవి అందులో కేవలం 5 మాత్రమే పాలనా అధికారాలను కలిగివున్న పెద్ద సంస్థానాలుగా నిలబడ్డాయి.[3] అందులో పాల్వంచ ఒకటి. ఈ సంస్థానంలో చాలా ప్రాంతం దట్టమైన అడవులతో నిండివుంది. గోదావరి నది వాయవ్యంగా మొదలై ఆగ్నేయ దిశగా పారుతూ ఈ సంస్థానాన్ని రెండుగా విభజిస్తుంది.[4] గోదావరి (తెలివాహ) కుడి వైపు ప్రాంతం నిజాం రాష్ట్రంలో బాగంగానూ, ఎడమవైపు ప్రాంతం మద్రాసు ప్రెసిడెన్సీలో భాగంగానూ వుండేది. పాల్వంచ సంస్థానం ఒకప్పుడు హైదరాబాదు రాష్ట్రంలోని భాగం. 1860లో బ్రిటీషు ప్రభుత్వానికి దత్తత చేయబడి మధ్యరాష్ట్రాలలో చేర్చబడింది. 1935లో దీని పేష్కసు పద్దెనిమిది వేలు వుండేది.1769 లో జాఫరుద్ధౌలా ఒక యుధ్దంలో నరసింహ అశ్వారావును సంహరించి తామ్రఫలకాల మీద రాసిన సదు పత్రాలను స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. 1798లో నిజామలీఖాన్ వెంకట్రామ అశ్వారావుకు రాజబహద్ధూర్ సవై అనే బిరుదు లిచ్చి సనదు ఇచ్చాడట. అయితే ఈ బిరుదుతో పాటు ఒక గౌరవ ప్రథమైన బాధ్యతను కూడా వీరికి అప్పగించారట. 2000 అశ్విక దళాలను, 3000 పదాతి దళాన్ని నిర్వహించాలనేది ఆ షరతు. అన్నివేళ అశ్విక దళాలు ఇబ్బంది పడకుండా నీరు త్రాగేందుకు ఏర్పాటు చేసిన ప్రాంతాన్ని ఇప్పటికీ ఇక్కడ గుర్రాల చెరువు అనే పేరుతోనే పిలుస్తున్నారు.
శ్రీ సీతారామచంద్ర స్వామి వారి దేవస్థానం, భద్రాచలం
ఈ సంస్థానం పరిధిలోకే శ్రీ సీతారామచంద్ర స్వామి వారి దేవస్థానం, భద్రాచలం వస్తుంది. 17వ శతాబ్దం నాటి సంకీర్తనాచార్యులు శ్రీరామదాసుగా పేరు పొందిన కంచర్ల గోపన్న జీవితంతో ఈ ఆలయ నిర్మాణం ముడిపడి ఉంది. 17వ శతాబ్దం రెండవ భాగంలో కంచర్ల గోపన్న భద్రాచలం తహశీల్దార్ గా ఉన్నపుడు ఈ ఆలయ నిర్మాణం చేపట్టాడు. ప్రపంచవ్యాప్తంగా పేరు పొందిన ఈ దేవాలయం ప్రపంచ నలుమూలల నుండి వేలాది భక్తులను విశేషంగా ఆకర్షిస్తుంది. పవిత్రమైన గోదావరి నది ఈ కొండను చుట్టుకొని దక్షిణ దిశ వైపుగా ప్రవహిస్తూ ప్రకృతి అందాలను ఒలకపోస్తూ ఒక పుణ్యక్షేత్రంగా భాసిల్లేలా భద్రాచలంకి మరింత తోడ్పాటునందించింది. మేరుపర్వతం, మేనకలకు లభించిన వరం వల్ల పుట్టిన బాలుడే భద్ర పర్వతం. ఈ భద్రుడి (చిన్నకొండ) వలనే ఈ చిన్నకొండను భద్రగిరి అని ఇక్కడ ఏర్పడిన ఊరికి భద్రాచలం అని పేరు వచ్చింది.
వారసత్వ సమస్యలు
సంస్థానాధిపతి తల్లి లక్ష్మీ నరసయ్యమ్మారావు 1875లో చనిపోయారు. చనిపోవడానికి పూర్వమే తన మనవడు (కూతురు కొడుకు) పార్ధసారథి అప్పారావుని రాజాగా దత్తత తీసుకున్నాడు. కొన్ని విచారణలూ, మరికొన్ని ఒప్పందాలూ తర్జన భర్జనల తర్వాత పార్ధసారథి అప్పారావుకి సంస్థానం స్వాధీనం అయ్యింది.
ప్రధాన పట్టణాలు
పాల్వంచ సంస్థానపు తొలి ప్రధాన పట్టణంగా కొన్ని ఏళ్ళు పాల్వంచ పట్టణం ఉంది. తర్వాత కొన్నాళ్ళు అశ్వారావుపేట పట్టణ కేంద్రంగానూ, తర్వాత భద్రాచల పట్టణ కేంద్రంగానూ పాలన సాగింది.
సరిహద్దు ప్రాంతాలు
పాల్వంచ సంస్థానం (తెలంగాణ), వేఁగినాడు (ప.గో.జి), కోనసీమ, రంపనాడు ప్రాంతాలకి. చాలా కుటుంబాలకి భద్రాద్రి రాముడు, ఇలవేల్పు. భద్రాచలం యాత్రాస్థలం కావడంతో రాష్ట్రంలోని వివిధ ప్రాంతాలతో రోడ్డు రవాణా సౌకర్యం బాగా ఉంది. హైదరాబాదు నుండి ఖమ్మం, కొత్తగూడెం మీదుగా, విజయవాడ నుండి కొత్తగూడెం మీదుగా, రాజమండ్రి నుండి మోతుగూడెం మీదుగా, విశాఖపట్నం నుండి సీలేరు, చింతపల్లి మీదుగా, వరంగల్లు నుండి ఏటూరు నాగారం మీదుగా రోడ్డు మార్గాలు, బస్సు సౌకర్యాలు ఉన్నాయి.
సాహిత్య పోషణ
తెలంగాణ సంస్కృతి నిర్మాణంలో ముఖ్యంగా సాహిత్యం వికాసంలో సంస్థానాల పాత్ర విశిష్టమైనది. ఆసఫ్జాహీలు నిర్వహించాల్సిన పనిని ఇవి నిర్వహించాయి. అనేక తాళపత్ర గ్రంథాలను భద్రపరిచారు. దక్షిణాంధ్రయుగంలో తంజావూరు, మధుర, పుదుక్కోట రాజ్యాలు పోషించిన పాత్రను తెలంగాణలో ఈ సంస్థానాలు పోషించాయి. తెలంగాణా సంస్థానాధీశుల్లో కొందరు కవి పండితులై కావ్యాలు వెలువరించారు. మరి కొందరు ఎందరో కవులను ప్రోత్సహించి కావ్యాలు వెలువడుటకు కారకులయ్యారు.
ఈ సంస్థానం హయాంలో జరిగిన సాహిత్య సేవకు సంబంధించిన ఆధారాలేవీ మిగుల్చుకోలేకపోవడం దురదృష్టకరం. కానీ సా.శ. 1700 ప్రాంతంలో పాల్యంచ సంస్థానంలోని అశ్వారావుపేట ప్రాంతానికి చెందిన శ్రీనాధుని వెంకటరామయ్య అనే కవి, రచయిత ఈ సంస్థాన చరిత్రను అశ్వారాయ చరిత్రము లేదా శ్రీరామ పట్టాభిషేకం అనే పేరుతో రాసారని సూరవరం వారు సేకరించి ప్రచురించిన గోల్కొండ కవుల చరిత్రలో పేర్కొన్నారు. కానీ ఆ పుస్తకం ఇప్పుడు లభ్యం కావడం లేదు.
పాల్వంచ సంస్థానం గురించిన చరిత్రను కొత్తపల్లి వెంకటరామలక్ష్మీనారాయణ పాల్వంచ సంస్థాన చరిత్ర పేరుతో రాసారు. ఇతను పాల్వంచ సంస్థానంలో విద్యాధికారిగా పనిచేసాడు, దానితో పాటు ఆంధ్రవాజ్మయ సేవాసమితి కార్యదర్శి బాధ్యతలు నిర్వహించాడు.
సాంస్కృతిక సేవ
తెలంగాణ సంస్కృతి వ్యాప్తిలో, సంఘ సంస్కరణలలో సంస్థానా ధీశుల పాత్ర చాలా విశేషమైంది. భద్రాచల దేవాలయ పోషణ పాల్వంచ సాంస్కృతిక వైభవానికి ఒక నిదర్శనం. రామునికి, పట్టువస్త్రాలూ, ముత్యాల తలంబ్రాలూ హైదరాబాదు ముస్లిం పాలకులకాలం నుండి ప్రతీయేటా సమర్పించబడటం ఆచారంగా ఉంది హిందూ ముస్లిం సాంస్కృతిక సమన్యయానికి ఇది ఒక నిదర్శనంగా నిలచింది. దాశరథి శతక రచన చేసి తొలి సంకీర్తనాచార్యులలో ఒకరిగా పేరు పొందిన భక్త రామదాసు శంకరగిరి, హసనాబాదు తాలూకా అధికారిగా విధులు నిర్వహించినవాడే. తెలంగాణాలోని ఏకైక బౌద్ధ గుహాలయం కారుకొండను కలిగివున్న ప్రాంతం ఇదే.
గ్రంధాలయ ఉద్యమంలో
హైదరాబాదు లోని కోఠిలో 1901 సెప్టెంబరు1న శ్రీ కృష్ణ దేవరాయాంధ్ర భాషా నిలయంని రావిచెట్టు రంగారావు ఇంట్లో ఏర్పాటు చేశారు. అప్పటి పాల్వంచ రాజాగారైన పార్థసారథి అప్పారావు స్థాపన సభకు అధ్యక్షత వహించారు. ఆనాటి సభను అలంకరించిన పెద్దలలో మునగాల రాజా నాయని వెంకట రంగారావు, రఘుపతి వెంకటరత్నం నాయుడు, డా. ఎం.జి.నాయుడు, ఆదిపూడి సోమనాథరావు, మైలవరపు నరసింహశాస్త్రి, రావిచెట్టు రంగారావు, ఆదిరాజు వీరభద్రరావు, కొఠారు వెంకట్రావు నాయుడు పేర్కొనదగినవారు.ఈ ఉద్యమాన్ని రాజా పార్థసారథి అప్పారావు (పాల్వంచ జమిందార్) అధ్యక్షుడిగా 10 సంవత్సరాలు వారి నిర్వహణలో దిగ్విజయంగా నడిపాడు.
శ్రీకృష్ణదేవరాయ ఆంధ్రభాషానిలయం గ్రంథాలయ భవన నిర్మాణం కొరకు రావిచెట్టు రంగారావు జ్ఞాపకార్ధం ఆతని సతీమణి లక్ష్మీనరసమ్మ 3000 రూపాయలు, మునగాల రాజా 1250 రూపాయలు, 750 రూపాయలు పార్థసారథి పౌండేషన్ వారు విరాళాలు సేకరించి ఈ భాష నిలయం అభివృద్ధికి తోడ్పాటును అందించారు.1940 నాటికి శ్రీకృష్ణదేవరాయ ఆంధ్రభాషానిలయం పుస్తకాలు, పత్రికలు లక్షల్లో కొనుగోలు చేసి వాటిని భద్రపరిచారు.
ఈ గ్రంథాలయ ఉద్యమ స్ఫూర్తితో అశ్వారావుపేట పట్టణంలో అశ్వారాయాంధ్ర భాషానిలయం పేరుతో గ్రంథాలయాన్ని ప్రారంభించారు. తదనంతర కాలంలో దాని పోషకులు లేక గ్రంథాలయం మూతపడి జీర్ణమై పోయినవి పోగా మిగిలిన అతికొద్ది గ్రంథాలు వారసుల పంచన రక్షన పొందాయి.
ఆలయాల నిర్మాణం
ప్రస్తుత ఆంధ్ర ప్రదేశ్ రాష్ట్రంలోని పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా, ఉండి మండలం లోని గ్రామం ఉప్పులూరులోని శ్రీచెన్నకేశవస్వామి ఆలయం :[5] కాకతీయ సామ్రాజ్యం పతన దశలో వున్న రోజుల్లో మహమ్మదీయుల దాడి నుంచి హిందూ మత రక్షణకు, ఆంధ్ర దేశ పర్యటనకు వచ్చిన సింహాచల క్షేత్రనివాసి కందాల కృష్ణమాచారి ఉప్పులూరులో 1335వ సంవత్సరంలో అప్పటి అప్పలస్వామి విగ్రహాన్ని ప్రతిష్ఠించారు. 1650లో జజ్జూరి సంస్థ్దానాదీశులు రాజా వల్లి రాగన్న జమీందారు అప్పలస్వామి ఆలయ నిర్మాణం చేపట్టారు. పాల్వంచ, భద్రాచలం సంస్థానాదీశులు రాజా పార్థసారథి అప్పారావు బహుదూర్ 1893లో ఈ ఆలయానికి భూదానమిచ్చారు. శనివారపు పేట సంస్థానాదీశులు రాజా ధర్మ అప్పారావు బహుదూర్ 1793లో ఆలయ నిర్మాణం పూర్తిచేశారు. వైష్ణవ మత గురువులైన పరవస్తు రామాజనుజాచార్యులు 1870 సంవత్సరంలో ఈ ఆలయ విగ్రహానికి చెన్నకేశవస్వామిగా నామకరణం చేశారు. 1895లో శేషబట్టారు రాఘవాచారి చెన్నకేశస్వామికి మొట్టమొదటి సారిగా కల్యాణోత్సవాలు జరిపించారు.[6]
శ్రీచెన్నకేశవస్వామి ఆలయంలో దళితులే అర్చకులుగా కొనసాగుతున్నారు. పల్నాడును పాలించిన బ్రహ్మనాయుడు సేనాధిపతి కన్నమదాసు సేవాతత్పరతకు, నిష్కళంక దేశభక్తికి మెచ్చి మాచర్ల, మార్కాపురం గ్రామాలలోని చెన్నకేశవస్వామి ఆలయాల్లో పూజల నిర్వహణ బాధ్యతను అప్పగించినట్లు చరిత్ర ద్వారా తెలుస్తోంది. కన్నమదాసు సంతతికి చెందిన తిరువీధి నారాయణదాసు 1280వ సంవత్సరంలో ఉప్పులూరు గ్రామానికి వలస వచ్చారు. తరువాతి కాలంలో ఆలయం ఆవిర్భావంతో నారాయణదాసు కుటుంబీకులే అర్చకులుగా కొనసాగుతున్నారని ఆలయ చరిత్రను బట్టి తెలుస్తోంది.
పాల్వంచ శివాలయం: 1820లో నిర్మించబడ్డ ఈ గుడి ఇస్లామిక్, గోతిక్ నిర్మాణ రీతుల్లో ఉంటుంది.
పెద్దమ్మ తల్లి గుడి పాల్వంచ బస్టాండు నుంచి 4 కి.మీ. ల దూరంలో ఉన్న ఈ గుడికి ఎంతో ప్రజాదరణ సంతరించుకుంది
క్రీఢా ప్రాంగణాలు
విద్యుత్ కళా భారతి ఆటస్థలం: ఖమ్మం జిల్లాలో కెల్లా పెద్దదైన ఈ ఆటస్థలం చరిత్ర పాల్వంచ క్రికెట్ క్లబ్బుతో ముడిపడి ఉంది. ప్రస్తుత కళాభారతి 1964లో ఉనికి లోకి వచ్చింది. ఈ ప్రదేశం ఎవరికి చెందిందో తెలియరాలేదు కానీ, క్రికెట్ క్లబ్బుకు అందాక, క్లబ్బు 1971లో పెవిలియను నిర్మించి ఈ ప్రాంతంలో క్రికెట్ ఆట అభివృద్ధికి దోహదం చేసింది.
మూలాలు
బయటి లింకులు
7.https://te.wikipedia.org/wiki/
8. https://te.wikipedia.org/wiki/జటప్రోలు_సంస్థానం కొల్లాపూరులోని సంస్థానపు రాజభవనము
Jataprolu Samsthanam=Jatprole Kollapur Samsthanam (also known as Kollapur estate)@Nagarkurnool district
జటప్రోలు సంస్థానము(ప్రస్తుత నాగర్ కర్నూలు జిల్లాలో ఉంది ) మహబూబ్ నగర్ జిల్లాలో కృష్ణానది తీరాన వెలిసిన ఒక అత్యంత ప్రాచీనమైన చారిత్రక సంస్థానము. ఈ సంస్థానాధీశులు కొల్లాపూరును రాజధానిగా చేసుకొని పరిపాలించడం వల్ల ఈ సంస్థానాన్ని కొల్లాపూరు సంస్థానమనికూడా వ్యవహరిస్తారు. వీరు మొదట జటప్రోలు రాజధానిగా పాలించి తర్వాత కొల్లాపూర్, పెంట్లవెల్లి రాజధానులుగా పాలించారు. ఈ సంస్థానం కృష్ణా నది ఒడ్డున ఉన్న సువిశాలమైన నల్లమల అటవీ ప్రాంతంనందు విస్తరించి ఉండేది. వీరి పాలన ఎప్పుడు ప్రారంభమైందనే విషయం ఖచ్చింతంగా వెలుగులోకి రాలేదు. అయితే చారిత్రక పరిశోధకుల ప్రకారం సా.శ.6-7 వ శతాబ్దిలో వీరి పాలన ప్రారంభమైనట్లు తెలుస్తుంది. పాలకులందరూ సురభి వంశస్థులే. అందుకే వీరికి సురభి సంస్థానాధీశులందురు. ఈ సంస్థానములో క్రీ.పూ. 2వ శతాబ్దముకు చెందిన పురావస్తు సంపదల ఆనవాళ్లు ఉన్నాయి. 1500 సంవత్సరాలకు పూర్వము కట్టించిన అనేక వందల పురాతన దేవాలయములను నేటికీ ఇక్కడ చూడ వచ్చును. కృష్ణా నది ఒడ్డునే కల సోమశిల దేవాలయం ఈ సంస్థానానికే చెందినది. నిజాము యొక్క పరిపాలనలో జటప్రోలు సంస్థానము చెప్పుకోదగిన పాత్ర పోషించింది. స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు మందుముల నర్సింగరావు ఈ సంస్థానాధీశుల బంధువే.[1] ఇతను కొల్లాపూర్ నుంచి ఎన్నికై మంత్రి పదవి కూడా చేపట్టాడు.
శ్రీవేణుగోపాలస్వామి దేవాలయం, జటప్రోలు
స్థాపన
పిల్లలమర్రి బేతల రెడ్డి / నాయుడు జటప్రోలు సంస్థానాధీశుల యొక్క మూలపురుషుడే కాక, గంజాం జిల్లాలోని బొబ్బిలి రాజ వంశము, గోదావరి జిల్లాలోని పిఠాపురం, కృష్ణా జిల్లా లోని మల్లేశ్వరం, నెల్లూరు జిల్లాలోని వెంకటగిరి మొదలైన రాజ వంశములకు మూలపురుషుడని భావిస్తారు. 15వ శతాబ్దం చివరిలో ఈ వంశానికి చెందిన మాదానాయుడు కృష్ణా, తుంగభద్ర సంగమ సమీపంలోని జటప్రోలు ప్రాంతానికి వచ్చి అక్కడ కోటను కట్టడం ప్రారంభించాడు. మూడు తరాల తర్వాత ఈయన వారసులలో ఒకడైన మల్ల భూపతినాయుడు 1507లో విజయనగర రాజులనుండి ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించడానికి సనదు (ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు) ను పొందాడు. కృష్ణదేవరాయల పట్టాభిషేకానికి వెలుగోటి నాయకునిగా విచ్చేసిన సామంతుడు ఈయనేనని చరిత్రకారుల అభిప్రాయం. కాకతీయ, విజయనగర సామ్రాజ్యాలు ఈ సంస్థానాధీశులకు సైనిక పోషణకై పట్టాలిచ్చారు. కానీ ఆయా సామ్రాజ్యల పతనం చెందినప్పుడు సంస్థానాధీశులు చాకచక్యంతో తమ రాజ్యాన్ని నిలబెట్టుకొని దక్షిణాపథంలో కొత్తగా ఆవిర్భవించిన శక్తులతో మనగలిగారు. 1513లో అప్పుడే కొత్తగా ఏర్పడిన గోల్కొండ సామ్రాజ్యంపై దండయాత్రకు సన్నాహాలు చేస్తూ, కృష్ణదేవరాయలు యుద్ధబలగాలను బేరీజు వేయటానికి, ఇతర సామంతులతో పాటు జటప్రోలు రాజు వెలుగోటి యాచమ నాయున్ని కూడా పిలిపించాడు. ఆ సంవత్సరం రాయచూరు అంతర్వేదిలో జరిగిన యుద్ధంలో జటప్రోలు సంస్థానము కూడా పాల్గొన్నది.
ఔరంగజేబు దక్షిణాపథంపై దండెత్తి కుతుబ్షాహీలను ఓడించినప్పుడు స్థానిక రాజవంశాలను నిర్మూలించక, వాటిని తన నియమించిన దండనాయకుని ఆధీనంలో వీటిని తన రాజ్యంలో సామంతులుగా విలీనం చేసుకున్నాడు. అప్పటి నుండి జటప్రోలు సంస్థానం యొక్క స్వాధికారత, ప్రాబల్యం పెరగటం ప్రారంభమైంది. అప్పటి సంస్థానాధీశుడు గోపాలరావు జటప్రోలు యొక్క ప్రాబల్యాన్ని దక్షిణాన జటప్రోలు నుండి ఉత్తరాన పానగల్, యల్జల్ల వరకు విస్తరించి పటిష్ఠపరచాడు. 1694లో సంస్థానాధీశుడైన నరసింగరావు మొఘలులపై తిరుగుబాటు చేసి మొఘులుల మల్లయోధున్ని బంధించి, గంజికోట (గండికోట), శ్రీకాకుళంపై ఆధిపత్యం కావాలని పట్టుబట్టాడు. మొఘలులు ఈయన్ను తృప్తిపరచడానికి వీటిపై అధికారమిచ్చారు. జటప్రోలుకు తొంభై మైళ్ళు దక్షిణాన ఉన్న గండికోటను అడగటంలోని ఆర్ధం ఉంది కానీ, ఉత్తరాంధ్రలోని శ్రీకాకుళం అడగటానికి హేతువు తెలియుటలేదు.[2]
19వ శతాబ్దం చివరలో జటప్రోలు సంస్థాధీశునికి సంతానము కలుగక వారసుడు లేని పరిస్థితి వచ్చింది. అప్పటికే పొరుగు సంస్థానాలైన వనపర్తి, గద్వాలలో జరుగుతున్న వారసత్వపు పోరులను గమనించిన జటప్రోలు రాజు, ముందు జాగ్రత్త చర్యగా వెంకటగిరి రాజకుమారున్ని దత్తత పుచ్చుకున్నాడు. ఈయన జటప్రోలు రాజా సింహాసనము అధిరోహించిన తర్వాత తన అసలు పేరు నవనీతకృష్ణ యాచేంద్రను విడిచి రాజా వెంకట లక్ష్మణరావు బహుదూర్ అనే పట్టము స్వీకరించాడు. ఆయనకు ఇద్దరు కుమార్తెలు. ఇతని హయాములో వాజపేయయాజుల రామసుబ్బరాయ కవి ఆస్థాన కవిగా ఉన్నాడు. వెంకట లక్ష్మణరావు 1929లో మరణించాడు.
జటప్రోలు సంస్థానానికి చెందిన రథం (ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్ర ప్రభుత్వ మ్యూజియం లో భద్రపరచినది)
జటప్రోలు సంస్థానాన్ని సుమారు పదహారు తరాలుగా కొన్ని శతాబ్దాల పాటు పరిపాలన కొనసాగించిన 'సురభి' రాజులంటే కొల్లాపూర్ ప్రాంత జనులకు వల్లమాలిన అభిమానం. వీరి పరిపాలన 7, 8 వందల సంవత్సరాల క్రితం నుంచే ప్రారంభమైనట్లు చరిత్రకారులు చెబుతారు. కొల్లాపూర్ ప్రాంతంలో చారిత్రక భవనాలు, దేవాలయాలతో పాటు అనేకం సురభి రాజ వంశీయులు నిర్మించినవే. జటప్రోలు సంస్థానాధీశుల కోటను మల్ల నాయుడు నిర్మించగా, సింగపట్నంలోని నృసింహ సాగరాన్నిి సింగమనాయుడు, పెంట్లవెల్లి గ్రామంలోని కోటను, చెరువును, శివ కేశవాలయాన్ని చిన్నమాధవ రావు, కొల్లాపూర్ కోటను ప్రథమ వేంకటలక్ష్మా రావు, జటప్రోలు మదన గోపాల స్వామి ఆలయాన్ని మాధవరాయులు, బెక్కం, చిన్నమారూరు కోటల్ని నరసింగ రావులు నిర్మించారు. వీటితో పాటు శింగవట్నంలోని శ్రీవారి సముద్రం, జటప్రోలు హజ్రత్ ఇనాయత్ షా ఖాద్రి దర్గా, అద్దాల మేడ, కొల్లాపూర్ లోని న్యాయ దర్బార్ గా పిలిచే గుండు బంగ్లా, జైలు ఖానాలను సురభి రాజులు వారి పాలనలో నిర్మించారు.
సురభి వంశస్తుల పాలనలో కొల్లాపూర్ ప్రాంతం చాలా అభివృద్ధి చెందింది. 1871 లో నిర్మించిన కొల్లాపూర్ రాజా బంగ్లాను చంద్ర మహల్, మంత్ర మహల్, రాణి మహల్గా విభజించి సుందరంగా నిర్మించారు. 140 సంవత్సరాల క్రితం నాటి మునసబ్ కోర్టు జిల్లాలోనే ప్రథమ న్యాయస్థానం ఇక్కడ ఉంది. కొల్లాపూర్ పట్టణంలో విశాలమైన రహదారులు, రహదారులకిరు వైపులా చెట్లు, డ్రైనేజీ వ్యవస్థ ఆనాడే ఏర్పాటు చేసారు. జనరేటర్ ఉపయోగించి విద్యుత్తును వినియోగించిన ఘనత కూడా వారికే దక్కుతుంది. త్రాగునీటి సరఫరా పైపులైను ఏర్పాటు చేసి కుళాయిలు ఆనాడే ఏర్పాటు చేసారు. 18 వ శతాబ్దం కాలంలోనే జటప్రోలు సంస్థానాధీశుల అధ్వర్యంలో కొల్లాపూర్ పట్టణంలో పేదలకు ఉచితంగా వైద్య సేవలు అందించేందుకు ధర్మాసుపత్రిని కూడా ఏర్పాటు చేసారు. హైటెక్ పరిజ్ఞాన వినియోగంలో సురభి వంశస్థులదే అందె వేసిన చేయి. సురభి వంశస్థులు ప్రపంచ విపణిలో ఏ కొత్త వస్తువు వచ్చినా వాటిని వినియోగించుకునేవారు. వీరికి ఒక సొంత విమానం కూడా ఉండేదని. దానికి ఎయిర్ పోర్టుగా కొల్లాపూర్ పట్టణంలోని జఫర్ మైదానాన్ని ఉపయోగించినట్లుగా చెబుతారు.
సురభి రాజ వంశ వారసుడైన బాలాదిత్య లక్ష్మారావు (ఇతను సంస్థానం చివరి రాజు జగన్నాథరావు కుమారుడు) హైదరాబాదులో నివాసం ఏర్పరుచుకున్నారు. కొల్లాపూర్ సంస్థానానికి మంత్రిగా పనిచేసిన మియాపురం రామకృష్ణారావు ప్రముఖ బ్రాహ్మణుడు. వీరు గొప్ప కవి. ఎన్నో గేయాలు రచించారు.
https://www.telangana360.com/2016/11/jataprolu-kollapur-samsthana.html
It is said that Pillalamarri Bethel Reddy was the founder of Samsthana.
The samsthana capital was Kollapur town and it became center.
Kollapur is a region that spans the Nallamala forest situated on the banks of River Krishna. Part of Telangana.
Kollapur is quite famous for mangoes as well as the presence of Aerodrome and helipad from as early as 1900 A.D. Because of the broad roads and neighboring tree plantations, people used to refer to Kollapur as Telangana Mysore.
Kollapur samasthan has hundreds of temples with Someshwra, Malleshwara and Sangameshwara temples being the most prominent. Kollapura also show traces of treasures dating from the 2nd century. Most of the temples here are more than 1500 years old.
A massive lift irrigation project work worth 1500 crores is going on near Kollapur. Of the tourist destinations, it is worth to watch famous SOMASILA temple, which is located just 9 km away from Kollapur. Recently long awaited bitumen road is also laid from Kollapur to Somasila.
The Madhava Swamy temple at Kollapur was originally built by the Rajas of Jetprole during the 16 th century A.D. on the left bank of river Krishna, at Manchalakatta. The architecture of the temple is exceedingly beautiful.
All around the temple walls the beautifully carved sculptures depicting the 24 aspects of Vishnu and the Dasa-Avatars of Vishnu. Various pillars supporting the Mandapa, the Garudalaya add beauty to the temple complex.
Due to the submergence under the Srisailam project reservoir, this temple was shifted and transplanted at Kollapur.
Surabi was the surname of the rulers and they belong to Recherla Gothram.
Mada Naidu Krishna
1507 AD : Malla Bhupathi Naidu
1650 AD : Surabhi Madhava Raya
Author of the Chandrika Parinayam
1694 AD : Narasinga Rao
1850 : Surabhi Lakshama Rao
1851 - 1884 AD : Lakshami Jagannada Rao
1884 - 1929 AD : Raja Venkata Lakshama Rao
1929 AD : Rani Venkata Rathnamma
1948 AD : Raja Surabhi Venkata Jaganadha Rao
9. https://te.wikipedia.org/wiki/పాపన్నపేట_సంస్థానం ఆందోల్ గడీ ముఖద్వారం
******************************************************************
రామాయంపేట@మెదక్ జిల్లా=మెదక్, సంగారెడ్డి, కామారెడ్డి, సిద్దిపేట, హైదరాబాద్, గజ్వేల్ పట్టణాల రహదారులకు కూడలిjunction గా ఉంది కనుక చుట్టుపక్కల ప్రాంతాలకు కేంద్రంగా ఉంది.
రామాయంపేట రెవెన్యూ డివిజన్ కేంద్రం గా కూడా ఉంది
రామాయంపేట గ్రామం పేరు వెనుక చరిత్ర: పాపన్నపేట సంస్థానానికి చెందిన రాణీ రామాయమ్మ పేరు మీదుగా ఈ ఊరికి రామాయంపేట అని పేరుపెట్టారు. జనాభా17000(2011census)
రామాయంపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం 1952 నుండి 2009 వరకు ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రంలో నియోజకవర్గంలో ఉండేది. 2009లో జరిగిన నియోజకవర్గాల పునర్విభజన లో రామాయంపేట అసెంబ్లీ సెగ్మెంట్ రద్దయింది.
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Alladurg అల్లాదుర్గ్(v)@మెదక్ జిల్లాకు
******************************************************************
పాపన్నపేట సంస్థానం, నిజాం పరిపాలన కాలం నాటి హైదరాబాదు రాజ్యంలో ఉండినటువంటి 14 ప్రముఖ సంస్థానాలలో ఒకటి. ఇది చాలా పురాతన సంస్థానం, నిజాం రాజ్యంలోని సంస్థానాల్లోకెల్లా పెద్దది.[1] ఈ సంస్థానాన్ని ఆందోల్ సంస్థానం, మెదక్ సంస్థానం అని కూడా వ్యవహరించబడినది. పాపన్నపేట సంస్థానాన్ని బహుమనీ సుల్తాను ఫిరోజ్ షా కాలంలో స్థాపించినట్లు మెదక్ రాజుల చరిత్ర, వంశవృక్షావళి చెబుతున్నది. అవిభాజిత మెదక్ జిల్లా మొత్తం ఈ సంస్థానంలో భాగంగా ఉండేది. అందువలన ఇది మెదక్ సంస్థానం అని కూడా వ్యవహరించిబడినది. అయితే క్రమేణా క్షీణించి మెదక్ మండలంలో ఒక ప్రాంతానికి మాత్రమే పరిమతమైంది. ఈ సంస్థానపు పూర్వ చరిత్ర తెలుసుకోవటానికి సరైన ఆధారవస్తువులు లేవు.[1] మొదక్ పాలకలు తమ సంస్థానంలో సంగారెడ్డి, వెలమకన్నె, రామాయంపేట మొదలైన చోట్ల పెద్ద పెద్ద కోటలు కట్టించారు. ఈ సంస్థానానికి మూలపురుషుడైన రామినేడుకు, 1400 - 1450 కాలంలో, మెదక్ ప్రాంతాన్ని పాలిస్తున్న పద్మనాయక రాజుల పతనం తర్వాత, బహుమనీ సుల్తాను తాజుద్దీన్ ఫిరోజ్షా కల్పగూరు పరగణాను కానుకగా ఇచ్చాడు.
రాణీ శంకరమ్మ
ఈ సంస్థానాన్ని పరిపాలించిన రాయబేగం రాణీ శంకరమ్మ వంశపు పన్నెండవ తరానికి చెందినది.[1] రాణీ శంకరమ్మ భర్త రాజా వేంకట నరసింహారెడ్డి. అందోల్ రాజధానిగా సంస్థానాన్ని పరిపాలించాడు. ఆందోల్ సంస్థానంలో నమ్మకంగా పనిచేస్తూనే సిద్ధిఖీ సోదురులు రాజుకు వెన్నుపోటుపొడిచి రాజ్యం కైవసం చేసుకోవాలనుకున్నారు. ఈ క్రమంలో వారు ఒక రోజు రాజు నర్సింహ్మరెడ్డిపై విష ప్రయోగం చేసి అంతమొందించారు. అయినా రాణి శంకరమ్మ తన నాయకత్వ లక్షణాలతో భర్త మరణానంతరం ఆందోల్ సంస్థానాన్ని సుభిక్షంగా పాలించింది. రాణి శంకరమ్మను అప్పటి నైజాం రాజు, మరాఠా పేష్వాల పై యుద్ధం చేయాలని ఆదేశించాడు. ఒకపక్క భర్త నర్సింహ్మరెడ్డి మరణించిన వేదన, మరోపక్క సామంత రాజ్యం అయినా తప్పని పరిస్థితుల్లో యుద్ధానికి కత్తిదూసింది. ఆరవీరభయంకరంగా ఉండే మరాఠా పేశ్వాలను ఏమాత్రం వెనుకంజ వేయకుండా ధైర్యసహాసాలతో రాణి శంకరమ్మ మట్టికరిపించింది. జయకేతనం ఎగురవేసిన తనను నిజాంరాజు రాయభగీన్ (ఆడ సింగము వంటి రాణి) అనే బిరుదుతో సత్కరించాడు.[2] రాయె బాగన్ అన్న బిరుదు ప్రజలవాడుకలో రాయబేగంగా మారినది.[1] శంకరమ్మకు మగసంతానం లేనందున దోమకొండ సంస్థానపాలకులైన రాజన్న చౌదరి మనవడు, రంగవ్వ, రాజరాజేశ్వరుల కుమారుడైన సదాశివారెడ్డిని దత్తతుకు తెచ్చుకున్నది. ఈ రంగవ్వ రాణీ శంకరమ్మ చెల్లెలు.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
రాణి శంకరమ్మ(https://te.wikipedia.org/wiki/రాణి_శంకరమ్మ) ఆందోల్ సంస్థానాన్ని (పాపన్నపేట సంస్థానం) పాలించిన మహారాణి. తెలంగాణ వీర వనిత.
ఆందోల్ గడీ ముఖద్వారం
చరిత్ర
ఆమె సంగారెడ్డి సమీపంలోని గౌడిచర్లలో సంగారెడ్డి, రాజమ్మ దంపతులకు 1702లో జన్మించింది.[1] వారు శంకరమ్మకు యుక్త వయస్సు వచ్చాక ఆందోల్ సంస్థానాన్ని పాలించే రాజు నర్సింహ్మరెడ్డికి ఇచ్చి వివాహం చేసారు. ఆందోల్ సంస్థానంలో నమ్మకంగా పనిచేస్తూనే సిద్ధిఖీ సోదురులు రాజుకు వెన్నుపోటుపొడిచి రాజ్యం కైవసం చేసుకోవాలనుకున్నారు. ఈ క్రమంలో వారు ఒక రోజు రాజు నర్సింహ్మరెడ్డిపై విష ప్రయోగం చేసి అంతమొందించారు. అయినా రాణి శంకరమ్మ తన నాయకత్వ లక్షణాలతో భర్త మరణానంతరం ఆందోల్ సంస్థానాన్ని సుభిక్షంగా పాలించింది. రాణి శంకరమ్మను అప్పటి నైజాం రాజు, మరాఠా పేష్వాల పై యుద్ధం చేయాలని ఆదేశించాడు. ఒకపక్క భర్త నర్సింహ్మరెడ్డి మరణించిన వేదన, మరోపక్క సామంత రాజ్యం అయినా తప్పని పరిస్థితుల్లో యుద్ధానికి కత్తిదూసింది. ఆరవీరభయంకరంగా ఉండే మరాఠా పేశ్వాలను ఏమాత్రం వెనుకంజ వేయకుండా ధైర్యసహాసాలతో రాణి శంకరమ్మ మట్టికరిపించింది. జయకేతనం ఎగురవేసిన తనను నిజాంరాజు రాయభగీన్ అనే బిరుదుతో సత్కరించాడు.[2]
ప్రజలను కన్నబిడ్డలుగా చూసుకునే రాణి శంకరమ్మ తన పేరుతో శంకరంపేట, తండ్రి పేరుతో సంగారెడ్డి తల్లిపేరుతో రాజంపేట, సేనాపతి మీరెల్లి పాపాన్న పేరు మీద పాపన్నపేట గ్రామాలను నిర్మించి రాజ్యాన్ని విస్తరించింది. వయసు మీద పడగానే పాలనా బాధ్యతలు దత్తపుత్రుడు సదాశివరెడ్డికి అప్పగించింది. ఆ రోజుల్లో నిజాం రాజు అలీఖాన్ దగ్గర ఆందోల్ సంస్థానానికి చెందిన మంత్రి మీరాలం పెత్తనం చెలాయించేవాడు. 1774లో శంకరమ్మ తమ సంస్థానంలో మంత్రి మీరాలం సృష్టిస్తున్న అల్లర్ల గురించి నిజాం రాజుకు ఫిర్యాదు చేయడానికి వెళ్లి తిరిగివస్తుండగా మంత్రి మీరాలం సైనికులతో ఆమెపై దాడి చేయించి తీవ్రంగా గాయపరిచాడు. అప్పటికే వృద్ధురాలైన శంకరమ్మ మనస్తాపం చెంది కొంత కాలానికి చనిపోయింది.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
రెండవ సదాశివారెడ్డి
సంస్థానాధీశుల్లో రెండవ సదాశివారెడ్డి ప్రముఖమైనవాడు. అనేక జానపదగేయాలు సదాశివారెడ్డి గాథలను సుప్రసిద్ధం చేశాయి. శంకరమ్మ కాలంలో సంస్థానం పూర్వవైభవాన్ని పొందడానికి కృషిచేసింది. పీష్వాలతో యుద్ధం ముగిసి, శాంతి నెలకొనిన తర్వాత ఈమె కాశీయాత్రకు వెళ్ళింది. తిరిగివచ్చేసరికి, సంస్థానంలో కుట్రలు పెరిగి అధికారము కుట్రదారుల చేతుల్లోకి వెళ్ళింది. రాణీ శంకరమ్మ ఈ కుట్రదారులను చంపించి సదాశివారెడ్డికి పట్టంగట్టింది. సదాశివారెడ్డి భార్యలు గద్వాల సంస్థానపు ఆడపడచులు. ఈయన భార్య పార్వతమ్మ వీరపత్నిగా అనేక యుద్ధాలలో భర్తతోపాటు పాల్గొని ఆయన్ను అనేక పర్యాయాలు కాపాడింది. 1795 ప్రాంతంలో నిజాం కుటుంబంలో వారసత్వపోరు వలన జరిగిన ఘర్షణలలో సామంతుడిగా సదాశివారెడ్డి ప్రధాన పాత్రవహించి, నిజాం తనయుని పక్షాన నిలబడి అనేక యుద్ధములలో నిజాం సైన్యాన్ని ఎదురొడ్డి ఓడించాడు. చివరకు మోసముచేత సదాశివారెడ్డి దంపతులను నిజాం బంధించి చంపించినాడు. సదాశివారెడ్డి తమ్ముడు సంగారెడ్డి పటంచెఱువు సంస్థానమునకు పాలకుడుగా ఉన్నాడు. సదాశివారెడ్డి కుమారుడు నరసింహారెడ్డి.[1]
1795లో అలీ ఝా తన తండ్రి నిజాం అలీఖాన్ పై సదాశివారెడ్డి సహాయంతో తిరుగుబాటు చేశాడు. నిజాం అలీఖాన్ ఫ్రెంచి సైనికాధికారి రేమండ్ను తిరుగుబాటు అణచడానికి పంపించాడు. నిజాం సైన్యం దండయాత్రకు వచ్చి చిక్రిన్ గ్రామం వద్ద గుడారాలు వేసుకుని ఉన్నారు. సదాశివారెడ్డి తన సైన్యం కంటే ముందుగా ఆ సైనిక స్థావరానికి లొంగిపోవటానికి వెళ్ళాడు. అయితే ఆయన్ను అనుమానంతో దర్బారులో ఉండగా బంధించారు. అదే సమయంలో, ఔరంగాబాదుకు పారిపోయిన అలీ ఝా, తన సైన్యాన్ని మీర్ ఆలంకు అప్పగించి హైదరాబాదుకు తిరిగి వస్తుండగా, మార్గమధ్యంలో మరణించాడు. సదాశివారెడ్డి అలీ ఝాకు సహాయం చేసాడన్న నెపంతో మెదక్ సంస్థానాన్ని రేమండ్కు ఇచ్చారు. బ్రిటీషువారు మెదక్ను రేమండ్కు ఇవ్వటాన్ని నిరసించినా, అది లెక్కచేయకుండా రేమండ్ మెదక్ సంస్థానాన్ని తన అదుపులోకి తీసుకొని సాలీనా పదహార లక్షలు పేష్కరు చెల్లించేట్లు ఒప్పందం చేసుకున్నాడు. ఈ ఒప్పందం 1798లో రేమండ్ చనిపోయే వరకు కొనసాగింది.[3][4]
వారసత్వ పోరు
20వ శతాబ్దపు ప్రారంభంలో ఈ సంస్థానాన్ని రాజా వేంకటదుర్గారెడ్డి సంస్థానాధీశుడిగా ఉన్నాడు. 1900, ఏప్రిల్ 2న[5] ఆయన అకాలమరణంతో సంస్థానం చిక్కుల్లో పడింది. ఆయన మరణించిన తర్వాత సంస్థాన పాలనా బాధ్యత కోర్ట్ ఆఫ్ వార్డ్సు తీసుకున్నది. వేంకటదుర్గారెడ్డి మరణించే సమయానికి ఆయన భార్య రాణీ లక్ష్మాయమ్మకు 16 సంవత్సరాలు. ఆమెకు ఒక సంవత్సరం వయసున్న బాలిక రాణీ శంకరమ్మ. సంస్థాన వారసత్వం దుర్గారెడ్డి కూతురు శంకరమ్మకు పుట్టబోయే మగసంతానానికి చెందాలని, అప్పటి దాకా సంరక్షణ బాధ్యతలు రాణీ లక్ష్మాయమ్మ చూడాలని నిజాం ప్రభుత్వం ఫర్మాను జారీచేసింది.[5] 1909లో రాణీ శంకరమ్మ, రాణీ లక్ష్మాయమ్మ తమ్ముడైన వెంకట ప్రతాపరెడ్డిని పెళ్ళిచేసుకుంది. శంకరమ్మ 1920లో మెజారిటీ వయసుకు (21 సంవత్సరాలు) వచ్చింది. కానీ నిజాం ప్రభుత్వం ఆమెకు సంతానం లేనందున కోర్ట్ ఆఫ్ వార్డ్సు సంరక్షణ తీసివేయలేదు. 1927లో నిజాం ప్రభుత్వం మైనారిటీ తిరిన వారసులున్న అన్ని సంస్థానాలను సంరక్షణనుండి విడుదల చేయాలని ఆలోచిస్తున్న తరుణంలో, 1928లో శంకరమ్మ భర్త వెంకట ప్రతాపరెడ్డి అనారోగ్యంతో నిస్సంతుగా మరణించాడు. రాణీ లక్ష్మాయమ్మ అప్పుడు ప్రస్తుతానికి సంరక్షణ కొనసాగించాలని నిజాం ప్రభుత్వాన్ని కోరింది. ఇక తమకు సంతానం కలిగే అవకాశం లేదని తల్లీకూతుల్లిద్దరూ దత్తత తీసుకొనే అనుమతిని కోరారు. ఎవరు దత్తత తీసుకొవాలనే విషయంపై తల్లీకూతుళ్ళ మధ్య మనస్పర్ధలు వచ్చాయి.[5] చివరకు రాణీ లక్ష్మాయమ్మ, 1934లో పన్నేండల్ల వయసున్న రామచంద్రారెడ్డిని దత్తతు తీసుకుంది. వ్యాజ్యాలు, ప్రతివ్యాజ్యాలు, అభ్యర్ధనలు, ప్రత్యభ్యర్ధనలు అంతటితో ఆగలేదు. 1947లో రామచంద్రారెడ్డి మైనారిటీ తీరింది కానీ వారసత్వ పోరు ఇంకా కొనసాగుతున్నందున సంస్థాన పాలన కోర్ట్ ఆఫ్ వార్డ్సు చేతిలోనే ఉన్నది. 1948 హైదరాబాదు పోలీసుచర్య తర్వాత ప్రభుత్వ ఆధీనంలోకి వెళ్ళింది.[5]
సంస్థానాధీశులు
రామినాయుడు[6]
అల్లమరెడ్డి చౌదరి (1547)[6]
సదాశివారెడ్డి (1632 - 1650) - రామినాయుడు నుండి ఐదవ తరంవాడు. ఆందోల్ రాజధానిగా పాలించాడు.[7]
రాణీ లింగాయమ్మ (1680 - 1692) - సదాశివారెడ్డి కూతురు. సదాశివపేటను నిర్మించింది[8]
రామదుర్గ వెంకట నరసింహారెడ్డి (1720 - 1760)
రాణీ రెండవ లింగాయమ్మ (1760 - 1764)
రాయబగన్ రాణీ శంకరమ్మ (1764 - 1774)
రాజా రెండవ సదాశివారెడ్డి (1774 - 1795) - రాణీ శంకరమ్మ దత్త పుత్రుడు
రాజా వేంకట దుర్గారెడ్డి ( - 1900)
రాణీ వేంకట లక్ష్మాయమ్మ (1900 - ) - నామమాత్రపు సంరక్షురాలిగా పాలించింది
రాజా రామచంద్రారెడ్డి బహదూర్ ( - 1948) - చివరి జమీందారు
మూలాలు
10. https://te.wikipedia.org/wiki/లోకపల్లి_సంస్థానం
లోకపల్లి సంస్థానం ప్రవేశద్వారం
నారాయణపేట జిల్లాలో వెలసిన ఏకైక సంస్థానం లోకాయపల్లి (లోకపల్లి) సంస్థానం. ఇది ప్రస్తుత నారాయణపేట నగరానికి మూడు కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉంది. ఈ ప్రాంతంలోని ప్రజలు ఇక్కడి చివరి పాలకురాలైన లక్షమ్మను దైవంగా పూజిస్తారు.[1]
లోకపల్లి లోని ఇతర దేవాలయాలు
లోకపల్లిలోని ఆంజనేయస్వామి దేవాలయం
లోకపల్లిలోని శ్రీకృష్ణ దేవాలయం
ఇక్కడి ప్రజలు లోకపల్లి సంస్థానం చివరి పాలకురాలైన లక్ష్మమ్మకు దేవాలయాన్ని నిర్మించి నిత్యం పూజలు నిర్వహిస్తారు. ఈ ఆలయ సమీపంలోనే శ్రీకృష్ణుడి, ఆంజనేయ స్వామి దేవాలయాలు ఉన్నాయి. నారాయణపేట జిల్లాలో ప్రసిద్ధి చెందిన పురాతన ఔదుంబరేశ్వర దేవాలయం ఈ ఆలయానికి సమీపంలోనే ఉంది.
చరిత్ర
సా.శ. 1294లో మక్తల్ ను దేవగిరి యాదవరాజైన రామచంద్రుని ప్రతినిధిగా స్థాణుచమూపతి పాలించాడు. ఈ సంస్థాన పాలకులు మహారాష్ట్ర నుండి వచ్చిన బ్రాహ్మణులు. వేదశాస్త్ర పోషకులు. ఈ సంస్థాన పాలకుడైన మొదటి వెంకటనారాయణరావు సా.శ. 1611 లో ప్రస్తుత నారాయణపేటలోని పళ్ళ ప్రాంతానికి చెందిన త్ర్యంబకభట్టు , విర్ధలభట్టు అనే శ్రౌతతంత్రవేత్తలకు భూదానం చేశాడు. వీరు లోకాయపల్లి ప్రభువులకు యజ్ఞ యాగాదులు నిర్వహించేవారు. ఈ వంశంలో నారాయణరావు, లక్ష్మమ్మలు చాలామంది ఉన్నారు. మొదటి, ద్వితీయ, తృతీయ లక్ష్మమ్మలు ఆధ్యాత్మిక, ధార్మిక సంపన్నులు, అనేక ఆలయాలను కట్టించారు. ఈ సంస్థానానికి చివరి పాలకురాలు కూడా లక్ష్మమ్మ. ఈ సంస్థానంలో సాహిత్య వికాసం అంతగా కనిపించదు. ఒక్క భాస్కరరాయలు మాత్రం శాక్తవిద్యకు సంబంధించి అనేక రచనలు చేశాడు.[2]
భాస్కరరాయలు
భాస్కరరాయలు లోకాయపల్లి సంస్థానకవి. గంభీరరాయలు , కోనమాంబల పుత్రుడు. శాక్తదర్శనాలలో చేయితిరిగినవాడు. 17 వ శతాబ్దంలోనివాడు. ఇతడు నారాయణపేటకు దగ్గరలో గల లోకాయపల్లిలో నృసింహయజ్వ దగ్గర విద్యనభ్యసించాడు. లోకాయపల్లి శాక్త తంత్రవేత్తలకు కేంద్రం.
రచనలు
సౌభాగ్య భాస్కరం , వరివష్యరహస్యం, నిత్యాషో శికార్డవ టీకయైన సేతువు, దుర్గా సప్తశతి వ్యాఖ్యయైన గుప్తవతి, కాల భావనా త్రిపురోపనిషత్తులపై టీక, వాద కుతూహలం అనే పూర్వమీమాంస శాస్త్రం వంటివి భాస్కరరాయలు రచనలు. లలితా సహస్ర నామావళి భాష్యమైన ' సౌభాగ్య భాస్కరం'లో తాంత్రిక , మాంత్రిక , వామాచార , దక్షిణాచార , కౌళాదిభిన్న సిద్ధాంత రహస్యాలు ఉన్నాయి. సేతుబంధం , చండాభాస్కరం , తృచ భాస్కరం ' మొదలైనవి కూడ ఇతడి రచనలే. ఇతడి రచనలు మొత్తం 43 ఉన్నట్లు తెలుస్తున్నది.
జగన్నాథుడు
భాస్కర రాయల గురించి అతడి శిష్యుడు అయిన జగన్నాథుడు 'భాస్కర విలాస కావ్యం' అనే గ్రంథాన్ని రాశాడు. ఇతని తండ్రి కూడ ఒక కవి. అతను మహాభారతాన్ని పార్శీ భాషలోకి అనువదించాడు.[3]
ఆదిభట్ట నారాయణుడు
నారాయణపేట ప్రాంతంలో భాస్కర రాయలకంటే ముందు ఆదిభట్ట నారాయణుడు అనే పండితుడు కూడా చరిత్రలో ఉన్నాడు. లలితా సహస్రనామాలకు ఇతడు రచించిన 'జయమంగలము' వ్యాఖ్య ఎంతో ప్రసిద్ధం. నారాయణుని వ్యాఖ్య మిగతావారికంటే చాలా సమంజసంగా ఉన్నదని పండితుల అభిప్రాయం.
మూలాలు
↑ "నాటి నారాయణపురమే... నేటి నారాయణపేట". నవ తెలంగాణ.కం.
↑ "నారాయణ పేట జిల్లా". Cckraipedia.
↑ మహబూబ్ నగర్ జిల్లా సాహిత్య చరిత్ర. తెలంగాణ సాహిత్య అకాడమీ.
11. https://te.wikipedia.org/wiki/ఇందారం_గడీ
ఇందారం గడీ అనేది తెలంగాణ రాష్ట్రం, మంచిర్యాల జిల్లా, జైపూర్ మండలం, ఇందారం గ్రామ సమీపంలో ఉన్న గడీ.[1] గోదావరి నదికి మూడు కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉన్న ఈ గడీ కేంద్రంగా సిరోంచ, గడ్చిరోలి, ఉమ్మడి ఆదిలాబాద్ జిల్లాలోని 300 గ్రామాల పాలన సాగేది.
అయితే, ఎంతో అద్భుతంగా నిర్మించిన ఈ కట్టడానికి గృహప్రవేశం జరగలేదు. దొరభార్య 'నూజివీడు' సంస్థానానికి చెందిన ఆడపడుచు. ఈ గడీ నిర్మించాక దొర తన భార్యను తీసుకెళ్ళి గడీ మొత్తం చూపిస్తూ 'ఎలా ఉంది మన గడీ' అని అడగడంతో, ఆమె నిరుత్సాహంగా 'మా పుట్టింట్లో గుర్రాలకి భవంతి ఇంతకన్నా బావుంటుంది' అనడంతో దొర మళ్ళీ ఈ గడీ వైపు చూడలేదు. అప్పటినుంచి గడీ నిర్మానుషంగానే ఉందని, గడీ నిర్మాణం పూర్తయ్యాక గృహప్రవేశం జరగని గడీ తెలంగాణలో ఇదొక్కటేనని స్థానికులు చెబుతుంటారు.
నిర్మాణం
హైదరాబాదు రాజ్యాన్ని పాలించిన నిజాం నవాబుకు నమ్మినబంటుగా ఉన్న గోనె వెంకట ముత్యంరావు ఆధ్వర్యంలో 1927లో రెండు అతిపెద్ద బురుజులు, చుట్టూ ఎత్తైన ప్రహారి గోడతో నాలుగెకరాల విస్తీర్ణంలో ఒక ప్రత్యేక శైలి ఈ గడీ నిర్మించబడింది.[2] ఈ గడీకి వాడిన 'డంగుసున్నం'లో వేలాది కోడిగుడ్ల సొనను కూడా వాడారని, దీని నిర్మించడానికి ఆర్కిటెక్ట్ ని ఫ్రెంచ్ దేశం నుండి తెప్పించినట్టు చరిత్రకారుల అభిప్రాయం. గడీ ముందు పెద్ద కమాన్ ఉంటుంది. పహారా కాసేవాల్లకోసం ప్రహారి గోడపైన ఎత్తైన బురుజులు నిర్మించబడ్డాయి. గడీలోపల విశాలమైన వరండా, గదులు ఉన్నాయి. కింద పరిచిన టైల్స్ పాలరాతితో కాకుండా పిల్లలు ఆడుకునే రంగురంగుల సీసం గోలీలు తయారయ్యే గాజు పలకలతో నిర్మించబడింది. గడీ పై అంతస్తు నుండి చూస్తే 20 కి.మీ పరిధిలోని గ్రామాలతోపాటు గోదావరి ప్రవాహం, ఎన్టిపిసి వెలుగులు కనిపిస్తాయి.
ఇతర వివరాలు
1948లో నిజాం లొంగుబాటు తర్వాత గోనె వెంకట ముత్యంరావు కుటుంబం హైదరాబాద్కు తరలివెళ్ళడంతో, ఈ గడీ శిథిలావస్థకి చేరింది.
మూలాలు
12. https://te.wikipedia.org/wiki/సురపురం_సంస్థానం సురపురం సంస్థానం
సురపురం సంస్థానం, నైజాం రాజ్యంలోని సంస్థానాల్లో ఒకటి. ఈ సంస్థానం షోరాపురమని, షోలాపురమని, సూరాపురమని కూడా వ్యహహరించబడినది. కృష్ణా, భీమానదుల మధ్య ప్రదేశంలో, కృష్ణానది ఉత్తరతీరాన, బీజాపూరుకు నైఋతి దిశలో వ్యాపించి ఉండేది.[1] ఇది ప్రస్తుతం కర్ణాటక రాష్ట్రంలోని యాద్గిరి జిల్లాలో ఉన్నది.
చరిత్ర
పూర్వము మెదకు, కరీంనగర్ మండల సరిహద్దు ప్రాంతాలతో కూడుకున్న కాసలనాడు అను వాడుకగలిగిన భూమే ఈ కోసల దేశము. సురపుర సంస్థానాధీశుల్లో ఒకడు కోసలనాథుడునే రాజు పేరున వీరి వంశానికి కోసల వంశమని పేరువచ్చింది. ముదుగల్లు సీమలోని కోసలపేట ఈ వంశీయుల ఒకప్పటి రాజధాని. ఈ విధంగా వంశానికి కోసలవంశమని పేరువచ్చినందని ప్రతీతి. ఈ సంస్థాన ఆశ్రితకవులైన ఇమ్మడి అణ్ణయాచార్య, ఇమ్మడి శ్రీనివాసాచార్య రచనలలో ఈ వంశం యొక్క ప్రసక్తి ఉన్నది. మద్రాసు ప్రాచ్యలిఖిత గ్రంథాలయములో ఉన్న సురపుర రాజుల వంశావలి అనే తెలుగు కైఫియత్తు ఆధారంగా డాక్టర్ రాఘవన్ సురపుర సంస్థాన చరిత్రను పునర్నిర్మించాడు.[2] ఈ వంశీయులు శ్రీరాముని భక్తుడైన బోయరాజు గుహుని సంతతవారని, అడవులలో నివసించేవారని తెలుగు కైఫియత్తు చెబుతున్నది. స్థానికంగా వీరిని బేడరులని వ్యవహరిస్తారు. బేడరు తెగ ప్రజలు ఈ సంస్థానపు ప్రజల్లో అధికసంఖ్యాకులు. మైసూరు రాష్ట్రంలోని రత్నగిరి, దక్షిణ మహారాష్ట్ర ప్రాంతం వీరీ పూర్వీకుల నివాసప్రాంతం. వీరిలో ప్రముఖులను నాయకులనే వ్యవహారనామం ఉన్నది.[1]
ఈ సంస్థానానికి మూలపురుషుడు వీరబొమ్మి నాయకుడు. ఈయన ఆయుధోపజీవి (ఉపాధికై ఆయుధం పట్టినవాడు). కృష్ణా, తుంగభద్ర నదుల దక్షిణభాగమున సర్దేశముఖి పదవిలో ఉండి సమకాలీన ప్రభువుల మన్ననలందుకున్నాడు. ఈ వంశీయులు గోల్కొండ, బీజాపూరు సుల్తానులకు తోడ్పడ్డారు. ఈ వంశంలోని వీరుడు కల్లప్ప చిన్న హనుమనాయకుడు, బీజాపూరు సుల్తానుల వజీరు, ముదగల్లు (ముద్గల్) దేశాయి ఐన బహిరీ వసంతరావు అనునతన్ని ఓడించి, విజయసూచకంగా బహిరీ అనే బిరుదును పొందారు. ఈ వంశీయులు మొఘల్ చక్రవర్తి ఔరంగజేబును కూడా ఎదిరించి పేరుపొందారు. ఈ వంశ పాలకుల మరాఠాలకు సామంతులుగా ఉండేవారు. పీతాంబర పెదనాయక భూపాలుని కాలంనుండి నిజాముకు కప్పం కట్టేవారు. పీతాంబరుని కొడుకు పామినాయకుడు 1713లో హసనాపురం కొండచాలులో సురపురమును నిర్మించి దానిని రాజధానిగా చేసుకున్నాడు.[1][2]
1765 ప్రాంతంలో సంస్థానాన్ని పాలించిన పామి నాయకుడు, మరాఠాలకు కప్పం కట్టేవాడు. 1765-66 సంవత్సరంలో 19,901 రూపాయల కప్పం కట్టాడు. 1773-74 సంవత్సరంలో ఈయన తర్వాత సంస్థానానికి రాజా వెంకప్ప నాయక రాజయ్యాడు. పీష్వా ఈయనపై 40,001 రూపాయల నజరానా విధించాడు. ఈయన 1784-85లో పీష్వాకు కానుకగా ఒక ఏనుగును బహూకరించాడు. 1793-94లో దేవదుర్గం సంస్థానంలో వారసత్వ పోరు ప్రారంభమైంది. రాజా కిల్లిచ్ నాయక అక్రమ సంతానమైన రంగప్ప నాయక సంస్థానాధికారం తన చేతుల్లోకి తీసుకున్నాడు. కిల్లిచ్ నాయకుడి కూతురు వైపునుండి వారసుడైన రాజా వెంకప్ప నాయకుడు దేవదుర్గం దాడిచేశాడు. రంగప్ప ఆత్మహత్య చేసుకోవడంతో దేవదుర్గం వెంకప్పనాయకుడు హస్తగతమైంది. ఈ వారసత్వపు హక్కును పీష్వాలు కూడా ఆమోదం తెలపడంతో, దేవదుర్గంను సురపురం సంస్థానంలో కలుపుకున్నాడు వెంకప్పనాయకుడు.[3]
1853లో రాజా వెంకటప్ప జమీందారుగా వచ్చాడు. 1857లో తన సేనలో ఈస్టిండియా కంపెనీ అధికారుల మందలింపులు లెక్కచేయకుండా అరబ్బులను, రోహిల్లాలను చేర్చుకున్నాడు. 1858లో జరిగిన సిపాయిల తిరుగుబాటులో నానాసాహేబు వంటివారితో కుమ్మక్కై వ్యవహరించాడనే అనుమానంతో, ఈస్టిండియా కంపెనీ రాజా వెంకటప్పను సంస్థానాధీశునిగా తొలగించి, మరణశిక్ష విధించింది. కానీ గవర్నరు జనరల్ క్షమాభిక్ష పెట్టి, దీనిని నాలుగేండ్లు కారగారశిక్షగా మార్చి, నాలుగేళ్ళ తర్వాత సంస్థానాన్ని తిరిగి వెంకటప్పకు అప్పగించేటట్లు ఉత్తర్వు జారీచేశాడు. ఈ మేరకు ఆయన్ను చెంగల్పట్టు కారాగారానికి తరలిస్తుండగా, దారిలో చేతి తుపాకీతో కాల్చుకొని ఆత్మహత్య చేసుకొన్నాడు. ఈ విధంగా సంస్థానం బ్రిటీషు ప్రభుత్వ ఆధీనంలోకి వెళ్ళింది. సిపాయిల తిరుగుబాటులో నిజాం చేసిన తోడ్పాటుకు ఫలితంగా సురవరం సంస్థానాన్ని 1861, మార్చి 4న నిజాంకు ఇవ్వబడింది. రాజా వెంకటప్ప వితంతువైన రాణీ రంగమ్మకు బ్రిటీషు ప్రభుత్వం జీవితాంతము, సాలీనా 26,800 రూపాయల భరణమిచ్చింది.
సంస్థానాధీశులు
వీరబొమ్మి నాయకుడు - వంశ మూలపురుషుడు
సింగప్ప (నరసింహ నాయక)
వడియార నాయక (వడియారస)
కల్లప్ప
చిన్న హన్మినాయక
హావినాయక
పెద్దసోమనాయక
యెర సింగనాయక
మదిరినాయక
వీరతంపి నాయక
బాలే సోమనాయక
పెదపామి నాయక (గద్దాడ పామి)
దేశాయి జక్కప్ప
గద్దె లింగినాయక
గద్దె పిద్ది (1666 - 1678)
నాలుగవ పామి నాయకుడు (1678 - 1688) - శాహపురం రాజధానిగా పాలించాడు. వైష్ణవమును స్వీకరించాడు
చొక్కప్ప (1688 - 1695)
పీతాంబర బహిరి పెదనాయకుడు - నిజాంకు కప్పం కట్టడం ప్రారంభించారు
పామినాయకుడు (1713? - 1740) - సురపురంను నిర్మించి, రాజధానిగా చేసుకున్నాడు
పెదనాయకుడు (1740 - 1745) నిస్సంతుగా మరణించాడు.
ముండిగె వెంకటప్ప (1745 - 1951) పెదనాయకుని తమ్ముడు. పుదుచ్చేరిలో నాసర్జంగ్ సేవలో పనిచేశాడు. నిస్సంతుగా మరణించాడు.
బహిరి పామినాయకుడు (రాఘవ) (1752 - 1773) వైష్ణవమును స్వీకరించాడు
వెంకటప్ప (22వ జమీందారు) (1773 - 1802/1803) - 1786లో మేనమామలదైన దేవగిరి సంస్థానాన్ని కలుపుకొని విస్తరించాడు. నిజాం అలీఖాన్ నుండి బలవంత్ బహిరీ, రోహ్బజంగ్, ముజఫరుద్దౌలా, బబరం ముల్క్ బహదూర్ వంటి బిరుదులు పొందాడు.
కాటవ్వ (1802-1802)
పెదనాయకుడు
వెంకటప్ప - సురవరం కైఫియత్తు ఈయన కాలంలో రచించబడింది. పట్టాభిషేక సమయాన నిజాం దీవాన్ రాజా చందూలాల్కు ఏడు లక్షల రూపాయల నజరానా సమర్పించాడు.
కృష్ణప్పనాయకుడు
రాజా వెంకటప్ప నాయకుడు (1853 - 1861) - చివరి జమీందారు. మెడోస్ టైలర్ పర్యవేక్షణలో పెరిగి, ఆయన రచనలలో ప్రసిద్ధుడయ్యాడు.
మూలాలు
13. https://te.wikipedia.org/wiki/రాజాపేట_సంస్థానం
రాజాపేట సంస్ధానం కోట ముందు భాగం
రాజాపేట సంస్ధానపు కోట
తెలంగాణా ‘దక్షిణ మహా ద్వారం’ గా పిలువ బడే రాజాపేట సంస్థానం మన రాష్ట్రం లో విశిష్టమైనది. ఈ సంస్థానం ప్రసిద్ధి చెందిన సంస్థానాలలో ప్రముఖ మైనది. ఇది యాదాద్రి -భువనగిరి జిల్లాలో ప్రసిద్ద పుణ్యక్షేత్రమైన యాదగిరిగుట్ట కు కేవలం 20 కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉన్నది. రాజాపేట సంస్థానానికి ముఖ్యకేంద్రం. ఇక్కడ కాకతీయుల కాలం నాటి కోటలు ఇప్పటికీ మనం చూడవచ్చును. రాజాపేట యొక్క చారిత్రక కట్టడాలు శిధిలావస్థలో ఉన్నప్పటికీ మనకు సజీవ సాక్ష్యాలుగా ఎన్నో విశేషాలను కళ్ళకు కడుతున్నవి. ఈ కోటను 1775లో రాజా రాయన్న అనే రాజు నిర్మించడమేగాక గ్రామాన్ని కూడా ఏర్పాటు చేశారు. మొదట ఈ గ్రామం "రాజా రాయన్నపేట" గా పిలువబడి, కాలక్రమేణా "రాజా పేట"గా మారింది.[1] సంస్థానపు పాలకులు రెడ్డి కులానికి చెందినవారు, కానీ వీరికి రావు బహుద్దూర్ అనే బిరుదు ప్రదానం చేయడం వలన పేరు వెనుక రావు అని పేరుపెట్టుకున్నారు. రాజా రాయన్న తరువాత సంస్థానాన్ని వెదిరె వెంకటనారాయణరావు పాలించాడు. వెంకటనారాయణరావు కొంత భూమిని వెంకటేశ్వర మఠానికి, మరికొంత పురాతన గుడికి దానం చేశాడు. ఇవి రెండూ నేటికీ ఉన్నవి.[2] వెదిరె వెంకటనారాయణరావు, సంస్థాన్ నారాయణపూర్ ను స్థాపించాడు. అందువలన ఈ సంస్థానాన్ని నారాయణపురం సంస్థానం అని కూడ వ్యవహరిస్తారు.
రాజాపేట సంస్ధానపు కోట ముఖద్వారం
రాజాపేట సంస్థానం, నిజాం పరిపాలన కాలం నాటి హైదరాబాదు రాజ్యంలో ఉండినటువంటి 14 సంస్థానాలలో ఒకటి.[1] ఈ ప్రాంతానికి 250 సంవత్సరాల చరిత్ర ఉన్నది. ఇక్కడ చారిత్రక కట్టడాలయిన ఎన్నో భవంతులు, అద్దాల మేడలు, తోటలు, సైనికుల కవాతు ప్రదేశాలు, విశాల మైన రహదారులు ఇప్పటికీ చూడవచ్చు. కోట చుట్టూ 18 అడుగుల ఎత్తుతో శత్రు దుర్భేద్యమైన రాతి గోడను కట్టించారు. శత్రువుల దాడి నుండి తప్పించుకోవడానికి కోట లోపలి నుంచి రహస్య సొరంగ మార్గాలు తవ్వించారు. కోట లోపల అతి సుందర రాజ భవనాలు, రాణుల అంతఃపురాలు, మంత్రులు, సేనాపతుల ఆవాసాలతో పాటు, స్నానవాటికలు నిర్మించారు. శత్రుసైన్యం లోపలికి ప్రవేశించకుండా కోట గోడల ముందు 20 అడుగుల లోతైన పెద్ద కందకం తవ్వించి అందులో ఎల్లప్పుడూ నీరు ఉండటానికి వీలుగా ఎగువన పడమటి వైపు గోపాలచెర్వు నుంచి కందకంలోకి నీరు నిరంతరం పారించారు. అందులో వారు మొసళ్ళను పెంచేవారు. విష సర్పాలను వదిలేవారు. కోట ముఖ ద్వారానికి 32 అడుగుల ఎత్తయిన ధృడమైన ద్వారాలను అమర్చారు. మొదటి ముఖ ద్వారం నుంచి మూడో ముఖ ద్వారం వరకు విశాలమైన సుదీర్ఘమైన రాచమార్గం ఉంది. రెండున్నర శతాబ్ధాల క్రితం నిర్మించిన రాజు నివాసం, అంతఃపురం, అద్దాల మేడ, అతిథి గృహాలు, స్నానవాటికలు, గిరిగిరిమాల్, ఎత్తైన బురుజులు, కారాగారం, మంచినీటి కొలను, నాటి సైనికుల శిక్షణ స్థలం ఇప్పటికీ చెక్కు చెదరకుండా ఉన్నాయి. అడుగడుగునా సైనికుల పహారా నిరంతరం కొనసాగడానికి వీలుగా నిర్మించిన కట్టడాలు మనల్ని అబ్బురపరుస్తాయి.
యాదగిరిగుట్ట పుణ్యక్షేత్రం సమీపంలో గల ఈ రాజాపేట గడీ కోటను తెలంగాణ హెరిటేజ్ పర్యాటక ప్రదేశంగా అభివృద్ధి చేయడం జరుగుతుందనీ తెలంగాణా ప్రభుత్వం గతంలో ప్రకటించడం చాల విశేషం.[1]
1914 ఫిబ్రవరి 16న రాజాపేట సంస్థానాధీశుడు రాజేశ్వరరావు మరణించాడు. అప్పటికి ఈయనకు భార్య, ఇద్దరు కుమార్తెలు (నైనాబాయి, ఐత్రాబాయి), యుక్తవయసు కుమారుడు జస్వంత్ రావు ఉన్నారు.[3] సంస్థానపు పాలన అప్పుడు నిజాం ప్రభుత్వపు కౌన్సిల్ ఆఫ్ వార్డ్స్ కు వెళ్ళింది. పరిస్థితిని సమీక్షించిన మండలి, పన్నులు తగ్గించి, 2,09,708 రూపాయలు ఉన్న అప్పుభారాన్ని 5,400 రూపాయలకు తగ్గించారు. అయినా, రాజాపేట సంస్థానం ఇంకా నివారించగలిగిన అనేక ఆర్ధిక సమస్యలలో కూరుకుపోయి ఉంది. కౌన్సిల్ ఆఫ్ వార్డ్స్ నివేదికలో "రాజాపేట సంస్థానంలో, అప్పుల తీర్చివేత, వారసునికి వివాహం, వారసునికి ఒక కారు కొనుగోలు చేయటం వంటి అనేక అసమంజసమైన అనవసరపు ఖర్చులు, సంస్థానపు అభివృద్ధికి చేయవలసిన శాశ్వత పెట్టుబడులకు ధనాన్ని మిగల్చలేదని" పేర్కొన్నది. రాజేశ్వరరావు కూతుర్లిద్దరూ వెస్లేయన్ మిషన్ బాలికల పాఠశాలలో చదువుకున్నారు. వ్యవహారాలు చక్కబడిన తర్వాత కౌన్సిల్ ఆఫ్ వార్డ్స్ 1928లో సంస్థానపు పాలనా బాధ్యతలు రాజేశ్వరరావు కుటుంబానికి తిరిగి అప్పగించింది[3]
రాజేశ్వరరావు తర్వాత ఈయన భార్య జానకమ్మ సంస్థానాన్ని చాలాకాలం పాలించి 97 ఏళ్ల వయసులో మరణించింది. ఈమె కుమారుడు జస్వంత్ రావు. జస్వంత్ రావు కుమారుడు భోపాల్ రావు ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వంలో ఇన్స్పెక్టర్ జనరల్గా పనిచేశాడు. ఈయనకు ఇద్దరు కుమారులు వజేందర్ రావు, వేణువినోద్ రావు. వజేందర్ రావు అగ్రో కంపెనీకి అధినేత, వేణువినోద్ రావు ఎల్&టి కంపెనీలో అధికారి. వీరు 70 ఎకరాల భూమిని ప్రజలకు దానం చేశారు.[2]
మూలాలు
14.
