Embedded Files
Перевел с санскрита Сатья Шринатх
॥ २॥ द्वितीयोपदेशः
Dvitīyōpadēśaḥ
Часть вторая
2.1.
अथासने दृधे योगी वशी हित-मिताशनः ।
गुरूपदिष्ट-मार्गेण प्राणायामान्समभ्यसेत् ॥ १॥
Athāsanē dr̥dhē yōgī vaśī hita-mitāśanaḥ.
Gurūpadiṣṭa-mārgēṇa prāṇāyāmānsamabhyasēt.
После Асан, йогин, постигнув самодисциплину и умеренность в питании,
Получает от Гуру наставления о Пранаяме и начинает ее практиковать.
2.2.
चले वाते चलं चित्तं निश्चले निश्चलं भवेत्॥
योगी स्थाणुत्वमाप्नोति ततो वायुं निरोधयेत् ॥ २॥
Calē vātē calaṁ cittaṁ niścalē niścalaṁ bhavēt.
Yōgī sthāṇutvamāpnōti tatō vāyuṁ nirōdhayēt.
Когда дыхание суетливо, тогда и сознание беспорядочно.
Йоги упорядочивает себя с помощью контроля дыхания.
2.3.
यावद्वायुः स्थितो देहे तावज्जीवनमुच्यते ।
मरणं तस्य निष्क्रान्तिस्ततो वायुं निरोधयेत् ॥ ३॥
Yāvadvāyuḥ sthitō dēhē tāvajjīvanamucyatē.
Maraṇaṁ tasya niṣkrāntistatō vāyuṁ nirōdhayēt.
Пока есть дыхание, человек живет и имеет возможность к восстановлению состояния здоровья.
А умирает, когда нет возможности к восстановлению. Поэтому нужно дыхание упорядочивать и контролировать.
2.4.
मलाकलासु नाडीषु मारुतो नैव मध्यगः ।
कथं स्यादुन्मनीभावः कार्य-सिद्धिः कथं भवेत् ॥ ४॥
Malākalāsu nāḍīṣu mārutō naiva madhyagaḥ.
Kathaṁ syādunmanībhāvaḥ kārya-sid'dhiḥ kathaṁ bhavēt.
Если в закрепощенных каналах Нади дыхание не сбалансировано по срединному каналу,
То Унмани - Безмыслие и Сиддхи - умения и навыки не достигаются.
2.5.
शुद्धमेति यदा सर्वं नाडी-चक्रं मलाकुलम् ।
तदैव जायते योगी प्राण-संग्रहणे क्षमः ॥ ५॥
Śud'dhamēti yadā sarvaṁ nāḍī-cakraṁ malākulam.
Tadaiva jāyatē yōgī prāṇa-saṅgrahaṇē kṣamaḥ.
Когда очищается от закрепощений вся композиция потоков Нади,
Тогда йогин может контролировать Прану.
2.6.
प्राणायामं ततः कुर्यान्नित्यं सात्त्विकया धिया ।
यथा सुषुम्णा-नाडीस्था मलाः शुद्धिं प्रयान्ति च ॥ ६॥
Prāṇāyāmaṁ tataḥ kuryānnityaṁ sāttvikayā dhiyā.
Yathā suṣumṇā-nāḍīsthā malāḥ śud'dhiṁ prayānti ca.
Пранаяму нужно практиковать ежедневно, сосредоточившись на Саттве - равновесии.
Тогда загрязнения центрального канала Сушумна-Нади очистятся.
2.7.
अथ शुद्धा-नाडि
बद्ध-पद्मासनो योगी प्राणं चन्द्रेण पूरयेत् ।
धारयित्वा यथा-शक्ति भूयः सूर्येण रेचयेत् ॥ ७॥
Atha śud'dhā-nāḍi
Bad'dha-padmāsanō yōgī prāṇaṁ candrēṇa pūrayēt.
Dhārayitvā yathā-śakti bhūyaḥ sūryēṇa rēcayēt.
Вот, Шуддха-Нади:
Сев в Падмасану, йогин вдыхает через левую ноздрю,
Задерживает дыхание, потом выдыхает через правую ноздрю.
2.8.
प्राणं सूर्येण चाकृष्य पूरयेदुदरं शनैः ।
विधिवत्कुम्भकं कृत्वा पुनश्चन्द्रेण रेचयेत् ॥ ८॥
Prāṇaṁ sūryēṇa cākr̥ṣya pūrayēdudaraṁ śanaiḥ.
Vidhivatkumbhakaṁ kr̥tvā punaścandrēṇa rēcayēt.
После этого, он вдыхает через правую ноздрю,
Задерживает дыхание и выдыхает через левую ноздрю.
2.9.
येन त्यजेत्तेन पीत्वा धारयेदतिरोधतः ।
रेचयेच्च ततोऽन्येन शनैरेव न वेगतः ॥ ९॥
Yēna tyajēttēna pītvā dhārayēdatirōdhataḥ.
Rēcayēcca tatō̕n'yēna śanairēva na vēgataḥ.
Нужно вдыхать той ноздрей, из которой перед этим был выдох,
Задерживай дыхание как можно дольше, а выдох делай медленным.
2.10.
प्राणं चेदिडया पिबेन्नियमितं भूयोऽन्यथा रेचयेत्
पीत्वा पिङ्गलया समीरणमथो बद्ध्वा त्यजेद्वामया ।
सूर्य-चन्द्रमसोरनेन विधिनाभ्यासं सदा तन्वतां
शुद्धा नाडि-गणा भवन्ति यमिनां मास-त्रयादूर्ध्वतः ॥ १०॥
Prāṇaṁ cēdiḍayā pibēnniyamitaṁ bhūyō̕n'yathā rēcayēt
pītvā piṅgalayā samīraṇamathō bad'dhvā tyajēdvāmayā.
Sūrya-candramasōranēna vidhinābhyāsaṁ sadā tanvatāṁ
śud'dhā nāḍi-gaṇā bhavanti yamināṁ māsa-trayādūrdhvataḥ.
Потом, вдохни левой ноздрей и выдохни через правую,
Задержи дыхание как можно дольше.
Исполняя систематически это Солнечное – Лунное дыхание,
Соблюдая Яму и Нияму, протоки Нади очистишь за три месяца.
2.11.
प्रातर्मध्यन्दिने सायमर्ध-रात्रे च कुम्भकान् ।
शनैरशीति-पर्यन्तं चतुर्वारं समभ्यसेत् ॥ ११॥
Prātarmadhyandinē sāyamardha-rātrē ca kumbhakān.
Śanairaśīti-paryantaṁ caturvāraṁ samabhyasēt.
Утром, днем, вечером и в полночь нужно практиковать Кумбхаку,
Тогда будет постигнуто правильное равновесие Чатурварги -Четырех целей бытия.
2.12.
कनीयसि भवेद्स्वेद कम्पो भवति मध्यमे ।
उत्तमे स्थानमाप्नोति ततो वायुं निबन्धयेत् ॥ १२॥
Kanīyasi bhavēdsvēda kampō bhavati madhyamē.
Uttamē sthānamāpnōti tatō vāyuṁ nibandhayēt.
Во время практики задержки дыхания сначала появится пот и дрожание тела,
Потом дыхание станет устойчивым и стабильным.
2.13.
जलेन श्रम-जातेन गात्र-मर्दनमाचरेत् ।
दृढता लघुता चैव तेन गात्रस्य जायते ॥ १३॥
Jalēna śrama-jātēna gātra-mardanamācarēt.
Dr̥ḍhatā laghutā caiva tēna gātrasya jāyatē.
В совершении таких усилий сгорает все неблагоприятное.
Настойчивость увеличивает возможности терпения и уменьшает затраты сил в последующем.
2.14.
अभ्यास-काले प्रथमे शस्तं क्षीराज्य-भोजनम् ।
ततोऽभ्यासे दृढीभूते न तादृङ्-नियम-ग्रहः ॥ १४॥
Abhyāsa-kālē prathamē śastaṁ kṣīrājya-bhōjanam.
Tatō̕bhyāsē dr̥ḍhībhūtē na tādr̥ṅ-niyama-grahaḥ.
В начале практики соблюдай диету.
Потом питание можно разнообразить.
2.15.
यथा सिंहो गजो व्याघ्रो भवेद्वश्यः शनैः शनैः ।
तथैव सेवितो वायुरन्यथा हन्ति साधकम् ॥ १५॥
Yathā sinhō gajō vyāghrō bhavēdvaśyaḥ śanaiḥ śanaiḥ.
Tathaiva sēvitō vāyu an'yathā hanti sādhakam.
Дыхание укрощай постепенно, как дикого льва, слона или тигра.
В противном случае погибнешь.
2.16.
प्राणायामेन युक्तेन सर्व-रोग-क्षयो भवेत् ।
अयुक्ताभ्यास-योगेन सर्व-रोग-समुद्गमः ॥ १६॥
Prāṇāyāmēna yuktēna sarva-rōga-kṣayō bhavēt.
Ayuktābhyāsa-yōgēna sarva-rōga-samudgamaḥ.
Пранаяма избавляет от всех недугов.
Неправильные занятия йогой прибавляют недуги.
2.17.
हिक्का श्वासश्च कासश्च शिरः-कर्णाक्षि-वेदनाः ।
भवन्ति विविधाः रोगाः पवनस्य प्रकोपतः ॥ १७॥
Hikkā śvāsaśca kāsaśca śiraḥ-karṇākṣi-vēdanāḥ.
Bhavanti vividhāḥ rōgāḥ pavanasya prakōpataḥ.
Икота, кашель, боль в голове, глазах и ушах,
Так же как и другие недуги, происходят из-за искажений дыхания.
2.18.
युक्तं युक्तं त्यजेद्वायुं युक्तं युक्तं च पूरयेत् ।
युक्तं युक्तं च बध्नीयादेवं सिद्धिमवाप्नुयात् ॥ १८॥
Yuktaṁ yuktaṁ tyajēdvāyuṁ yuktaṁ yuktaṁ ca pūrayēt.
Yuktaṁ yuktaṁ ca badhnīyādēvaṁ sid'dhimavāpnuyāt.
Постепенно осваивай вдох, постепенно осваивай выдох,
Также, постепенно освой удержание дивных стихий. Так достигнешь Сиддхи - Умения.
2.19.
यदा तु नाडी-शुद्धिः स्यात्तथा चिह्नानि बाह्यतः ।
कायस्य कृशता कान्तिस्तदा जायते निश्चितम् ॥ १९॥
Yadā tu nāḍī-śud'dhiḥ syāttathā cihnāni bāhyataḥ.
Kāyasya kr̥śatā kāntistadā jāyatē niścitam.
Когда очищены Нади, тогда появляются признаки здоровья:
Бодрость и выносливость.
2.20.
यथेष्टं धारणं वायोरनलस्य प्रदीपनम् ।
नादाभिव्यक्तिरारोग्यं जायते नाडि-शोधनात् ॥ २०॥
Yathēṣṭaṁ dhāraṇaṁ vāyōranalasya pradīpanam.
Nādābhivyaktirārōgyaṁ jāyatē nāḍi-śōdhanāt.
Когда обретены признаки здоровья,
Тогда восприятие вибраций потоков Нади достигается очищением Нади.
2.21.
मेद-श्लेष्माधिकः पूर्वं षट्-कर्माणि समाचरेत् ।
अन्यस्तु नाचरेत्तानि दोषाणां समभावतः ॥ २१॥
Mēda-ślēṣmādhikaḥ pūrvaṁ ṣaṭ-karmāṇi samācarēt.
An'yastu nācarēttāni dōṣāṇāṁ samabhāvataḥ.
Жирные и рыхлые, вначале должны выполнять шесть очищающих действий – Шат-Кармани.
Другим это делать необязательно.
2.22.
धौतिर्बस्तिस्तथा नेतिस्त्राटकं नौलिकं तथा ।
कपाल-भातिश्चैतानि षट्-कर्माणि प्रचक्षते ॥ २२॥
Dhautirbastistathā nētistrāṭakaṁ naulikaṁ tathā.
Kapāla-bhātiścaitāni ṣaṭ-karmāṇi pracakṣatē.
Дхаути, Басти, Нети, Тратака, Наули, Капалабхати.
Это шесть очищающих действий – Шат-Кармани.
2.23.
कर्म षट्कमिदं गोप्यं घट-शोधन-कारकम् ।
विचित्र-गुण-सन्धाय पूज्यते योगि-पुङ्गवैः ॥ २३॥
Karma ṣaṭkamidaṁ gōpyaṁ ghaṭa-śōdhana-kārakam.
Vicitra-guṇa-sandhāya pūjyatē yōgi-puṅgavaiḥ.
Эти шесть действий, очищающие тело, должны исполняться в уединении скрытно.
Тогда их результат будет качественным и устойчивым, приятным Великим Йоги.
2.24.
तत्र धौतिः
चतुर्-अङ्गुल-विस्तारं हस्त-पञ्च-दशायतम् ।
गुरूपदिष्ट-मार्गेण सिक्तं वस्त्रं शनैर्ग्रसेत् ।
पुनः प्रत्याहरेच्चैतदुदितं धौति-कर्म तत् ॥ २४॥
Tatra dhautiḥ
catur-aṅgula-vistāraṁ hasta-pañca-daśāyatam.
Gurūpadiṣṭa-mārgēṇa siktaṁ vastraṁ śanairgrasēt.
Punaḥ pratyāharēccaitaduditaṁ dhauti-karma tat.
Вот, Дхаути:
Ткань, шириной 4 пальца и длиной в 15 локтей в длину,
Под руководством Гуру, проглоти, удерживая за один конец.
Потом вытащи обратно. Это называется Дхаути - Карма.
2.25.
कास-श्वास-प्लीह-कुष्ठं कफरोगाश्च विंशतिः ।
धौति-कर्म-प्रभावेण प्रयान्त्येव न संशयः ॥ २५॥
Kāsa-śvāsa-plīha-kuṣṭhaṁ kapharōgāśca vinśatiḥ.
Dhauti-karma-prabhāvēṇa prayāntyēva na sanśayaḥ.
Болезни горла, проказу и токсикоз, загрязнения горла слизью
Дхаути-карма уничтожает. В этом нет сомнений.
2.26.
अथ बस्तिः
नाभि-दघ्न-जले पायौ न्यस्त-नालोत्कटासनः ।
आधाराकुञ्चनं कुर्यात्क्षालनं बस्ति-कर्म तत् ॥ २६॥
Atha bastiḥ
nābhi-daghna-jalē pāyau n'yasta-nālōtkaṭāsanaḥ.
Ādhārākuñcanaṁ kuryātkṣālanaṁ basti-karma tat.
Вот, Басти:
В сосуд с водой погрузись до пупка, исполни Наули в Утканасане (сидя на корточках).
Можно перед этим вставить в задний проход бамбуковую трубку. Это – Басти-карма.
2.27.
गुल्म-प्लीहोदरं चापि वात-पित्त-कफोद्भवाः ।
बस्ति-कर्म-प्रभावेण क्षीयन्ते सकलामयाः ॥ २७॥
Gulma-plīhōdaraṁ cāpi vāta-pitta-kaphōdbhavāḥ.
Basti-karma-prabhāvēṇa kṣīyantē sakalāmayāḥ.
Эта практика очищает Вату (движение, воздух), Питту (пищеварение, огонь) и Капху (связывание, слизь).
Басти – Карма гармонизирует организм.
2.28.
धान्त्वद्रियान्तः-करण-प्रसादं दधाच्च कान्तिं दहन-प्रदीप्तम् ।
अशेष-दोषोपचयं निहन्याद् अभ्यस्यमानं जल-बस्ति-कर्म ॥ २८॥
Dhāntvadriyāntaḥ-karaṇa-prasādaṁ dadhācca kāntiṁ dahana-pradīptam.
Aśēṣa-dōṣōpacayaṁ nihan'yād abhyasyamānaṁ jala-basti-karma.
Так уничтожается стремление к фантазиям и мечтаниям, усиливается огонь пищеварения.
Далее следует опорожниться. Так действует Басти – Карма.
2.29.
अथ नेतिः
सूत्रं वितस्ति-सुस्निग्धं नासानाले प्रवेशयेत् ।
मुखान्निर्गमयेच्चैषा नेतिः सिद्धैर्निगद्यते ॥ २९॥
Atha nētiḥ
sūtraṁ vitasti-susnigdhaṁ nāsānālē pravēśayēt.
Mukhānnirgamayēccaiṣā nētiḥ sid'dhairnigadyatē.
Вот, Нети:
Возьми тонкий шнур, протащи его через ноздрю.
Потом вытащи через рот. Это – Нети.
2.30.
कपाल-शोधिनी चैव दिव्य-दृष्टि-प्रदायिनी ।
जत्रूर्ध्व-जात-रोगौघं नेतिराशु निहन्ति च ॥ ३०॥
Kapāla-śōdhinī caiva divya-dr̥ṣṭi-pradāyinī.
Jatrūrdhva-jāta-rōgaughaṁ nētirāśu nihanti ca.
Нети очищает носовые пазухи и улучшает зрение,
Систематическое такое очищение устраняет многие болезни головы и шеи.
2.31.
अथ त्राटकम्
निरीक्षेन्निश्चल-दृशा सूक्ष्म-लक्ष्यं समाहितः ।
अश्रु-सम्पात-पर्यन्तमाचार्यैस्त्राटकं स्मृतम् ॥ ३१॥
Atha trāṭakam
nirīkṣēnniścala-dr̥śā sūkṣma-lakṣyaṁ samāhitaḥ.
Aśru-sampāta-paryantamācāryaistrāṭakaṁ smr̥tam.
Вот, Тратака:
Сосредоточенно смотри в одну точку не моргая.
И пусть потекут слезы. Учителя это назвали - Тратака.
2.32.
मोचनं नेत्र-रोगाणां तन्दाद्रीणां कपाटकम् ।
यत्नतस्त्राटकं गोप्यं यथा हाटक-पेटकम् ॥ ३२॥
Mōcanaṁ nētra-rōgāṇāṁ tandādrīṇāṁ kapāṭakam.
Yatnatastrāṭakaṁ gōpyaṁ yathā hāṭaka-pēṭakam.
Многие болезни глаз и безволие так можно устранить.
Эта Тратака – ценность. Практиковать ее нужно уединенно.
2.33.
अथ नौलिः
अमन्दावर्त-वेगेन तुन्दं सव्यापसव्यतः ।
नतांसो भ्रामयेदेषा नौलिः सिद्धैः प्रशस्यते ॥ ३३॥
Atha nauliḥ
amandāvarta-vēgēna tundaṁ savyāpasavyataḥ.
Natānsō bhrāmayēdēṣā nauliḥ sid'dhaiḥ praśasyatē.
Вот, Наули:
Вращай внутренности живота влево и вправо, подобно водовороту.
Это называется - Наули.
2.34.
मन्दाग्नि-सन्दीपन-पाचनादि-सन्धापिकानन्द-करी सदैव ।
अशेष-दोष-मय-शोषणी च हठ-क्रिया मौलिरियं च नौलिः ॥ ३४॥
Mandāgni-sandīpana-pācanādi-sandhāpikānanda-karī sadaiva.
Aśēṣa-dōṣa-maya-śōṣaṇī ca haṭha-kriyā mauliriyaṁ ca nauliḥ.
Это устраняет несварение и возбуждает аппетит, избавляет от многих болезней.
Из очищений Хатха, эта Наули – самая главная.
2.35.
अथ कपालभातिः
भस्त्रावल्लोह-कारस्य रेच-पूरौ ससम्भ्रमौ ।
कपालभातिर्विख्याता कफ-दोष-विशोषणी ॥ ३५॥
Atha kapālabhātiḥ
bhastrāvallōha-kārasya rēca-pūrau sasambhramau.
Kapālabhātirvikhyātā kapha-dōṣa-viśōṣaṇī.
Вот, Капалабхати:
Резкие выдох и вдох диафрагмой, выполни подряд несколько раз.
Это - Капалабхати, избавляющая от болезней, происходящих из-за лишней слизи.
2.36.
षट्-कर्म-निर्गत-स्थौल्य-कफ-दोष-मलादिकः ।
प्राणायामं ततः कुर्यादनायासेन सिद्ध्यति ॥ ३६॥
Ṣaṭ-karma-nirgata-sthaulya-kapha-dōṣa-malādikaḥ.
Prāṇāyāmaṁ tataḥ kuryādanāyāsēna sid'dhyati.
Шесть очищений - Шаткарма избавляют от лишнего веса, лишней слизи и лишней лени.
Теперь можно начинать практику Пранаямы.
2.37.
प्राणायामैरेव सर्वे प्रशुष्यन्ति मला इति ।
आचार्याणां तु केषांचिदन्यत्कर्म न संमतम् ॥ ३७॥
Prāṇāyāmairēva sarvē praśuṣyanti malā iti.
Ācāryāṇāṁ tu kēṣān̄cidan'yatkarma na sammatam.
Пранаяма – это единственное, что все очищает,
Это мнение Учителей.
2.38.
अथ गज-करणी
उदर-गत-पदार्थमुद्वमन्ति पवनमपानमुदीर्य कण्ठ-नाले ।
क्रम-परिचय-वश्य-नाडि-चक्रागज-करणीति निगद्यते हठज्ञैः ॥ ३८॥
Atha gaja-karaṇī
udara-gata-padārthamudvamanti pavanamapānamudīrya kaṇṭha-nālē.
Krama-paricaya-vaśya-nāḍi-cakrā gaja-karaṇīti nigadyatē haṭhajñaiḥ.
Вот - Гаджа Карани:
Сожми анус, втяни низ живота, подними апану к гортани, и извергни всё из желудка через рот.
Это – очищение вводящих каналов Нади. Такова Гаджа Карани в практике Хатха.
2.39.
ब्रह्मादयोऽपि त्रिदशाः पवनाभ्यास-तत्पराः ।
अभूवन्नन्तक-भ्यात्तस्मात्पवनमभ्यसेत् ॥ ३९॥
Brahmādayō̕pi tridaśāḥ pavanābhyāsa-tatparāḥ.
Abhūvannantaka-bhyāttasmātpavanamabhyasēt.
Брахма и все его потомки, используя дыхательную практику
Достигли состояния, в котором нет тревоги и страха.
2.40.
यावद्बद्धो मरुद्देशे यावच्चित्तं निराकुलम् ।
यावद्दृष्टिर्भ्रुवोर्मध्ये तावत्काल-भयं कुतः ॥ ४०॥
Yāvadbad'dhō maruddēśē yāvaccittaṁ nirākulam.
Yāvaddr̥ṣṭirbhruvōrmadhyē tāvatkāla-bhayaṁ kutaḥ.
Когда разум уравновешен контролем дыхания, когда есть самоосознавание,
Тогда тревог и страха больше нет.
2.41.
विधिवत्प्राण-संयामैर्नाडी-चक्रे विशोधिते ।
सुषुम्णा-वदनं भित्त्वा सुखाद्विशति मारुतः ॥ ४१॥
Vidhivatprāṇa-sanyāmairnāḍīcakrē viśōdhitē.
Suṣumṇā-vadanaṁ bhittvā sukhādviśati mārutaḥ.
Когда контролем Праны Нади очищены должным образом,
Дыхание свободно движется по Сушумне.
2.42.
अथ मनोन्मनी
मारुते मध्य-संचारे मनः-स्थैर्यं प्रजायते ।
यो मनः-सुस्थिरी-भावः सैवावस्था मनोन्मनी ॥ ४२॥
Atha manōnmanī
mārutē madhya-san̄cārē manaḥ-sthairyaṁ prajāyatē.
Yō manaḥ-susthirī-bhāvaḥ saivāvasthā manōnmanī.
Вот - Ман Унмани:
Дыхание, текущее по среднему протоку, делает ум спокойным, без сравнений и оценки.
Когда ум умиротворен, это называется - Ман Унмани - ум без размышлений.
2.43.
तत्-सिद्धये विधानज्ञाश्चित्रान्कुर्वन्ति कुम्भकान् ।
विचित्र कुम्भकाभ्यासाद्विचित्रां सिद्धिमाप्नुयात् ॥ ४३॥
Tat-sid'dhayē vidhānajñāścitrānkurvanti kumbhakān.
Vicitra kumbhakābhyāsādvicitrāṁ sid'dhimāpnuyāt.
Для дстижения этого, используются разные виды Кумбхаки - задержки дыхания.
Выполнением этих Кумбхак, обретаются Сиддхи.
2.44.
अथ कुम्भक-भेदाः
सूर्य-भेदनमुज्जायी सीत्कारी शीतली तथा ।
भस्त्रिका भ्रामरी मूर्च्छा प्लाविनीत्यष्ट-कुम्भकाः ॥ ४४
Atha kumbhaka-bhēdāḥ
Sūrya-bhēdanamujjāyī sītkārī śītalī tathā.
Bhastrikā bhrāmarī mūrcchā plāvinītyaṣṭa-kumbhakāḥ.
Вот, эти Кумбхаки:
Сурья Бхеда, Уджайи, Ситкари, Ситали,
Бхастрика, Бхрамари, Мурчха, Плавини.
2.45.
पूरकान्ते तु कर्तव्यो बन्धो जालन्धराभिधः ।
कुम्भकान्ते रेचकादौ कर्तव्यस्तूड्डियानकः ॥ ४५॥
Pūrakāntē tu kartavyō bandhō jālandharābhidhaḥ.
Kumbhakāntē rēcakādau kartavyastūḍḍiyānakaḥ.
Кумбхака исполняется так: в конце вдоха исполни Джаландхара-бандху (горловой замок),
С конца задержки, на выдохе и после выдоха исполняй Уддияна-бандху (втягивание живота).
2.46.
अधस्तात्कुञ्चनेनाशु कण्ठ-सङ्कोचने कृते ।
मध्ये पश्चिम-तानेन स्यात्प्राणो ब्रह्म-नाडिगः ॥ ४६॥
Adhastātkuñcanēnāśu kaṇṭha-saṅkōcanē kr̥tē.
Madhyē paścima-tānēna syātprāṇō brahma-nāḍigaḥ.
Во время исполнения, сожми горло и анус.
Прана тогда пойдет по спине, по Брахма-Нади.
2.47
आपानमूर्ध्वमुत्थाप्य प्राणं कण्ठादधो नयेत् ।
योगी जरा-विमुक्तः सन्षोडशाब्द-वया भवेत् ॥ ४७॥
Āpānamūrdhvamut'thāpya prāṇaṁ kaṇṭhādadhō nayēt.
Yōgī jarā-vimuktaḥ sanṣōḍaśābda-vayā bhavēt.
Апану направив вверх, Прану направив вниз,
Йогин так освобождается, став подобен 16-ти летнему юноше.
2.48.
अथ सूर्य-भेदनम्
आसने सुखदे योगी बद्ध्वा चैवासनं ततः ।
दक्ष-नाड्या समाकृष्य बहिःस्थं पवनं शनैः ॥ ४८॥
Atha sūrya-bhēdanam
āsanē sukhadē yōgī bad'dhvā caivāsanaṁ tataḥ.
Dakṣa-nāḍyā samākr̥ṣya bahiḥsthaṁ pavanaṁ śanaiḥ.
Вот, Сурья Бхеда:
Йогин должен находиться в удобной позе.
Через правую ноздрю следует сделать медленный вдох.
2.49.
आकेशादानखाग्राच्च निरोधावधि कुम्भयेत् ।
ततः शनैः सव्य-नाड्या रेचयेत्पवनं शनैः ॥ ४९॥
Ākēśādānakhāgrācca nirōdhāvadhi kumbhayēt.
Tataḥ śanaiḥ savya-nāḍyā rēcayētpavanaṁ śanaiḥ.
Далее исполняется Кумбхака, при которой происходит наполнение упорядоченностью от кончиков волос на голове, до кончиков пальцев на ногах.
Потом, через левую ноздрю исполняется медленный выдох.
2.50.
कपाल-शोधनं वात-दोष-घ्नं कृमि-दोष-हृत् ।
पुनः पुनरिदं कार्यं सूर्य-भेदनमुत्तमम् ॥ ५०॥
Kapāla-śōdhanaṁ vāta-dōṣa-ghnaṁ kr̥mi-dōṣa-hr̥t.
Punaḥ punaridaṁ kāryaṁ sūrya-bhēdanamuttamam.
Очищение сосудов черепа, устранение газов и паразитов в системе пищеварения,
Достигается систематическим исполнением этой Сурья Бхеда.
2.51.
अथ उज्जायी
मुखं संयम्य नाडीभ्यामाकृष्य पवनं शनैः ।
यथा लगति कण्ठात्तु हृदयावधि स-स्वनम् ॥ ५१॥
Atha ujjāyī
mukhaṁ sanyamya nāḍībhyāmākr̥ṣya pavanaṁ śanaiḥ.
Yathā lagati kaṇṭhāttu hr̥dayāvadhi sa-svanam.
Вот, Удджайи:
С закрытым ртом, вдыхай через две ноздри, издавая шум в гортани.
Наполни полностью грудной отдел в районе сердца.
2.52.
पूर्ववत्कुम्भयेत्प्राणं रेचयेदिडया तथा ।
श्लेष्म-दोष-हरं कण्ठे देहानल-विवर्धनम् ॥ ५२॥
Pūrvavatkumbhayētprāṇaṁ rēcayēdiḍayā tathā.
Ślēṣma-dōṣa-haraṁ kaṇṭhē dēhānala-vivardhanam.
Выполни Кумбхаку, как описано раньше. Выдохни через левую ноздрю.
Это нормализует пищеварение и очищает горло от мокроты.
2.53.
नाडी-जलोदराधातु-गत-दोष-विनाशनम् ।
गच्छता तिष्ठता कार्यमुज्जाय्याख्यं तु कुम्भकम् ॥ ५३॥
Nāḍī-jalōdarādhātu-gata-dōṣa-vināśanam.
Gacchatā tiṣṭhatā kāryamujjāyyākhyaṁ tu kumbhakam.
Шелуха Дхату, покрывающая Нади последствиями прошлых проступков,
Постепенно истончается исполнением Удджайи и Кумбхаки.
2.54.
अथ सीत्कारी
सीत्कां कुर्यात्तथा वक्त्रे घ्राणेनैव विजृम्भिकाम् ।
एवमभ्यास-योगेन काम-देवो द्वितीयकः ॥ ५४॥
Atha sītkārī
sītkāṁ kuryāttathā vaktrē ghrāṇēnaiva vijr̥mbhikām.
Ēvamabhyāsa-yōgēna kāma-dēvō dvitīyakaḥ.
Вот, Ситкари:
Исполни языком звук «Си», вдыхая через сомкнутые зубы.
Делая это, йогин ощущает стихию наслаждения бога Камы.
2.55.
योगिनी चक्र-संमान्यः सृष्टि-संहार-कारकः ।
न क्षुधा न तृषा निद्रा नैवालस्यं प्रजायते ॥ ५५॥
Yōginī cakra-sammān'yaḥ sr̥ṣṭi-sanhāra-kārakaḥ.
Na kṣudhā na tr̥ṣā nidrā naivālasyaṁ prajāyatē.
Так Йогины постигают то, как случайность уничтожает неизменную последовательность причин и следствий.
Нет ни грязи, ни жажды и голода, нет ни бодрствования, ни сонливости, ни единения, ни разобщения.
2.56.
भवेत्सत्त्वं च देहस्य सर्वोपद्रव-वर्जितः ।
अनेन विधिना सत्यं योगीन्द्रो भूमि-मण्डले ॥ ५६॥
Bhavētsattvaṁ ca dēhasya sarvōpadrava-varjitaḥ.
Anēna vidhinā satyaṁ yōgīndrō bhūmi-maṇḍalē.
Тогда все ограничения Саттвы - Равновесия бытия, уничтожаются.
Объяв так своими чувствами весь мир, йогин воспринимает все существующее, как единую систему - Мандалу.
2.57.
अथ शीतली
जिह्वया वायुमाकृष्य पूर्ववत्कुम्भ-साधनम् ।
शनकैर्घ्राण-रन्ध्राभ्यां रेचयेत्पवनं सुधीः ॥ ५७॥
Atha śītalī
jihvayā vāyumākr̥ṣya pūrvavatkumbha-sādhanam.
Śanakairghrāṇa-randhrābhyāṁ rēcayētpavanaṁ sudhīḥ.
Вот, Ситали:
Высунь кончик языка, вдохни через рот, исполни Кумбхаку.
Выдыхай медленно через нос.
2.58.
गुल्म-प्लीहादिकान्रोगान्ज्वरं पित्तं क्षुधां तृषाम् ।
विषाणि शीतली नाम कुम्भिकेयं निहन्ति हि ॥ ५८॥
Gulma-plīhādikānrōgānjvaraṁ pittaṁ kṣudhāṁ tr̥ṣām.
Viṣāṇi śītalī nāma kumbhikēyaṁ nihanti hi.
Так будет облегчение лихорадки, нейтрализация разлития желчи, улучшение аппетита.
Эта Кумбхака называется - Ситали.
2.59.
अथ भस्त्रिका
ऊर्वोरुपरि संस्थाप्य शुभे पाद-तले उभे ।
पद्मासनं भवेदेतत्सर्व-पाप-प्रणाशनम् ॥ ५९॥
Atha bhastrikā
ūrvōrupari sansthāpya śubhē pāda-talē ubhē.
Padmāsanaṁ bhavēdētatsarva-pāpa-praṇāśanam.
Вот, Бхастрика:
Положи стопы на противоположные бедра.
Это - Падмасана, лучшая поза для исправления искажений потоков праны.
2.60.
सम्यक्पद्मासनं बद्ध्वा सम-ग्रीवोदरः सुधीः ।
मुखं संयम्य यत्नेन प्राणं घ्राणेन रेचयेत् ॥ ६०॥
Samyakpadmāsanaṁ bad'dhvā sama-grīvōdaraḥ sudhīḥ.
Mukhaṁ sanyamya yatnēna prāṇaṁ ghrāṇēna rēcayēt.
Находясь в Падмасане, дыши через нос.
Рот должен быть закрыт. Поток дыхания должен течь через корень носоглотки.
2.61.
यथा लगति हृत्-कण्ठे कपालावधि स-स्वनम् ।
वेगेन पूरयेच्चापि हृत्-पद्मावधि मारुतम् ॥ ६१॥
Yathā lagati hr̥t-kaṇṭhē kapālāvadhi sa-svanam.
Vēgēna pūrayēccāpi hr̥t-padmāvadhi mārutam.
Вдохни, издав шипящий звук. Заполняй центр груди, до возникновения давления в голове.
Заполни лотос сердца воздухом полностью.
2.62.
पुनर्विरेचयेत्तद्वत्पूरयेच्च पुनः पुनः ।
यथैव लोहकारेण भस्त्रा वेगेन चाल्यते ॥ ६२॥
Punarvirēcayēttadvatpūrayēcca punaḥ punaḥ.
Yathaiva lōhakārēṇa bhastrā vēgēna cālyatē.
Резкие выдох и вдох исполняй снова и снова
Подобно кузнецу, работающему мехами.
2.63.
तथैव स्व-शरीर-स्थं चालयेत्पवनं धिया ।
यदा श्रमो भवेद्देहे तदा सूर्येण पूरयेत् ॥ ६३॥
Tathaiva sva-śarīra-sthaṁ cālayētpavanaṁ dhiyā.
Yadā śramō bhavēddēhē tadāsūryēṇa pūrayēt.
Дыши так без перерыва, пока не устанешь.
Когда устанешь, выдохни через правую ноздрю.
2.64.
यथोदरं भवेत्पूर्णमनिलेन तथा लघु ।
धारयेन्नासिकां मध्या-तर्जनीभ्यां विना दृढम् ॥ ६४॥
Yathōdaraṁ bhavētpūrṇamanilēna tathā laghu.
Dhārayēnnāsikāṁ madhyā-tarjanībhyāṁ vinā dr̥ḍham.
Вдохни, наполни живот и грудь полностью.
Зажми ноздри большим, средним и безымянным пальцами.
2.65.
विधिवत्कुम्भकं कृत्वा रेचयेदिडयानिलम् ।
वात-पित्त-श्लेष्म-हरं शरीराग्नि-विवर्धनम् ॥ ६५॥
Vidhivatkumbhakaṁ kr̥tvā rēcayēdiḍayānilam.
Vāta-pitta-ślēṣma-haraṁ śarīrāgni-vivardhanam.
Исполни правильно Кумбхаку и выдохни через левую ноздрю.
Так убираются недуги, происходящие от газов, желчи и мокроты и усиливает огонь пищеварение.
2.66.
कुण्डली बोधकं क्षिप्रं पवनं सुखदं हितम् ।
ब्रह्म-नाडी-मुखे संस्थ-कफाद्य्-अर्गल-नाशनम् ॥ ६६॥
Kuṇḍalī bōdhakaṁ kṣipraṁ pavanaṁ sukhadaṁ hitam.
Brahma-nāḍī-mukhē sanstha-kaphādy-argala-nāśanam.
Кундалини стремится вверх, благоприятно упорядочиваясь этим дыханием.
Вход в канал Брахма-Нади освобождается от препятствий и зажимов.
2.67.
सम्यग्गात्र-समुद्भूत-ग्रन्थि-त्रय-विभेदकम् ।
विशेषेणैव कर्तव्यं भस्त्राख्यं कुम्भकं त्विदम् ॥ ६७॥
Samyaggātra-samudbhūta-granthi-traya-vibhēdakam.
Viśēṣēṇaiva kartavyaṁ bhastrākhyaṁ kumbhakaṁ tvidam.
Объединенные вместе три узла Грантхи развязываются
При систематическом исполнении Бхастрики и Кумбхаки.
2.68.
अथ भ्रामरी
वेगाद्घोषं पूरकं भृङ्ग-नादं
भृङ्गी-नादं रेचकं मन्द-मन्दम् ।
योगीन्द्राणमेवमभ्यास-योगाच्
चित्ते जाता काचिदानन्द-लीला ॥ ६८॥
Atha bhrāmarī
vēgādghōṣaṁ pūrakaṁ bhr̥ṅga-nādaṁ
bhr̥ṅgī-nādaṁ rēcakaṁ manda-mandam.
Yōgīndrāṇamēvamabhyāsa-yōgāc
cittē jātā kācidānanda-līlā.
Вот, Бхрамари:
Исполни сильный долгий выдох, издавая звук,
Подобный жужжанию пчелы, низкого тембра.
Так, йог преодолевает тревожность в чувствах,
Осознает безграничное интуитивное видение.
2.69.
अथ मूर्च्छा
पूरकान्ते गाढतरं बद्ध्वा जालन्धरं शनैः ।
रेचयेन्मूर्च्छाख्येयं मनो-मूर्च्छा सुख-प्रदा ॥ ६९॥
Atha mūrcchā
Pūrakāntē gāḍhataram bad'dhvā jālandharan śanaiḥ.
Rēcayēnmūrcchākhyēyam manō-mūrcchā sukha-pradā.
Вот Мурчха:
Вдохни полным вдохом и сделай Джаландхара Бандху.
Выдыхай медленно. Мано - Мурчха - рассеяние ума приносит удовлетворение.
2.70.
अथ प्लाविनी
अन्तः प्रवर्तितोदार-मारुतापूरितोदरः ।
पयस्यगाधेऽपि सुखात्प्लवते पद्म-पत्रवत् ॥ ७०॥
Atha plāvinī
antaḥ pravartitōdāra-mārutāpūritōdaraḥ.
Payasyagādhē̕pi sukhātplavatē padma-patravat.
Вот Плавини:
Наполни воздухом живот и грудь до предела.
Тогда сможешь лежать на воде, подобно листу лотоса.
2.71.
प्राणायामस्त्रिधा प्रोक्तो रेच-पूरक-कुम्भकैः ।
सहितः केवलश्चेति कुम्भको द्विविधो मतः ॥ ७१॥
Prāṇāyāmastridhā prōktō rēca-pūraka-kumbhakaiḥ.
Sahitaḥ kēvalaścēti kumbhakō dvividhō mataḥ.
Пранаяма имеет три составных части: выдох, вдох и задержка дыхания - Кумбхака.
Задержка - Кумбхака бывает двух видов: Сахита (вдох «Са» и выдох «Ха») и Кэвала.
2.72.
यावत्केवल-सिद्धिः स्यात्सहितं तावदभ्यसेत् ।
रेचकं पूरकं मुक्त्वा सुखं यद्वायु-धारणम् ॥ ७२॥
Yāvatkēvala-sid'dhiḥ syātsahitaṁ tāvadabhyasēt.
Rēcakaṁ pūrakaṁ muktvā sukhaṁ yadvāyu-dhāraṇam.
Кэвала выполняется без вдоха и выдоха.
Выдох и вдох перетекают один в другой незаметно.
2.73.
प्राणायामोऽयमित्युक्तः स वै केवल-कुम्भकः ।
कुम्भके केवले सिद्धे रेच-पूरक-वर्जिते ॥ ७३॥
Prāṇāyāmō̕yamityuktaḥ sa vai kēvala-kumbhakaḥ.
Kumbhakē kēvalē sid'dhē rēca-pūraka-varjitē.
Овладение Праной Трех миров доступно тому, кто исполняет Кевала – Кумбхаку.
Кевала – Кумбхака содержит в себе выдох и вдох одновременно.
2.74.
न तस्य दुर्लभं किंचित्त्रिषु लोकेषु विद्यते ।
शक्तः केवल-कुम्भेन यथेष्टं वायु-धारणात् ॥ ७४॥
Na tasya durlabhaṁ kin̄cittriṣu lōkēṣu vidyatē.
Śaktaḥ kēvala-kumbhēna yathēṣṭaṁ vāyu-dhāraṇāt.
Много тех, кто практикует Кевала – Кумбхаку,
Но очень редки те, кто этим овладевает.
2.75.
राज-योग-पदं चापि लभते नात्र संशयः ।
कुम्भकात्कुण्डली-बोधः कुण्डली-बोधतो भवेत् ।
अनर्गला सुषुम्णा च हठ-सिद्धिश्च जायते ॥ ७५॥
Rāja-yōga-padaṁ cāpi labhatē nātra sanśayaḥ.
Kumbhakātkuṇḍalī-bōdhaḥ kuṇḍalī-bōdhatō bhavēt.
Anargalā suṣumṇā ca haṭha-sid'dhiśca jāyatē.
Практика Раджа-Йоги очень привлекательна,
Но, полное осмысление связи Кумбхаки и Кундалини, понимание Кундалини
Возможно только после очищения Сушумны и настойчивого исполнения Хатха.
2.76.
हठं विना राजयोगो राज-योगं विना हठः ।
न सिध्यति ततो युग्ममानिष्पत्तेः समभ्यसेत् ॥ ७६॥
Haṭhaṁ vinā rājayōgō rāja-yōgaṁ vinā haṭhaḥ.
Na sidhyati tatō yugmamāniṣpattēḥ samabhyasēt.
Нет Хатха без Раджа-Йоги, нет Раджа-Йоги без Хатха.
Нет достижения свободы без осознания этой связи одного с другим.
2.77.
कुम्भक-प्राण-रोधान्ते कुर्याच्चित्तं निराश्रयम् ।
एवमभ्यास-योगेन राज-योग-पदं व्रजेत् ॥ ७७॥
Kumbhaka-prāṇa-rōdhāntē kuryāccittaṁ nirāśrayam.
Ēvamabhyāsa-yōgēna rāja-yōga-padaṁ vrajēt.
Кумбхака останавливает Прану. Сознание тогда становится безграничным.
И йогин достигает Раджа-Йоги.
2.78.
वपुः कृशत्वं वदने प्रसन्नता
नाद-स्फुटत्वं नयने सुनिर्मले ।
अरोगता बिन्दु-जयोऽग्नि-दीपनं
नाडी-विशुद्धिर्हठ-सिद्धि-लक्षणम् ॥ ७८॥
Vapuḥ kr̥śatvaṁ vadanē prasannatā
nāda-sphuṭatvaṁ nayanē sunirmalē.
Arōgatā bindu-jayō̕gni-dīpanaṁ
nāḍī-viśud'dhir'haṭha-sid'dhi-lakṣaṇam.
Тело делается подтянутым, речь убедительная, взор ясный,
Вероятностные каналы Нади ощущаются в едином ритме,
Бинду и Йони под контролем, хороший аппетит,
Каналы Нади полностью очищены. Это – признаки успешного освоения Хатха.
इति हठ-प्रदीपिकायां द्वितीयोपदेशः ।
Iti haṭha-pradīpikāyāṁ dvitīyōpadēśaḥ.
Так заканчивается вторая глава Хатха Прадипики.
Перевел с санскрита Сатья Шринатх.
Google Sites
Report abuse