Con người sẽ tiến hóa đến đâu?

Bằng phân tích DNA và nghiên cứu hóa thạch, các nhà khoa học vẫn đang tìm hiểu thời điểm loài người bắt đầu đứng thẳng và tách mình ra khỏi loài vượn. Song, loài người vẫn trong quá trình tiến hóa, vậy trong tương lai con người sẽ như thế nào? Nhà sinh học tiến hóa Richard Dawkins nói đó là mối quan tâm thường xuyên nhất của ông mặc dù "là vấn đề mà bất kì nhà tiến hóa luận thận trọng nào đều né tránh".

Trên thực tế, các nhà khoa học vẫn đang nghiên cứu các lĩnh vực về phát triển con người như tế bào gốc (stem-cell), chip máy tính tương hợp sinh học (biocompatible). "Đó là vấn đề liên quan tới tương lai loài người, nó động chạm tới tôn giáo, chính trị, các chuẩn mực, và người ta sẽ không bao giờ có ý kiến thống nhất". - Giám đốc chương trình Thuốc, Kĩ thuật và Xã hội của Đại học California phát biểu. Và trên những hiểu biết về nguồn gốc loài người, cùng những thành tựu khoa học hiện tại, họ đưa ra các giả thiết tiến hóa:

Người Liên hợp (Unihuman) - Liệu chúng ta sẽ đồng hóa?

Từ quan sát 13 loài chim sẻ đặc hữu trên quần đảo Galapagos cách xa lục địa châu Mĩ, Darwin đã nhận ra rằng một cộng đồng loài khi bị chia tách sẽ tiến hóa thành một loài khác. Nhưng điều gì sẽ xảy ra khi loài người đã trải ra khắp trái đất và không còn chỗ cho sự ngăn cách? Cuộc tiến hóa vẫn đang tiếp diễn, song thay vì tách biệt, trong mười nghìn năm qua, nguồn gen của loài người đang có khuynh hướng hội tụ, và chuyên gia về đa dạng sinh học Stuart Pimm của trường Đại học Duke nói rằng khuynh hướng này ngày càng mạnh: "Chúng ta đang đánh mất sự đa dạng rất nhanh, và không hoàn toàn chỉ về mặt di truyền. Hiện tại chúng ta đang có 6.500 ngôn ngữ, và số ngôn ngữ chúng ta muốn truyền lại cho con cháu chỉ là khoảng 600." Đa dạng ngôn ngữ là thước đo đa dạng văn hóa, và sự đa dạng văn hóa đang dần mờ nhạt trong quá trình toàn cầu hóa. "Tôi nghĩ rằng loài người đang trở nên tương đồng hơn bao giờ hết" - Pimm phát biểu. Liệu đó có phải là điều tồi tệ? Nền văn hóa toàn cầu của loài người Liên hợp có vẻ thật tuyệt vời, nó cho phép chúng ta thực hiện những chính sách dài hạn, có nền kinh tế ổn định và hạn chế được bùng nổ dân số. Song, loài người Liên hợp cũng có thể rất dễ tổn thương trước dịch bệnh, ví như dịch cúm gà. "Sự đa dạng về mặt di truyền đã bảo vệ chúng ta khỏi dịch bệnh tràn lan. Ý tưởng về siêu chủng (super-race), như ngô siêu chủng, gạo siêu chủng hay bất cứ thứ gì tương tự, có thể để lại hậu quả đáng sợ." - Stuart Pimm nói.

Người Sống sót (Survivalistians) - Đương đầu với ngày tận thế

Câu chuyện về loài người sống sót sau trận đại hồng thủy cũng đã cũ như chính con thuyền Nô-ê, hay mới hơn là trong phim "28 ngày sau". Thảm họa ngày tận thế, có thể là đại hồng thủy, dịch bệnh, chiến tranh hạt nhân hay cú va chạm của một hành tinh nhỏ sẽ xóa sạch nền văn minh. Những cộng đồng còn sống sót sau thảm họa sẽ tiến hóa theo cách khác nhau. H.G. Well trong tiểu thuyết kinh điển "Cỗ máy thời gian" đã hình dung loài người sẽ tiến hóa thành hai nhánh: chủng Morlock tàn nhẫn sống trong lòng đất và chủng Eloi yếu ớt sống trên mặt đất. Trong tác phẩm của H.G. Well và cũng như trong nhiều tiểu thuyết khoa học viễn tưởng khác, những cộng đồng rải rác sống sót sau thảm họa sẽ chịu sự chọn lọc tự nhiên một lần nữa. Người có gen kháng lại virus thường sẽ truyền lại ưu điểm gen này cho con cháu. Có thể hình dung, chủng người kháng virus sẽ sống thoải mái trong thế giới sau khi bị khủng bố sinh học, còn chủng người đề kháng kém hơn sẽ phải trú ẩn trong một thế giới được kiểm dịch nghiêm ngặt. Sự bùng nổ của đại dịch AIDS cũng khiến người ta nghĩ đến cuộc chọn lọc tự nhiên bằng một thảm họa. Stuart Pimm nói: "Một vài người dường như miễn nhiễm với HIV, cho dù họ thường không bảo vệ mình trước loại virus này. Có thể bởi tổ tiên của họ đã sống sót sau bệnh dịch trước đây 500 năm". (1)

Tuy nhiên, trong cuốn "Tiến hóa trong tương lai", Peter Ward lại không tin rằng một thảm hoạ toàn cầu lại có thể chia tách loài người lâu đến nỗi họ tiến hóa thành các chủng riêng biệt. "Trừ khi chúng ta hoàn toàn quên mất cách đóng thuyền. Chúng ta sẽ nhanh chóng đoàn tụ".

Ngay cả trong trường hợp loài người tách chủng, thuyết tiến hóa cũng chỉ ra rằng một chủng này sẽ chinh phục và đào thải chủng kia, trường hợp người Neanderthal là một ví dụ. Joel Garreau, tác giả cuốn "Tiến hóa triệt để" nhận xét: "Lịch sử cho thấy, nếu có hai chủng cùng cạnh tranh một vị trí sinh thái, sẽ là kết cục tồi tệ cho một trong hai chủng". Và sở dĩ loài tinh tinh còn tồn tại đến ngày nay bởi chúng "đủ khôn ngoan để ở lại trên cây mà không xuống mặt đất".

Người Mới (Numan) - Sự trỗi dậy của siêu nhân

Người ta đã được thấy người "nâng cấp" trong tương lai, đó là Barry Bonds (được coi là một trong những vận động viên bóng chày giỏi nhất mọi thời của Mĩ, cho dù có dùng steroid - hợp chất hormone và vitamin). Tiến bộ của công nghệ gen và ngành dược nhanh đến mức Joel Garreau cho rằng đó là một hình mẫu tiến hóa mới, còn nhanh hơn cả tiến hóa sinh học. Bao giờ thứ tiến hóa đó cho ra đời một chủng người mới? "Khoảng 20 năm" - Garreau nói. Trong cuốn "Tiến hóa triệt để", ông đã liệt kê những kĩ thuật mới nhất để "nâng cấp" con người, từ steroid làm nên "siêu nhân" cho đến thứ thuốc khiến binh lính không cần ăn hay ngủ trong vài ngày. "Hãy xem hình mẫu siêu nhân hồi những năm 30 hay 40, họ đều mang những kĩ thuật của thời đại này".

Việc "nâng cấp" hiện mới chỉ cho vận động viên hay binh lính, song nó sẽ còn được áp dụng rộng rãi hơn. Theo Garreau, trong tương lai sẽ có ba loại người: người nâng cấp, người tự nhiên và bộ phận còn lại. Người nâng cấp là những người có tiền và muốn sống lâu hơn, nhìn "sexy" hơn.

Người tự nhiên là những người ăn kiêng và mộ đạo, bộ phận còn lại không nâng cấp bởi họ không thể. "Họ sẽ vừa khinh thường, vừa ghen tị với người nâng cấp." - Garreau nói. Tất nhiên việc nâng cấp không hề dễ dàng. "Ai cũng biết rằng trí thông minh là điều tinh diệu, chúng ta không thể đơn giản 'tắt' hay 'bật' nó bằng một đoạn gen" - Ken Miller của trường Đại học Brown nói.

Đồng thời ông cho rằng "những tiến bộ về y tế đã cải thiện bình đẳng xã hội". Nhiều dịch bệnh là tai họa lâu đời như bệnh đậu mùa đã bị xóa bỏ ở cả nước giàu và nước nghèo, và các nhà khoa học có khuynh hướng nghiên cứu chữa những bệnh do khiếm khuyết gen hơn là nâng cấp bộ gen.

Người Nửa máy (Cyborg) - Tích hợp máy móc

Trước kia, câu chuyện về chiến tranh giữa con người với máy móc chỉ có trong khoa học viễn tưởng. Song với tiến bộ vượt bậc của ngành điều khiển học (cybernetic), trí thông minh nhân tạo đã có thể vượt trí tuệ con người trên một số lĩnh vực. Việc siêu máy tính Deep Blue của hãng IBM đánh bại vô địch thế giới cờ vua Garry Kasparov năm 1997 chứng tỏ điều này. Nhà khoa học máy tính Billy Joy còn dự đoán trên tạp chí "Wired" rằng, đến năm 2030, một loại robot có trí tuệ thật sự sẽ ra đời. "Và khi robot có trí tuệ đã ra đời, sẽ chỉ còn là một bước nhỏ để robot tự tiến hóa."

Một khả năng khác là chúng ta có thể tích hợp robot vào cơ thể. Chúng ta cũng đã tích hợp máy móc vào cơ thể, từ chân tay giả, tim máy, màng nhĩ nhân tạo... vậy tại sao chúng ta không tích hợp máy móc vào bộ não? Seth Shostak, chuyên gia thiên văn học cao cấp của viện SETI phát biểu: "Chúng ta sẽ tích hợp con chip vào đầu và sẽ không còn quên bất kì điều gì. Chúng ta cũng sẽ giải được những bài toán đau đầu trước kia." Và nếu máy móc tích hợp có gây đau đớn cho con người thì chỉ có nghĩa là "máy chưa đủ tốt".

Người Sao (Astrans) - Trở nên giống người ngoài hành tinh

Nếu loài người vươn tới sống trên các vì sao, chắc chắn sẽ xuất hiện một nhánh tiến hóa mới. Hành tinh mà con người tới định cư sẽ giống như "phòng thí nghiệm tiến hóa" Galapagos, đủ gần để con người tới được và đủ xa để hình thành một chủng người mới ở đó. Vấn đề là liệu chúng ta có thể rời khỏi trái đất? Hiện ngay, hệ sao là Epsilon Eridani gần chúng ta nhất cũng cách 10,5 năm ánh sáng, và nếu tàu vũ trụ bay được với 1% tốc độ ánh sáng (6,6 tỷ dặm/giờ, tốc độ "không thể tưởng tượng"), thì cũng phải mất 1.000 năm chúng ta mới tới. Ngay cả sao Hỏa cũng đã đủ xa, và nếu con người định cư lâu dài trên đó, điều kiện sống thay đổi sẽ khiến con người thay đổi. Với lực hấp dẫn khác trái đất, thế hệ thứ ba sinh ra trên sao Hỏa sẽ không thể cảm thấy "như ở nhà" nếu quay về trái đất. "Sẽ không mất nhiều thời gian để người sống trên sao Hỏa trở thành một chủng khác" - Seth Shostak dự đoán, đồng thời đưa ra ba khả năng đưa con người lên các vì sao:

Xây một tàu vụ trụ cực lớn để đưa toàn bộ loài người lên hành tinh mới. Vấn đề là môi trường trên tàu sẽ không thể thích hợp với con người.

Tìm ra lỗ sâu (wormhole) trong vũ trụ để rút ngắn quãng đường. "Điều đó nghe thật ổn, trừ việc không ai biết nó ở đâu" - Shostak nói.

Đặt con người ở chế độ "ngủ đông" để chịu được hành trình dài trên tàu vũ trụ tự động. Khi tới nơi, con người mới bắt đầu sống và làm việc ở một thế giới mới.

Lược dịch theo Human evolution at the crossroad (www.msnbc.msn.com)

1. Theo BBC, tháng 11 năm 2005, các bác sĩ của Trung tâm Trust, London công bố trường hợp bệnh nhân Andrew Stimpson bị nhiễm HIV năm 2002 và sau 14 tháng, dường như không còn nhiễm HIV nữa. Trung tâm Trust cho biết kết quả xét nghiệm rất chính xác, nhưng không thể khẳng định Stimpson đã hoàn toàn bình phục vì anh này từ chối các cuộc xét nghiệm bổ sung.