Hoa sen – loài hoa quân tử giàu ngụ ý

Nhưng, trong lịch sử trồng trọt mấy nghìn năm của Trung Hoa, ngoài giá trị sử dụng, còn ngưng kết nên một lĩnh vực văn hóa với trung tâm là hoa sen. Nói một cách khái quát, có thể chia thành hai phương diện thần thánh và thông tục, tức là Phật giáo lấy hoa sen làm biểu tượng, thế tục dùng để thưởng ngoạn và tượng trưng. Ý nghĩa cát tường của hoa sen đã được phát triển từ những phương diện này.

Phật giáo có mối quan hệ đặc biệt với hoa sen. Tương truyền tại quê hương của Thích Ca Mâu Ni, người sáng lập ra Phật giáo, sen có ở khắp nơi, và có rất nhiều loại, có màu xanh, màu vàng, đỏ, trắng. Chốn tịnh độ của Phật tổ được gọi là “liên hoa tạng giới” (gọi tắt là “liên giới”), kinh phật gọi là “liên kinh”, nơi Phật gọi là “liên kinh”, nơi Phật ngồi gọi là “liên đài”, “liên tọa”, tức là tòa sen, chùa phật gọi là “liên vũ”, nơi các tăng nhân ở gọi là “liên phòng”, áo cà sa gọi là “liên hoa y”, điện thờ Phật hình hoa sen gọi là “liên khám”. Tóm lại, hoa sen có ý nghĩa thần thánh trong Phật giáo, là tiêu chí của thiêng liêng và cao thượng. Vì vậy, hình hoa sen còn là một tiêu chí của Phật giáo. Phàm là những thứ có liên quan tới Phật giáo như tượng, đồ vật, kiến trúc, đều dùng hoa sen để trang trí.

Cùng với sự truyền bá và lưu hành của Phật giáo, hình ảnh của hoa sen cũng xuất hiện thường xuyên trong thế giới trần tục, như trong ngôi mộ thời cổ đại đã thấy xuất hiện hình ảnh của hoa sen.

Ngắm sen, hái sen từ lâu đã là sở thích của người dân. Sen không những chỉ có thể ngắm hoa, hơn nữa “gốc, thân, hoa, hạt đều không giống nhau, mỗi loại có tác dụng riêng” (“Bản thảo cương mục”). Người xưa gọi sen là hoa quân tử, trong tác phẩm “Ái liên thuyết” của Chu Đôn Di đời Tống đã khái quát một cách đầy đủ và rõ ràng nhất về phẩm đức và hình dáng của hoa sen.

Từ xưa tới nay, người ta không ai không yêu hoa sen, ngoài ngắm sen nở rực rỡ vào mùa hạ, lắng nghe tiếng mưa rơi trên lá vào mùa thu, những đồ vật mô phỏng theo hình hoa sen và có vẽ hình hoa sen có ở khắp mọi nơi. Tranh cát tường lấy chủ đề từ hoa sen cũng có rất nhiều, chủ yếu có “hoa trung quân tử”, “nhất phẩm thanh liêm”, “tịnh đế đồng tâm”…Hoa sen còn có tên gọi khác là hà hoa, nên trong tranh cát tường còn sử dụng hiện tượng đồng âm của “hà” (hoa sen) với “hài hoa” hoặc “hà” (sông). Như “Hòa hợp”, “hà thanh hải yến” (sông yên biển lặng).