Escritore e youtubeire

“Precisamos moita loita, activismo e persoas que se visibilicen para erradicar a transfobia da sociedade”

E escritore fala da transfobia, da desaparición das desigualdades, da literatura de temática LGTBIQ+ á hora de transmitir mensaxes e de como o seu tránsito de xénero foi un momento moi importante na súa vida

ANA JORQUERA DOMÍNGUEZ, ÁNGEL PÉREZ LÓPEZ E NEREA PINTOS FREIRE | Santiago de Compostela

Nee Barros Fernández (Ourense, 2002) é unhe escritore, youtubeire e referente non binarie galegue. Estudou Filoloxía Galega na Universidade de Santiago de Compostela. Escribiu 2 libros: 19 poemas para um vírus-19, e Identidade, a súa obra máis recente. Esta última é unha reflexión sobre a identidade de xénero e a reacción da sociedade respecto a isto. Ademais, é moi active nas redes sociais, e publica en YouTube, onde se coñece como neeumatiko. Sobe vídeos sobre a realidade trans e non binaria, alén de publicar sobre música e literatura en galego.

—Que significa para ti a identidade de xénero?

—Cando falamos de todas estas cousas, a identidade de xénero é un concepto un pouco complicado, entón, máis que dar una definición que poidades estudar en un libro de texto o que sexa moi curta e fácil de memorizar, gústame facer como unha pequena explicación, porque penso que é máis fácil de entendelo. Eu sempre explico a identidade de xénero como a man coa que escribimos, porque supoño que todas as persoas que estades aquí sabedes con que man escribides, e eu sei que escribo coa man dereita. Se alguén ven aquí e pregunta por que escribimos coa man dereita ou por que escribimos coa man esquerda, non imos saber explicalo nin imos poder escribir unha redacción, por exemplo, para galego, na que expliquemos con argumentos por que escribimos cunha ou con outra man. Simplemente escribimos coa man dereita ou coa man esquerda porque nos sentimos máis cómodes así. A identidade de xénero é algo semellante, é dicir, como nos identificamos, ben sexa como homes, mulleres ou como persoas de xénero non binario. Pero é algo que non sabemos ou que é moi difícil de explicar, así como a man coa que escribimos. Todo o mundo ten que respectar iso.

—Que te levou a escribir sobre a identidade de xénero?

—Sempre me gusta visibilizar que son unha persoa trans, é dicir, que ao nacer, por como era o meu corpo, dixéronme que era unha rapaza, pero cando fun medrando, funme decatando de que non me identificaba como iso. De feito, agora identifícome como unha persoa non binaria. Cando estaba en 1º ou 2º de ESO e estaba descubrindo a miña propia identidade non encontraba películas, series ou libros que falasen concretamente da identidade de xénero en persoas trans, entón, para min, entender que significaba todo iso da identidade de xénero foi un proceso moi difícil. Quixen, dalgún xeito, facer un libro que falara precisamente diso para que calquera persoa que non soubese sobre ese tema se poida identificar con algunhas das personaxes e que teñan un sitio para ler sobre esas realidades. Ao final, cando saímos do armario as persoas trans, hai moita xente que, como non teñen moitos coñecementos, non acaba de enterdernos ou teñen unha adaptación un pouco difícil. Polo tanto, eu escribín Identidade cando estaba no verán de 3º a 4º de ESO, e saín do armario con ese libro, para dalgún xeito desafogar de todas esas cousas que me estaban pasando.

—Se así o cres, de que xeito pensas que estamos preto de que as desigualdades desaparezan?

—Penso que no noso mundo estamos a visibilizar máis realidades que antes estaban máis ocultas, por exemplo, agora sabemos que existen persoas trans, e, en xeral, que existen persoas de colectivo LGTBIQ+. Tamén estamos visibilizando cada vez máis as realidades de persoas racializadas ou mesmo, hai non tanto, as mulleres non podían acceder ás universidades do mesmo xeito que os homes. Polo tanto, cada vez estamos chegando a unha certa igualdade e temos que decatarnos de que, por outra parte, ao visibilizar as identidades trans, están habendo dúas reaccións. A reacción da xente que quere aprender e que se informa sobre isto, e despois a outra reacción que, como é algo novo que non entenden, non intentan facelo. Para min, o xeito máis importante no que podemos intentar axudar é intentar comprender estas situacións e visibilizalas. Cómpre que saibamos realmente que as persoas diferentes do que consideramos normal non somos algo que apareza só nos libros e nas ficcións, senón que estamos aquí. Día a día hai xente diferente que vai comprar o pan ou que está con vós nas aulas e entre o profesorado.

—Cal opinas que é a mellor maneira para erradicar a transfobia da sociedade e por que?

—O máis importante paréceme que é facer unha visibilización da realidade trans que teña en conta ás persoas trans. É dicir, cómpre que sexamos nós quen falemos e expliquemos como nos sentimos e como somos e, sobre todo, que haxa un apoio real. Por exemplo, fálase cada vez máis nos medios de comunicación da realidade trans, mais parece que nunca hai unha persoa trans e que calquera opinión é válida, cando realmente hai opinións que están basadas no odio e no non querer ver. Eu penso que a chave é a educación e as escolas. Tamén precisamos moita loita, activismo e persoas que se visibilicen para erradicar a transfobia da sociedade, aínda que non penso que haxa unha clave, senón que isto ten que ser un traballo en moitos ámbitos.

—Cal foi o proceso ao escribir o libro de identidade de xénero?

—O libro Identidade xurdiu pola incomprensión do meu entorno sobre o que significaba a identidade de xénero e o que significaba ser unha persoa trans. Tamén foron unhas características un pouco especiais, porque eu ía a un club de lectura de teatro e o meu profesor sabía que eu escribía moito máis. Nunca me atrevera a facer nada longo de teatro, así que me puxera unha especie de desafío durante o verán: escribir unha obra de teatro sobre un universo persoal, sobre algo que me afectase a min ou do que eu soubese. A través desa proposta do profesor, e tamén grazas a que saíra do armario e estaba vivindo todo iso, fixen ese libro nesas vacacións e un pouco no primeiro trimestre de 4º da ESO. Despois mandeino á editorial, mais non para publicalo, senón para que alguén me dese a súa opinión. Gustoulles o libro e acabárono publicando.

—De que modo cres que a literatura ten moito poder a hora de transmitir mensaxes?

—Para min a literatura sempre foi un lugar onde entender outras realidades e onde entenderme a min mesme. Por exemplo, eu podía non saber nada da realidade das persoas en Siria, por poñer un exemplo, pero se quería informarme podía acceder a un libro, unha novela, unha peza de teatro que falase desa realidade e coñecer realmente como o estaban a pasar as persoas aí, que estaba a acontecer… E como nesa realidade, tamén con moitas outras cousas. Para min, a literatura é un sitio onde podemos, dalgún xeito, coller unha historia que pode que non sexa real, é dicir, algo que sexa ficción, e a través de afastarnos un pouco da realidade, usala para aprender. Sabemos que iso que está pasando no libro seguramente non sexa verdade e sexa unha mentira construida para facer a propia historia e para entreternos e para aprender sobre o noso propio mundo. Por iso, para min a literatura é, por unha parte, un lugar onde podemos aprender doutras realidades e, por outra parte, un lugar que nos axuda a coñecernos. Se, como pasa moitas veces coa identidade de xénero, non sabemos que existen outras realidades, non podemos coñecernos realmente. Cando accedemos a unha narración que ten unha personaxe, que é trans, podemos recoñecernos a nós mesmes e aprender sobre nós mesmes.

—Como foi o teu tránsito de xénero?

—Cando eu nacín, asignáronme o xénero muller, é dicir, cando eu era un bebé, o médico, por como era o meu corpo, dixo que eu era unha nena. É certo que cando fun medrando había certas cousas que non me gustaban moito. Por exemplo, o meu nome ou que me tratasen en feminino. Ás veces había un pouco de confusión sobre os roles de xénero, estas cousas que a xente asocia a un xénero ou a outro. Por exemplo, xogar ao fútbol asóciase co xénero masculino e levar vestidos co feminino. Eu si que facía moitas cousas que se consideraban femininas. Por exemplo, xogar con bonecas, que a maior parte das miñas amizades fosen rapazas… Pero isto non define a nosa identidade de xénero. Esta configúrase segundo como nos percibimos, como nos sentimos co noso nome e con que nos traten en feminino ou masculino. O que pasa, tamén, é que cando eu era unha crianza non sabía o que era unha persoa trans. Sabía que existan persoas trans, mais moitas veces escoitaba esa realidade nas noticias dos medios de comunicación na que as persoas trans aparecían relacionadas co ambiente de criminalidade e de pobreza. Cando cheguei a 1º de ESO, máis ou menos, fun a un campamento no que coñecín a un montón de persoas do colectivo LGTBIQ+. É dicir, persoas lésbicas, bisexuais e persoas un pouco diferentes do que eu estaba acostumade a ver. A partir de aí comecei a decatarme de que existían outras realidades e, sobre todo a través de Internet, fun investigando e fun coñecendo a realidade das persoas trans, e decateime de que iso era o que me acontecía a min. Eu podía pedir que me chamasen Nee, que é o nome que emprego actualmente, ou que me tratasen en masculino e que non pasaba nada malo. Si que é certo que cando saín do armario, no grao de 3º de ESO, dixen que era un rapaz trans. Esa era a palabra que eu coñecía nese momento e coa que máis me identificaba. Co paso do tempo, fun coñecendo tamén as realidades das persoas non binarias, é dicir, as que non se identifican con ningún xénero, nin homes nin mulleres. Agora esa é a palabra que emprego para definirme, son unha persoa non binaria. Eu sempre digo que estes procesos son unha evolución, non é algo que teña un final no que tes que edificar así para sempre ou que se descubres que es unha persoa trans e tes que ficar no estereotipo de ser unha persoa trans para sempre, senón que estes procesos en todas as persoas son uns procesos para ir experimentando, ir cuestionándonos, ir coñecéndonos...

—De que modo pensas que hai discriminación dirixida ao colectivo disidente de xénero?

—Eu penso que a discriminación ao colectivo trans é algo que xa está sentado nas bases da sociedade. E con isto refírome a que aínda que sexan cousas pequenas, sempre hai unha certa idea de non considerar persoas trans ás persoas trans. Explícome: no meu libro, que se chama Identidade, moitas personaxes levan os ollos vendados cunha cinta negra. O que quero representar vai máis alá do odio contra as persoas trans que moitas veces vemos directamente en forma de agresións e de insultos. Tamén existe certa problemática que fai que nós, como moitas veces non entendemos o que é a realidade trans, teñamos unha venda nos ollos. Esa venda non a temos porque odiemos o colectivo trans, senón porque nunca aprendemos o que significan esas realidades. Por exemplo, sabemos que existe discriminación máis obvia como pode ser que teñamos unha taxa de desemprego moi alta, que á hora de ir aos baños, divídanse en homes ou mulleres, aínda que haxa persoas de xénero non binario que non encaixan. Á hora do DNI, sabemos que existe a categoría de home e a categoría muller, pero hai persoas de xénero non binario que non encaixan, e para cambialo tes que pasar por operacións que modifican o teu corpo, aínda que hai moita xente que non pode ou non quere facelo. Mais tamén dende crianzas estásenos a inculcar, non un odio directo, senón como algo no que non pensamos moito, en rapaces ou rapazas. Isto divide moito e crea moitos estereotipos. É dicir, se es un rapaz non podes pintar a uñas, se es unha rapaza non podes xogar ao fútbol… Por iso penso que a discriminación é algo que está moi presente, aínda que sexa en pequenas cousas do día a día.

—Sufriches discriminación cando eras adolescente?

—Realmente penso que si. Aínda que eu non saíra do armario ata 3º ou 4º de ESO, antes de saber que era unha persoa trans, xa lle pedia á xente que me tratase con outro nome, que me chamasen Nee. Eu non sabía por que non me gustaba o meu nome, pero decidín cambialo e pedín á xente que o fixese. Moita ría de min, ou pensaba que era para chamar a atención ou facerme e graciose, pero eu simplemente estaba a expresar o que eu precisaba, o que eu quería nese momento. Despois, cando saín do armario, a discriminación foi máis obvia, porque ao revendicarme como unha persoa trans, moita xente non o entendía. Eu estaba nun colexio moi fechado no que nin o alumnado nin o profesorado o comprendía, polo que si que sufrín discriminación e si que é algo que se está sufrir día a día.

—De que maneira valoras que a literatura de temática LGTBIQ+ é importante na sociedade na que vivimos?

—Eu penso que tanto a literatura coma todos os espazos, ou sexa, videoxogos, redes sociais, filmes… teñen que ter un pouco de diversidade, porque ao final estamos todo o tempo xogando a videoxogos, vendo filmes, curioseando nas redes sociais. Sempre vemos todas esas historias a través da mesma ollada, a de personaxes cis, brancos e homes. Hai outra parte da sociedade que non está sendo representada e que non se está podendo ver nesas historias ou que non estamos vendo a súa perpectiva nelas. Polo tanto, a literatura pode ser, por exemplo, un medio a través do cal as nosas voces sexan escoitadas e no que se vexa o mundo desde moitas perspectivas, xa que ao final, cantas máis perspectivas temos ao redor dunha cousa, máis ricas serán as nosas visións sobre ela.

—Escribiches “Identidade”, un libro que reflexiona sobre a identidade de xénero. De que maneira consideras que ser unha persoa trans axuda a escribir e reflexionar sobre o tema?

—As persoas trans somos persoas que tivemos que reflexionar moito sobre a nosa propia identidade de xénero porque o único que significa ser unha persoa trans é que a túa identidade de xénero, como ti es realmente, non se corresponde co xénero que che atribuíron e asignaron ao nacer, o xénero que a xente pensaba que tiñas. Ao haber unha discordancia entre o xénero real e o xénero asignado cando descubrimos que somos persoas trans, pasamos moito tempo reflexionando sobre como é a nosa identidade de xénero e que significan eses conceptos, porque é esa reflexión a que nos leva a saber se somos persoas trans ou non. Para min, iso é unha ferramenta moi útil á hora de escribir porque eu pasei por ese proceso. Tamén, á hora de redactar sobre persoas trans, eu penso que é máis útil que sexamos nós, as propias persoas trans, quen o fagamos porque moitas veces, cando vives unha realidade, tes unha perspectiva diferente que se non a vives. Por outro lado, é interesante que se vexa que as persoas trans somos quen de escribir, de contar as nosas propias historias e que tamén existimos, xa que ao final parece que somos algo que só está nos medios. É certo que hai moitas autoras cis en galego, que escriben sobre a realidade trans é tamén é algo curioso, porque amosa unha perspectiva diferente, sobre todo porque elas fano dende unha sensibilización, un coñecemento, unha información e un coidado arredor de toda esta realidade que é o que se precisa cando unhe non pertence á propia realidade. Por certo, cis é o contrario de trans. Por exemplo, unha rapaza que ao nacer, polo seu corpo, dixeron que era unha rapaza e que cando medrou, continuou a identificarse como tal.

—Identifícaste como persoa non binaria e utilizas o pronome neutro “elu”. De que maneira consideras que hai impedimentos sociais cara ás persoas non binarias?

—Seguro que vós vos decatades de que no día a día parece que todo está dividido en rapaces e rapazas, ben sexa nas tendas de roupa, que hai unha sección para rapaces e outra para rapazas, nos baños, hai baños de rapaces e baños de rapazas, cando nace un bebé, vístene con roupas azuis ou roupas rosas, no DNI, que no apartado de sexo só podes poñer muller ou home… Ao final, acabamos tendo tan interiorizada esa división que parece que as persoas non binarias non existimos, e esa é a base da nosa discriminación: o non considerar a nosa realidade. Á parte, tamén hai un engadido nas persoas que non coñecen unha realidade e de súpeto, chegan a ela. Hai dúas reacción posibles: non entender completamente, pero querer aprender máis sobre iso porque é interesante e pode xerar ganas de informarte sobre o tema; ou pecharse directamente e non querer entender. Agora estamos vendo cada vez máis que esa reacción de pecharse e non querer entender estase xeralizando nalgunhas partes das redes sociais. Nelas estase empregando o pronome neutro como motivo de burla e como un insulto e esa é outra das maneiras nas que as persoas de xénero non binario sufrimos discriminación.

—E cal cres que é a orixe desa discriminación?

—É algo complicado de definir, pero eu penso que as sociedades, á hora de organizarse como sociedade fan divisións entre as persoas. Explícome: na nosa sociedade hai unha clara división entre persoas ricas e persoas pobres, por exemplo. Tamén facemos moitas divisións entre persoas estranxeiras e persoas de aquí, entre persoas que nos parecen boas e persoas que nos parecen malas… A nosa sociedade, a sociedade galega, ten unha división de homes e mulleres. Ao estar conceptualizando sempre todo e telo tan presente, non somos capaces de considerar outras realidades e a todo aquilo que sae do que consideramos o normal o rexeitamos. Por exemplo, así como curiosidade, noutras sociedades teñen diferentes divisións de xénero, é dicir, tradicionalmente existen máis xéneros que dous. Un lugar onde pasa isto é nalgunhas partes de América, que hai xente chamada Two spirits, ou dous espíritos, que é outro xénero diferente ao que sería ser home ou ser muller e iso tradicionalmente. É dicir, para esa xente é algo do día a día. Entón, ten que ver moito con como entendemos a nosa sociedade e que mensaxes estamos escoitando dende que somos crianzas.

—De que modo entendes que se pode loitar contra os prexuízos dende a literatura?

—De novo, eu penso que a literatura é un espacio moi poderoso para visibilizar outras realidades porque cando un le un libro, tenta a empatizar coas personaxes e achégase a historias que no día a día non ten a oportunidade de ver. Tamén é moi útil a lectura no nivel pedagóxico, porque axuda a aprender sobre realidades, xa que de súpeto, nun libro, tes un espazo para contala e explicala. Moitas veces, no noso día a día, cando estamos falando de todas estas realidades, moita xente marcha e non quere escoitar ou intenta falar por enriba de ti. Nun libro, tes esa oportunidade de te comunicar e de falar coa xente que está lendo nun espazo que ten esa continuidade, é dicir, non vai haber unha persoa berrando por enriba de ti impedindo que o resto escoite. É certo que se unha persoa non quere aprender sobre estas realidades non chega a estas pezas sobre identidade, pero é un espazo máis amigable ou, se cadra, un espazo que chega a outras persoas ás que non chega outro tipo de comunicación como poden ser os videoxogos, os filmes…

—Cres que hai mellores vías para loitar contra os prexuízos que a literatura?

—Eu penso que non está ben falar de mellores ou peores vías porque, de novo, estamos facendo unha diferenciación, unha división de dous, do bo e do malo. É certo que a literatura é moi útil para chegar aos centros de ensino, para chegar a xente que le libros mais que non está familiarizada con estas realidades, mais tamén existen outros xeitos de expresión, que non son mellores ou peores, senón que chegan a outra xente. É dicir, eu podo chegar a algunha xente escribindo e publicando un libro, mais outra persoa pode chegar a públicos moi diferentes facendo un videoxogo, ou simplemente dando unha charla. Cada forma de comunicarse chega a persoas diferentes.

—Que consellos lle darías a alguén que está empezando a experimentar cambios coa súa identidade?

—A min paréceme que o máis importante é experimentar, é dicir, deixarte probar con diferentes xeitos de nomearte. Tamén, por exemplo, en canto a identidade de xénero, é moi útil, se tes unha amiga coa que tes moita confianza, pedirlle a esa amiga que te trate con outros pronomes, con outro xénero ou con outro nome. Así mesmo, é importante respectar o teu tempo. Ademais, paréceme moi útil matizar que a idea de que todas estas realidades, como a palabra trans, non son unha etiqueta, contrario ao que se nos ensina. E como o pensamos como unha etiqueta, pensámolo como se fose algo que temos que levar pegado á roupa. A min gústame máis pensalo como un imán dunha neveira, dun frigorífico, é dicir, unha cousa que podes coller un día, poñer, quitar, ver como te sentes con respecto a iso, ver se é útil. É só unha similitude para que se vexa que coas etiquetas ou cos xeitos de entendernos, con estas palabras, que ao final son ferramentas para coñecernos e coñecer aos demais, e para entender o que nos acontece, tamén podemos experimentar e non hai que ter medo a probar, para despois ir mudando como nos entendemos.

—Consideras que, nun futuro, haberá total igualdade e liberdade de ser?

—Sempre que me fan esta pregunta, non sei como responder, porque o futuro é algo superdifícil de ver. Por poñer un exemplo disto, acabamos de pasar por unha pandemia que ninguén sabía que ía ocorrer, e como esa pandemia, poden vir moitas cousas moi diferentes que cambien, de súpeto, todo o que estamos acostumades a ver e case sen decatarnos. Si que me gusta pensar que estamos avanzando cara un futuro no que todo isto sexa mellor visto, e no que cada vez gañemos máis dereitos, mais tamén hai que ter coidado e non idealizar demasiado, senón sermos conscientes do que está pasando agora e loitar por ese futuro que queremos, aínda que non sabemos se vai ser posible.