Secretario executivo da Comisión Europea contra o Racismo e a Intolerancia

“A loita contra o racismo é longa e non ten fin”

O máximo responsable desta institución europea considera que a educación e a prevención son as chaves na loita contra a discriminación e o racismo no deporte

MANUEL ESTÉVEZ PEÑA E CARMEN GINARTE NEIRA| Estrasburgo-Santiago de Compostela

Johan Friestedt é Secretario Executivo de ECRI, a Comisión Europea contra o Racismo e a Intolerancia. Durante unha entrevista por videoconferencia explicou con moita amabilidade a estrutura e os obxectivos de ECRI. Esta organización “estableceuse fai 30 anos” e “está composta por 46 expertos independentes de cada un dos estados membros dos países de Europa. Acostumaba ter 47 números ata fai pouco”. O principal obxectivo desta comisión é a prevención e a loita contra o racismo e a discriminación no deporte, como se pode ver en Recommendation Nº12.

—Cales son os principais obxectivos de ECRI, a organización que vostede representa, e como axuda a combater o racismo e a intolerancia en áreas como o deporte?

—ECRI, a Comisión Europea contra o Racismo e a Intolerancia, é un organismo independente que está especialmente atacando o racismo e a intolerancia en Europa, desde Portugal ata Acerbaixán e desde Islandia ata Turquía. Estableceuse hai 30 anos. Está composto por 46 expertos independentes de cada un dos estados membros dos países de Europa. Adoitaba ter 47 representantes ata fai pouco porque a Federación Rusa foi expulsada do Consello de Europa pola guerra en Ucraína. Entón ECRI fai “traballo de campo”. iso significa que vai regularmente a cada país, incluída España, para ver como está alí a situación do racismo e informa ao repecto e Supervisa o racismo, a discriminación e a intolerancia en todas as áreas da vida. Pero non só no deporte senón tamén na educación, o emprego, a vivenda ou o sistema sanitario. E, desde 2013, tamén indaga sobre a homofobia e a transfobia. Como axuda? Fai que as cuestións recomendadas aborden problemas e estas recomendacións poden tomar a forma de recomendacións políticas xerais. Noutras palabras, os resultados de ECRI son recomendacións políticas xerais sobre a saúde pública e a discriminación racial no campo dos deportes ou recomendacións específicas de países en resposta a problemas particulares, dificultades identificadas a través de visitas aos países. Axuda dando a voz de alarma cando hai un problema, pero tamén orientando, como organismo independente, a acción común contra o racismo e a intolerancia.

—Hai campañas moi coñecidas no deporte contra o racismo. Se tivese que elixir algunhas recomendacións para loitar contra o “discurso do odio”, cales destacaría e por que?

—Hai dúas posibles recomendacións que son de gran relevancia no ámbito deportivo e trátase da recomendación número 12 e a recomendación número 15 sobre a loita contra o “discurso do odio”. Como vostede di, hai campañas antirracistas a gran escala ben coñecidas no fútbol, ​​​​en particular. Organizáronse, coordináronse, fomentáronse ou apoiáronse clubs e federacións deportivas. Esta foi unha recomendación chave de ECRI durante moitos anos, así que creo que é importante. Estas campañas tiveron bastante éxito porque creo que falamos máis sobre o racismo nos deportes agora que hai 30 anos e isto é necesario para estas campañas. Porén, isto non é suficiente. Outra recomendación chave é quizais sobre a regra dos árbitros para previr e combater o racismo. Débeselles convidar a reaccionar apropiadamente cando os atletas, o persoal técnico ou os fans do deporte realicen xestos ou expresións racistas. Estes árbitros deben tomar medidas, mesmo interromper ou deter os deportes,cando sexa necesario, e tamén deben informar sobre estes incidentes racistas. Creo que esta é unha recomendación clave de ECRI hai moitos anos. Agora vémolo máis no campo, escoitamos sobre partidos de fútbol que foron interrompidos por cánticos racistas. Creo que é unha boa recomendación, os árbitros son esenciais. Outra recomendación importante é convidar as federacións e clubs deportivos a adoptar políticas de diversidade e igualdade de oportunidades para garantir que haxa unha representación dos grupos minoritarios nos deportes en todos os niveis. É moi importante porque non se trata só dos xogadores, tamén se trata dos xerentes das federacións de fútbol. Recordo unha tele-conferencia hai algúns anos. Clarence Seedorf, que é unha lenda do fútbol holandés, chamou a atención sobre a pequena cantidade de persoas negras en postos directivos nas federacións de fútbol ou na UEFA, en comparación coa cantidade de xogadores negros no campo. Creo que estas políticas garanten que se teñen grupos minoritarios, non só sobre o terreo senón tamén nas estruturas de xestión, o que tamén é un asunto importante.

—Circunstancias como as guerras en Siria e en Ucraína con moitos refuxiados levaron a diferenzas claras na forma en que os europeos os trataron. De que maneira percibe as diferenzas no trato aos refuxiados en función dos seus países de orixe?

—Si, é un pouco difícil non lembrar a indiferenza de moitos estados europeos cara ás familias en Siria e a guerra en Siria en comparación coa enorme solidariedade que puidemos ver cara a Ucraína. Por suposto, é marabilloso que podamos ver tanta solidariedade cara aos ucraínos. Pero segundo a opinión de ECRI, non debería haber tanta diferenza. Por iso, nunha declaración pública excepcional moi recente, ECRI afirmou que a solidariedade mostrada a Ucraína debería ser o novo modelo para todas as persoas que necesitan protección e asistencia. Independentemente da súa orixe étnica ou nacionalidade, relixión, cor de pel, cidadanía, orientación sexual, ou identidade. Iso é moi importante. Usemos esta solidariedade que vemos con Ucraína para convertela na nova norma para a xestión de crises humanitarias. Houbo informes de trato inxustificado contra persoas romaníes ou estudantes negros que foxen de Ucraína e eu espero e a ECRI espera que se investigue. Así que todos os que necesitan protección e asistencia deben recibila. Non deberían ser diferentes.

—Dende a súa experiencia, pensa que, en xeral, a situación mellorou ou empeorou nos últimos tempos?

—Diría que é difícil dicir se mellorou ou empeorou, porque falamos máis de racismo. Como mides iso? Significa que hai máis racismo ou significa que somos máis conscientes do racismo? Ese racismo é máis visible pero somos máis sensibles e reaccionamos ante el. Supoño que a resposta é que estamos en cambios constantes. Véxoo especialmente nos políticos. Onde no pasado tiñamos un discurso racista só nos extremistas, agora é cada vez máis xeralizado na política e nos políticos. Probablemente isto sexa preocupante, pero ao mesmo tempo creo que a sociedade está máis concienciada sobre o racismo e creo que isto mellorou. Creo que por unha banda hai melloría, pero empeórase nos discursos públicos en particular. Como se pode ver nas campañas electorais, por exemplo.

—Existen casos de discriminación racial, insultos racistas e agresións a deportistas máis frecuentes nalgún deporte concreto e, en caso afirmativo, por que ocorre?

—Creo que a maioría dos incidentes racistas que se denuncian ante ECRI ocorren no fútbol e, ​​tal vez en deportes colectivos máis populares como o balonmán nalgúns casos. E eses están dirixidos a xogadores afrodescendentes, xogadores negros. Pode haber varias razóns, pero ECRI non deu máis detalles sobre esas razóns. Só digo que eu podería apuntar outras razóns. É quizais que os incidentes racistas no fútbol son máis visibles que noutros deportes porque o fútbol é un dos máis populares, por non dicir o máis popular en Europa e no mundo. Así que esa é quizais unha explicación. Outra é que probablemente haxa máis seguimento dos incidentes racistas no fútbol, ​​en colaboración con organizacións civís. Recordo que a principios da década de 2000, a UEFA e o Fútbol contra o Racismo en Europa (FARE) asociáronse para facerlle fronte aos incidentes racistas, polo que si hai mecanismos para monitorear, vólvese máis visible e dá a impresión de que en realidade hai un problema maior no fútbol, ​​o cal pode non ser o caso. Pero tamén hai outra posible explicación de que haxa un problema maior cos fanáticos do fútbol durante os partidos e que van desde os chamados “cantos do mono” ata agredir fisicamente a xogadores de ascendencia africana. Lembro estes cánticos racistas durante un partido amigable en 2018 en Rusia entre Francia e Rusia durante o que os seareiros rusos lanzaron cánticos racistas contra os xogadores negros da selección francesa. Pero isto tamén pode ocorrer fóra dos eventos deportivos. Penso na República Checa, hai algúns anos, podemos falar dunha malleira a unha persoa negra por parte de hooligans do fútbol nun tranvía, ​​e iso pode ser realmente grave. Pero, aínda que é certo que a maioría dos casos ocorren no fútbol, o mesmo pódese dicir do balonmán ou do hóckey. Pero o fútbol foi probablemente no que máis incidentes rexistramos.

—Moitos atletas son modelos a seguir para os mozos, pero as súas actitudes non sempre son exemplares no tema do racismo. Cales cre que son as medidas que deberían adoptarse respecto diso?

—Pois tes razón. Os deportistas son modelos a seguir para os mozos, pero tamén para os menos novos coma eu. Por iso deben entender que son modelos a seguir en todas partes e en todas as circunstancias. Por iso importa moito o que din e o que fan, tanto en público como en privado, porque, ás veces, o que din en privado pode facerse público nalgún momento. Recordo que o ano pasado circulou un vídeo dun xogador de fútbol francés burlándose do persoal xaponés que os axudaba e desculpouse máis tarde cando este vídeo comezou a circular. Aínda que foi durante un adestramento pechado, logo circulou o vídeo igual. Por isto, aínda que se desculpou, a desculpa non é suficiente. Os clubs deportivos deben introducir as medidas de seguridade necesarias e, mesmo, suspender eventos. Ademais, a industria da publicidade debe ter coidado sobre a mensaxe que envían cando os xogadores dos clubs mostran actitudes racistas.

—Con frecuencia dise que debemos “sacar leccións do pasado e educar no presente e para o futuro”. Que recomendacións lle faría ás institucións educativas, por exemplo, a nosa escola secundaria, para formar persoas tolerantes e respectuosas en ámbitos como o deporte?

—Si, creo que é unha cuestión moi importante a que planteas. ECRI estivo enfatizando durante moitos anos a necesidade de adoptar unha lexislación comprensiva contra a discriminación. Pero a lei é unha cousa, pero para cambiar a mentalidade do futuro, a educación escolar é clave. Ninguén nace racista, polo que o deber da escola é realmente asegurar unha educación inclusiva e axudar aos alumnos para detectar o racismo e as actitudes discriminatorias e tamén a denuncialo e reaccionar ante el no futuro. Non se trata só de respecto e tolerancia coas persoas e estudantes de diferente orixe, senón que se trata tamén de comprometerse a loitar contra a desigualdade en todas as frontes. E falando dos deportes en particular, a deportividade é unha linguaxe universal. Por suposto que hai algún tipo de competencia, pero é unha competencia sa e constrúese o sentido de loitar xuntos por unhas metas comúns. Por tanto, o deporte escolar é unha canle moi importante para ensinar os valores necesarios para a sociedade futura na que queremos vivir.

—O primeiro punto do documento “ Recommendation Nº12 on Combating Racism and Racial Discrimination in the Field of Sport” fai referencia á igualdade de oportunidades en “o acceso ao deporte para todos”. Con todo, facerse socio, mesmo dun club de deporte non profesional, é normalmente moi caro (pago de inscrición, comprar a roupa…). Como poden as federacións ou as autoridades locais contribuír a que os mozos e as mozas teñan acceso a estas organizacións deportivas, cando proveñen de contornas minoritarias sen posiblidades económicas?

—Efectivamente, é unha cuestión moi importante, asegurar o acceso ao deporte en igualdade de condicións, do mesmo xeito que noutros ámbitos como a educación ou o traballo. Necesítanse medidas prácticas por parte de autoridades privadas, locais e nacionais. E, no caso do deporte, tamén por parte de organizacións e federacións deportivas. Estas medidas non aparecen nos documentos da ECRI, quizais porque non nos centramos niso, ou porque existen outras iniciativas. Non obstante, creo que a clave está en que existan medidas prácticas. As autoridades locais, as federacións deberían axudar, da forma que sexa, a aquelas familias con poucos recursos, especialmente ás familias desfavorecidas de comunidades minoritarias. Estas medidas poderían incluír axudas para cubrir os gastos de inscrición ou descontos para familias pobres e provenientes de grupos excluídos. É un tema ao que hai que prestar especial atención e dáme a impresión de que hai bastante no ámbito do fútbol e menos no caso doutros deportes.

—Facer deporte e formar parte dun club pode ser unha boa oportunidade para a integración dos mozos de grupos minoritarios nunha determinada comunidade. Non deberían as autoridades locais ser máis activas neste sentido, cooperando con nenos para que poidan practicar deporte e entrar en clubs deportivos locais?

—Si, é absolutamente certo. O deporte é un medio efectivo para conseguir a integración dos mozos pertencentes a determinadas minorías na súa comunidade. Cómpre sentir que se traballa en equipo, e non só nos deportes colectivos. Iso é o que ECRI quere dicir cando menciona que os gobernos locais deben apoiar e facilitar a participación da xente de comunidades minoritarias no deporte. Pero as autoridades locais deben animar os clubs deportivos a que integren tamén as minorías nas propias estruturas deportivas. Non se trata só de favorecer o acceso dos nenos. Isto tamén debe incluír ao resto dos membros desas minorías porque se entran a formar parte das estruturas deportivas locais aseguran que o mecanismo seguirá funcionando no futuro.

—Cre vostede que, dalgunha forma, a discriminación racial, o racismo que sofren as mulleres de grupos minoritarios, é diferente en comparación co caso dos homes no mundo do deporte?

—É o que chamamos interseccionalidade. En realidade hai pouca información neste sentido nos documentos de ECRI relacionados co deporte en comparación con outros ámbitos da vida. Pero creo que é un problema nunha serie de deportes. Imaxino que unha muller de cor xogando ao fútbol nun club, por exemplo, pode sufrir casos de racismo. Recordo hai algúns anos, non en Europa, senón durante os Xogos Olímpicos de Río, que unha judoka de cor ensinou e ofreceu a súa medalla como símbolo contra a linguaxe de odio sexista que sufrira nas redes durante os Xogos. Por tanto, isto é algo que ocorre e que deberiamos atender máis no mundo do deporte.

—Existe algún tipo de supervisión que garanta que un documento tan interesante e necesario como o “ ECRI Xeral Policy Recommendation nº.12” é realmente implementado ou, cando menos, coñecido polos clubes e as federacións deportivas?

—Si, ECRI vela pola efectiva implementación das súas accións, incluíndo esta entrevista, por exemplo. O documento de recomendacións nº 12 foi amplamente adoptado fai xa bastantes anos. Dito isto, non é suficiente. Estamos a cooperar con outros sectores do Consello de Europa como o do ámbito deportivo. Hai outro sector da organización que se ocupa do deporte e difúndeo ás federacións, estruturas deportivas e tamén aos gobernos. Os nosos compañeiros do deporte están a traballar, por exemplo, coa UEFA no ámbito do fútbol. E debemos buscar socios entre a sociedade que nos axuden a implementar as recomendacións e mesmo outras institucións e estruturas deportivas.

—Tendo en conta a súa experiencia, cales son as diferencias máis visibles entre os países/as nacións que pertencen a ECRI en relación co seu grado de compromiso á hora de loitar contra a discriminación no deporte?

—O nivel de compromiso na loita contra o racismo no deporte é similar ao nivel de compromiso dunha nación á hora de loitar contra o racismo noutros ámbitos. Creo que ningún país se centra máis no mundo dos deportes. Cando unha nación adopta planes rigorosos e estratexias contra o racismo, eu creo que demostra que ten un compromiso forte. De feito, hai moitas nacións que están a adoptar estas accións, plans e estratexias e creo que este é un aspecto moi positivo.

—Cal cre que é o impacto que pode ter a educación na prevención do racismo e a intolerancia?

—A educación é un factor chave, como dixen antes. É onde empeza todo. Canto máis capaz es de identificar o racismo e falar sobre el, terás máis posibilidades de saber como combatelo.

—Cales son as dificultades máis evidentes á hora de conseguir os seus obxectivos e como valora o futuro da loita contra o racismo e as desigualdades en Europa?

—Quizais, o primeiro reto consiste en aceptar que combater o racismo e a discriminación é unha batalla longa que nunca acaba. Pódense propoñer normas e sancións para combater o racismo e o odio. Tamén se deben desenvolver políticas nacionais en Europa. Pero o obxectivo a longo prazo é a prevención. A miúdo dicimos que é mellor previr que curar. A prevención é un dos grandes retos hoxe día e tamén para o futuro. Trátase da práctica, a educación. E por iso estamos aquí hoxe, falando sobre racismo, e recoñecer que existe xa é un primeiro paso. Tamén debemos atender ao que poderíamos chamar racismo institucional estrutural, non simplemente o racismo a nivel individual. É difícil considerar o racismo a nivel estrutural, identificar que é. É normalmente inconsciente, está moi estendido e depende das nacións. Iso necesita dun estudo coidado sobre como nosas institucións cambian a mentalidade da xente que traballa nos sectores públicos e privados. Pode conlevar o estudo da historia de Europa, incluíndo as súas sombras e aprendendo delas. O peor sería permitir calquera tipo de reescritura da historia interesada que alentase un discurso nacionalista e racista e que mesmo puidese levar á guerra. Isto é moi importante, un gran reto que temos para o futuro. Logo está o tema da acción e educación da policía. O caso de George Floyd hai uns anos deu moito que falar e iso é bo, pero demostra que o papel da policía é esencial. Tamén creo que o racismo e a discriminación racial está a aumentar no mundo virtual, na internet. Creo que habemos de atopar un equilibrio entre a liberdade de expresión, o dereito para expresar libremente as nosas opinións e a protección contra o racismo e o discurso do odio. Hai moitas cuestións sobre como combater o discurso racista en Facebook, Twitter, e outras redes sociais. E unha vez máis as relacións sociais deben ser priorizadas, pero quizá sexan necesarias leis máis duras. As autoridades policiais deberían estar mellor preparadas, deberían especializarse nestes asuntos. Esta foi unha visión xeral e, por suposto, contamos con todos vós na loita contra o racismo e a discriminación racial.

—A través de que medios ou de que forma ECRI dá a coñecer as súas accións?

—Nós falamos cos gobernos dos países democráticos en Europa. Pero, sen dúbida, necesitamos traballar co que chamamos organismos iguais, organizacións nacionais que loitan contra o racismo, organizacións non gobernamentais, coa sociedade civil.. para así asegurarnos que as nosas recomendacións son postas en práctica e son efectivas. Necesitamos todos os actores posibles. Non falamos directamente con federacións ou organizacións deportivas, pero usamos todas as canles posibles e todos os medios.

—Cre que o racismo se reducirá no futuro?

—Gustaríame moito. Desafortunadamente tendo a pensar que o racismo é unha enfermidade. É unha loita constante. Debemos reducila ao mínimo posible pero non estou seguro de que vaiamos ter éxito cando vexo certas reaccións ou escoito a algúns políticos, en determinadas campañas electorais, por exemplo.