Psicóloga da Asociación Alba

“Os problemas da saúde mental producen na persoa un deterioro cognitivo e social que precisan un proceso de rehabilitación no que a familia é fundamental”

A psicóloga pontevedresa analiza as principais características do trastorno bipolar, os seus principais tratamentos e as necesidades dos servizos da saúde mental de Galicia

VICTORIA LEONOR CUETO BAUTISTA, JAVIER GÓMEZ TRONCOSO E DANIEL SEOANE PÉREZ | Pontevedra-Santiago de Compostela

Montserrat García González é psicóloga e coordinadora do Servizo de Pisos Protexidos da Asociación Alba. Así mesmo, é especialista en psicoloxía clínica, investigadora en cursos de doutorado de psicoloxía, experta universitaria en rehabilitación psicosocial en saúde mental e ten un máster en xestión, administración e dereito sanitario. Na súa opinión, “todos podemos ter predisposición a ter unha enfermidade mental”, aunque son factores como “o estrés social, o estrés físico os tóxicos” os que “que acaban desencadeando as enfermidades mentais”. Ademais, a xente que sufre trastornos mentais “todavía son persoas mal vistas” e moitas veces non reciben a atención adecuada o deben enfrontarse “a unha lista de espera de 400 persoas para a primeira consulta”, polo que “fai falta un plan de saúde mental que aporte recursos económicos, recursos humanos e recursos materiais” para mellorar a atención e rematar co estigma social para os enfermos.

—Cal foi o motivo polo que decidiu dedicarse a esta profesión?

—No seu momento estudei psicoloxía. O tema das enfermidades mentais graves sempre é un tema que te chama a atención pero tampouco o tés moi próximo porque normalmente as persoas no van dicindo pola rúa “eu teño un trastorno mental”. Por iso, non se coñece moi ben. Surxiu a oportunidade de crear esta asociación xunto con outras persoas, con o que hoxe en día é o director e cunhas series de familias, e aquí embarcámonos. Había a necesidade e se iniciou isto. O certo é que esta Asociación empezou no ano 1998, cun taller de cerámica para dez usuarios e nese momento comeza a ter moitos servizos, atende a máis de cen persoas e dende ese ano ata agora hemos atraído a moitas persoas. O ver como as persoas poden evolucionar e como, en xeral, o podes axudar a saír cara a adiante e seguir a súa vida, iso te reforza a seguir en elo.

—Unha persoa é bipolar de nacimento o adquire a enfermidade ao longo da súa vida? E se é así, hai algún factor que o condicione?

—Sí, todas as enfermidades mentais surxen ao largo da vida, non se nace nunca con elas. Todos nacemos con unha gran vulnerabilidade, que é a predisposición a algo. Eu, por exemplo, nacín cunha vulnerabilidade determinada a enfermar do trastorno bipolar ou a enfermar do fígado ou a enfermar de calquera outra cosa. Imaxínaos que eu houbera nacido cunha predisposición moi alta nos meus xenes. Din que é moi fácil que eu enferme de diabetes, xa que si a min desde pequena me encantan os pasteis e me aborroeiro de eles, o máis probable é que vaia enfermar de diabetes. Si eu nacín cunha probabilidade moi baixa de enfermar de diabetes, pero aún así me aborroeiro de pasteis, é fácil que ao largo da miña vida enferme de diabetes. É fácil, non seguro. Si eu nacín cunha probabilidade moi alta a enfermar de diabetes, pero resulta que nunca me gustaron os pasteis nin os doces, nin o azucre, facilmente non vou enfermar de diabetes, aunque non é seguro. Con o trastorno da bipolaridade ou calquera enfermidade mental, pasa o mesmo. Todo o mundo ha nacido cunha certa predisposición. O problema é que non sabemos que predisposición temos. Entón, os factores que acaban desencadeando as enfermidades mentais, entre elas o trastorno bipolar, acostuman ser o estrés ou os tóxicos. Este estrés pode ser social ou físico, pero os tóxicos van directamente ao cerebro, ao sistema nervioso, e iso fai que se altere a química celular. Si eu nacín con moi pouca predisposición a enfermar de trastorno bipolar, pero resulta que na miña vida estou nun continuo estrés porque tiven un accidente grave, porque meus pais faleceron ou porque me deron unha paliza na rúa, o máis probable é que acabe enfermando de trastorno bipolar, dunha esquizofrenia ou de calquera trastorno de saúde mental. Todos nacemos cunha predisposición que non coñecemos, pero, na medida na que controlemos o nivel de estrés que temos, vai ser mais fácil que no enfermemos, aínda que ningún esteamos libres, nin vos ni eu. Eu un pouco porque xa sou un pouco maior e xa pasei a adolescencia e o principio da idad adulta.

—Que idades adoitan ter os pacientes con este trastorno?

—Os trastornos bipolares clasifícanse dentro dos trastornos mentais graves e persistentes á vez máis ou menos que a esquizofrenia e os trastornos psicóticos, e todos estes trastornos adoitan aparecer na mocidade ou ao principio da idade adulta. Normalmente ao final da adolescencia ou na mocidade, ao principio da idade adulta. Ata ese momento, normalmente, a persoa non tiña absolutamente ningún síntoma nin ningún signo de poder chegar a enfermar.

—Cales son os síntomas máis frecuentes en pacientes que sofren este trastorno?

—O trastorno bipolar caracterízase porque a persoa móvese, en termos médicos adóitase dicir que cicla, que é como un ciclo, xa que pasa épocas nas que está deprimida e épocas nas que está o que se di maníaca. Maníaco quere dicir que está moi activo, que quere facer moitas cousas, pero que esas cousas non son produtivas e normalmente a persoa pasa desta fase a unha fase depresiva e volve á fase maníaca. En cada persoa varía un pouquiño en canto está en cada fase e tamén en canto tempo consegue manterse estable sen estar maníaco nin depresivo. E normalmente os tratamentos o que buscan é ese punto medio, que a persoa non estea en ningunha desas dúas fases. Unha fase depresiva son esas fases nas que unha persoa sente que non ten ganas de facer nada, que non ten forza, que non ten enerxía. Por contra, as fases que se chaman maníacas son eses momentos nos que a persoa se cre capaz de todo e tira para diante. E, se cadra, iso pode levar a un exemplo moi clásico, como é gastar moito diñeiro, compra aquí, compra alá, cousas que non necesita, ata que queda sen os seus aforros ou sen o seu soldo. Se cadra matricúlase en cinco cursos á vez, cursos que nin sequera lle interesan e é incapaz de facelos. Neste tipo de condutas, en calquera desas dúas fases, a persoa non está centrada na realidade e non pode vivir a súa vida normalmente.

—Como é a resposta da xente ao saber que sofre esta enfermidade?

—Ata antonte calquera enfermidade mental era moi mal vista, pero, como calquera cousa que se salga do habitual, vós xa non o lembrades, pero eu lémbroo. Cando era pequena, un neno ou unha nena que tiña unha síndrome de Down era visto como raro, era mal visto, e entendo que iso hoxe en día xa non se dá. Nos trastornos mentais aínda perdura iso, aínda son persoas mal vistas. De todos os xeitos, sobre o trastorno bipolar, cada vez eu creo que se fala máis nos medios de comunicación, nas televisións ou nos xornais. Mesmo saen persoas coñecidas, que todos coñecemos, ou que moitos coñecemos e que de súpeto nos din: “Pois eu teño diagnosticado un trastorno bipolar”. Entón, cando coñecemos esas cousas parécenos algo máis normal, ao que non hai que terlle tanto medo, e vaise normalizando. Iso sería algo bo, xa que calquera enfermidade mental ten a mesma categoría que unha enfermidade física.

Todos máis ou menos oiriades falar da diabetes, que é cando unha persoa non pode inxerir alimentos con azucre, xa que non é capaz de transformalo porque o páncreas non segrega suficiente insulina, o azucre non se transforma e a persoa enferma de diabetes e xéralle problemas. No cerebro tamén hai substancias químicas que se segregan exactamente igual que a insulina. Cando as substancias químicas que funcionan no cerebro están alteradas ou ben non se segregan as suficientes ou se segregan de máis prodúcese unha enfermidade mental. Por tanto, aínda que diferenciemos entre enfermidades mentais e enfermidades físicas, en realidade a enfermidade é a enfermidade e non deberiamos facer esa distinción. Iso levaríanos a non ver tan mal as enfermidades mentais. Ninguén enferma porque quere e ninguén enferma por ser malo; enferma porque a súa natureza e as súas circunstancias lévanlle a enfermar.

“Calquera enfermidade mental ten a mesma categoría que unha enfermidade física e non hai que terlle tanto medo”

—Adoita saber a xente que sofre este trastorno que o sofre ou que simplemente está a pasar uns malos días?

—Ao principio, cando unha persoa enferma non sabe o que lle está pasando. Despois dun tempo, cando xa vai ao médico, el diagnostícao e ponlle un tratamento. Unha persoa cun trastorno bipolar, unha vez que se lle explica o que ten, o que está a pasar, si o entende e normalmente acéptao. Non pasa o mesmo con outras enfermidades mentais como a esquizofrenia, que é moito máis difícil de aceptar. Pero unha persoa con trastorno bipolar adoita aceptalo. O problema é cando entra nunha fase maníaca, esa fase de querer comerse o mundo. Nese momento é moi difícil que sexa consciente de que está nesa fase e hai que tentar facerlle darse conta canto antes para dicirlle: “Mira, que estamos a empezar e estás outra vez meténdoche nesa fase”. Por iso, antes de ir a máis, debe ir ao médico e que el axuste o tratamento, porque, se se deixa ir moito, vai ser moi complicado que acepte que outra vez que está mal e que necesita ir ao médico; porque precisamente nesas fases, como se queren comer o mundo e ven capaces de todo, non entenden que teñan un problema.

—Como adoita reaccionar a familia dos pacientes e que importancia teñen durante o seu tratamento?

—A reacción das familias é tan variada como familias hai. A norma xeral ao diagnosticar un problema de saúde mental é que a calquera familia cústalle aceptalo. Igual que vos comentaba antes, é máis fácil aceptar que o teu familiar ten un trastorno bipolar, que aceptar que o teu familiar ten unha esquizofrenia. A esquizofrenia en xeral está peor vista; de maneira inxustificada, pero está peor vista. Normalmente custa aceptalo, custa aceptar que non sexa algo pasaxeiro, que vai ser algo para sempre. O que hai que facerlle ver á familia, e tamén á persoa que enfermou, é que aínda que teña esa enfermidade e que esa enfermidade non se vai a curar, si se pode tratar, e, se se trata ben, co seu tratamento, coas indicacións do médico, a súa vida pode ser normal. Exactamente igual que a dun diabético, que sexa capaz de controlar o que come e a insulina que se pon. E en canto o papel das familias na recuperación, os problemas de saúde mental necesitan unha rehabilitación, xa que unha vez que aparecen producen na persoa unha deterioración cognitiva e unha deterioración social. Para isto necesitamos un proceso de rehabilitación e aí a familia é fundamental. As persoas que teñen un bo apoio familiar, xeralmente evolucionan mellor. Quero engadir aquí, xa que sodes persoas moi novas, que ao longo da vosa vida podédesvos atopar con esta situación en amigos, en familiares ou en coñecidos; que o apoio dos coñecidos e dos amigos tamén é moi importante, e, como amigos, debedes saber que non sempre vai ser fácil, pero que o voso apoio como amigos vai ser fundamental.

—Que complicacións hai ao tratar con persoas con trastorno bipolar?

—É como tratar con calquera outra persoa. Nas fases nas que eles están estables son absolutamente iguais que ao resto. Cando están nunha fase depresiva, como outras persoas cunha depresión importante, é difícil de tratar porque hai un momento onde dis, “Déixache de rolos, que me estou deprimindo eu tamén”. E cando están nunha fase maníaca é complicado porque non che fai caso ou porque el ou ela pensa que pode con todo. É fundamental que cando sabemos que unha persoa ten trastorno bipolar, se son eu mesma, a miña familia ou é o meu amigo, é importante detectar os inicios desas fases maníacas e esas fases depresivas para axudarlle e convencerlle de que vaia ao médico e que poña freo. Pero en si mesmo tratar cunha persoa cun trastorno bipolar que está estable é exactamente igual que con outras persoas. Si é importante, como en todos os trastornos mentais, ter algunhas medidas de prevención, como pode ser non poñerse en situacións de #estrés moi intensas, non consumir alcol nin tóxicos, xa que estes van directamente ao cerebro e a química cerebral é a que se altera. Se eu, como amigo, saio co meu compañeiro que ten trastorno bipolar e tomámonos unhas cañitas, pois non, mellor non tomamos unhas cañitas e tomámonos unha Coca Cola ou un Kas. Nese tipo de cousas podemos colaborar tamén.

—Que tipo de discriminación adoitan recibir os seus pacientes?

—Como estes trastornos adoitan ser descoñecidos, ás persoas que non os viviron ou que non teñen a alguén próximo, é fácil que lles dean medo. Por exemplo, no momento de atopar un traballo, se vas dicindo que tes un trastorno bipolar e o empresario ou empresaria pode elixir a outra persoa, pois facilmente vai contratar a outra. Á hora de establecer amizades, se sabes que esa persoa ten trastorno bipolar, adoitas quedar menos con ela e salgues máis con outros amigos. En definitiva, a discriminación que producen as enfermidades mentais, en xeral, vén por descoñecemento e eu atrévome a dicir que pola mala prensa que moitas veces dáse. Poño un exemplo: unha persoa con enfermidade mental incendiou a súa vivenda, pero ese mesmo día en España probablemente houbese máis persoas que incendiaron o seu fogar e non din que unha persoa que non tiña enfermidade mental incendiou a súa vivenda. Entón, esa mala prensa non axuda e soamente axuda a crear barreiras. É como cando se produce un roubo e dise que unha persoa de etnia xitana entrou a roubar en non se onde; pero se o que entrou a roubar non é de etnia xitana, probablemente non dirán que unha persoa que non era de etnia xitana entrou a roubar. Entón é unha maneira de levantar muros que nos separan.

—Como reaccionou ante actos de discriminación cara a pacientes seus?

—Calquera persoa que teña a alguén próximo e ve como o humillan e como o discriminan sempre enfada. E a min enfádame, ponme de mal humor. Ademais de que me teño que conter.

—Sabemos que as persoas bipolares teñen episodios de ánimo intenso. Como son e como se actúa ante un episodio intenso?

—Son esas etapas que se adoitan chamar as fases maníacas, onde a persoa pódese comer o mundo porque pode con todo, sabe todo e é o mellor. Nese momento o único que pode axudarlle é a medicación e o mellor que pode pasar é a prevención; é dicir, cando empezamos a notar que a persoa empeza a ter ese ánimo tan expansivo e intenso, hai que dicirlle: “Mira, que estamos a empezar outra vez; podemos ir ao médico, eu acompáñoche, pide unha cita”. O médico, axustando a medicación, pode conseguir que ese episodio pase, e esta prevención é fundamental. É importante que cada persoa que enfermou, que os seus familiares e amigos aprendan a identificar os sinais de alerta, que en medicina chámanse os pródromos. Póñovos un exemplo: coñecemos a unha persoa que ten un trastorno bipolar que, cando vai empezar unha fase maníaca de ánimo expansivo, pode comezar a vestirse con camisetas de cores rechamantes. Cando empeza a vestirse desta maneira estamos alerta. Non o fan todas as persoas, faio esta persoa. Se cadra a outra persoa cando vai empezar nesa fase, dáselle por comprar moitos libros. Son sinais das que os do ao redor non nos adoitamos dar conta. Entón, antes de que iso vaia a máis, hai que falar con eles e dicirlles: “Mira, que estamos a empezar outra vez, imos ao médico”. Ao final a medicación é o único que o pode frear.

—Como se debe reaccionar ante posibles reaccións agresivas dos pacientes?

—As persoas con trastorno bipolar en principio non adoitan ter reaccións agresivas. Si é certo que hai unha imaxe de que a persoa cunha enfermidade mental grave pode selo. Se se consultan os índices de delincuencia de episodios agresivos cara á policía en España, a maioría deles non están cometidos por persoas con enfermidades mentais, así que iso realmente é un mito. Unha persoa cunha enfermidade mental que comete un delito, normalmente a súa mente está tan fóra da realidade que se pode facer moi bruto. Unha persoa cun trastorno mental, que non adoita ser a bipolaridade senón a esquizofrenia, pode cometer un acto agresivo, o cal non é habitual. Pero isto é porque as persoas con esquizofrenia adoitan ter pensamentos erróneos, o que se chama delirio. Normalmente isto ten que ver con crer que alguén lles quere facer dano. Entón, se a min mételleme na cabeza que alguén quere envenenarme ou que queren secuestrar a un fillo meu, se eu vexo a esa persoa, agrídoa. Se eu estou convencida de que alguén quere levar ao meu fillo e esa persoa vén, probablemente non me quede tan tranquila. O que pasa é que se eu agrido a esa persoa é pola miña enfermidade, porque en realidade esa persoa non quería facer iso, pero a miña mente está a xogarme unha moi mala pasada. As persoas con trastorno bipolar en principio non deberían ou non teñen reaccións agresivas. Se as teñen, non é debido ao seu trastorno, téñenas porque dentro das persoas con trastorno bipolar hai persoas boas e malas, como en todos lados.

“Non todo o mundo está nas condicións de poder asistir a un centro de rehabilitación a diario e necesitan un apoio no domicilio”

—Como efecto dos estados depresivos os pacientes poden poñer en perigo as súas vidas. Que adoita ocorrer nestes casos e como se debe actuar?

—Efectivamente, en todas as enfermidades mentais o risco de suicidio é elevado, pero non soamente nos estados depresivos, que tamén os hai, senón tamén cando a persoa sae desas fases maníacas ou depresivas. Cando a persoa sae desa fase e entra na estabilidade e dáse conta de que realmente está enferma e que o está pasando mal, pode volver ao seu estado depresivo e tender ás autolesións ou ao suicidio. O suicidio é un risco evidente e cada vez estanse desenvolvendo máis programas de prevención. En Pontevedra hai unha comisión para elaborar programas de prevención contra o suicidio. É importante o apoio emocional, porque moitas veces estar aí, dicirlle que entendes que o está pasando mal e que estás aí para o que necesite é fundamental. Pero o apoio médico a través dos fármacos é imprescindible e é moi necesario. Nunha fase depresiva ou maníaca, cando empezan, hai que ir ao médico e axustar o tratamento.

—¿De qué modo han avanzado os tratamentos para persoas con este problema e cómo son de eficaces na actualidade?

—Infinito, avanzaron infinito. Normalmente as personas con trastorno bipolar se lles soe dar bastante medicación e esa medicación vai variando según a persoa está estable, si un se está acercando a unha fase maníaca ou si se está acercando a unha fase depresiva.

A base do tratamento é o que se chaman os estabilizadores do ánimo, é dicir, medicamentos que intentan estabilizar o ánimo e que conseguen que o ánimo no se vaia nin para un lado nin para o outro. Ata a década dos 50 do siglo pasado non empezaron a surxir medicamentos efectivos para os trastornos mentais e por iso ás persoas se lles metía no que se chamaban manicomios. Ahí se lles metía para telos un pouquiño máis controlados e para intentar facer algo con eles. Pero, ata a década dos 50 do siglo pasado non comezou a aparecer medicación efectiva. Vos parecerá que foi fai moito, pero a mín pareceme que foi antonte. E de ahí ata agora, progresivamente, hai cada vez máis investigación e cada vez hai fármacos mellores e máis efectivos. Neste momento sí podemos dicir que hai un abanico de medicamentos que permiten facer probas. Isto soa un pouco mal, pero un mesmo medicamento pode facerme moi ben a mí e moi mal a outra persoa. Por iso, cando usan o mesmo medicamento para a misma enfermidade moitas veces os médicos teñen que xogar a probar cal de esa variedade de medicamentos lle senta mellor a esta persoa. Próbase e, se va ben, perfecto. Os medicamentos se van ben se manteñen. Por eso, como os dicía antes, se empezamos a movernos á manía ou se comezamos a movernos á depresión, hai que axustar a medicación. E, se o médico o considera, según vaian apareciendo novos fármacos pode ir variando o medicamento que se lle da. Básicamente os fármacos son estabilizadores do ánimo. Hai antidepresivos en fases depresivas e máis estabilizadores para a fase maníaca, pero, se a persoa no durme ben, se lle pode dar algo para durmir. Pero eso xa son máis complementos. O específico dos trastornos mentais son os estabilizadores do ánimo.

—¿Cales son os tratamentos máis efectivos?

—O tratamento nas enfermidades mentais graves debería basarse sempre na medicación. nSin medicación unha persoa non vai poder estar ben. Esas persoas ás que as veces lles parece que con amor e agarimo todo se cura, pois non; porque, se a min me cortan unha perna, por moito amor e agarimo que me den, a perna no me volve a crecer; e se meu páncreas deixa de segregar insulina, por moito amor e agarimo que me den, o meu páncreas non vai a empezar a funcionar, como pasa coas substancias químicas do cerebro. Unha vez que implantamos a medicación e que a persoa estea abordable y mínimamente de volta na realidade, convén empezar un traballo de rehabilitación que é o que se fai nos centros de rehabilitación psicosocial. E nesos centros, o que facemos na rehabilitación é valorar á persoa, ver qué áreas de esa persoa se viron danadas pola enfermidade e en base a iso facemos un programa individual de atención e traballamos con esa persoa individualmente ou en grupo esas áreas que están más deterioradas. Na rehabilitación tambén se traballa moito coa prevención para evitar que esa persoa empece a ir a una fase maníaca ou a unha fase depresiva. De ese modo axudamos a esa persona para que non teña que ser una persoa de fóra a que se llo diga, senon que sea él ou ela mesmo/a quen poida chamar ao seu médico e dicirlle que se está poñendo mal e que necesita atención. Polo tanto, é unha combinación de medicación e rehabilitación.

—De que modo é a bipolaridade unha enfermidade con cura e en que consiste a súa recuperación?

—Ten recuperación, pero non ten cura. As enfermidades que se chaman crónicas non se curan. Os trastornos mentais graves xeralmente non se curan, son crónicos. A diabetes é crónica; non se cura, pero trátase. Se se trata con medicación e con rehabilitación, a persoa vai poder facer unha vida normal, aínda que nunca se vaia a curar. Pode facer a súa vida normal, pero seguirá tomando a súa medicación toda a súa vida. Nos momentos nos que estea estable tomará menos medicación, pero algo terá que tomar. Exactamente igual que o diabético que necesite poñerse insulina, vai poñer insulina toda a súa vida, pero pode levar unha vida relativamente normal.

—Como asociación axudan a persoas con enfermidades psíquicas. Como é a recuperación destes pacientes e a súa volta á vida normal e como lles axudan vostedes neste sentido?

—Nós aquí na asociación temos diferentes servizos: temos un centro de rehabilitación, temos pisos tutelados para persoas con enfermidade mental que non teñen vivenda ou que non poden vivir por algún motivo coas súas familias e temos tamén algún servizo de atención a domicilio onde van as educadoras da persoa para atendela. E o noso sistema sempre é o mesmo: primeiro, valorar que necesidades ten esa persoa e logo asegurar o seguimento médico. Por exemplo, as persoas ás que facemos o seguimento médico no domicilio asegurámonos sempre de que asistan ás consultas co psiquiatra e que sigan o seu tratamento farmacolóxico. Tamén tentamos traballar as áreas deficitarias porque unha persoa é moi fácil que teña problemas de atención, problemas de memoria ou problemas para relacionarse cos demais, o que se chaman as habilidades sociais, e, por tanto, necesite aprender que e como é a súa enfermidade, en que consiste e como se trata. Todas esas cousas son as que traballamos con eles desde os servizos da asociación.

—Como é a atención a persoas con enfermidades mentais no sistema sanitario galego e que tería que mellorar?

—Como calquera persoa á que lle preguntes que ten que mellorar diranche que todo. Pero non só en saúde mental, senón en calquera aspecto. En Galicia, a través do sistema público, as persoas poden acceder ao psiquiatra. Para iso primeiro teñen que acceder ao seu médico de cabeceira e el diralle se considera oportuno que vaia ao psiquiatra. Ás veces, cando o problema non é grave, o propio médico de cabeceira pode facer o tratamento tipo dalgunhas depresións, algúns trastornos de ansiedade, pero xa un trastorno bipolar convén que o psiquiatra o valore e fágalle o seguimento. A través do Sergas tamén se pode acceder ao psicólogo ou psicóloga, pero para iso tenche que derivar o psiquiatra; é dicir, o psiquiatra, á parte de darche medicación, pode decidir que vaias ao psicólogo ou a psicóloga e derívache. A maiores está todo o proceso de rehabilitación que antes vos dicía, xa que o tratamento das enfermidades mentais consiste en medicación e rehabilitación. E toda a rehabilitación que ofrece o sistema público neste momento está concertado con entidades privadas; é dicir, non o ofrece o Sergas directamente, senón que o concierta principalmente con asociacións como esta. Hai asociacións como a nosa nas cidades principais de toda Galicia e nalgunhas outras non tan principais e é o Sergas o que concierta os servizos con esas asociacións.

Hai algún dispositivo máis, como os pisos tutelados, que tamén son servizos sanitarios que concierta o Sergas coas asociacións, e tamén algún outro servizo como é a rehabilitación hospitalaria, xa que hai veces que a rehabilitación non se pode facer de maneira ambulatoria nun centro porque a persoa necesita unha intervención máis intensa e para iso hai unidades de rehabilitación hospitalaria. Neste momento, na área de Pontevedra, correspóndenos a unidade de Vigo. Antes o Hospital Psiquiátrico do Rebullón tiña moi mala prensa pero agora xa non existe e a Unidade de Rehabilitación Hospitalaria de Vigo á que nós imos está no hospital Nicolás Pena. As persoas que se derivan aí están un par de meses e mesmo, ás veces, máis cun traballo moito máis intenso para conseguir que poida volver ao domicilio e poida seguir nun centro coa súa rehabilitación. É como unha rehabilitación máis intensa.

Pero o que faría falta mirar é que fan falta máis psiquiatras básicos. En Pontevedra hai dúas unidades de saúde mental, unha en Mollabao e outra en Lérez, que atenden o arrabalde de Pontevedra e neste momento na unidade de Mollabao, se hai 4 ou 5, están todos de baixa menos un. Ademais, esas baixas non se cobren e iso non pode ser porque as persoas así non están ben atendidas e os médicos se sobrecargan. A lista de espera das únicas psicólogas que hai, unha en Mollabao e unha en Lérez, é de 400 persoas para a primeira consulta. Por outra banda, a traballadora social ou o traballador social dunha unidade de saúde mental tamén ten a súa importancia, pero só hai unha traballadora social de saúde mental que vai 3 días a Mollabao e 2 días a Lérez. Nin sequera hai unha en todo o servizo a tempo completo. Ou sexa, que fai falta persoal, fan falta recursos e fan falta medios, pero para iso fai falta diñeiro. Con todo, todo o que se invista aí é prevención, porque, se non se actúa a tempo, as enfermidades van a máis e despois levar unha persoa ao hospital a Vigo ao Nicolás Pena para que estea aí de 2 a 6 meses é moito máis caro que poñer un psiquiatra que o poida atender aquí e preveña esa deterioración.

—¿Cómo ve o futuro da atención psiquiátrica e psicóloga en Galicia e cales son os seus retos de aquí en adiante como asociación?

—O Plan de Saúde Mental de Galicia necesita inmediatamente recursos económicos para poder ter persoal. Tamén, cando se crea unha unidade de prevención, isto conleva contratar persoal e non hai persoal para contratar, porque non atopan persoal para contratar para unidades psiquiátricas. Isto sucede porque o que paga o Sergas é moi pouco e os profesionais prefiren irse a outros ámbitos privados, a outras comunidades ou, mesmo, a outros países. Fai falta un plan de saúde mental que achegue recursos económicos, recursos humanos e recursos materiais en todos os centros. Con recursos humanos estou a falar de psiquiatras, de psicólogos, de enfermeiros ou enfermeiras e de traballadores sociais específicos de saúde mental, porque en cada área os temas son un pouco diferentes o futuro da atención e da saúde mental tería que ir por aí.

Nós como asociación os retos que temos son poder continuar coa atención que temos e poder ampliala, porque con frecuencia hai listas de espera. Nos servizos tamén estaría ben poder ampliar a atención a domicilio xa que é moi escasa por falta de recursos económicos, o que é importante porque non todo o mundo está en condicións de poder asistir a un centro de rehabilitación a diario. Hai persoas que teñen a súa vida, que teñen o seu traballo pero que necesitan un apoio no domicilio, e iso é importante tamén poder ofrecelo. Por último, gustaríame dicir que hai persoas que enferman na adolescencia e que están a estudar, polo que é unha condena ter que deixar de estudar e de formarse xa que lle apareceu esa enfermidade. Entón o apoio dos centros educativos tamén é moi importante.