Paciente con esquizofrenia, os seus pais e a súa psicóloga

De dereita a izquerda, Daniel Salgado Gómez (paciente), Santiago Salgado Briceño, Maria Felicidad Gómez Renieblas (pais) e Iria Vidal Vázquez (psicóloga de Daniel). |CEDIDAS

"Atopamos constantemente na prensa noticias nas que asóciase unha conducta delictiva cunha enfermidade mental e isto estigmatiza moito"

Tan só con 28 anos de idade, Daniel Salgado Gómez comenzou a lidiar cos seus primeiros brotes psicóticos. Internado nun psiquiátrico, sempre tivo o apoio do seu círculo tanto social como familiar e da súa psicóloga Iria Vidal Vázquez

PEDRO CRUZ SÁNCHEZ, IRIA GIL COBAS E DIANA MARTÍN CASTILLO | Murcia-Santiago de Compostela

Daniel Salgado Gómez (Zaragoza, 1984) foi internado nun psiquiátrico con 34 anos debido aos seus brotes psicóticos. Alí diagnosticáronlle esquizofrenia. Aos 18 anos incorporouse ao exército e estivo uns 16 anos vivindo en Madrid ata que lle detectaron a enfermidade, daquela volveu a Murcia. Actualmente é pensionista pero pode compatibilizarlo con outro traballo, cousa que está desexando facer. Estivo ingresado tres veces no hospital Gregorio Marañón de Madrid, unha vez na clínica San Felipe en Murcia e unha última vez na mesma provincia, pero no hospital Santa Lucía de Cartagena. En todos os casos foron estancias con duracións de un mes ou un un mes e medio.

Iria Vidal Vazquéz é psicóloga, especializada na rehabilitación de adultos e familias. Naceu en Cartagena pero a súa nai é de Vigo e o seu pai de Madrid, polo que pasou a súa infancia entre esas dúas cidades. Cando decidiu facer a carrera de psicoloxía, escolleu un itinerario mixto no instituto, para estudar tanto humanidades como matemáticas. Formouse na universidade de Murcia os cinco anos de licenciatura e os dous anos de máster. Aos meses de finalizar a súa licenciatura, encontrou traballo formando parte do equipo da asociación AFEMAR como psicóloga tanto de adultos coma do servicio infanto-xuvenil.

Actualmente, encóntrase dentro dun equipo multidisciplinar e cunha liña de traballo en constante formación, moi implicada con cada caso. Na súa vida persoal, tamén foi crecendo, formando su propia familia xunto ao seu marido e a súas dúas fillas, Elba e Serena.

Santiago Salgado Briceño, nado en Madrid o 25 de xullo do 1953, empezou aos 12 anos como xogador de fútbol nos infantís do Real Madrid. Despois pasou a xuvenís do Real Madrid e máis tarde estivo dúas tempadas no amateur, que era o segundo equipo do Real Madrid, onde chegou a xogar partidos amistosos co primeiro equipo. Despois foi cedido ao Guadalajara e ao Alcorcón, equipos onde tivo a sorte de aprender con grandes adestradores coma Muñoz, Moleiro, Luis Molowny e con xogadores de renome como Camacho, Fleitas, Marañón, Grande, do Bosque, Zunzunegui, García Remón, Amancio, Gento, Juanito ou Ferenc Puskás, por nomear algúns. Deixou o fútbol aos 29 anos para pasar a facerse cargo do negocio familiar ata a xubilación.

María Felicidad Gómez Renieblas. Nada o 29 de maio do 1965 en Zaragoza, tivo desde moi pequena afección polo mundo do motor. Estudou a EGB e deixou a escola para traballar con 14 anos. Tivo a Daniel con 19 anos. Dedicouse á hotalaría, á limpeza e tamén tivo un negocio propio. Foi no ano 1994 cando coñeceu a Santiago, con quen se trasladou a Madrid. Alí fixo realidade o seu soño de sacar os carnets profesionais e dedicouse ao mundo do transporte por estrada ata o ano pasado, cando por desgraza a súa empresa se veu abaixo. Mandárona a un ERTE e, finalmente, ao desemprego. Agora non traballa.

Daniel Salgado Gómez

—Como comezaron seus brotes psicóticos e como recorda ese momento?

—Comezaron cando eu tiña 28 anos e foi por un consumo de tóxicos; é dicir, de drogas. Basicamente ese foi o detonante. Naquel momento eu non tiña nin idea do que era a psiquiatría neste aspecto. Non sabía nada do que me estaba pasando e pola miña cabeza pasaban ideas moi delirantes. Acabei pedindo axuda á miña familia, leváronme a un centro psiquiátrico e alí empezáronme a tratar.

—Cal foi o seu primer pensamento cando lle diagnosticaron esquizofrenia?

—O primeiro que pasa cando che diagnostican unha enfermidade mental é como se che falasen nun idioma que non comprendes porque che din tal cousa, que no meu caso é un tipo de esquizofrenia, e quedas que non sabes que te chamaron, pero cambiache a vida. Cando me dixeron “Tes un tipo de esquizofrenia” son o primeiro que ten un prexuízo sobre isto. Ter esquizofrenia sóame a tolo; á típica imaxe que nos vén a todos á cabeza de alguén cun coitelo. Ademais, estanmo chamando a min, que nunca tiven ese tipo de ideas. Abórdate un mundo novo de ideas sobre a enfermidade e non comprendes o por que. É un momento de moita confusión, e máis os días posteriores.

—De que modo reacciona a xente ao saber que ten unha enfermidade mental?

—Afortunadamente, son un dos poucos que teñen un círculo social aberto mentalmente e aceptáronme como son, incluídos os meus amigos de toda a vida. Sempre hai algúns cos que non falo moito do tema, pero seguimos mantendo a relación. A miña familia, que a tedes aquí presente e, por suposto, a miña psicóloga, apóianme nas miñas decisicións, axúdanme a elixir que é o mellor para min. Teño moita sorte nese sentido, pero eu pertenzo ao 1% que ten esta sorte, porque, por desgraza, non é así na maioría dos casos.

—Cal e como foi a súa experiencia máis dura dentro do psiquiátrico?

—Honestamente, sonu unha excepción tamén, porque o que para a inmensa maioría de xente que entra nun psiquiátrico é un evento dramático, para mín é un momento de repouso, por así diecilo. Aínda que máis que repouso, é un sitio onde divertirme. Para min é coma un parque de atraccións. Cando estou dentro dun psiquiátrico, dou renda solta aos meus delirios. As miñas paranoias consisten en: ver anxos e demosánxeles y demonios, crerme parte de Deus, crer que tamén hai partes do diaño… E dentro do psiquiátrico están os enfermeiros, onde eu son consciente que non van deixar que me pase nada malo, que conto co seu apoio. Cando eu entro ao psiquiátrico póñome a buscar ao malo, ao peor de todos. Para min é un xogo un pouco escabroso e maquiavélico pero, en realidade, é como un Escape Room.

—Como se sentiu ao ter que deixar súa familia e amigos por tanto tempo?

—Moi só, aínda que a soidade é un camiño que elixín máis dunha vez na miña vida. Pero a soidade nun psiquiátrico pásase sobre todo ao estar atado nunha cama. Isto é unha convicción que teño non por parte dos meus delirios, senón porque estamos sós. Nacemos sós e morremos sós, e entre medias tamén podemos estar sós. Esa era a sensación que me invadía.

—Cal era a súa rutina día a día cando estaba no psiquiátrico?

—Erguía polas mañás arredor das 7:30, duchábame, ía almorzar e logo xa era todo o día deambulando pola estancia. Sempre estabamos en dúas salas: unha era o comedor e a outra era unha sala cunha televisión, con moitos sillóns e un corredor. Simplemente deambulaba.

—Como se relacionaba coas demais persoas internadas?

—Moi ben. Sei diferenciar moi ben un acto xentil dunha mirada desafiante; entón, é aí onde fago esa división que comentaba antes. Se alguén me sostén a mirada é cando o desafío aínda máis, e iso pode levar a unha situación conflitiva. Xa sei que non vou ser amigo desa persoa, pero si de outra que, en cambio, me ofreza fumar un cigarro con ela e manter unha charla distendida e tranquila, pois sei que esa persoa será amiga miña.

—Ao recuperarse deste trastorno, como foi o seu regreso á casa e á vida en sociedade?

—A primeira vez teño que dicir que eu non estiven diagnosticado ata o tercer ingreso. Simplemente, dixéronme que tiña una psicose non especificada, esegundo saín do hospital cunha medicación, collín o coche e os papeis tireinos directamente pola fiestra. Ata ese momento non tomara conciencia de que estaba pasando algo máis serio que unha simple ida de olla, por dicilo directamente. Esa foi a miña primeira reacción ante aquel primeiro diagnóstico. Logo, a partir do segundo, xa si que tomei un pouco máis de conciencia e procurei ser máis serio coa toma da medicación. Aínda así, sempre fun un pouco resistente e non sempre fun moi constante nisto. Ultimamente si que mo tomei en serio, xa que no meu último ingreso me deron a esperanza de que quizais nuns seis ou sete anos deixe de tomar a medicación. Ese é o meu maior obxectivo: poder ser autónomo emocionalmente e poder xestionar as miñas emocións sen necesidade de medicacións nin nada semellante.

María Felicidad Gómez y Santiago Salgado (Pais de Daniel)

—Cando se enteraron da enfermidade de Daniel, como se sentiron ao respecto?

[Madre]—Eu, como nai de Daniel, cando me enterei da enfermidade que tiña, foi atopar realmente o que buscaba. Non é que buscase que o meu fillo fose así ou que lle dese un brote psicótico, senón que cando el ingresa por un brote psicótico, eu como nai non facía máis que preguntar que era o que tiña o meu fillo porque nunca vira iso nin me enfrentara a unha situación así directamente. Entón, un escoita cousas de como pode ser unha enfermidade mental, pero síi que é verdade que eu como nai buscaba a toda costa que me desen un diagnóstico. Realmente buscaba iso porque cando lle dan unha etiqueta ao que ten o teu fillo, neste caso xa podes dicir: “Isto é o que ten; acóllome a isto”. Estou buscando información e ten que haber algún tratamento sobre isto. Así que é certo que o meu obxectivo era ese, que me deseran un diagnóstico. Cando nolo deron foi duro ao principio, porque comezas a buscar información e no meu caso pasoume un pouco como o que explicou Daniel. Todos temos un xuízo sobre o que son as enfermidades mentais e a maioría das veces é incorrecto. A esquizofrenia sempre está asociada a persoas violentas, que te van atacar e é certo que é un estigma que todos cream.os. Agora, cando se trata dun, diría: "Non pode ser que o meu fillo teña isto", porque non era a imaxe que eu tiña asociada a esta enfermidade. E é que me equivoquei moito, claro, e nese sentido non o tomei moi ben.

[Daniel]—Si, podo engadir unha cousa para complementar o que dicía. O tema do diagnóstico é unha arma de dobre gume fío no sentido de que choca moito para quen o recibe, pero ao mesmo tempo é como un salvavidas porque por fin lle pos nome ao que tes e xa empezas a facelo, a traballar nel. Ademais, xa é un contacto cunha realidade que, por pouco que nos guste, é un primeiro paso para algo. Polo menos agora atopas un centro como o que traballa Iria, onde traballan con este tipo de enfermidades e saben tratarte e coñeces xente coma ti e parece que todo vai para mellor

—Cal foi a túa reacción cando Daniel sufriu a súa primeira ruptura psicótica?

[Pai]—A primeira reacción que tivemos foi bastante mala, porque non pensaba que tiña nada. Simplemente era que eran cousas súas, que non tiña ningún problema e que o problema estaba con nós. E si que é certo que a primeira vez foi horrible. Era un tema moi delicado e pasámolo moi mal.

—Que adoitaban facer cuando Daniel sufría brotes psicóticos?

[Pai]—Fixemos o único que podíamos facer, que era admitilo, porque Dani era a forma que tiña de pedir axuda. Cambiou por completo, era outra persoa, comezou a ter uns síntomas moi peculiares e xa sabiamos que nos pedía axuda. Así que o levamos ao hospital e alí pasámolo moi mal, porque o víamos mal e, afortunadamente, segundo di, non estaba moi pendente do que lle pasaba. O certo é que, pouco a pouco, durante os seguintes ingresos que tivemos, é unha persoa que foi consciente do que lle pasa, que vai recoñecendo cousas e iso é un paso moi grande. Cando comezas a recoñecer que tes un problema é cando podes axudalo e el tamén pode axudarse a si mesmo.

—Cal foi o maior impacto na familia co ingreso de Daniel no psiquiátrico?

[Nai]—O maior impacto para nós como familia é entrar nun mundo tan novo e tan descoñecido e ver o comportamento dun familiar ao que lle está a suceder isto. Do mesmo xeito que lle ocorre ao seu círculo máis próximo de amigos íntimos, como el comentou, quen o coñeceron cunha serie de comportamentos e, de súpeto, ven máis desorganizado o seu comportamento ou o seu discurso. Entón enfrontas unha persoa que non coñeces. Por todo iso, pasa tempo ata que comezas a encaixar e te dás conta de que está pasando por un proceso que é certo, que hai que practicar moito a escoita sen tentar facerlle pensar doutro xeito e que se expresedoutro xeito. Simplemente tes que deixar fluír a súa conversación e, en definitiva, tes que buscar axuda de profesionais que te poidan axudar.

[Daniel]: Podes facerte unha idea do moito que tes que querer a unha persoa e apreciala para que aguante todo isto dunha persoa descontrolada, como fun eu nalgunhas ocasións. Imaxinas que tes o teu mellor amigo e que che comeza a contar unha historia que non che encaixa, que non entendes, que é estraña... Hai que ser moi bo amigo, familiar, tío, curmán... Pero, en definitiva, hai que apreciar moito a persoa para soportar a súa conversa e chegar a un punto no que vexas que é mellor escoitar que aconsellar, porque a persoa non está nun momento moi apto para escoitar consellos, xa que está atrapada nun bucle, nunha idea repetitiva na súa cabeza. Así que, claro, o que máis me serviu é que a miña familia me escoitou nestes momentos difíciles, sentínme escoitado e estiveron moi preto de min. E iso é o que máis agradezo.

—Ao saber que Daniel saía del psiquiátrico, como se sentiron fronte á emocionante noticia e como o acompañaron na súa nova situación?

[Nai]—As veces que Daniel estivo hospitalizado, o certo é que non hai dous ingresos iguais nin dúas altas iguais; cada un tivo a súa particularidade. É certo que nas primeiras altas e ingresos estabamos moi despistados, buscando respostas ao que lle pasaba a Daniel e era máis difícil. Despois non é que fose mellor, senón que houbo unha evolución positiva no sentido de que un coñece os síntomas, a enfermidade que ten, o proceso no hospital ata que recibe o alta. Así, as últimas veces foron unha evolución máis positiva porque xa estamos aprendendo máis sobre a enfermidade. Non estamos tan perdidos como ao principio e polo tanto a evolución é mellor. Ademais, temos máis esperanza tamén en canto á recuperación. Tamén está a ver moita mellora e el, no seu coñecemento do que ten, tómao doutro xeito e afronta as cousas doutra maneira. Si, querería dicirche antes de rematar que a palabra “esquizofrenia” como xa explicou antes Daniel, eu mesmo tamén a asociei con comportamentos violentos, irascibles e non é así. Na maioría dos casos é un discurso e un comportamento desorganizado que ves que non é a rutina diaria desa persoa próxima coa que estás afeito a tratar, pero que en ningún caso son violentos. Se nalgún caso exercen violencia, adoita ser consigo mesmos. Entón, ese medo que nos pode causar a palabra esquizofrenia nese sentido teríamos que erradicalo porque non se asocia en absoluto á violencia. Se nalgún momento, como dixo Daniel, escoitas ou ves nun amigo un comportamento estraño, entón tes que levantar un pouco os oídos e dicir: "Algo está pasando aquí". Tes que escoitar esa persoa e intentar buscar axuda. Pero non debemos ter ese medo que, se cadra, como sociedade amosamos á palabra esquizofrenia en particular.

—Despois de vivir esta experiencia, que consellos lle daríades a uns pais que se atopan na súa anterior situación?

[Pai]—Paréceme que cada persoa ten o seu mundo e cada un ten tendencias. Creo que o mellor é poñerse en mans de xente como Iria que os coñece e que estudou para saber tratalos. A verdade é que foi grazas a ela e ao centro onde estaba. Dani non quería estar no centro nun principio, non lle gustaba, pero, grazas á súa nai que insistiu, agora Dani está encantado de estar alí. A asociación fai que se sinta útil e é unha persoa que ten afeccións como calquera outro. Gustaríalle comezar a traballar e facer moitas cousas. Por iso é fundamental dirixilo a persoas que entendan este tema e que tamén nos poidan orientar, a pesar de que nós, en cambio, tamén estamos vendo como vai chegando a evolución e ao cabo cada vez vai mellor. .

[Daniel]—Vénme á cabeza unha resposta á pregunta de Pedro que tiven esta fin de semana. Teño unhas amigas que xa teñen dúas nenas pequenas e a nena maior confunde a palabra "apestoso" con "grandioso". Entón, na escola, cando os seus pais lle preguntaron: "Onde estiveches?" E ela respondeu: "Fun a un lugar apestoso". E eles dixeron: "Apestoso?" Despois seguiron falando e ela xa falaba do "grandioso" sitio. O que quero dicir con isto é que a rapaza equivocou as palabras. Polo que pode ser un síntoma. Ao final, o consello que se lle pode dar ás persoas que teñen fillos que poidan ter problemas mentais baséanse en se os queren ou non. É dicir, díxenlle aos meus amigos: "A nena parece ser disléxica, parece estar confundiendo estas dúas palabras", pero podería ser outra cousa ou simplemente non ser nada. Porén, é un lugar polo que tirare o amor que estes meus amigos teñen polos seus fillos levaraos a buscar respostas ata o fin do mundo. Por suposto, non quere dicir que acabei onde estou por falta de amor, nin moito menos; xusto o contrario. Ademais, foi así por unha rebeldía extrema na miña adolescencia, que me daría para respostar algunhas preguntas máis, pero o que quero dicir é que o amor que se lle ten a unha persoa xa che fai sentir alerta sobre o seu benestar, sobre como se encontra. E creo que aí está a clave.

—Agora, despois de tanto tempo, de que maneira segue sendo complicado convivir cunha persona con esquizofrenia?

[Nai]—Non é difícil.

[Pai]—É unha persoa normal.

[Nai]—É moi doado. Daniel ten unha condición persoal de persoa, de ser humano, dende que naceu, xa que cada un de nós temos e convive con eles. Porque naceu cunha forma de ser e ter unha enfermidade mental non cambia esta forma de ser. É que ten unha enfermidade mental, pero segue sendo o rapaz estupendo que sempre foi e unha persoa coa que se pode vivir perfectamente, xa que a súa enfermidade mental non é un impedimento. Houbo casos concretos nun brote psicótico no que se comportou doutro xeito, pero Daniel é Daniel, como eu o parín, falando claro, e segue así e non é nada difícil convivir con el.

Iria Vidal (Psicóloga)

—Que factores tivo en conta para un diagnóstico de esquizofrenia no caso de Daniel?

—Cando Daniel chegou ao noso centro xa estaba diagnosticado, e adoita ser así, normalmente. Cando ven calquera usuario ou familia, xa veñen cun diagnóstico previo. Non obstante, faise un cotexo da sintomatoloxía que presenta ou que presentara, e compróbase que efectivamente cumpre os criterios para ter este diagnóstico. No caso de Daniel, sobre todo logo no brote que lle axudei a xestionar, si comprobei que tiña síntomas asociados á esquizofrenia como pensamentos delirantes, un pensamento desorganizado, crenzas irracionais ou delirantes, así como episodios de manía. Finalmente, el cumpre os criterios diagnósticos do que sería unha esquizoafectividade. Normalmente non hai unhas probas de laboratorio, nin probas obxectivas que che fagan determinar que sexa un ou outro diagnóstico de saúde mental, así que, ao final, e a través da observación de que se cumpren uns síntomas… Ese é a síndrome que tiña Daniel.

—Cal foi a razón pola que decidiu facerse psicóloga?

—Foi unha decisión moi vocacional que tomei en pleno instituto, e xa que a parte da saúde sempre me chamara a atención, quizais máis de pequena interesábanme os animais e, como moitos nenos, quería ser veterinaria de maior. Non obstante, conforme fun crecendo, en plena adolescencia empezáronme a interesar moito os temas de saúde mental e vin que a carreira que estudaba isto e dunha forma non farmacolóxica era a psicoloxía. Antes de estudala vin que asignaturas había e que competencias había que ter e vin que era una carreira moi completa porque estudaba tanto a parte de bioloxía como a parte de estatística. Se te queres adicar á investigación, teñen unha parte humanista e sí que é certo que é unha carreira moi vocacional. De feito, candoa estudaba era unha carreira con moito desemprego porque agora é unha profesión xa no tan estigmatizada, pero si que o foi na nosa sociedade. En Estados Unidos non tanto, pero aquí en España é unha profesión moi estigmatizada. Hai persoas que aínda me veñen dicindo: “É que eu non quero ir ao loquero” ou “Eu sei que non creo nisto”, coma se fose un acto de fe e non unha profesión respaldada científicamente. E aínda hai moitos estigmas neste aspecto na miña profesión. Porén, é unha carreira científica, e una carreira moi completa na que se estudan moitas competencias, require de moita coraxe e, sobre todo, é unha carreira en constante reciclaxe, polo que a quen lle interese ten que seguir durante toda a súa vida profesional en constante autocrítica e en constante esixencia para estar sempre ao día de cales son aquelas ferramentas que temos que aprender para poñer ao servizo das persoas que atendemos. Pero, sen dúbida, é unha carreira que creo que apoia e serve moitísimo en moitos cargos. Eu especialiceime moito na saúde mental, pero tamén é unha profesión que está no ámbito educativo, que está no ámbito de recursos humanos, que está no ámbito deportivo, que hoxe en día ten moita traxectoria e que, por sorte, está moito menos estigmatizada.

—Coma é o proceso de informar ao seu paciente que sofre un trastorno mental e coma adoitan reaccionar?

—Non todos reaccionan da mesma maneira. Sempre informamos da maneira máis transparente, clara e concisa do diagnóstico que teñen e dos problemas de saúde mental que teñen e faiselle partícipe do seu proceso de recuperación. Sempre intentamos traballar coa familia e o paciente para que o proceso de recuperación conte coa súa colaboración, que parta do seu compromiso e, sobre todo, que eles coñezan os síntomas que teñen, que non son culpables, nin o paciente nin a familia, de que lles acontecera ou recibiran esa enfermidade. A doenza non é buscada, pero que si teñen moita responsabilidade no seu tratamento e na súa recuperación. Non todo o mundo o acolle ben e non todos o asumen. De feito, Daniel explicouno moi ben en primeira persoa. De primeiras non entenden, non asumen ou non cren que poidan ter un problema de saúde mental en si e hai un arduo traballo de parte dos terapeutas de confrontalos con esa realidade. Porque, ao final, cando aceptan que si que hai un problema de saúde mental é o momento no que realmente se inicia a recuperación. Hai persoas que tardan moitos anos ou prácticamente toda a vida en asumir que teñen un problema de saúde mental. Como non é algo palpable ou tanxible e como todo acontece sobre estruturas cerebrais, parece que é algo que non asumen. Ademais, parece que outras enfermidades médicas nas que ti mostras uns valores anormais médicos nunha analítica, son máis fáciles de asumir como un problema de saúde. Aínda así, nos problemas de saúde mental e máis difícil confrontarlos. Hai persoas que tardan moitísimos anos ou toda a vida en asumir que teñen un problema de saúde mental e outras persoas coma Daniel o aceptan e están xa nese proceso de recuperación.

—Se tivo que lidar con persoas que se negan a recibir tratamento, que se adoita facer nestes casos?

—Si, tiven que lidar con pacientes precisamente por esa falta de aceptación. E foron pouco colaboradores no que é o seu tratamento. Son casos illados, casos puntuais. E normalmente chegan a nós a base de diferentes ingresos e de diferentes brotes onde a persoa foi realmente construíndo unha serie de síntomas que a apartan da realidade e a apartan de ter unha vida máis normalizada do que lle gustaría. E a base deses ingresos hospitalarios, que intentamos que sexan os menos e os máis curtos no tempo posibles, ao final indican que esa persoa ten que saír da súa rutina diaria, ten que alonxarse da familia ou da súa vida persoal e das actividades do seu día a día. Non obstante, estes ingresos normalmente confrontan moito a persoa coa súa situación e decátase daquela de que non é a súa culpa que teñan un problema de saúde. E mediante eses ingresos hospitalarios é máis doado que a persoa asuma o problema de saúde e que necesita unha axuda extra no seu día a día. Logo, hai outras persoas con tratamento farmacolóxico que lles axuda a estabilizar algo o seu comportamento, a poñer un pouco máis en orde os seus pensamentos.

—Poderíanos explicar e concretar os principais síntomas da esquizofrenia?

—Os principais síntomas da esquizofrenia acostuman dividirse en dous. Hai unha serie de síntomas que se chaman positivos, porque son síntomas que implican conductas ou sensacións de máis, que o resto da población que non temos esquizofrenia non sentimos, como son as alucinacions, que son percepcions inusuais sen necesidade dun estímulo. Por exemplo, o ver, oír, sentir, saborar… imaxes ou sons que non están. Tamén hai delirios que son crenzas inusuais, irracionais ou incluso extravagantes e tamén hai pensamento desorganizado.

Logo hai unha serie de síntomas que se chaman negativos porque inflúen en que a persoa sinte menos algunhas das sensacións que temos o resto da poboación, como por exemplo un aplanamento de emocións, estar máis inactivos, ter certa desmotivación e a perdade interés son síntomas que moitas veces se poden confundir cunha depresión. Estes síntomas adoitan manterse moito no tempo, aínda que ás veces aparecen de forma residual cun bo tratamento e dispáranse cando a persoa ten o que se chamaun brote psicótico. A maioría das persoas, cun bo tratamento, non acostuman percibir a maioría dos síntomas.

—Canto tempo leva estudando e tratando pacientes con este tipo de trastornos mentais e cal é a parte máis complexa do seu traballo como psicóloga?

—No meu tempo, cando estudiei a carreira de psicoloxía, daban unha licenciatura que conlevaba cinco anos. Logo seguín coa miña formación cun máster de dous anos e ao ter unha carreira na que, como vos expliquei ao principio, o estudo do cerebro está en constante evolución, pois é unha carreira na que sempre tes que seguir formándote. A día de hoxe seguimos especializándonos a través de diferentes formacións, a través das diferentes universidades españolas con cursos de reciclaxe e de novas aplicacións e terapias que poden axudar a mellorar a calidade de vida das persoas con problemas de saúde mental e das súas familias. Polo tanto, se ao final vos interesan as ramas das ciencias da saúde, tede a expectativa de que están en constante evolución a nivel profesional. Traballando con persoas con problemas de saúde mental, levo once ou doce anos.

As situacións máis complicadas que me encontro adoitan ser sobre todo a nivel social, e un dos obxectivos que teñen os centros coma no que traballo é eliminar o estigma, os tabúes e os prexuízos que acostuman estenderse e aínda están enraizados na sociedade. Ademais, na prensa hai moito descoñecemento sobre o que implica un tema de saúde mental, como ben explicou a familia de Daniel. Acostúmase tildar de perigoso, adóitase asociar con conductas delictivas e ao final é un dano non real que se produce dentro do que é o colectivo de saúde mental. Ese é o principal obstáculo que adoito encontrar. Ás veces incluso entre os familiares, xa que non todas as familias teñen a mesma predisposición que ten a familia de Daniel por coñecer o que implica un problema de saúde mental ou que hai que facer, polo que estigmatizan moito o seu familiar, impedíndolle traballar, formar a súa propia familia ou negarlles que sigan estudando. Ese sí que é un obstáculo que me sigo encontrando a día de hoxe.

Iniciativas como a vosa é algo que teño que agradecer e que me parece unha idea marabillosa, que persoas tan novas coma vós teñades interese por coñecer en profundidade e en primeira persoa o que é un problema de saúde mental. De feito, dende o noso centro levamos varios anos facendo campañas de sensibilización en institutos como o voso na nosa zona, promovendo o que implica un problema de saúde mental e que conductas poden axudar a previr que non se desenvolvan problemas de saúde mental.

Daniel xa explicou que no seu caso houbo certos coqueteos con substancias como o cannabis, pero tamén hai outras substancias que se están descubrindo hoxe en día que poden producir ou precipitar que haxa un brote psicótico como son o alcol ou as bebidas enerxéticas coma as que se comercializan hoxe en día. Polo tanto, o principal obstáculo, que adoita ser a sociedade, grazas a iniciativas como a vosa eu creo que sensibilizan e axudan moito. Axudan a que este tipo de campañas e iniciativas entendan o que implican os problemas de saúde mental e se erradiquen os estigmas e tabús que seguimos atopando.

Tan só con 28 anos de idade, Daniel Salgado Gómez comezou a lidar cos primeiros brotes psicóticos. Internado nun psiquiátrico, sempre tivo o apoio do seu círculo, tanto social coma familiar, e da súa psicóloga Iria Vidal Vázquez

—Pode explicarnos o proceso de recuperación da esquizofrenia?

—A esquizofrenia é un trastorno mental grave que se adoita cronificar cando os dous primeiros anos se ve que non remitiran os brotes psicóticos. É un trastorno que se adoita cronificar dentro do proceso de recuperación e rehabilitación. Ademais,é un trastorno que implica certa discapacidade porque, a nivel laboral e a nivel personal, implica un cambio ou unha ruptura dos obxectivos, plans ou actividades que facía a persoa antes de ter a enfermidade. O proceso de recuperación implica o reducir a discapacidade ou polo menos a evolución da discapacidade, previr o deterioro maior da persoa, evitando o seu illamento, evitando recaídas maiores ou un empeoramento dos síntomas e axudando a que a persoa controle os seus síntomas, non só a nivel farmacolóxico senón implicándose no seu tratamento farmacolóxico e non descoidándoo’0ij. Tampouco cómpre que descoide os seus autocoidados, nin os seus plans sociais; non illándose da sociedade nin do seu núcleo familiar, porque a familia cuando está ben formada é un núcleo fundamental. O círculo familiar pódese implicar en estratexias de autocoidado como a boa alimentación, a actividade física e e o non consumo de substancias que afecten o sistema nervioso como o tabaco, o alcol e outro tipo de drogas. Tamén axuda ter grupos terapéuticos de apoio e, sobre todo, que a recuperación dos síntomas vaia nun camiño que non afecte ou non reduza a calidade de vida da persoa e da súa familia.

—Canto tempo adoitan tardar en volver á normalidade os pacientes con esquizofrenia e que retos teñen cando se reintegran na sociedade?

—Non hai un tempo estipulado de recuperación. Ao final é o tempo no que a persoa dá o primer paso de aceptación, así que todo o traballo o leva a persoa, lévao o paciente en primeira persoa. De feito, non nos gusta utilizar a palabra “paciente” porque non é un axente pasivo que reacciona a un tratamento e xa está, senón que é un axente activo que se move pola súa recuperación. Entón, alí está a chave, o que tanto a persoa cun problema de saúde mental coma a súa familia acepten o problema e se movan pola súa recuperación. Polo tanto, hai persoas que cronifican moito os seus síntomas ao longo da súa vida porque non teñen ese compoñente de aceptacióne, por ende, non poñen todos os seus recursos e fortalezas para axudarse a si mesmos.

No caso de Daniel, a recuperación pode ser e está sendo moito máis rápida porque en poucos anos aceptou que ten un problema de saúde mental e está facendo algo por recuperarse. No seu proceso de recuperación aceptou os tratamentos, tanto o farmacolóxico como o terapéutico e, ademais, está dando un paso adiante recuperando a súa fortaleza estudando. Está formándose, formúlase obxectivos laborais e personais, e está dando todo por axudarse a si mesmo. Ha deixado de lado o consumo de substancias nocivas para a súa saúde, está intentando levar unha vida no tan sedentaria, está sendo partícipe do que implica un día a día nunha persona normalizada como son as tareas domésticas e as tareas de autocoidado e está en busca de empleo porque se ha formado para ello. O tempo realmente o acotan cando a persoa realmente acepta que ten un problema de saúde mental e se pon a traballar pola súa recuperación.

E en canto a retos, o maior reto o temos frente à sociedade. Primeiro, que non se deixe de lado ás persoas con problemas de saúde mental porque, ao fin e ao cabo, todos podemos sufrir unha enfermidade mental; é dicir, non é un problema que forme parte dos hospitales psiquiátricos e xa está, senón que nosa sociedade ten que facer moito para integrar. Deixou de lado o consumo de substancias prexudiciais para a súa saúde, trata de levar unha vida non tan sedentaria, está a participar no que implica o día a día dunha persoa normalizada, como as tarefas domésticas e a autoestima. Está, ademais, na procura de emprego porque foi formado para iso. O tempo realmente acurta cando a persoa realmente acepta que ten un problema de saúde mental e se pona traballar na súa recuperación.

E en canto aos retos, o maior reto que temos é enfrontarse á sociedade. En primeiro lugar, as persoas con problemas de saúde mental non deben quedar fóra porque, ao cabo, todos podemos padecer unha enfermidade mental. É dicir, non é un problema que forme parte dos psiquiátricos e xa está, senón que a nosa sociedade ten que facer moito para integrar estas pesrsoas.

[Daniel] — Perdoa que te interrumpa, Iria, pero é que fai pouco fixéronme a mesma pregunta nun instituto e respondín que todas as persoas probablemente pasemos por algún momento de estrés ou que se asemella moito a unha enfermidade mental. Un estrés posparto, perder un emprego, que non che acepten na universidade ou un consumo de tóxicos son cousas que, dirixíndome a vos, a Pedro, a Diana e a Iria, están moi ao alcance e polas que ides pasar. Ides buscar un traballo que pode que non vos dean e que vos deprimades. Podepode que teñades un fillo, que non todo estea escrito e que non vaias controlalo todo. Pode que iso vos leve tamén a unha depresión. En fin, quero decir que ides pasar por moitas experiencias a lo longo da vida como todas as que me faltan a min e aos que estamos aquí, e esa é a riqueza da vida.

[Nai]— Quería dicirlles aos rapaces que o lema deste ano da confederación de saúde mental precisamente é “Pódeche pasar a ti”.

[Daniel]—É que é iso. Calquera motivo pode servirche para ter un problema de saúde mental. No meu caso, mirade, o que consiste un pouco meu delirio é que eu preguntome moito, todos os días e a todas horas. A miúdo é sobre cousas que se leva preguntando o home toda a vida: “Cal é o sentido da miña vida?”, “De onde veño?”, “Qué é a morte?”, “Qué pode haber ao outro lado?”. Todo ese tipo de preguntas non fago máis que preguntármas e obsesiónome con encontrar respostas de cousas tan sinxelas coma, por exemplo, ver pasar un coche dunha determinada cor ou que un gorrión pouse na rama da árbore do meu patio. Doulle significado racional a cousas irracionais, a cousas que non o piden, pero que a mín me dan certa tranquilidade e certo punto de luz. O pensamento vai a tal velocidade que non che dá tempo nin de describirlo porque iso é coma vivir no presente. Non sei se vos estou confundindo máis que aclarando, pero é unha idea delirante na que caín e que non hai fármaco nin hai maneira de que poida escapar dela. Por iso di Iria que tende cara a ser cronificante esta enfermidade. Ao menos no meu caso é así, é crónica e estas preguntas non vou a poder deixar de facelas nunca. E, como vosonte, incluso estando atado nunha cama eran as preguntas e as respostas que a miña mente me ofrecía e por iso sentíame so e á vez acompañado por mi mesmo.

[Iria]—Fíxate, Dani, que co que acabas de explicar deixaches na mesa outros retos. Que responde á outra pregunta de “A qué retos nos podemos enfrentar?” Explicaba antes o reto da sociedade, eliminar eses tabús, eses estigmas e prexuízos, e a nivel de tratamentos tamén hai moitos retos por diante Fan falla fármacos, fai falla investigar moito máis sobre a saúde mental e encontrar fármacos que non teñan todos os efectos secundarios que teñen todos os de hoxe en día e que teñan máis eficacia terapéutica. E tamén temos por diante o reto de que as prácticas terapéuticas que a veces se teñen nos ingresos non sempre son as máis axeitados, coma, por exemplo, o restrinxir a mobilidade das persoas cando están desaxustadas ou cando están en axitación. E si que temos moitos retos por diante a nivel social e a nivel terapéutico, xa que hai moito por facer aínda no campo da saúde mental.

[Daniel]— Eu, por exemplo, para que vexas Iria, do tema das contencións mecánicas (é dicir, atar á xente á cama por un problema dado ou un momento puntual pola razón que sexa), non son partidario de que se descarte en todos os casos. Eu son da opinión de que iso debe manterse. O que si se debe facer é filtrar máis se cabe esta técnica. É dicir, que haxa máis puntos de comprobación e dicir: “Por que se vai atar esta persoa?”. Pois haberá que ter en conta máis aspectos coma, por exemplo, se é colaboradora ou se opón resistencia. En fin, creo que hai uns cantos aspectos que se poderían ter en conta por parte dos enfermeiros á hora de comunicalo aos médicos xefes, que deran lugar a unha contención maior ou menor ou, quizais, poder facelo a metade do tempo que consideren, algo máis axustado á realidade. Porque o que non é normal é o que me pasou a min, que me ataron e estaba axudándolles a atarme. Dixéronme: “Túmbate na cama” e tumbeime. Dixéronme: “Dáme o brazo” e eu dinllo. A señora que estaba intentandome atar, coma non podía, pois collín a correa e ateime eu mesmo. Eu creo que iso algo ten que significar. Ese tipo de cousas deberíanas ter en conta os médicos e dicir: “Pois ao mellor non é necesario que estea dous días atado na cama, mexando nunha botella”. Iso podían aforralo.

—De que modo considera que hai algúns medios que dificulten ou axuden coma a prensa a difundir información correcta sobre a xente con enfermidades mentais?

[Iria]—O que sí que é verdade é que nos encontramos constantemente na prensa noticias nas que se asocia unha conducta delictiva cun diagnóstico ou cun problema de saúde mental, cando iso non sempre está cotexado. Máis que nada porque os problemas de saúde mental, coma calquera outro problema médico, é información clasificada e privada, é información confidencial. Por iso, federacións como a nosa, de persoas e familiares con problemas de saúde mental a nivel nacional –alí en Galiza tedes a FEAFES Galiza– fan campañas de seguemento sobre noticias que se publican na prensa, nas que se fai esa asociación dun acto delictivo cun problema de saúde mental. Diría que a esquizofrenia é das máis estigmatizantes neste aspecto. Utilizouse neste aspecto tamén como cebo para vender máis, ao asociar calquera barbaridad cunha persoa con esquizofrenia ou con calquera tipo de enfermidade mental. Isto viuse e federacións coma as nosas recoñéceno e persígueno.