O DEPORTE: algúns conceptos básicos
que é o deporte?
Segundo J. Olivera o deporte é "un conxunto de actividades físicas de carácter lúdico, suxeito a unhas normas, baixo a forma de competición, a cal haberá de rexerse por un espírito nobre (tamén chamado deportivo) que está institucionalizado* e que pode chegar ata o risco"
*institucionalizado: neste caso quere dicir que existen uns organismos - federacións, comités etc.- que velan polo cumprimento das normas de cada deporte e, en todo caso, son elas as que o modifican).
Non debemos confundir a palabra DEPORTE coa palabra XOGO. Cando xogamos estamos a realizar unha actividade para divertirnos, normalmente seguindo unha serie de normas. Cando xogamos podemos cambiar as normas cando nos apeteza sempre que todos os participantes estean de acordo. De feito, podemos empezar o xogo cunhas regras e acabalo con outras.
No deporte, isto non sucede: as normas non se poden cambiar de forma tan sinxela. A diferenza entre ambos conceptos (xogo e deporte) está na INSTITUCIONALIZACIÓN, nese conxunto de organismos dedicados ao cumprimento das normas de forma que xogadores/as de distintos países ou lugares poidan xogar un campionato ou partido sexa onde sexa, xa que as normas son iguais e hai organismos velando polo seu cumprimento.
clasificación dos deportes
Imaxina que imos facer grupos na clase co criterio de selección da cor do pelo, saerían grupos con persoas morenas, outros roxos, outros con persoas louras... tamén podemos usar o criterio de xente con pelo curto, longo ou media melena...A que ven isto? Pois a que segundo que criterio utilicemos pódennos sair uns grupos ou outros.
A clasificación dos deportes que imos utilizar atende ao criterio de selección do número de xogadores e á relación, se existe, cos xogadores rivais. E así atopamos TRES tipos de deportes:
DEPORTES INDIVIDUAIS: o xogador ou xogadora atópase só/a nun espazo ante unhas determinadas dificultades e deberá superarse a se mesmo/a:
en relación a un tempo, por exemplo, en atletismo os 100 metros lisos
ou en relación a unha distancia/altura, por exemplo, salto de lonxitude en atletismo
ou en relación a unhas execucións técnicas, por exemplo, en ximnasia deportiva
Ademáis poden ser comparadas con outros/as, que tamén as executan en igualdade de condicións. Dentro deste tipo de deportes o dominio técnico e o traballo/esforzo físico son fundamentais.
DEPORTES DE ADVERSARIO: O/A xogador/a ou atleta non ten compañeiro/a pero si un adversario directo. As accións dun xogador/a vense directamente afectadas polas do outro/a. O xogador trata de sorprender e tentar enganar coas súas accións ao contrario/a para que este cometa erros e perda (isto chámase "contracomunicación", vaia termo!!). Os deportes de adversario, podémolos dividir basicamente en:
Deportes que se xogan cun implemento (pas, raquetas, etc.): tenis, squash, ping- pong, bádminton, etc.
Deportes de loita: taekwondo, judo, karate, etc.
DEPORTES COLECTIVOS: aparece a figura do “equipo”, é dicir, un conxunto de persoas que tratan de organizar colectivamente as súas accións para vencer ao equipo rival. Tamén aparece a figura de equipo rival: fronte á colaboración que realizamos entre os membros do mesmo equipo, opóñense as accións do outro, é dicir, as nosas accións vense afectadas directamente polas do equipo rival. Basicamente podemos diferenciar:
Deportes colectivos de colaboración: non hai oposición directa, por exemplo, patinaxe artística por parellas, relevos 4 x 100, ximnasia rítmica na súa modalidade de equipos, etc.
Deportes colectivos de oposición-colaboración cuxas accións se desenvolven en terreos de xogo distintos: Os xogadores de ambos os equipos teñen campos separados e por tanto non comparten terreo de xogo, aínda que por suposto, as accións dun equipo tratan de opoñerse ás do contrario. O exemplo máis claro é o do voleibol. Tamén podemos incluir aquí, por exemplo, as modalidades de dobres en bádminton e tenis.
Deportes colectivos de oposición-colaboración cuxas accións se desenvolven no mesmo terreo de xogo. Entrarían dentro desta categoría o fútbol, baloncesto, hóckey, ..., é dicir, todos os deportes no que o rival comparte o terreo de xogo connosco e cuxo obxectivo adoita ser unha "diana" concreta (portería, canastra etc.).
a estructura dos deportes: regulamento, técnica e táctica
Cando practicamos un deporte, sexa no ámbito recreativo, no competitivo ou en calquera outro, necesitamos coñecer os fundamentos básicos do mesmo, necesitamos coñecer a súa estrutura. Esta estrutura, que nos vai a definir ese deporte, está composta por: o regulamento, a técnica e a táctica.
o regulamento
As regras do deporte delimitan e definen ese deporte. Sen regras non hai deporte (acórdate da "institucionalización" do deporte). As normas afectan ao número de xogadores, ao terreo ou espazo de xogo, ás accións permitidas, ao tempo de xogo etc. É necesario coñecer o regulamento básico dun deporte para empezar a practicalo. Moitas veces, en categorías inferiores ou con colectivos con necesidades específicas, pódese “modificar” para adecualo e/o facilitalo: redución do terreo, supresión dalgunha norma etc.
a técnica
Imos pensar, por exemplo, nun xogador de baloncesto. O seu obxectivo é introducir a pelota dentro do aro. Ten que lanzar. Pódeo facer de moitas formas (o regulamento xa condiciona bastante), non obstante, só algunhas formas son eficaces, é dicir, logran entrar dentro do aro. Desas só algunhas son económicas, é dicir, supoñen un baixo custo enerxético. Se entendemos EFICACIA+ECONOMÍA=EFICIENCIA, atopámonos con moi poucos xestos válidos.
Así pois, técnica é "ese movemento ideal que serve para resolver un problema motor específico con EFICIENCIA". Que problemas motores nos podemos atopar? pois, por exemplo, botar o balón, lanzar a canasta, golpear un balón de voleibol que ven baixo, enfrontarse a un lanzamento dende a portería e paralo, nadar o máis rápido posible boca abaixo, golpear coa raqueta unha pelota e un larguísimo étcetera...
Cada un destes "pequenos" problemas resólvense cun "xesto" ou execución distinta, que como dixemos, son os mais efectivos (ou deberiamos dicir, eficientes) para obter o éxito respetando as regras de cada deporte
Nestos dous vídeos descríbese a técnica dun tiro de baloncesto e do paso dos valos. A que non pensabas que había que facer tantas cousas???
a táctica
Continuemos co exemplo do xogador de baloncesto. Pensemos que vai botando e atópase cun xogador do equipo rival tratando de impedilo, que pode facer? O noso xogador sabe botar, sabe pasar, sabe lanzar, sabe unha chea de cousas e fainas á perfección, e ademais sabe que os seus compañeiros van axudarlle … é suficiente?. Pois non. Unha mala elección pode dar ao traste cunha situación vantaxosa.
O noso xogador (individualmente), xunto co seu equipo (colectivamente), ten que tentar resolver os problemas xurdidos a partir das distintas situacións de xogo. Aparece o concepto de táctica que podemos definir como “o modo de utilizar correctamente todo o noso potencial –do individuo e do equipo- para lograr unha situación vantaxosa que derive no logro do obxectivo (conseguir un tanto ou punto) ou no aumento de posibilidades de conseguilo”.
A que parece fácil? Pois non o é tanto, hai que facer unha correcta lectura do que está a pasar no campo de xogo para poder tomar unha decisión correcta. Nos deportes, sobre todo nos que hai máis dun participante, son moi importantes os conceptos de comunicación e contracomunicación. O primeiro establece unha serie de códigos para pasar información correcta entre os xogadores dun mesmo equipo, mentres que o segundo fai referencia a códigos para pasar información falsa e confundir aos rivais (fintas, enganos, etc.).
Por último, dentro do aspecto táctico dos deportes (de tipo colectivo), non podemos esquecer o concepto de sistema de xogo que fará referencia á colocación sobre o terreo, función e responsabilidade dos distintos xogadores do equipo.
Neste vídeo aparecen tácticas de xogo moi sinxelas para o baloncesto. Unha serie de "normas" que nos axudan a xogar en equipo e aproveitar o noso potencial. As tácticas dos deportes dunha mesma categoría acaban por parecerse moito.
a técnica e a táctica nos distintos deportes
Imos pensar en deportes que formen parte das tres grandes categorías que describimos. Que importancia pode ter en cada un deles a técnica e a táctica?. Parece claro que cantas mais decisións teñas que tomar, ou máis opcións de xogo haxa, máis importancia pode ter a táctica.
Nos deportes individuais, nos que ninguén pode interferir na execución, a técnica é máis importante e a táctica é pouco ou menos relevante. Nunha carreira de 100 metros, por exemplo, hai moita técnica e adestramento físico e moi pouca táctica. Nunha carreira de 1500 con rivais correndo polas mesmas "calles" a táctica de carreira é "maior" que no caso anterior, posto que te tes que posicionar ben para non quedar "encaixonado/a", ainda así é menor que nos deportes de adversario ou de equipo.
Nos deportes de adversario, a táctica está presente porque as accións de xogo vense influídas polo adversario e, polo tanto, non só é importante unha boa execución senón unha boa decisión (que sempre será tomada en función do que faga ou rival).
Pero ou paradigma da táctica son os deportes de equipo. Neles a situación é cambiante e as decisións ou opcións a tomar son elevadas. Hai moitos/as xogadores, hai moitas posibilidades. Non obstante, neste tipo de deportes tampouco chega con ser un bo "estratega hai que dominar a técnica.
Nas nosas clases de educación física o que facemos é traballar de xeito moi global. Aprendemos os xestos básicos (técnica) e a movernos con "cabeciña" polo campo, ocupando as distintas posicións e aproveitando as opcións que nos vai dando o xogo (táctica). Para aprender a xogar ben aos distintos deportes non queda outra que ADESTRAR e ADESTRAR...nas clases o obxectivo é que coñezades distintos deportes que vos podan enganchar para...ir a adestrar!!!!
os deportes colectivos: obxectivos
Os deportes colectivos nos que se establecen relacións de colaboración entre os membros dun equipo e oposición cos membros do equipo rival xeran un alto nivel de incerteza, é decir, hai que ter en conta un elevado número de variables. Por iso o factor táctico é máis importante que nos deportes individuais e máis complicado que nos deportes de adversario. Para simplificar un pouco definíronse as prioridades de cada equipo segundo a fase de xogo en que se atopen: ataque ou defensa.
o ataque: obxectivos
Nos deportes de equipo nos que se xogue cun balón ou pelota ou obxecto calquera que determine a anotación dun tanto, dise que se ataca cando se posúe ese balón ou obxecto. Asi pois, se alguén do noso equipo ten o balón, atacamos.
O equipo que ataca ten uns obxectivos claros:
CONSERVAR O BALÓN u obxecto de xogo
AVANZAR cara ao obxectivo (portería, canastra, etc.)
MARCAR ou ANOTAR no obxectivo
Este concepto do ATAQUE aplícase sobre todo nos deportes colectivos de colaboración-oposición que se xogan non mesmo terreo. Non é válido para os deportes individuais aínda que moitas veces nunha carreira de fondo ou medio fondo oirás “iníciase un ataque por parte do corredor...”, trátase dunha forma de falar referíndose á iniciativa dun atleta ao facer un cambio de ritmo e asi deixar a outros atrás. No referente aos deportes de adversario, adoitamos dicir que un xogador ataca cando ten a iniciativa no xogo, cando está a dominar ao rival e este simplemente trata de “parar” ou “frear” devanditos ataques.
a defensa: obxectivos
Cando o noso equipo non ten o balón, defendemos. E o mesmo que sucede co ataque, o equipo que defende, ten unhos obxectivos que quere conseguir e son exactamente os contrarios que os do ataque:
RECUPERAR O BALÓN u obxecto de xogo
OBSTACULIZAR A PROGRESIÓN DO RIVAL cara ao obxectivo (portería, canastra, etc.)
PROTEXER O OBXECTIVO (portería, canastra, etc.)
E do mesmo xeito que sucede no caso do ataque, este concepto non ten valor cando falamos de deportes individuais. No referente aos deportes de adversario, xa vimos que cando un xogador non leva a iniciativa, senón que se limita a “parar” os ataques do rival evitando que este marque, dise que se está defendendo.
tipos de defensa
Tanto no ataque como na defensa, os membros de cada equipo deben organizarse para actuar de forma conxunta e conseguir os seus obxectivos. Existen diversos tipos de “organización” (aínda que deberiamos empregar a palabra táctica colectiva). Por non alongar demasiado os apuntamentos, imos falar unicamente das dúas disposicións tácticas máis habituais en defensa e dunha terceira que é un "mix" das anteriores.
DEFENSA INDIVIDUAL: Cada xogador defensor ten asignado un rival concreto ao que debe defender constantemente. A forma de defender será máis presionante segundo a zona do campo na que se atope o rival: estaremos máis cerca del/a canto máis cerca esté do seu obxectivo (a portería, canatra, etc. que defendemos). Tentaremos evitar que reciba o balón ou, se o ten, que avance cara ao obxectivo e en todo caso, evitaremos que lance/tire/pase en boas condicións.
DEFENSA EN ZONA: O defensor, en lugar de defender a unha persoa concreta, defende unha determinada zona ou porción do campo e, polo tanto, a calquera atacante que pase por ela. E o mesmo que no caso anterior ten que evitar que ese/a atacante reciba o balón, avance con él ou tire/lance/pase en boas condicións.
DEFENSA MIXTA: Prodúcese cando algúns xogadores/as defenden en zona e outros de forma individual. Normalmente defendemos en individual a aqueles/as xogadores/as que consideramos máis "perigosos/as" e mantemos ao resto do equipo defendendo en zona.
Os distintos tipos de defensa teñen ventaxas e inconvenientes. Serán utilizadas en función do equipo rival e das nosas características.
outros conceptos importantes no deporte
Faremos un pequeno "glosario" desos termos que sempre aparecen cando estamos a practicar deporte, sobre todo, de tipo colectivo, algúns deles xa os acabamos de ver, aí van outros poucos:
FINTA: Unha finta é un engano. O/A xogador/a trata de facer crer ao seu rival que vai facer unha cousa para logo facer outra. Por exemplo, fago crer ao meu defensor que vou ir cara a dereita cun movemento de tronco e logo vou cara a esquerda. Ollo!!, as fintas poden ser tanto no ataque como na defensa porque son iso, enganos.
DESMARQUE: Desmarcarse é sairse da defensa do/a rival normalmente para poder recibir o balón en boas condicións. Se non estás desmarcado/a o xogador/a que ten o balón non cho poderá pasar.
LIÑA DE PASE: É unha liña imaxinaria entre a persoa que ten o balón e outra do seu equipo libre de defensores/as, de xeito que o pase sexa posible sen que o intercepten. "Non hai unha liña de pase clara" quere dicir que non se ve claro o pase, que é moi posible que a defensa o intercepte dado a súa posición. Para ter unha boa liña de pase hai que desmarcarse.
SUPERIORIDAD NUMÉRICA: Tanto en ataque como en defensa dase unha superioridade numérica cando existen máis xogadores atacantes que defensores ou viceversa. Normalmente fálase de superioridade númerica no ataque, cando hai máis atacantes que defensores.
CONTRAATAQUE: Fase inicial dun ataque, normalmente despois dun robo do balón, no que hai unha superioridade númerica dos atacantes. Adoita ser moi efectivo posto que a defensa non está colocada e atópase en inferioridade numérica.