Chuyện chọn

Mình hay kể hướng dẫn NCS của mình là người nhiều năng lượng. Có lẽ vì lúc nhận mình, hướng dẫn mới được tuyển vào làm “Senior Lecturer” (wikipedia xếp chức danh này xem xem Associate Professor bên Mỹ) không lâu. Vẫn còn cả một trời phấn đấu ở phía trước.

Ngày đầu gặp mặt, bác ấy chào đón mình bằng một nụ cười Jang Dong-gun. Rồi đưa cho mình một tập tài liệu mỏng do bác ấy chuẩn bị. Mở đầu tập tài liệu này là một bức thư, dài bốn trang, chúc mừng mình và trao đổi những vấn đề mình sẽ phải chọn khi làm NCS.

Mới đó mà mình nhận được bức thư kia cũng đã sáu năm. Mỗi lần ôn lại kỷ niệm này, mình lại nhận ra các lựa chọn trong quá khứ đã đẩy mình rời xa nhiều mục tiêu của tuổi U30, và định hình con đường đi của mình hiện tại.

1. Chọn tư duy

Mình nhận học bổng nên thời gian làm NCS có lẽ là giai đoạn mình có nhiều sự kiểm soát nhất về thời gian bản thân, tiến độ công việc, cũng như mục tiêu của cuộc sống và nghề nghiệp.

Hướng dẫn nói sẽ có những NCS học bổng xem thời gian này là một trải nghiệm sống. Sẽ có người khác xem đây là thời gian “thử việc”, nếu làm tốt sẽ mở ra cơ hội cho những bước đường tiếp theo. Việc lựa chọn như thế nào phụ thuộc vào hoàn cảnh riêng của từng cá nhân, và mục tiêu sau khi hoàn thành NCS. Vì đó là quyết định rất riêng, nên chẳng có đúng-sai.

Nếu muốn đánh sâu vào con đường nghiên cứu hàn lâm, hướng dẫn vẫn khuyên mình nên chọn phương án hai.

Rất nhiều nơi trên thế giới xem NCS là một nghề nghiệp toàn thời gian. Cán cân cung-cầu trong thị trường học thuật toàn cầu cũng ngày càng trở nên bất cân đối. Trong bối cảnh cạnh tranh đó, sẽ rất khó để tranh phong với những người trong “giải chuyên nghiệp” nếu ta học nghề bằng tinh thần của “giải phong trào.”

2. Chọn hình thức tốt nghiệp

Hướng dẫn bàn khá kỹ về việc nên chọn làm luận án thuần túy (không có publication) hay tập trung vào xuất bản (tất nhiên các ấn bản phải có tính xuyên suốt, và có thể được tập hợp thành luận án hoàn chỉnh).

Lợi hại, thiệt hơn được hướng dẫn đưa cả lên bàn cân, và để đó cho mình chọn. Một ví dụ về sự bất lợi của viết luận án thuần túy (đối với những người bình thường như mình) đó là khả năng luận án được người khác tìm đọc có xác suất gần bằng 0. (Trong khoa mình đã có người bỏ $20 vào tất cả các cuốn luận án trong thư viện và số tiền này được bảo toàn trong nhiều năm. Người Úc và sinh viên quốc tế ở Úc thật thà ghê, thấy tiền mà không lấy.)

Hướng dẫn vẫn “khuyên chân thành” mình chọn hướng sau. Trong số rất nhiều nguyên nhân, có một lý do là khi đó, hướng dẫn sẽ là người “góp vốn” vào các dự án của mình. Trong tình huống win-win như thế, rõ ràng là NCS sẽ nhận được nhiều sự quan tâm hơn.

3. Chọn đề tài

Mình đi học bổng “tiền một bên, sup một bên” chứ không theo dự án, nên hướng dẫn nhắc đi nhắc lại rằng “Đây là nghiên cứu của chú”.

Việc tìm kiếm và đề xuất ý tưởng của luận án đều phụ thuộc vào mình. Thời gian dành cho việc này là sáu tháng, và nếu đề xuất của mình rơi quá xa mảng nghiên cứu của bác ấy thì bác ấy và mình sẽ cần “tìm một giải pháp khác” (mình đoán là mình sẽ phải đổi hướng dẫn).

Vậy nên đọc tài liệu như thế nào?

Hướng dẫn lại khuyên mình phải chọn tạp chí để đọc. Ngoài ra cũng cần phải biết tìm kiếm và tham khảo kết quả nghiên cứu từ các tác giả đang “định hình” ngành. Hướng dẫn khuyên mình có thể bắt đầu với những cái tên xuất hiện thường xuyên trong danh mục trích dẫn mà bác ấy đã sử dụng.

Có lẽ việc “đọc có chọn lọc” này là nguyên nhân hình thành những trường phái khác nhau trong khoa học.

4. Chọn tạp chí

Mình còn nhớ có ai đó từng nói: nếu muốn “viết cho Nature” thì cần phải “đọc Nature”. Ý của câu nói này là các tạp chí có tầm ảnh hưởng mạnh thường sẽ có chuẩn mực riêng đối với các mặt ý tưởng, quy mô, phương pháp nghiên cứu, cách dẫn chuyện và trình bày.

Hồi đó mình chưa biết đến hệ thống Tứ quý Đầm (Q1, Q2, Q3, Q4), chỉ biết danh sách tầm chục tạp chí mà hướng dẫn gọi là “good journals” trong ngành Khí tượng – Thủy văn. Nếu mình tìm thấy bài báo tốt nào khác thì có thể giới thiệu để hướng dẫn đánh giá chất lượng của tạp chí và bổ sung vào danh sách.

Danh sách này dần trở thành chuẩn mực của những năm làm NCS để mình lựa chọn tạp chí nào nên đọc, sử dụng làm tài liệu tham khảo, và viết bản thảo để nộp.

5. Chọn kỹ năng để rèn luyện

Thời gian đầu làm NCS mình bỗng trở thành tỉ phú thời gian.

Mối quan hệ xã hội trở về 0 nên chẳng cần đi hội hè, đình đám gì nhiều. Họp hành cũng ít, deadline cũng lác đác, mà những công việc mình biết làm thì ít đến thảm thương.

Quanh đi quẩn lại chỉ có đọc, viết, chạy vài đoạn code, xem sách thống kê, và phụ vợ làm việc nhà. Có lúc mình rảnh và chán tới nỗi ngồi luyện liên tù tì cả bộ phim chưởng. Phải nói là cực kỳ ức chế.

Có vẻ như hướng dẫn cũng từng trải qua giai đoạn như thế (tất nhiên là không luyện phim chưởng) nên cũng khuyên mình dành thời gian để rèn luyện những kỹ năng cần thiết cho nghề nghiệp sau này. Vài kỹ năng có vẻ hữu dụng bao gồm viết lách, thống kê, lập trình, tham gia vào các cộng đồng quốc tế, sử dụng website-mạng xã hội, quản lý thời gian, quản lý dự án…

Lựa chọn kỹ năng nào để rèn luyện thì hướng dẫn có thể góp ý, nhưng quyết định vẫn là mình. Vì mỗi NCS lại có một định hướng cho sự nghiệp tương lai khác nhau.

Lại một năm đi qua. Lại một lần nữa mở lá thư cũ ra đọc, để nhắc bản thân vẫn còn vô vàn những ngả rẽ mà mình sẽ phải “chọn” trong tương lai.

Ann Arbor, 23/01/2021