Als we ons zouden moeten beperken tot slechts één aanbeveling om een gelukkig en samenwerkend gezin te helpen scheppen, zouden wij zeggen: stel een gezinsraad in.
Mensen die met elkaar samenleven, hebben onvermijdelijk af en toe tegenstrijdige belangen. De gezinsraad geeft een oefening in intermenselijke relaties die van onschatbare waarde is. Ieder lid krijgt ervaring in het begrijpen van meningen, gevoelens en gedragingen van anderen. Ouders zowel als kinderen leren hoe ze in het gezin met elkaar om moeten gaan. Deze kennis kan ook van pas komen bij het optreden in de buitenwereld, de maatschappij.
We geven hier een gedetailleerde beschrijving van een gezinsraad, want de ervaring heeft geleerd dat veel ouders die ermee beginnen het niet tot een goed einde brengen, omdat zij een aantal belangrijke aspecten niet begrijpen.
Lidmaatschap
Iedereen die deel uitmaakt van het gezin, of het nu een tweepersoonshuishouden is (zoals een moeder en een zoon) of een uitgebreide familie (zoals grootvader, ouders, zes kinderen, een tante en een kostganger), is een potentieel lid van de raad. Zelfs kinderen die te jong zijn om méé te praten, horen er bij: lidmaatschap geeft hun het gevoel dat ook zij echt bij het gezin horen en dat ze daar een belangrijk onderdeel van zijn.
Structuur
De gezinsraad is geen toevallige discussiegroep, zoals tijdens de maaltijd of gedurende een autorit. Het is een formele vergadering van alle gezinsleden. Er is een voorzitter en een secretaris. Iedereen komt op zijn tijd aan de beurt voor het voorzitterschap. Diegenen die kunnen lezen en schrijven, kunnen bij toerbeurt secretaris zijn om de notulen te maken en voor te lezen. Er zijn vaste procedureregels.
Vaststellen van de bijeenkomsten
De raad komt periodiek bijeen volgens een van tevoren vastgesteld schema, zoals bijvoorbeeld elke dinsdagavond na een bepaald televisieprogramma, of iedere zaterdagochtend meteen na het ontbijt.
Eén van de redenen voor het mislukken van een raad is willekeur. Iemand oppert: ‘Moeten we vanavond nu weer een gezinsraad hebben?’ Iemand anders vraagt: ‘Wil iemand vanavond iets ter discussie stellen?’ En als het antwoord uitblijft, zegt één van allen: ‘Nou, vanavond dan maar geen gezinsraad.’ Het overslaan van een bijeenkomst tast de continuïteit aan en verzwakt de gezinsraad.
Aanwezigheid
De leden van het gezin worden uitgenodigd - niet gedwongen -de gezinsraad bij te wonen. Wie dat wil, mag op elk gewenst tijdstip de bijeenkomst verlaten.
Orde
De orde in de bijeenkomst wordt bepaald door voeten: als iemand zich dermate vervelend gedraagt dat de bijeenkomst onplezierig wordt, kan ieder die er genoeg van heeft, opstappen -op deze manier ‘stemt’ hij met zijn voeten! Het doel van de raad is een verstandige discussie, aandachtig luisteren. Als een lid de bijeenkomst verstoort, kan alleen de voorzitter de rustverstoorder tot de orde roepen; als deze zich dan nog steeds niet weet te gedragen, dan kan ieder die er genoeg van heeft, opstappen. Maar een lid kan niet uit een bijeenkomst worden weggezonden vanwege onplezierig gedrag.
Procedures
Discussies zijn open en onbeperkt. Ieder kan zeggen wat hij wil en niemand kan degene die het woord voert de mond snoeren (zelfs niet de voorzitter). De raad is een open forum met volledige vrijheid van meningsuiting. Als iemand wenst te praten en niet van ophouden weet, kunnen anderen opstaan en weggaan als zij niet willen luisteren.
Overigens: tijd en gelegenheid krijgen om je hart te luchten, terwijl anderen beleefd luisteren, is een vorm van therapie die mensen vaak nodig hebben.
Onderwerpen
De gezinsraad is een open forum voor grieven, geschilpunten, problemen en zaken van algemeen belang. Het is niet de bedoeling dat Jan en Marie de kans waarnemen om hun ruzies te regelen of dat moeder de gelegenheid aangrijpt om op Wim te mopperen; het gaat om het bespreken van een geschilpunt of probleem dat het hele gezin raakt.
De algemene regel is dat ieder lid, behalve de voorzitter, elk onderwerp ter tafel kan brengen. Andere leden kunnen bezwaren maken als het een kwestie betreft die niet het hele gezin raakt. De voorzitter beslist of een onderwerp ter sprake mag worden gebracht of niet.
Eenstemmigheid
Wij bevelen eenstemmigheid aan. Sommige ouders denken dat een meerderheid van stemmen voldoende is om geschilpunten op te lossen, maar dat werkt niet goed, omdat er dan altijd iemand verliest. Geschilpunten moeten worden besproken teneinde eenstemmigheid te bereiken - op dezelfde manier als werkgevers en werknemers blijven onderhandelen tot zij tot overeenstemming komen. Als eenstemmigheid niet mogelijk is, moet het geschilpunt worden aangehouden tot de volgende bijeenkomst.
Doelstellingen
In de gezinsraad kan alles wat van gemeenschappelijk belang is, besproken worden. We geven een aantal voorbeelden van de soorten onderwerpen die in een gezinsraad kunnen worden ingebracht.
Marc wilde graag dat een paar vrienden bleven overnachten. De gezinsraad besprak hoeveel gasten er konden worden gehuisvest en onder welke voorwaarden. Er werd overeenstemming bereikt over het aantal logés.
Bert vroeg of hij wat geld kon verdienen met karweitjes in huis, omdat hij geld nodig had voor het schoolfeest. Vader en moeder maakten een lijstje van de klusjes die hij zou kunnen doen en stelden ook de beloning vast: schoenen poetsen vijftig cent, enzovoorts.
Vader kondigde aan dat hij van plan was een nieuwe auto te kopen. Hij vertelde de kinderen welk merk hij op het oog had. Hij wilde hun mening over de kleur. De meerderheid gaf de voorkeur aan rood en vader ging ermee akkoord.
Moeder beklaagde zich erover dat de kinderen hun taken in en om het huis niet op tijd vervulden. Er ontstond een discussie over de vraag wat daaraan te doen viel. De kinderen kwamen tot overeenstemming over de tijdstippen waarop de karweitjes het best konden worden gedaan.
Heleen beklaagde zich over Frank: hij zette zijn platenspeler zo hard, dat het haar uit de slaap hield. Frank stemde erin toe na 10 uur ‘s avonds zijn koptelefoon te gebruiken.
Vader deelde de kinderen mee dat een nicht, die een operatie had ondergaan, twee maanden zou komen logeren.
Er werden plannen gemaakt om de volgende week met het hele gezin te gaan picknicken.
Ouders vroegen aan de kinderen of zij helemaal zelf voor hun eigen kamer wilden zorgen. Toen de kinderen daarmee akkoord gingen, werden er regels opgesteld voor een goede gang van zaken in dezen.
Gelijkwaardigheid
De essentie van de gezinsraad is gelijkwaardigheid - daarin ligt ook zijn grootste waarde. Vader is gewoon lid van de raad. Zo ook moeder. De jongste en de oudste zijn gelijkwaardig. Ieder, indien groot genoeg, kan en moet bij toerbeurt voorzitter zijn.
BEGINNEN MET EEN GEZINSRAAD
Ouders moeten zich ervan overtuigen dat zij het met elkaar eens zijn over de ideeën die aan de gezinsraad ten grondslag liggen.
Ouders moeten zich ervan bewust zijn dat zij zelf de grootste bedreiging voor de gezinsraad vormen, omdat zij kunnen proberen deze te gebruiken voor hun eigen doeleinden- als een andere manier om hun kinderen te manipuleren.
Ouders vertellen hun kinderen dat ze van plan zijn een gezinsraad te beginnen en nodigen hen uit mee te doen. De ouders komen bijeen, of de kinderen nu wel of niet aanwezig zijn. Vrijwel alle kinderen zullen belangstelling tonen en ze zullen vragen stellen over de wijze waarop zo’n raad werkt De ouders leggen dat uit en voegen eraan toe dat over heel veel details eenstemmigheid moet worden bereikt.
Datum en tijd voor de eerste bijeenkomst worden vastgesteld.
Op de afgesproken tijd komt de gezinsraad bijeen. Wie niet komt opdagen, moet er niet aan worden herinnerd!
In de eerste bijeenkomst moet zijn opgenomen het uitwerken van de organisatorische details: Moeten we een secretaris hebben? Hoe kiezen we voorzitters? Hoe vaak komen we bijeen? Hoe lang moet een bijeenkomst duren? Wat voor onderwerpen brengen we ter tafel? De ouders kunnen hun mening geven over de procedures, maar de uiteindelijke beslissing moet zijn gebaseerd op eenstemmigheid. De bijeenkomst moet ook een gezelligheidsaspect hebben -bijvoorbeeld een ijsje na afloop.
Andere punten waarmee rekening moet worden gehouden:
Er kunnen beslissingen worden genomen die afwezige leden betreffen.
Beslissingen blijven alleen van kracht tot aan de volgende bijeenkomst. Als iemand wijzigingen wenst, moeten deze tijdens de volgende bijeenkomst worden besproken.
Ouders moeten altijd een voorbeeld voor de kinderen zijn. Zij moeten voor elke bijeenkomst op tijd zijn. Een geplande bijeenkomst moet altijd doorgaan, zelfs als de kinderen deze niet bijwonen.
Als een besluit eenmaal is genomen, moeten de ouders zich eraan houden.
Ouders moeten weigeren voor het gezin besluiten te nemen die in de gezinsraad zouden moeten worden genomen. ‘Breng het in de gezinsraad , zou een voortdurend terugkerend refrein in het gezin moeten zijn.
Bijeenkomsten mogen alleen met algemene instemming worden afgelast. Ouders moeten niet akkoord gaan met een afzegging als er geen bijzondere redenen voor zijn. Dat er niets ter tafel te brengen is, is geen geldige reden om een bijeenkomst af te gelasten.
Er moet in het algemeen geen spoedbijeenkomst worden belegd, tenzij iedereen daarmee akkoord gaat.
Bijeenkomsten moeten een bepaalde tijdsduur hebben - in het begin kort (vijftien minuten), later misschien een half uur of drie kwartier, naar gelang de behoefte.
Bij de regels die kunnen worden overwogen, horen ook de volgende:
a. Automatisch wisselend voorzitterschap, zoals volgens leeftijd of alfabetisch.
b. De voorzitter aanvaardt geen nieuw onderwerp voordat allen de gelegenheid hebben gehad om hun zegje te doen over het aan de orde zijnde punt.
c. De voorzitter spreekt niet over een onderwerp dat door anderen is ingebracht totdat iedereen er het hare of het zijne over heeft gezegd; pas dan komt hij aan de beurt.
GEVAREN VOOR DE GEZINSRAAD
Sommige gevaren die de gezinsraad bedreigen, zijn al genoemd, maar een herhaling kan geen kwaad:
Vader of moeder domineert.
Ouders klagen te veel gedurende de bijeenkomsten en gebruiken de gezinsraad om de kinderen te manipuleren.
Bijeenkomsten vinden niet op de vastgestelde tijd plaats.
Eén van de ouders mijdt de bijeenkomsten.
Ouders nemen beslissingen die door de gezinsraad zouden moeten worden genomen.
Besluiten worden niet nagekomen.
Bijeenkomsten worden afgelast om de eenvoudige reden dat ‘er niets te bespreken is’.
Mensen raken ontmoedigd als er niet onmiddellijk eenstemmigheid wordt bereikt.
EEN GEZINSRAAD IN ACTIE
Hieronder volgt een typerende passage uit een verslag van een gezinsraadsbijeenkomst. Aanwezig zijn de moeder, de vader, hun dochter Denise (13) en hun zoon George (11).
George (voorzitter): ‘Goed, het is nu mijn beurt. Wie wil er iets zeggen?’
Denise: ‘Ik. Mag ik een fiets hebben?’
(Niemand zegt iets.)
George: ‘Aan wie vraag je dat?’
Denise: ‘Nou - aan papa.’
(Vader antwoordt niet.)
George: ‘Nou, blijkbaar willen ze je geen antwoord geven.’
Moeder: ‘Denise weet wel waarom wij geen antwoord geven. Ze is haar fiets kwijt omdat ze hem niet op slot heeft gezet. Ze is onvoorzichtig geweest. Vader en ik hebben gezegd dat wij ons niet verplicht voelen een nieuwe te kopen.’
Denise: ‘Maar hoe kom ik dán aan een fiets? Ik heb ‘m nodig.
Vader: ‘Wacht eerst maar eens af of de politie je fiets terugvindt. Ondertussen bof je maar dat George het goed vindt dat je zijn fiets gebruikt. Je zou natuurlijk ook voor een nieuwe fiets kunnen werken; er zijn karweitjes genoeg, en moeder en ik willen je daar best iets voor betalen. Of je kunt je spaargeld aanspreken en een tweedehands kopen.’
Denise: ‘0, als jullie er zo over denken.’
Vader: ‘We hebben het je vaak genoeg gezegd: als je je fiets niet op slot zet, kan hij gestolen worden.’
(Enige tijd stilte.)
George: ‘Goed, nog iets anders?’
Moeder: ‘Ja, vader en ik willen volgende week naar de opera en jullie mogen mee als jullie willen.’
George: ‘Moeten we mee?’
Moeder: ‘Nee, alleen als jullie willen. Kaartjes zijn duur.’
Denise: ‘Ik wil wel mee. Is er ook ballet bij?’
Vader: ‘Ik denk het niet.’
Denise: ‘Hoe heet die opera?’
Moeder: ‘Carmen.
Denise: ‘Goed, ik ga mee.’
George: ‘Ik wil niet mee.’
Vader: ‘Dan kopen we drie kaartjes.’
Moeder: ‘Ik heb nòg iets op mijn hart.’ (Ze krijgt een toestemmend knikje van George, de voorzitter.) ‘Het gaat om jullie handdoeken. Als ze nat zijn, wil ik dat jullie ze op het handdoekenrekje hangen en ze niet zomaar laten slingeren.’
Denise: ‘Ik zou al mijn handdoeken best in dezelfde kleur willen hebben. Dan moet George ze natuurlijk in een andere kleur hebben.’
Moeder: ‘Dat lijkt me een goed idee. Roze voor jou en blauw voor George.’
George: ‘Ik wil bruin, geen blauw.’
Moeder: ‘Goed. jij krijgt bruine. ‘
Vader; ‘Mag ik ook iets zeggen? ‘ (George knikt.) ‘Iemand heeft in huis sigaretten gerookt. Ik zag peuken in de vuilnisbak. Jullie weten hoe moeder en ik daarover denken.’
Denise: ‘Ik heb het niet gedaan.’
George: ‘Ik ook niet.’
Vader: ‘Wie het ook gedaan heeft - jullie weten dat moeder en ik met willen dat er in huis wordt gerookt. Als jullie je gezondheid willen schaden, doe dat dan niet in dit huis.’ (De kinderen knikken instemmend.)
George: ‘Wil iemand nog iets zeggen?’(Wacht.)’Oké. Dan heb ik nu een klacht. Hoe kan het dat alle kinderen in de buurt veertig gulden zakgeld per maand krijgen en wij maar vijf gulden per week?’
Vader: ‘Waarom zeg je: "álle kinderen"?’
George: ‘Ik heb het ze gevraagd.’
Vader: ‘Aan hoeveel kinderen heb je het gevraagd?’
George: ‘Een heleboel. Iedereen.’
Moeder: ‘Wij hoeven niet te doen wat iedereen doet.’
Denise: ‘Hij heeft gelijk. Wij krijgen niet genoeg. De prijzen zijn gestegen, weet je.’
Wij hopen hiermee genoeg voorbeelden te hebben gegeven om de gang van zaken bij een gezinsraad duidelijk te maken.
SAMENVATTING
Het belangrijkste advies dat wij ouders kunnen geven, is: een gezinsraad in te stellen. Begin er echter niet aan voordat u de procedures en de risico’s goed begrijpt. Om te kunnen slagen, moet u in een democratische geest handelen.
Een effectieve gezinsraad zal ertoe bijdragen dat vrijwel alles wat in een gezin misgaat, tot een oplossing, kan worden gebracht. Gezinnen zijn, net als individuen, zelfcorrigerend.
Welke problemen er ook zijn, het is hoogst waarschijnlijk dat ze zichzelf oplossen als er een gezinsraad wordt ingesteld èn in stand wordt gehouden.
Nog een laatste adviesje: zelfs als u begrijpt hoe u in een gezinsraad te werk moet gaan en zelfs als u zich aan alle regels houdt, kunt u uw geloof in de mogelijkheden van zo’n raad verliezen als uw kinderen proberen de boel te saboteren. Houd vol, door dik en dun, en ga hardnekkig minstens een jaar door - en ergens in die periode zal het tot de kinderen doordringen dat dit voor hen een middel is om deel te hebben aan werkelijke besluitvorming in het gezin.