Wat moeten we doen als we niet straffen of belonen?
Ouders zouden altijd eerst moeten proberen vrijwillige medewerking van hun kinderen te verkrijgen door bemoediging, door zelf coöperatief te zijn en door thuis democratische methoden te hanteren. Als dit niet lukt, zouden ouders moeten terugvallen op de methode die bekend staat als de wet van natuurlijke en logische gevolgen.
Deze methode is in overeenstemming met de werkelijkheid en helpt het kind zich voor te bereiden op de toekomst; zo leert hij inzien hoe de natuur en de gemeenschap zullen gaan reageren op zijn gedrag.
NATUURLIJKE GEVOLGEN
Een vrouw die één van onze oudercursussen had bijgewoond, vatte het begrip 'natuurlijke gevolgen' aldus samen: 'Als een kind iets verkeerds doet, sla hem dan niet en geef hem ook geen standje; doe niets. Laat de situatie erger en erger worden, totdat het kind zich niet meer op zijn gemak voelt of zelf inziet dat de toestand bespottelijk is geworden. Uiteindelijk brengt hij zelf wel veranderingen aan. Zij had volkomen gelijk: de essentie van de wet der natuurlijke gevolgen is, het kind te laten leren van ervaring.
Een moeder klaagt dat haar zoon een slechte eter is en dat zij moet mopperen om hem aan het eten te krijgen. Wij beschouwen voortdurend gemopper als straf. We raden haar aan, de wet van de natuurlijke gevolgen toe te passen, dat wil zeggen: op te houden met mopperen en hem de kans te geven te leren door ervaring. - De volgende ochtend rent haar zoon het huis uit om buiten te gaan spelen zonder te hebben ontbeten. Een paar uur later heeft hij honger. Hij ervaart de natuurlijke gevolgen van niet te hebben ontbeten. Moeder geeft hem tot lunchtijd niets te eten.
Een kleuter is nieuwsgierig naar het glanzende broodrooster en wil het aanraken terwijl moeder het gebruikt. Moeder zegt: 'Niet aankomen. Dat is heet.' Maar de jongedame houdt vol en brandt haar vingers. In plaats van te mopperen of te preken, houdt moeder haar hand onder de koude kraan. De kleuter heeft de natuurlijke gevolgen van haar gedrag ervaren.
Een kind stáát erop een bepaald wonderlijk kledingstuk te dragen. Moeder zegt niets en bemoeit zich er niet mee. Hij trekt het kledingstuk aan en gaat naar buiten, maar is na een paar minuten terug en verkleedt zich, omdat andere kinderen hem uitlachten.
Een kind bindt haar schaatsen niet goed onder. Vader wijst haar op de fout, maar zijn dochter meent het beter te weten. Als ze gaat staan, schieten de schaatsen los.
Een kind wil 's avonds naar een film op de televisie kijken. Moeder herinnert hem eraan dat hij vroeg op moet voor school en niet voldoende slaap zal krijgen. Hij zegt dat dat wel mee zal vallen. Moeder laat hem opblijven. 's Ochtends voelt hij zich zweverig en moe.
Een jongen plaagt zijn vriend, totdat deze hem een klap geeft en hem de rug toekeert.
Een kind weigert haar bureautje op te ruimen. Haar ouders zeggen niets. Tenslotte ligt het bureaublad helemaal vol en maakt ze haar huiswerk op haar bed. Dit is ongemakkelijk. Nu ruimt ze haar bureautje op, zodat ze het weer kan gebruiken.
Vertrouwend op de wet van de natuurlijke gevolgen zullen ouders ontdekken dat de natuur hun beste bondgenoot is. Een kind dat niet eet, krijgt honger; een kind dat te intensief speelt, wordt moe; wie bij spelletjes vals speelt, ontdekt dat niemand meer met hem wil spelen; wie zijn huiswerk niet maakt, ontdekt dat zijn leraren hem ter verantwoording roepen.
Ouders moeten natuurlijk op hun hoede zijn en moeten de kans dat het kind ernstig letsel zal oplopen, trachten uit te sluiten. Zeker kan niet worden toegestaan dat het kind het risico loopt uit een raam te vallen of iets giftigs te eten. De wet der natuurlijke gevolgen moet met verstand worden gehanteerd.
Ouders hebben de verplichting, het kind éénmaal op de hoogte te stellen van de natuurlijke gevolgen van bepaald gedrag. Als ze hem eraan blijven herinneren, zijn ze hem op onverantwoorde manier van dienst of ze straffen hem met hun gezanik. Eén zo'n waarschuwing is gewoonlijk genoeg.
Ouders moeten niet het gevoel hebben dat ze wreed zijn als ze, binnen redelijke grenzen, hun kind toestaan de natuurlijke maar onplezierige gevolgen van zijn gedrag te ervaren. Ouders moeten dan niet tussenbeide komen, behalve in noodgevallen.
Wat kan een ouder meer doen voor een kind dan hem te helpen de gevolgen van zijn gedrag onder ogen te leren zien, als hij de wetten van natuur of gemeenschap schendt? In onze prille jeugd zagen wij een zwerm bijen. 'Kom er niet te dicht bij', waarschuwde vader, 'ze kunnen steken!' En zo leerden we door een jammerlijke ervaring een les die ons na veertig jaar nog is bijgebleven: en òf bijen steken!
LOGISCHE GEVOLGEN
Alleen het hanteren van de wet der natuurlijke gevolgen is niet genoeg om een kind op te voeden. In veel gevallen moeten ouders iets méér doen. De handelwijze die hier wordt aangeraden, is gebaseerd op de wet der logische gevolgen. Deze methode heeft niet alleen meer effect dan straf, maar mist ook de bezwaren van het straffen. Het vereist een afspraak - bij voorkeur duidelijk onder woorden gebracht, of anders stilzwijgend - tussen ouders en kind over hetgeen er van het kind wordt verwacht en wat er gebeurt als hij zich niet in overeenstemming daarmee gedraagt of zich misdraagt. Wat er dan gebeurt, dient een logisch gevolg te zijn van het gedrag van het kind.
Vader zegt tegen zijn dochter dat ze mee mag naar de film als ze om 3 uur klaar is. Om 4 uur vraagt ze of ze nu naar de film gaan. Vader zegt gewoonweg: 'je wist dat je om 3 uur klaar moest zijn. Nu is het 4 uur. Het spijt me, we gaan niet naar de film.'
Kleine Bobbie schreeuwt en brult in de kamer waar vader en moeder zitten te lezen. Vader zegt: 'Als je niet stil kunt zijn, dan ga je maar naar je kamer.' Vader heeft nu een afspraak met Bobbie: Als je stil bent, mag je blijven, zo niet, dan moet je naar je kamer. Bobbie blijft lawaai maken en vader zegt vastberaden, maar zonder boosheid: 'Ga naar je kamer. Je mag terugkomen als je je weer behoorlijk kunt gedragen.'
Het kind krijgt altijd een keuzemogelijkheid en de ouders moeten geen boosheid tonen. Als de ouder boos wordt of het kind geen keuze laat, dan is het geen kwestie van logische gevolgen, maar van straf; de techniek werkt dan niet. De volgende uitspraken van ouders zijn illustratief voor deze methode:
'Als je je niet netjes gedraagt in het restaurant, gaan we gewoon weer naar huis.'
'Als we niet kunnen afspreken dat je je behoorlijk gedraagt in de supermarkt, dan blijf je maar thuis.'
'Als je je geld verliest, krijg je niets vóór het weer tijd voor zakgeld is.'
'Als je bal door de ruit gaat, moet je zelf de schade betalen.'
'Als je tussen de middag niet eet, krijg je niets vóór het avondeten.'
Als de afspraak duidelijk is en consequent wordt nageleefd, kan het kind niet het gevoel hebben dat zijn ouders onredelijk zijn; hij koestert dus ook geen wrok.
Negeren of zich terugtrekken als logisch gevolg
Sommige ouders zijn voortdurend aan het redetwisten met hun kinderen, in de hoop dat ze hen op die manier kunnen overhalen zich beter te gedragen. Zij beseffen niet dat het effectiever is het slechte gedrag van een kind te negeren of zich eenvoudig terug te trekken. Dat is een betere methode dan praten.
Veronderstel dat u de krant aan het lezen bent, zoals de vader in het eerder gegeven voorbeeld, en dat uw kind blijft vragen of u met hem wilt spelen. U bent moe en om deze tijd speelt u anders nooit met hem. U hebt hem dat al gezegd, maar hij blijft jengelen. U gaat de kamer uit en leest ergens anders de krant uit. U onttrekt zich aan zijn gedrag. Of veronderstel dat u aan het ontbijt zit en dat de kinderen lawaaierig zijn. U neemt uw boterham en kop thee mee naar een andere kamer. U trekt zich terug.
Als wij ouders aanraden zich te onttrekken aan het tirannieke gedrag van een kind, stellen zij dit weglopen uit een situatie vaak gelijk aan een nederlaag. Zij hebben ongelijk. Zich terugtrekken betekent in zo'n geval niet meer dan weggaan van een plaats waar moeilijkheden zijn naar een plaats waar die niet zijn. Er wordt de volgende boodschap mee overgebracht: 'Als ik het niet leuk vind wat jij doet, dan ga ik uit je buurt vandaan.'Als we het terugtrekken gebruiken als opvoedingsmethode, dan moeten we duidelijk laten merken dat we ons niet onttrekken aan het individu, maar aan zijn gedrag.
Het kind alleen laten kan een doeltreffend middel zijn om storend gedrag tegen te gaan, onverschillig wat het kind ermee wil bereiken. Of hij zich nu aanstelt om aandacht te krijgen, of hij nu probeert een woordenstrijd aan te gaan om zijn macht te tonen, of hij nu onvermogen voorwendt opdat u iets voor hem doet, of hij nu een driftbui heeft of wat dan ook - vaak is al wat u hoeft te doen: hem negeren of u terugtrekken. Met deze eenvoudige maatregel maakt u een einde aan het nutteloze gedrag van het kind en leert u hem dat het niet werkt!
Ouders vragen zich dikwijls af waarom deze techniek zo goed helpt. Het gedrag van het kind heeft een bedoeling. Als hij wenst dat u er tegen uw wil bij wordt betrokken en u neemt uw toevlucht tot straffen, dan bent u erbij betrokken. Maar als u verdwijnt, dan raakt u er niet bij betrokken en u verijdelt de poging van het kind om u zijn doelgericht gedrag op te dringen.
De badkamertechniek als logisch gevolg
Na een seizoen van gezinsvoorlichting vroegen wij onlangs aan de groep moeders wat op hen de meeste indruk had gemaakt. Een jonge moeder zei enthousiast: 'De badkamertechniek! Dat is precies waar ik jarenlang naar heb gezocht.'
De badkamertechniek, aangeraden door dr. Rudolf Dreikurs, is haast belachelijk eenvoudig: als de kinderen met hun eisen druk op u uitoefenen, trekt u zich dan terug in de enige kamer waarin een mens zich kan afzonderen - de badkamer! Wij vinden deze techniek aanbevelenswaardig voor moeders die doodop raken door hun veeleisende jonge kinderen. De moeder die wenst te ontsnappen aan de tirannie van haar veeleisende kind, gaat naar de badkamer en doet de deur achter zich op slot. Vervolgens reageert ze op geen enkele manier op het kind - zelfs niet als hij jammert, huilt, schreeuwt of op de deur bonkt. Als hij volhoudt, zet ze de radio aan; als hij blijft volhouden, neemt ze een bad! Ze concentreert zich erop kalm te blijven, maar tegelijkertijd is ze bezig haar kind op te voeden. Als alles stil is, komt ze glimlachend naar buiten. Maar als het kind opnieuw begint of ander ongewenst gedrag vertoont, gaat ze weer terug naar de badkamer!
Als er maar één badkamer (in Amerika tevens toilet; vert.) in huis is, kan het pientere kind plotseling roepen: 'Ik moet een bah!' Wat moet moeder dan doen? Ze moet in de badkamer blijven. Het kind wordt opgevoed. De boodschap die moeder probeert over te brengen, is dat ze zijn onzin niet langer neemt. Als het woedende kind op de deur begint te bonzen of meubilair omgooit, moet moeder toch in de badkamer blijven! De gebeurtenis kan een krachtige uitwerking op het kind hebben; het kan een crisis voor hem betekenen in die zin dat het beeld dat hij van zijn moeder heeft, een drastische verandering ondergaat. Als moeder zo dom is om naar buiten te komen als het kind dreigt, dan verliest ze een zeer effectieve opvoedingsmethode. Ze moet pas uit de badkamer komen als zij daar zelf aan toe is en niet wanneer het kind dat wil. Ze moet pas te voorschijn komen als ze kalm en ontspannen is. Wat haar het meest helpt gedurende haar verblijf in de badkamer, is de gedachte dat het kind door háár handelwijze leert zijn gedrag te verbeteren.
Trek u terug zonder het kind af te wijzen
Het is belangrijk kinderen niet af te wijzen wanneer wij ons van hen terugtrekken. Wij moeten ze duidelijk maken dat wij ons alleen maar terugtrekken van hun gedrag en niet van henzelf. Moeder zou kunnen zeggen: 'Van nu af aan zal ik, als jullie je aan tafel slecht gedragen, opstaan en in de slaapkamer verder eten, want ik kan niet van mijn eten genieten als anderen lawaai maken of heen en weer rennen. Als je denkt dat jullie je weer kunnen gedragen kun je me komen halen en dan kom ik weer bij jullie aan tafel zitten.' Daarna moet moeder van tafel gaan als de kinderen zich misdragen en pas terugkomen als de kinderen haar komen vertellen dat zij zich nu goed kunnen gedragen. Als zij zich hierna weer gaan misdragen, moet moeder zwijgend van tafel gaan en niet eerder uit de slaapkamer komen dan dat zij klaar is met eten.
De essentiële factor om het kind niet af te wijzen is hem te laten weten dat hij zijn eigen gedrag kan beheersen en dat hij, als hij zich goed gedraagt, contact met u heeft.
In het hierna volgende deel van ons boek, waarin wij specifieke moeilijkheden bespreken, zullen wij een breed scala van logische gevolgen adviseren. Wij zijn nog nooit een situatie tegengekomen die vraagt om bestraffing van een kind. Alle misdragingen van kinderen kunnen het beste worden aangepakt met de methode van natuurlijke en logische gevolgen.
Ouders die eerder logisch dan bestraffend gaan denken, zullen hun kinderen met respect gaan behandelen en zij zullen zo op weg gaan naar een gelukkiger gezinsleven.