Ιστορικά και γεωγραφικά στοιχεία
Κασιδιάρης
Το βουνό του Κερασόβου είναι προέκταση της οροσειράς του Κασιδιάρη, με ελαφρά υψομετρική κάμψη στον αυχένα της θέσης «Εικόνισμα Κρυονερίου» και «Στάλλοι». Ο αυχένας αυτός επιτρέπει την προσπέλαση στην πίσω πλευρά του βουνού μέσω των παλιών μονοπατιών (γιδόστρατες)Κερασόβου- Κρυονερίου και Κερασόβου- Σιταριάς- Μαυρονόρους.
Ο Κασιδιάρης ή Σιούτιστα είναι βουνό του Νομού Ιωαννίνων με μέγιστο υψόμετρο 1.329 μέτρα. Αποτελεί τμήμα μιας οροσειράς που ξεκινά από τα ελληνο- αλβανικά σύνορα και κινείται με κατεύθυνση από ΒΔ προς ΝΑ, περιλαμβάνοντας τα όρη Μακρύκαμπος (Μπόζοβο), Κασιδιάρης, Κούρεντα και Τόμαρο (Ολύτσικα). Στα ανατολικά του απλώνεται η κοιλάδα του Καλαμά, ενώ δυτικά συνδέεται με τα Όρη Τσαμαντά (Μουργκάνα) .Μολονότι στην κυριολεξία το όνομά του σημαίνει φαλακρός, σχεδόν ολόκληρος είναι καλυμμένος από φυσική βλάστηση. Στην πραγματικότητα παλαιά το βουνό έφερε το σλαβικής προέλευσης όνομα Σιούτιστα (κατσίκα χωρίς κέρατα), ενώ Κασιδιάρης αποκαλείτο μόνο μια κορυφή που πράγματι ήταν γυμνή από δέντρα. Όμως μετά τον Εμφύλιο επιβλήθηκε η ονομασία της συγκεκριμένης κορυφής για ολόκληρο το όρος.
Το Κεράσοβο αναπτύχθηκε από την αρχή σε σπουδαία γεωγραφική θέση. Αυτή η καλά κρυμμένη και δυσπρόσιτη θέση, στην είσοδο της Λάκκας Πωγωνίου, σε συνδυασμό με τα νερά που αναβλύζουν κατεβαίνοντας υπόγεια από το βουνό, είναι τα δυο στοιχεία που έφεραν τους προγόνους μας και τους έκαναν να ριζ'ωσουν και να ζήσουν στα χώματα αυτά.
Δυστυχώς δε μας είναι γνωστά ή προσιτά πολλά τοιχεία για τον πυρήνα ή την εγκατάσταση των πρώτων Κερασοβιτών στο χώρο του Κερασόβου. Οι λιγοστές σκόρπιες διαθέσιμες ημερομηνίες δεν είναι αρκετές να συγκροτήσουν την ιστορική ανασύνθεση του χώρου. Το ιστορικό τραγούδι του Γιάννη Μπουκουβάλα ("Στη μέση στο Κεράσοβο") μας δίνει σαφώς μια απόδειξη και καταγραφή ιστορικού γεγονότος, αλλά από την άλλη κάνει πιο έντονη την ανάγκη ιστορικής έρευνας όχι μόνο για το Κεράσοβο αλλά και για ολόκληρη τη Λάκκα Πωγωνίου. Αν όμως η σύνδεση με τη βαθύτερη ιστορία μας είναι δύσκολη, παραμένει ζωντανή χάρη στο Πανηγύρι της Παναγίας, παραδοσιακή γιορτή και λαϊκή συνεστίαση του χωριού μας, η οποία από μόνη της κουβαλά μνήμη και συνήθειες ηπειρώτικες που έρχονται από το Βυζάντιο ή την αρχαιότητα.
Στα νεότερα χρόνια το Κεράσοβο προσέφερε και αυτό το μερίδιό του στο ιστορικό γίγνεσθαι, πληρώνοντας συχνά βαρύ φόρο αίματος στους εθνικούς αγώνες. Θέατρο μαχών κατά το νικηφόρο Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο (1912- 1913), απελευθερώνεται το Φεβρουάριο του 1913 από τη μακραίωνη τουρκική κατοχή. Ελεύθερο πλέον, αρχίζει να αναπτύσσεται και ιδρύεται ο Συνεταιρισμός Αποκατάστασης Ακτημόνων Καλλιεργητών Κερασόβου, με σκοπό την εξαγορά των κτημάτων απου προέκυψαν από την απαλλοτρίωση του ενιαίου τουρκικού τσιφλικιού του χωριού. Παράλληλα, οι ξενιτεμένοι Κερασοβίτες, οι οποίοι εντοπίζονται τότε κυρίως στην Κωνσταντινούπολη, βοηθούσαν στην επίλυση πολλών προβλημάτων και βασικών αναγκών του χωριού. Έτσι, σιγά- σιγά, με πολύ κόπο και καθημερινό αγώνα ζωής, το Κεράσοβο προκόβει και αναπτύσσεται και μαζί του οι Κερασοβίτες, οι οποίοι, δουλεύοντας τη γη και εκτρέφοντας τα ζώα, δημιουργούν οικογένειες και μεγαλώνουν παιδιά.
Ο πόλεμος του 1940 και η γερμανική κατοχή θα διακόψουν την ως τότε ζωή, φέρνοντας στο μικρό χωριό μας μεγάλες τραγωδίες. Ήδη από τις πρώτες ημέρες του ελληνοϊταλικού πολέμου η σπουδαιότητα της γεωγραφικής του θέσης θα φανεί και θα προσπάθήσουν να την εκμεταλλευτούν οι Ιταλοί. Η εκδίωξή τους από το βουνό του Κερασόβου από τον Ελληνικό Στρατό ήταν από τα πρώτα σημάδια της οπισθοχώρησης των Ιταλών και της μελλοντικής νίκης των Ελλήνων, άφησε όμως πολλά θύματα και από τις δυο μεριές και πολλές μνήμες στους Κερασοβίτες από τους ανελέητους και καταιγιστικούς κανονιοβολισμούς. Η βοήθεια, οι κόποι, οι κίνδυνοι και οι θυσίες των Κερασοβιτών δεν ήταν μικρές για τη νίκη αυτήν του στρατού μας.
Δυστυχώς όμως η χαρά της παραπάνω επιτυχίας δε διήρκησε πολύ. Ο ερχομός των Γερμανών και η συνακόλουθη τριπλή φασιστική κατοχή βύθισε σε δεινά το Κεράσοβο όπως άλλωστε και ολόκληρη την Ελλάδα. Το αποκορύφωμα του δράματος, το "Ολοκαύτωμα του Κερασόβου", θα ερχόταν σε μέρα γιορτής. Το Δεκαπενταύγουστο του 1944 οι ναζί κατακτητές καίνε σχεδόν ολοσχερώς το χωριό μας και μαζί εκτελούν δεκάδες Κερασοβίτες. Δύσκολα λόγια μπορούν να περιγράψουν την οδύνη για τη θυσία αυτή. Ο Σταυρός στον τόπο της θυσίας και το Μνημείο της Ειρήνης στη μνήμη των χαμένων συμπατριωτών μας, αποτελούν ελάχιστη έκφραση ευγνωμοσύνης και συνεχούς υπενθύμισης της θυσίας τους.
Μετά από την απελευθέρωση η ειρήν δε θα γυρίσει αμέσως στο χωριό μας. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου ο χώρος του Κερασόβου και του Πωγωνίου γενικότερα θα υποφέρει ξανά από συγκρούσεις και διαμάχες. Οι Κερασοβίτες ευτυχώς θα βγουν σχετικά ατραυμάτιστοι και αλώβητοι από αυτές τις συγκρούσεις, διαφυλάττοντας παράλληλα την ενότητα του χωριού.
Όταν οι πόλεμοι τελείωσαν, το Κεράσοβο ξαναχτίστηκε, σύντομα όμως ακολούθησε τη μοίρα της ελληνικής ορεινής υπαίθρου: σταδιακά ερήμωσε, αφού οι κάτοικοί του κατέφυγαν στα μεγάλα αστικά κέντρα. Η αγάπη τους όμως και το ενδιαφέρον τους για τη γενέτειρα παραμένουν άσβεστα. Ενωμένοι και συσπειρωμένοι γύρω από την Αδελφότητα Κερασοβιτών συνεισφέρουν υλικά ώστε να αποκτήσει το Κεράσοβο αξιόλογη υποδομή δικτύων, να στολιστεί με έργα κοινοφελή και να κάνει πιο εύκολη τη ζωή των λίγων αλλά ηρωικών μόνιμων κατοίκων του. Επιπλέον, είναι πάντα συνεπείς στο αντάμωμά τους, στο Πανηγύρι της Παναγίας (πραγματοποιείται την πρώτη Κυριακή μετά της Παναγίας, σε ένδειξη πένθους για το "Ολοκαύτωμα του Κερασόβου", ανήμερα το Δεκαπενταύγουστο του 1944), να σμίξουν με συγγενείς και φίλους, να τραγουδήσουν και να χορέψουν του πωγωνήσιους σκοπούς, αλλά κυρίως να αποδείξουν πως το Κεράσοβο κρατά ακόμα και συνεχίζει την ιστορικά χαραγμένη πορεία του με μεγάλη αισιοδοξία και ανοιχτούς ορίζοντες για ένα καλύτερο και πιο ευοίωνο αύριο.
Λίμνη Ζαραβίνας ή Νιζερός
Η λίμνη Ζαραβίνα ή Νεζερός ή Νιζερός ή λίμνη Δελβινακίου, βρίσκεται στο άκρο του αντίστοιχου λεκανοπεδίου στην επαρχία Πωγωνίου, του Νομού Ιωαννίνων. Είναι ανοικτού τύπου καρστική λίμνη, τροφοδοτείται με νερό από επιφανειακές πηγές, από υπολίμνιες πηγές και με το νερό της βροχής από μια τεράστια υδρολογική λεκάνη. Η περιοχή της Ζαραβίνας, γενικά χαρακτηρίζεται ως πλούσια σε επιφανειακά νερά με κυριώτερα υδάτινα σώματα τη λίμνη Ζαραβίνα (όγκος νερού 6.281.300 κυβικά μέτρα), τις επιφανειακές πηγές που βρίσκονται πέρα από τους καλαμιώνες της λίμνης και μέσα στις περιοχές οι οποίες χαρακτηρίζονται οικολογικά, ως υγρά λιβάδια και οι οποίες τροφοδοτούν τη λίμνη και κατ’επέκταση τον ποταμό Νεζερό, ο οποίος παραλαμβάνει και απάγει τα πλεονάζοντα νερά της λίμνης Ζαραβίνας με τη βοήθεια του Νεζεραύλακα.
Για να αξιοποιηθούν τα πλεονάζοντα νερά της λίμνης Ζαραβίνας, κατασκευάστηκε το σημερινό τσιμέντινο θυρόφραγμα - στο νότιο-νοτιοανατολικό τμήμα της- από το οποίο αρδεύονται 3.400 στρέμματα γεωργικής γης στον κάμπο της Σιταριάς, της Κοινότητας Λίμνης και του Κρυονερίου. Στην ίδια θέση υπήρχε και παλαιότερο λιθόκτιστο θυρόφραγμα το οποίο ανοιγόκλεινε με ξύλα. Εξάλλου, σύμφωνα με τις κατασκευαστικές προδιαγραφές του προταθέντος φράγματος της μελέτης του Υπουργείου Γεωργίας (Ρηγίδης & Γόντικας, 1960), αυτό θα ήταν ικανό να έχει αποθηκευτική ικανότητα νερού, επιπλέον του όγκου της λίμνης Ζαραβίνας (6.281.300 κυβικά μέτρα) για πρόσθετα 875.000 κυβικά μέτρα (με τη βοήθεια του εκεί προταθέντος θυροφράγματος μεγίστου ύψους αποθηκευτικής ικανότητας 2,5 μέτρα πάνω από τη μέση στάθμη της επιφάνειας λίμνης).
Στην ευρύτερη περιοχή της Ζαραβίνας υπάρχουν επίσης υπόγεια νερά τα οποία όμως δεν συμφέρει να αξιοποιηθούν από οικονομική άποψη, επειδή τα επιφανειακά νερά υπάρχουν σε αφθονία στην περιοχή (Ρηγίδης & Γόντικας, 1960α).
Το υπάρχον αρδευτικό θυρόφραγμα βρίσκεται στη φυσική έξοδο της λίμνης Ζαραβίνας, ακολουθεί με δύο κλάδους ο Νιζεραύλακας και μετά ο ποταμό Νιζερός ή Νεζερός ή Μπαξέδια, μέσω του οποίου ενώνεται με τον ποταμό Καλαμά. Επομένως, η λίμνη Ζαραβίνα, ο Νεζεραύλακας ή ποταμός Νεζερός ή Νιζερός, ο ποταμός Λιμπούσδα, ο ποταμός Γορμός ανήκουν στην ίδια υδρολογική ενότητα, στο ίδιο ποτάμιο σύστημα δηλαδή του ποταμού Καλαμά και είναι παραπόταμοί του.
Ωστόσο, στην ευρύτερη περιοχή της Ζαραβίνας, εκτός της λίμνης Ζαραβίνας, των υγρών λιβαδιών, των επιφανειακών πηγών, στα κατάντη τους υπάρχουν και βαλτοτόπια –ο Βάλτος με έκταση 130 στρέμματα και οι Κόπρες με έκταση 110 στρέμματα.
Η λίμνη Ζαραβίνα, που είναι μια σχετικά μεγάλη φυσική υδατοσυλλογή, δεν μπορεί να αποξηρανθεί, εξαιτίας του πολύ μεγάλου βάθους της - έχει πάνω από 30 μέτρα μέγιστο βάθος και κατατάσσεται ως πέμπτη στη σειρά των βαθύτερων φυσικών ελληνικών λιμνών μετά την Τριχωνίδα, το Ζηρό, τη Βεγορίτιδα και την Αμβρακία -, των αποτόμων ακτών της, της συνεχούς τροφοδοσίας της με άφθονα νερά, αλλά και του φράγματος –επιφανειακής εξόδου των νερών της- το οποίο κατασκευάστηκε για να προσφέρει μεγάλη αποθηκευτική ικανότητα για την άρδευση των εαρινών και θερινών καλλιεργειών της ευρύτερης περιοχής.
Το κλίμα στην περιοχή είναι ηπειρωτικό με πολύ ψυχρό χειμώνα, πολλά χιόνια και παγετούς και σχετικά θερμό καλοκαίρι. Το 76% των βροχοπτώσεων πέφτουν στην περιοχή από το φθινόπωρο μέχρι το χειμώνα, και κατά 24% κατά την περίοδο της άνοιξης (Καρράς, 1973). Η ξηρά περίοδος για την περιοχή διαρκεί συνήθως 5 μήνες (Μάιο μέχρι Σεπτέμβριο) και έτσι υπάρχει έντονο το πρόβλημα της ανάγκης του νερού, του αρδευτικού νερού για το οποίο έχει κατασκευαστεί στο σημείο της φυσικής ροής της λίμνης Ζαραβίνας το εκεί φράγμα (Ριγίδης & Γόντικας 1959,1960,1960α, Νικολάου & Σαχπάζης, 1999.)
Από γεωλογική άποψη (Παπανικολάου 1986, ΙΓΜΕ 1963, ΓΥΣ,1986, Ψαριανός 1992, Νικολάου & Σαχπάζης 1999), η περιοχή αποτελείται από ασβεστόλιθους οι οποίοι σε ορισμένα τμήματα καλύπτονται από φλύσχη, ο οποίος αποτελείται από σχιστολίθους, κερατολίθους, και γενικά αργιλλικά στρώματα. Ετσι, η ασβεστολιθική σύσταση του μεγαλυτέρου μέρους της λεκάνης απορροής της λίμνης Ζαραβίνας είναι υδατοπερατή, ενώ η καρστική δομή (σύμπλοκα συστήματα με ρωγμές, ρήγματα, σπηλαιοειδή ανοίγματα, δαιδαλώδη έγκοιλα κ.ά) του υποστρώματος και η πλούσια φυτοκάλυψη-δασοκάλυψη της περιοχής ελαττώνουν την επιφανειακή απορροή των νερών της βροχής.
Από περιβαλλοντική άποψη, στη λίμνη Ζαραβίνα, διαβιούν αρκετά ψάρια του γλυκού νερού (περισσότερα από έντεκα), μερικά από τα οποία είναι ενδημικά είδη της ευρύτερης περιοχής ή και της δυτικής Ελλάδας. Η λίμνη Ζαραβίνα, όπως και οι περισσότερες λίμνες στη δυτική και βορειοδυτική Ελλάδα έχουν κοινή προέλευση. Ανήκουν στη ζώνη των καρστικών λιμνών η οποία ξεκινά από τις νότιες Αλπεις, διασχίζει τις ανατολικές ακτές της Αδριατικής και διαμέσου της Ηπείρου και της δυτικής Ελλάδας καταλήγει στην Πελοπόνησσο (Bogli, 1978). Σχηματίστηκαν δηλαδή οι λίμνες αυτές, ως αποτέλεσμα ενδογενών κυρίως δυνάμεων του φλοιού της γης (τεκτονικές κινήσεις), αλλά και εξωγενών συνθηκών, όπως είναι οι διαλυτικές διεργασίες του νερού, η δράση των πλημμυρών και η ιζηματοποίηση (διάβρωση-αποσάθρωση) (Λεοντάρης, 1967, Ψαριανός, 1992).
Εξάλλου, την τεκτονική προέλευση της λίμνης Ζαραβίνας φανερώνει η σχέση ανάμεσα στην έκτασή της προς την έκταση της εδαφικής της λεκάνης (λεκάνη απορροής) και που είναι 300.505 τετραγωνικά μέτρα προς 12.271.986 τετραγωνικά μέτρα=0,0245, ενώ η φύση της δείχνεται μέσα από τη σχέση του μέσου προς το μέγιστο βάθος της και που είναι 25 μέτρα προς 31,5 μέτρα=0.79 (Wetzel, 1983, Κουσουρής, 1993 & 2001). Σημειώνεται, ότι την ίδια τεκτονική προέλευση έχει και η λίμνη Τριχωνίδα στην Αιτωλοακαρνανία, όπου η σχέση ανάμεσα στην έκτασή της προς την έκταση της εδαφικής της λεκάνης (λεκάνη απορροής) είναι 98,6 τ.χλμ/ 250τ.χλμ.=0,39, ενώ η φύση της που δείχνεται μέσα από τη σχέση του μέσου προς το μέγιστο βάθος της, είναι 29,08μ./57,0μ.=0,51 (Κουσουρής, 1993).
Ωστόσο, στην ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου και της δυτικής Ελλάδας, οι σημερινές λίμνες ή ομάδες λιμνών και πεδιάδων ή ομάδες λιμνών, πεδιάδων και ποταμοκοιλάδων ή ποταμών ( για παράδειγμα, α-.Παμβώτιδα και Λαψίστα, β-.Ζαραβίνα, Σιταριά, Κρυονέρι και Παρακάλαμος, γ-. Τριχωνίδα, Λυσιμαχεία, Οζερός και Αμβρακία κ.ο.κ) αντιπροσωπεύουν τα τελευταία υπολείμματα και τα βαθύτερα σημεία τεράστιων λεκανών, των κοιλαδολιμνών, που κάλυπταν ευρύτερες περιοχές κατά την πλειόκαινη γεωλογική περίοδο (Fels, 1952, Bogli, 1978, Λεοντάρης, 1967, Κουσουρής, 2001).
Η λίμνη Ζαραβίνα, είναι μια φυσική λίμνη και ως εκ τούτου καλύπτεται και κατακλύζεται μόνιμα από νερά εδώ και εκατομύρια χρόνια, αφού έχει πολύ μεγάλο βάθος (31,5μ.), η επιφανειακή της έκταση με τα 300.505 τετραγωνικά μέτρα θεωρείται μεγάλη, όπως μεγάλη είναι και η επιφανειακή λεκάνη απορροής της (υδρολογική λεκάνη) αφού καλύπτει έκταση 12.271.986 τετραγωνικών μέτρων, ενώ ο όγκος της λίμνης είναι πολύ μεγάλος, αφού ανέρχεται στα 6.281.300 κυβικά μέτρα (στο υψόμετρο +458 μέτρα της επιφάνειας της λίμνης Ζαραβίνας) ( Ρηγίδης & Γόντικας, 1959,1960, Νικολάου & Σαχπάζης, 1999).
Η λίμνη Ζαραβίνα βρίσκεται ουσιαστικά στο υψηλότερο τμήμα μιας μακρόστενης κοιλάδας η οποία περιβάλλεται από το όρος Κασιδιάρης και το όρος Ρονίτσα, ενώ ενώνεται με τον ποταμό Νιζερό - ο οποίος παραλαμβάνει το πλεονάζον νερό από τη λίμνη Ζαραβίνα - και ο οποίος μετά μια πορεία 20 περίπου χιλιομέτρων συναντά τον ποταμό Καλαμά (Ρηγίδης & Γόντικας 1960, ΙΓΜΕ 1963, ΓΥΣ, 1986).
Εξάλλου, είναι γνωστό ότι κάθε λιμναία λεκάνη ή λίμνη έχει πάντοτε κυμαινόμενη έκταση στην επιφάνειά της, η οποία εξαρτάται κυρίως από τη φυσική μεταβλητότητα των κλιματικών συνθηκών (βροχή, χιόνι, πλημμύρες, ανομβρία, ξηρασία, θερμοκρασία, εξάτμιση, υγρασία κ.ά) της ευρύτερης περιοχής της. Επομένως, αν η Ζαραβίνα δεν είχε το θυρόφραγμα, που σήμερα την περιορίζει, θα μπορούσε να επεκταθεί και πολύ μακρύτερα από τα σημερινά της όρια καταλαμβάνουσα πολλαπλάσια έκταση από τη σημερινή.
Ωστόσο, ο όγκος του νερού μέσα στη λίμνη Ζαραβίνα ξεπερνάει τα 6.200.000 κυβικά μέτρα – μελέτες Ρηγίδη & Γόντικα, Υπουργείο Γεωργίας, Δ/νση Υδραυλικών Κατασκευών, 1959,1960, και πραγματογνωμοσύνη των Νικολάου & Σαχπάζη που θεωρεί ως μεγαλύτερο βάθος της λίμνης Ζαραβίνας τα 31.5 μέτρα - και επομένως η Ζαραβίνα, σύμφωνα με τα ειδικά βιβλία της λιμνολογίας και του περιβάλλοντος( π.χ.Wetzel, 1983, Σούλιος, 1986, Κουσουρής, 1993 &1998), αποτελεί μία πολύ μεγάλη και σε όγκο δεξαμενή νερού η οποία καλύπτει εκτός των άλλων και τις αρδευτικές και όχι μόνο ανάγκες των γειτονικών κάμπων στο Κρυονέρι, στη Σιταριά και μέρος στον Παρακάλαμο, αλλά και τις περιβαλλοντικές ανάγκες-χρήσεις της εγγύτερης περιοχής της.
Ωστόσο, η λίμνη Ζαραβίνα μαζί με τις γειτονικές περιοχές της κοιλάδας του Γόρμου ποταμού, το δάσος της Μερόπης και το Ωραιόκαστρο - συνολικής έκτασης 219,17 τετραγωνικά χιλιόμετρα -, έχει ενταχθεί στο ευρωπαικό δίκτυο προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος NATURA-2000, με υψηλή μάλιστα προτεραιότητα προστασίας και με κωδικό GR2130010 (NATURA-2000).