ســاســانـیـه‌كـان كــوردبـوون

Post date: Feb 05, 2022 4:18:59 PM

وه‌هاب حه‌سیب ـ مامۆستای زانكۆ

ڕەشید یاسەمی مامۆستا لە زانكۆی تاران دەنووسێت: ساسانیه‌كان كوردبوون نەك فارس، ئەردەشیری كوڕی بابەكی كوڕی ساسان، قەشە بووە لە پەرستگای" ئاهیتا" ی زەردەشتی لە شاری " پەرسی پۆڵس" ی كوردی كە عارەبەكان بە " ئەستەخر" ناویان بردووە، دامەزرێنەری ئیمپراتۆریەتی ساسانییە شازادەنەبوو لە ڕەشە خەڵكەكە بوو، لە دەواری كورداندا پەروەردە كرابوو.

كاتێك ئەردەوانی فارس جەنگی دژ بە ئەردەشیر بەرپاكرد لە كۆتاییدا سەركەوت بە سەریدا و ئەردەوانی كوشت، ساسانیه‌كان پەیوەندیان لە تەك عارەبی مەكەدا هەبووە و هاتووچۆ لە نێوانیاندا هەبووە.

باوە گەورەی ساسانیه‌كان لە عەشیرەتی شوانكارە بووە، هاوژینەكەیشی كیژی یەكێك لە ڕیش چەرمووانی "باز ڕەنگی" ی بووە كە تیرەیەك بووە لە عەشیرەتی شوانكارە، وەك پێشتر ئاماژەی بۆ كرا ئەردەشیر لە دەورانی فارسییەكان لە شاری " پەرسی پۆڵس" قەشە بووە ، بابی ساڵ 212 زاین لە شاری " دارا بكورد" بە پلەیەكی سەروازی باڵا داینایاوە.

ئەردەشیر پاش ئەوەی بە سەر فەڕمانڕەوای ئێراندا سەركەوت و كوشتی لە دەورانی ئەشكانێكان قەلەمڕەوی دەسەڵاتی بە سەر تەواوی هەرێمەكانی ئێراند هەبووە،. كەس و كارەكەی تاجی پادشایەتیان خستە سەر، ئەو كارەش دوا پاشای فارسیه‌كان "ئەردەوانی پێنجەم" ی توڕەكرد.

تەبەری لە مێژووەكەی بەشی دووەم، هەروەسا ئیبن ئەسیر لە " الكامل فی التاریخ " بەشی یەكەم لاپەرە 133دا دەنووسێت: لە مەڕ لە سەر نانی تاجی پادشای لە نامەیەكدا ئەردەوانی پێنجەم بۆ ئەردەشیرى ده‌نووسيت و كەمایەسی ڕەگو و ڕەگەمای بیردەخاتەوە كە كوردە، لە نامەكەدا دەنووسێت: كوردە كاتی هاتووە خوێنت بكرێتە كاسەوە، تۆ لە دەواری كورداندا گەورەبوویت، كێ‌ ڕێگای پێدایت تاجی شاهنشاهی لە سەر بنێت، لە كاتێكدا ئەردەشیر لە بنەماڵەی پادشاكان نەبووە و گەرەكی بووە ئەو ناوەی بەسەردا ببرێت، ئەوكارەشی لە ڕێگای یەكێك لە خزمەكانی ئەردەوانی پێنجەمەوە ئەنجامداوە تا بەوشێوەیە شەرعیەتی پادشای بە دەستبخات.

بەمشێوەیە پاشای فارس گەفی لە پاشای كورد كردووە و بنەچەی بیرخستۆتەوە، لە كاتێكدا فارسەكان لە دەورانی ئیمبراتۆریەتی میدیه‌كاندا كۆیلەی كورد بوون، لە نامەكەدا ئەردەوان گەرەكێتی بێژی: ئەردەشیر خوێنی خۆت كردە كاسەوە، كێ‌ ڕێگای بە تۆدا دەست بە سەر وڵاتان و پادشاكانیدا بگریت؟ هەی قۆڕ بە سەرت، هەی خاك بە دامەنت.

دواتر ئەردەوانی فارس جاڕی شەڕیدا دژ بە ئەردەشێری ساسانی، هەرمزگان بوو بە گوڕەپانی سوپا و جەنگاوەرانی كوردو فارس، سەرئەنجام ئەردەشیر سەركەوت و ئەردەوانیشی خەپەقان "كوشت". دواتر بارسانیه‌كان بە ڕابەرێتی كوڕی ئەردەوان ڕویان كردە چیاكان، لە كۆتاییدا ئەویش یەخسیر كریاو لە "تیسفۆن" كرا بە قەنارەدا. پاشان قەڵەم ڕەوی ئەردەشیر فراوانبوو لە باكورەوە تەواوی هەرێمەكانی ئێران، وڵاتی میسۆپۆتامیا، ئەفغانستان و بلوجستان تا دەریای جەیحون سنووری بوو، لە ڕۆئاواوە وڵاتی بابل و ڕوباری دیجلەی لە خۆ دەگرت، لە دەورانی ئەودا ئیمارەتی "حیرە" ی فەلەكان ڕەگی داكوتا، لە ڕۆژگاری " ئەلیكساندەر سور" دا كەوتە شەڕەوە و بۆڕی بە سوپاكەیدا.

نووسەری سریانی "نەستوری" لە سەدەی حەوتەمی زایندا لە كتاوەكەیدا " التاریخ الصغیر" زانیاری فرە بە كەڵك لە سەر بنەچەی ساسانیه‌كان و پێشەواكەیان "هورمزان" كە دەمڕاستی هەرێمی "خوزستان " بوون یادداشت كردووە، دواتر عارەبەكان بەو هەرێمەیان دەگووت: عەرەبستان، هورمزان بە دیلی كەوتە دەست بسڵمانەكان. نەستوری دەنووسێت: ساسانێكان كوردبوون و بنەچەیان دەچێتەوە سەر میدێكان، هورمزانیش كوڕی مامی دوا پادشای ساسانیه‌كان" یەزیدی كورد- سێهەم بووە" و باپیری ئەردەشێری بابەكە، ئەو پاتی دەكاتەوە كە هورمزان لە مادی یان میدیه‌كان بووە كە باوە گەورەی كوردانی ئێستان.

سیاسەتی پادشایانی ساسان لە بەرگیراوەی سیاسەتی باوە گەورەیان میدیه‌كان بووە، بە شێوەیەكی باش ڕێكخراوبوون، گرنگییان بە ئیمبراتۆرێتەكەیاندەدا، لە گشت بوارێكدا وڵاتەكەیان گەشاوە بووە، چینی "ئازادان" خانەدانیان هەبووە، لاوەكانیان لە سەر خزمەتی سەربازی ڕادەهێنا، بەشیرو تیر، چەكی سوك و فیلی جەنگ پشتگیریان دەكردن، شێوازی گەمارۆدان و بەرگریان بە هێز دەكرد. مێژوو نووسی ڕۆمانی "ئەمانیۆس ماركیلینوس" لە باسی چەكی جەنگاوەرانی ساسانیه‌كان "كالینباری" دەنوسێت: چەكێكی كوشندەو تۆقێنەربووه شا شاپور سازو ئامادەیدەكرد، ئەركی سەربازەكان پاراستنی سنووری ئیمبراتۆریەتەكە و دەستێوەردان بووە لە كاتی ئەركە قورسەكاندا، دواتر عەرەبە موسڵمانەكان كەڵكیان لە شێوازی ڕێكخستن و كاری سەربازی ساسانیه‌كانیان بینی و چاویان لێكردن، لە دەورانی " فتوحات" دا سوودیان لە توانای جەستەی و سەربازی ئەوان بینی تاوەكو توانیان فەتحی ڕۆما بكەن، دواتریش ئەوروپای ڕۆئاوا سیاسەتی ساسانیه‌كان كۆپی كرد.