Συγκριτική Εξέταση Τεσσάρων Ανοικτών Πανεπιστημίων - Εξελίξεις στην Εφαρμογή της ΑεξΑΕ στην Επαγγελματική Επιμόρφωση και Κατάρτιση στην Ελλάδα (2001-2011)

Ημερομηνία δημοσίευσης: Jun 08, 2013 12:27:55 PM

Περίληψη

Το Οpen University, το UOC, το ΕΑΠ και το ΑΠΚΥ ιδρύθηκαν ως αυτοδιοίκητα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, αλλά τα δύο τελευταία διοικούνται ακόμη προσωρινώς από διορισμένες Διοικούσες Επιτροπές. Ολα βασίζονται στο αρθρωτό σύστημα με βασική λειτουργική μονάδα την θεματική ενότητα. Το αρχαιότερο ΟU υπερτερεί σημαντικά σε αριθμό συμβουλευτικών κέντρων που είναι διάσπαρτα σε όλον τον κόσμο και είναι το περισσότερο προσβάσιμο, διότι επιπλέον δεν απαιτεί τίτλο δευτεροβάθμιας εκπαιδεύσεως για να εισαχθεί κάποιος σε αυτό. Ο μεγάλος αριθμός των προσφερομένων από το ΟU προγραμμάτων και η μεγάλη ποικιλία των θεματικών ενοτήτων δίδουν μεγαλύτερη ελευθερία στον υποψήφιο φοιτητή να κτίσει το πρόγραμμα σπουδών που του ταιριάζει. Το UOC παρέχει μεγαλύτερη ευχέρεια στους φοιτητές του στην επιλογή του χρόνου και του τόπου μελέτης, λόγω του ειδικού για τον σκοπό αυτό ηλεκτρονικού εκπαιδευτικού υλικού.

Στον τομέα της επαγγελματικής επιμορφώσεως και καταρτίσεως στην Ελλάδα δραστηριοποίηθηκαν κατά την δεκαετία 2001-2011 τα ΚΕΚ. Αναπτύχθηκαν προγράμματα για την επιμόρφωση ενηλίκων και με την μέθοδο της ΑεξΑΕ. Οι επιστήμες της αγωγής αντιμετώπισαν την νέα κατάσταση δημιουργώντας το κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό. Οι νέες τεχνολογικές εξελίξεις προσέφεραν πολλαπλάσιες δυνατότητας επικοινωνίας μεταξύ εκπαιδευτού – εκπαιδευομένων και καλύτερης ποιότητας εκπαιδευτικού υλικού.

Το γενικό συμπέρασμα μπορεί να είναι ότι ο τομέας της ΑεξΑΕ έχει πολλά περιθώρια ακόμη μεγαλύτερης αναπτύξεως τόσο σε επίπεδο ανωτέρων, όσο και ανωτάτων σπουδών.

Εισαγωγή

Η συγκριτική μελέτη των τεσσάρων ανοικτών Πανεπιστημίων που γίνεται στην πρώτη από τις ενότητες που ακολουθεί, θα μας δώσει μία εικόνα της ανοικτής και εξ αποστάσεως εκπαιδεύσεως στον πανεπιστημιακό χώρο, κυρίως στον ελληνόφωνο χώρο της Ελλάδος και της Κύπρου, όπου ανήκουν τα δύο από τα τέσσερα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Η συγκριτική εξέταση αυτών των Πανεπιστημίων με τα δύο μεγάλα ευρωπαϊκά ομόλογά τους θα μας παρουσιάσει ταυτοχρόνως την παρούσα κατάστασή τους και τις όποιες δυνατότητες βελτιώσεως μπορούν να έχουν. Στις τρεις υποενότητες της πρώτης ενότητας συγκρίνουμε τα τέσσαρα εκπαιδευτικά ιδρύματα από τρεις απόψεις, εξετάζοντας: α) την οργανωτική τους δομή (διοικητική διάρθρωση), β) την τεχνολογική τους υποδομή, και γ) τις ακαδημαϊκές τους προδιαγραφές. Η φοίτηση του γράφοντος, τόσο στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (στο εξής: ΕΑΠ) σε προπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών, όσο και στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου (στο εξής: ΑΠΚΥ) προσέθεσε και το πλεονέκτημα της προσωπικής εμπειρίας στην συγκριτική αυτή εξέταση. Λυδία λίθος κατά τη συγκριτική αυτή εξέταση αποτελεί το ιδεώδες της ανοικτής εκπαιδεύσεως, οπότε εστιάζουμε την έρευνά μας στο κατά πόσον η δομή, η υποδομή και τα ακαδημαϊκά δεδομένα των Πανεπιστημίων αυτών εξυπηρετούν αυτό το ιδεώδες.

Στην δεύτερη ενότητα παρουσιάζουμε τις παιδαγωγικές και τεχνολογικές εξελίξεις στην επαγγελματική επιμόρφωση / κατάρτιση με την εφαρμογή της ανοικτής και εξ αποστάσεως εκπαιδεύσεως στον Ελλαδικό χώρο κατά την τελευταία δεκαετία. Δεν επεκταθήκαμε στο ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο γιατί το θέμα θα γινόταν πολύ περισσότερο σύνθετο και δεν έχουμε πρόσβαση σε όσα στοιχεία θα μας ήταν αναγκαία για μία ολοκληρωμένη εικόνα. Η παρακολούθηση από τον γράφοντα τριών τέτοιων προγραμμάτων επιμορφώσεως, δύο από το Κέντρο Επαγγελματικής Καταρτίσεως του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (στο εξής: ΚΕΚ του ΕΚΠΑ) και ενός από το αντίστοιχο του Πανελλήνιου Συλλόγου Πληροφορικής Δημοσίου (ΠΑΣΥΠΛ) σε συνδυασμό με την άντληση στοιχείων από την σχετική βιβλιογραφία, μας έδωσαν την δυνατότητα να κάνουμε μία περιγραφή των εξελίξεων στον τομέα αυτό τουλάχιστον όσον αφορά την Ελλάδα.

Και οι δύο ενότητες μπορούν να μας δώσουν μια σφαιρική εικόνα της εφαρμογής του συστήματος της ανοικτής και εξ αποστάσεως εκπαιδεύσεως στην μεταλυκειακή εκπαίδευση, τόσο σε ανώτερο (επαγγελματικής επιμορφώσεως και καταρτίσεως), όσο και σε ανώτατο (πανεπιστημιακό) επίπεδο.

Μέρος Α΄. Συγκριτική Εξέταση Τεσσάρων Ανοικτών Πανεπιστημίων

Το ιδεώδες της ανοικτής εκπαιδεύσεως συνίσταται από τρεις παραμέτρους: α) την όσο γίνεται περισσότερο ελεύθερη πρόσβαση όλων των πολιτών στο εκπαιδευτικό σύστημα, β) στο κατά πόσον ο φοιτητής μπορεί να προσδιορίζει τον τόπο, το χρόνο και τον ρυθμό της μελέτης του και γ) σε ποιο βαθμό ο φοιτητής διαθέτει την δυνατότητα να διαμορφώνει ο ίδιος το γνωστικό αντικείμενο και το επίπεδο των σπουδών του (Λιοναράκης & Λυκουργιώτης, 1998, 1999). Ας δούμε πώς αυτό εξυπηρετείται από τον τρόπο της οργάνωσης, τις υποδομές και τα ακαδημαϊκά κριτήρια πού τηρούν τα τέσσερα εκπαιδευτικά ιδρύματα

Οργανωτική πτυχή

Και τα τέσσερα Πανεπιστήμια ιδρύθηκαν με νομοθετικές πράξεις. Το Open University (στο εξής: ΟU) με Βασιλικό Διάταγμα της Βασίλισσας της Αγγλίας το 1969, τα άλλα τρία με νόμους που ψηφίστηκαν από τα Κοινοβούλια, για μεν την περίπτωση του Open University of Catalonia (Universitat Oberta de Catalunya, στο εξής: UOC) της αυτόνομης ισπανικής περιοχής της Καταλονίας το 1995, για δε τις περιπτώσεις του ΕΑΠ και του ΑΠΚΥ από τα αντίστοιχα της Ελλάδας το 1997 (Ν. 2552/1997 που τροποποίησε τον Ν 2083/1992) καί της Κύπρου το 2002 (Ν. 234(Ι)/2002). Όλα ιδρύθηκαν ως αυτόνομα ανώτατα πανεπιστημιακά ιδρύματα δημοσίου χαρακτήρα, εκτός από το UOC το οποίο λειτουργεί ως ιδιωτικό ίδρυμα υπό κρατικό έλεγχο (Cobarsi, 2007). Παρατηρούμε όμως ότι στα δύο ελληνόφωνα ιδρύματα η αυτονομία που προβλέπεται από τους ιδρυτικούς τους νόμους εξακολουθεί να τελεί «εν δυνάμει», καθώς διοικούνται ακόμη από προσωρινές Διοικούσες Επιτροπές (Ν. 2552/1997, άρθρο 10 § 1 και Ν. 234(Ι)/2002 άρθρο 32). Αυτό όμως μπορεί να θεωρηθεί ανασταλτικός παράγοντας στην ευελιξία και την ελεύθερη ανάπτυξη του ΕΑΠ και του ΑΠΚΥ και πολύ ορθώς επισημαίνει η Αλεξιάδου (2011) την αναγκαιότητα της ενεργοποιήσεως των διατάξεων για την ανεξάρτητη λειτουργία του ΕΑΠ.

Και τα τέσσερα Πανεπιστήμια αναπτύσσουν την δομή τους με βάση το αρθρωτό σύστημα, το οποίο διευκολύνει την παροχή της ανοικτής και εξ αποστάσεως εκπαιδεύσεως (Ματραλής & Λυκουργιώτης, 1998, 1999). Μάλιστα τα δύο ελληνόφωνα Πανεπιστήμια αναφέρουν στους ιδρυτικούς τους νόμους με πανομοιότυπη διατύπωση ότι «βασική λειτουργική μονάδα του ΕΑΠ (ΑΠΚΥ) είναι η Θεματική Ενότητα, η οποία καλύπτει ένα διακεκριμένο γνωστικό αντικείμενο σε προπτυχιακό ή μεταπτυχιακό επίπεδο.» (Ν. 2552/1997, άρθρο 2 § 1α και Ν. 234(Ι)/2002 άρθρο 7 §1).

Σημαντικός παράγοντας για την παροχή της ανοικτής και εξ αποστάσεως εκπαιδεύσεως είναι η δημιουργία ειδικού εκπαιδευτικού υλικού καθώς και η αξιολόγηση των παρεχομένων υπηρεσιών. Γι’ αυτό στην οργανωτική δομή τους τα υπό εξέτασιν ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα έχουν προβλέψει την δημιουργία «εργαστηρίων εκπαιδευτικού υλικού και εκπαιδευτικής τεχνολογίας» (Ν. 2552/1997, άρθρο 7 και Ν. 234(Ι)/2002 άρθρο 24 για ΕΑΠ και ΑΠΚΥ αντιστοίχως) και μονάδας ή επιτροπής εσωτερικής αξιολογήσεως (ό.π. άρθρα 8 και 28, αντιστοίχως), αν και η εσωτερική αξιολόγηση έχει θεωρηθεί ότι δεν είναι απόλυτα ακριβής μέθοδος γι’ αυτό πρέπει να συνδυάζεται και με εξωτερική αξιολόγηση από ανεξάρτητους φορείς (Χουλιάρα, 2010). Για την δημιουργία ηλεκτρονικού εκπαιδευτικού υλικού το OU έχει συστήσει ειδικό ινστιτούτο το Knowledge Media Institute (στο εξής: KMi) (http://kmi.open.ac.uk/).

Υλικοτεχνικές υποδομές

Τα συμβατικά Πανεπιστήμια έχουν συνήθως συγκεντρωμένες τις κτιριακές τους εγκαταστάσεις σε μία τοποθεσία. Η ιδιαιτερότητα όμως της παροχής της ανοικτής και εξ αποστάσεως εκπαιδεύσεως, απαιτεί εκτός των κεντρικών κτιριακών εγκαταστάσεων και την δημιουργία ενός δικτύου χώρων για να διεξάγονται οι ομαδικές συμβουλευτικές συναντήσεις, οι εξετάσεις, ή ακόμη και για να λειτουργούν εκεί βιβλιοθήκες και αίθουσες με υπολογιστές. Είναι φανερό, ότι όσο πιο μεγάλη διασπορά τέτοιων κέντρων παροχής υποστηρίξεως προς τους φοιτητές υπάρχουν, τόσο περισσότερο διευκολύνεται η παρακολούθηση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων από τούς ενδιαφερόμενους φοιτητές. Τα πρωτεία σε αριθμό τέτοιων συμβουλευτικών κέντρων διαθέτει το OU, το οποίο άλλωστε είναι και το αρχαιότερο, με 13 τέτοια κέντρα διάσπαρτα στις Βρετανικές νήσους ("National and Regional Centres", 2011) και 31 στην Ευρώπη ("The OU in Europe", 2011), τα οποία μαζί με τα παραρτήματά τους εντός και εκτός Ηνωμένου Βασιλείου έφθαναν τα 352 (Λιοναράκης, Ιδρύματα Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης, 1998, 1999). To UOC διαθέτει μία πλειάδα τέτοιων κέντρων στην Καταλονία, καθώς επίσης και στις πόλεις: Μαδρίτη, Σεβίλλη, Βαλένθια και Βρυξέλες (Sangrà, 2002). Το ΕΑΠ έχει 8 στις μεγαλύτερες πόλεις της χώρας (Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, 2011) ενώ το ΑΠΚΥ διαθέτει αντίστοιχα σε τρεις πόλεις, (Λευκωσία, Αθήνα και Θεσσαλονίκη).

Το εκπαιδευτικό υλικό, όπως είπαμε και στην προηγούμενη ενότητα, είναι ειδικά κατασκευασμένο για την μέθοδο της ανοικτής και εξ αποστάσεως εκπαιδεύσεως. Το ΕΑΠ μεταχειρίζεται έντυπο υλικό, οπτικοακουστικό και πληροφορικό καταλλήλως διαμορφωμένο από εργαστήριο εκπαιδευτικού υλικού και εκπαιδευτικής τεχνολογίας (Ματραλής & Λυκουργιώτης, 1998, 1999). Τό ίδιο και το ΑΠΚΥ. Χρησιμοποιούν ακόμη το τηλέφωνο και το διαδίκτυο για την επικοινωνία μεταξύ εκπαιδευτών – εκπαιδευομένων.

Το OU δημιουργεί το υλικό αυτό από εξειδικευμένες ομάδες, και σε συνεργασία με τό BBC για τα οπτικοακουστικά μέσα και χρησιμοποιεί επίσης τηλεφωνικές γραμμές, τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές, βιντεοταινίες κασέτες, ψηφιακούς δίσκους καί ακόμη και δορυφορική επικοινωνία γιά τήν παροχή του εκπαιδευτικού αγαθού εξ αποστάσεως. Επιπλέον διαθέτει αυτόνομα πακέτα μαθήσεως για αυτοδιδαχή, δίχως καθοδήγηση κάποιου καθηγητή, για όποιον το επιθυμεί (Λιοναράκης, Ιδρύματα Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης, 1998, 1999). Από το 1995 λειτουργεί –όπως είδαμε- το KMi για την αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας στην δημιουργία του εκπαιδευτικού υλικού (http://kmi.open.ac.uk/).

To UOC χρησιμοποιεί τα προηγούμενα μέσα, αλλά δίδει περισσότερη έμφαση στο διαδίκτυο και την ηλεκτρονική επικοινωνία (Sangrà, 2002). Αυτό το πανεπιστήμιο ιδρύθηκε από την πρώτη στιγμή με την φιλοσοφία ενός βασισμένου στο διαδίκτυο ανωτάτου εκπαιδευτικού ιδρύματος, χρησιμοποιώντας την μέθοδο που είναι γνωστή ως e-learning. Παρέχει αίσθηση μια εικονικής Πανεπιστημιουπόλεως με ηλεκτρονικές τάξεις φοιτητών, διαδικτυακές βιβλιοθήκες, ενώ αποστέλλει εκπαιδευτικό υλικό στους φοιτητές μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και ιστοσελίδων κοινωνικής διαδικτυώσεως (Cobarsi, J. 2007). Μεταχειρίζεται τις σύγχρονες τεχνολογίες για την διαδικασία της μαθήσεως χρησιμοποιώντας ακόμη κινητές συσκευές τηλεφώνων και mp3-players, κάνοντας ποιο ευχερή την φοίτηση οποτεδήποτε και αποπουδήποτε ("Παρουσίαση", n.d.).

Ακαδημαϊκή παράμετρος

Τα κριτήρια εισαγωγής για τα προπτυχιακά προγράμματα σπουδών διαφέρουν για κάθε Πανεπιστήμιο. Το OU είναι ανοικτό σε πρόσβαση ακόμη και σε όσους δεν έχουν τελειώσει την δευτεροβάθμια εκπαίδευση, αρκεί να είναι ενήλικες και να κατοικούν σε χώρα της Ευρωπαϊκής Ενώσεως ή σε κάποιαν με την οποία το Πανεπιστήμιο συνεργάζεται. Σε αυτήν την περίπτωση ξεκινά την εκπαίδευση κάνοντας κάποια εισαγωγική θεματική ενότητα.

Καταβάλλονται δίδακτρα για τις σπουδές τό ύψος των οποίων μετριάζεται από την κρατική επιχορήγηση που καλύπτει περίπου το ήμισυ των δαπανών του ιδρύματος, αλλά υπάρχει και η δυνατότητα παροχής υποτροφιών σε φοιτητές σύμφωνα με κάποια κριτήρια. Το έτος 1994, για παράδειγμα είχαν δοθεί 14.744 υποτροφίες, δηλαδή σχεδόν όσα άτομα απεφοίτησαν το ίδιο έτος λαμβάνοντας πρώτο πτυχίο (Λιοναράκης, Ιδρύματα Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης, 1998, 1999).

Ακολουθώντας το αρθρωτό σύστημα, μπορεί να επιλέγει πολλούς διαφορετικούς συνδυασμούς θεματικών ενοτήτων και να συνθέτει το είδος του πτυχίου με το περιεχόμενο των γνώσεων που θέλει να αποκτήσει. Μπορεί ακόμη να διακόψει τις σπουδές δίχως να πάρει πτυχίο, οπότε λαμβάνει κάποιο πιστοποιητικό παρακολουθήσεως για όσες θεματικές ενότητες έχει παρακολουθήσει επιτυχώς. Μπορεί να πάρει το πτυχίο του και να συνεχίσει με κάποιο μεταπτυχιακό πρόγραμμα ειδικεύσεως, ακολουθώντας πάντοτε τό ρυθμό που έχει την δυνατότητα. Συνολικώς παρέχονται σήμερα 600 προγράμματα σπουδών σε διάφορα επίπεδα (http://www3.open.ac.uk/study/).

Εχει ακόμη την δυνατότητα να επιλέξει κάποιο από τα προγράμματα παραλλήλων σπουδών απλώς και μόνο για να εμπλουτίσει τις γνώσεις του δίχως να είναι υποχρεωμένος να ακολουθήσει πρόγραμμα που οδηγεί σε πτυχίο. Πρόκειται για θεματικές ενότητες που σχεδιάζει το Κέντρο Συνεχιζόμενης Εκπαιδεύσεως ((Λιοναράκης, ό.π.).

Η αξιολόγηση των φοιτητών γίνεται με γραπτές εργασίες κατά την διάρκεια της φοιτήσεως και με ένα τελικό γραπτό διαγώνισμα (στο ίδιο). Είναι αυτονόητο ότι η αυτοπρόσωπη παρουσία είναι απαραίτητη για το γραπτό διαγώνισμα.

Το UOC δεν θέτει ηλικιακές προϋποθέσεις αλλά οφείλει κάποιος να διαθέτει προγενέστερες γνώσεις ανάλογα με το αντικείμενο των σπουδών που θέλει να ασχοληθεί ("Studying at the UOC", n.d.) πιθανότατα τίτλο δευτεροβάθμιας εκπαιδεύσεως, ή ίσως και επαγγελματική εμπειρία. Τα δίδακτρα τα οποία καταβάλλονται είναι προσιτά και όπως λέγει ο Sangra (2002): «Σύμφωνα με το ύψος των καταβαλλομένων διδάκτρων το UOC θεωρείται δημόσιο Πανεπιστήμιο, σύμφωνα με τον τρόπο λειτουργίας του μπορεί να θεωρηθεί περισσότερο ως ιδιωτική εταιρία παρά ως δημόσιο ίδρυμα». Οι σπουδές παρέχονται μέσω διαδικτύου κυρίως, ομοίως και οι εξετάσεις κατά τη διάρκεια της φοιτήσεως, αλλά για τις τελικές εξετάσεις σπουδών πρέπει κάποιος να βρίσκεται σε κάποιο από τα εξεταστικά κέντρα στην Ισπανία. Η έμφαση στα ηλεκτρονικά μέσα μαθήσεως και η δυνατότητα χρήσεως κινητού τηλεφώνου και φορητών συσκευών αναπαραγωγής ήχου για τη μελέτη προσδίδει μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων και διαχειρίσεως του χρόνου στους φοιτητές οι οποίοι έχουν επίσης μεγάλη δυνατότητα επιλογής της διάρθρωσης των σπουδών τους επιλέγοντας τις θεματικές ενότητες που επιθυμούν και το είδος του τίτλου σπουδών που θέλουν να λάβουν ("Studying at the UOC", n.d.).

Το ΕΑΠ έχει ως ελάχιστη προϋπόθεση εισαγωγής σε προπτυχιακό πρόγραμμα την κατοχή απολυτηρίου λυκείου. Λόγω του πλήθους των αιτήσεων από το πρώτο έτος της ιδρύσεώς του, η επιλογή γίνεται στο μεν ΕΑΠ με ηλεκτρονική κλήρωση (Η διαδικασία επιλογής των φοιτητών, 2011). Η ύπαρξη διδάκτρων έχει θεωρηθεί ανασταλτικός παράγοντας στην πρόσβαση όσων θα επιθυμούσαν να σπουδάσουν (Αλεξιάδου, 2011). Ακόμη ο αριθμός των θεματικών ενοτήτων και των προγραμμάτων σπουδών δεν είναι ακόμη τόσο μεγάλος (6 προπτυχιακά και 25 μεταπτυχιακά, βλ. http://www.eap.gr/) ώστε να δίνει την δυνατότητα σους φοιτητές να οικοδομούν το πτυχίο με το γνωστικό αντικείμενο της επιθυμίας τους (στο ίδιο). Θεσμικά, όμως, υπάρχει αυτή η δυνατότητα, αν και οι δυνατότητες επιλογών είναι επί του παρόντος περιορισμένες. Μπορεί όμως κάποιος να επιλέξει μεταξύ μεγαλυτέρου φάσματος τίτλων σπουδών απ’ ότι στην συμβατική εκπαίδευση. Εκτός δηλαδή από Πτυχίο, Μεταπτυχιακό τίτλο και Διδακτορικό μπορεί να λάβει κανείς πιστοποιητικό προπτυχιακής ή μεταπτυχιακής επιμορφώσεως, μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδικεύσεως ή και πιστοποιητικό παρακολουθήσεως έστω και μίας μόνον θεματικής ενότητας (Λυκουργιώτης, 1998, 1999). Η αξιολόγηση των φοιτητών γίνεται με την εκπόνηση γραπτών εργασιών και με τελικό διαγώνισμα με την αυτοπρόσωπη παρουσία του εξεταζομένου στο εξεταστικό κέντρο ("Διεξαγωγή εξετάσεων", 2011).

Όλα όσα προαναφέραμε για το ΕΑΠ ισχύουν και για το ΑΠΚΥ με μόνη την διαφορά ότι η επιλογή για τα προγράμματα σπουδών γίνεται με μία διαδικασία μοριοδοτήσεως ("Κριτήρια επιλογής", 2011). O αριθμός των παρεχομένων προγραμμάτων σπουδών είναι μικρότερος από αυτόν του ΕΑΠ (1 προπτυχιακό και 10 μεταπτυχιακά επιπέδου μάστερ, βλ. http://www.ouc.ac.cy) όπως και συνακόλουθα ο αριθμός των θεματικών ενοτήτων. Προσφέρει όμως επιπλέον και την δυνατότητα παρακολουθήσεως κάποιων αυτοτελών θεματικών ενοτήτων αντίστοιχα με τα προγράμματα παραλλήλων σπουδών του OU ("Αυτοτελείς Θεματικές Ενότητες & Προγράμματα Κατάρτισης Μικρής Διάρκειας", 2011).

Μέρος Β΄. Εξελίξεις στην Εφαρμογή της ΑεξΑΕ στην Επαγγελματική Επιμόρφωση και Κατάρτιση κατά την Δεκαετία 2001-2011 στην Ελλάδα.

Η είσοδος του 21ου αιώνα βρήκε τη σύγχρονη εκπαιδευτική κοινωνία αντιμέτωπη με νέες πραγματικότητες. Η εκπαίδευση άρχισε να ξεφεύγει σε μεγάλο βαθμό από τα όρια της αρχικής εκπαιδεύσεως και να καθίσταται αναγκαίο να ακολουθεί τον σύγχρονο άνθρωπο καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής. Διαπιστώνοντας αυτό το πρόβλημα, ήδη από το 2000, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας έθεσε κάποιες βασικές κατευθυντήριες γραμμές για την προώθηση της δια βίου μαθήσεως στον Ευρωπαϊκό χώρο. Εκδόθηκε και ένα σχετικό έγγραφο εργασίας με τίτλο: Υπόμνημα σχετικά με την εκπαίδευση καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής. Μέσα σε αυτό χαράζονταν οι βασικές κατευθύνσεις της στρατηγικής που θα έπρεπε να ακολουθήσει η Ευρώπη κατά την δεκαετία που θα ακολουθούσε έτσι ώστε η Ευρώπη να γινόταν η ισχυρότερη κοινωνία της γνώσεως. Πρόκειται για τη δεκαετία που εξετάζουμε στην παρούσα μελέτη και το Υπόμνημα αυτό έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον, διότι στις κατευθύνσεις αυτές συμπεριλαμβάνεται και η ανάπτυξη των θεσμών για την προώθηση της ανοικτής και εξ αποστάσεως μαθήσεως. Οι έξι κατευθυντήριες γραμμές που η Επιτροπή υπεδείκνυε ήταν: α) Ο καθορισμός νέων βασικών γνώσεων αναγκαίων για όλους τους Ευρωπαίους. β) Η αναγκαιότητα να διατεθούν περισσότερες επενδύσεις σε «ανθρωπίνους πόρους». γ) Τα εκπαιδευτικά συστήματα των κρατών μελών έπρεπε να αναμορφωθούν καταλλήλως. δ) Η δημιουργία θεσμών για την αξιολόγηση και πιστοποίηση της γνώσεως. ε) Η αναθεώρηση του συστήματος παροχής συμβουλών για σπουδές προς όλους. στ) Η εκπαίδευση να πλησιάσει τα σπίτια των Ευρωπαίων πολιτών, ώστε όλοι να έχουν πρόσβαση. (Επιτροπή, 2000).

Ειδικότερα, τα τρία τελευταία σημεία εισηγούνταν την ανάπτυξη των θεσμών επιμορφώσεως και καταρτίσεως ώστε οι πολίτες να μπορούν να πιστοποιήσουν τις υπάρχουσες και να αποκτήσουν νέες γνώσεις και δεξιότητες (όπως πάλι εισηγείται η Επιτροπή στο πρώτο σημείο). Αυτό γίνεται κυρίως με τα Κέντρα Εκπαιδεύσεως Ενηλίκων (στο εξής ΚΕΚ) (Βεργίδης, 2008). Η ενημέρωση για τις δυνατότητες σπουδών που έχουν οι πολίτες είναι ουσιαστικώς προώθηση ενός χαρακτηριστικού της ανοικτής εκπαιδεύσεως, και το να πλησιάσει η γνώση τους πολίτες, είναι κάτι το οποίο γίνεται κυρίως με τις μεθόδους της εξ αποστάσεως μαθήσεως, δια της οποίας η γνώση όχι απλώς πλησιάζει, αλλά εισέρχεται -κυριολεκτικώς- μέσα στα σπίτια.

Παιδαγωγικές-διδακτικές εξελίξεις

Όπως διαπιστώνεται στο έγγραφο εργασίας των ευρωπαϊκών κοινοτήτων, μία νέα μορφή προβλήματος αναλφαβητισμού δημιουργήθηκε. Παλαιότερα η γνώση της γραφής και της αναγνώσεως και κάποιων στοιχείων αριθμητικής ήταν αρκετά για να μη θεωρείται κάποιος αναλφάβητος. Η ανάπτυξη των Τεχνολογιών της Πληροφορικής και της Επικοινωνίας (στο εξής ΤΠΕ), δημιούργησαν ένα νέο είδος αναλφαβήτων, των ηλεκτρονικώς αναλφαβήτων. Η Επιτροπή (2000) εισηγείται τη συμπερίληψη και άλλων αναγκαίων για όλους τους πολίτες γνώσεων: τις ξένες γλώσσες, την τεχνολογία, το επιχειρηματικό πνεύμα και τις κοινωνικές δεξιότητες. Άρα διαπιστώνεται επισήμως η ανάγκη να καλυφθεί αυτό το κενό γνώσεων, στάσεων και δεξιοτήτων. Ο τομέας της επαγγελματικής εκπαιδεύσεως και καταρτίσεως καλείται να καλύψει ένα μεγάλο μέρος αυτού του κενού. Ο τρόπος της ανοικτής και εξ αποστάσεως εκπαιδεύσεως είναι κατ’ εξοχήν πρόσφορος για το έργο αυτό εφ’ όσον αφορά ενήλικες με πολλές άλλες υποχρεώσεις.

Είδαμε πιο πάνω ότι το κέντρο βάρους της εκπαιδεύσεως μετατοπίζεται πλέον ώστε να καλύπτει και ανάγκες ενηλίκων σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ ότι πριν. Μία εξέλιξη που απασχόλησε την παιδαγωγική επιστήμη ήταν αν μπορεί να ονομάζεται με αυτόν το όρο και στην περίπτωση της εκπαιδεύσεως ενηλίκων και άρα δεν αφορά πλέον την αγωγή των παίδων. Γι’ αυτό και άρχισε να διαδίδεται, στο εξωτερικό κυρίως, ο όρος «ανδραγωγία» («andragogy») (Λιοναράκης, 2005). Πάντως, σε κάθε περίπτωση, αναφερόμαστε στις «Επιστήμες της Αγωγής», όρος ο οποίος, ίσως, μπορεί να καλύψει όλο το φάσμα των επιμέρους εννοιών της αγωγής. Ο προβληματισμός επεκτείνεται και στον ακριβή προσδιορισμό της εξ αποστάσεως εκπαιδεύσεως. Η χρήση των όρων e-learning, internet learning, network learning, tele- learning, virtual learning κ.λπ εστιάζει την σημασία στο μέσο μεταφοράς της γνώσεως, παρά στο περιεχόμενο του εκπαιδευτικό υλικό, το οποίο διατηρεί την πρωταρχική αξία στην εκπαίδευση. Ο ορισμός τον οποίο εισηγείται ο Λιοναράκης είναι «η εκπαίδευση που διδάσκει και ενεργοποιεί τον μαθητή να μαθαίνει μόνος του και πως να λειτουργεί αυτόνομα προς μια ευρετική πορεία μάθησης» (στο ίδιο). Το εκπαιδευτικό υλικό πρέπει να προετοιμάζεται από τους ειδικούς προσεκτικά και να είναι ευέλικτο και πολυμορφικό ανεξαρτήτως του μέσου αποστολής του. Ο καταρτιζόμενος δραστηριοποιείται χρησιμοποιώντας το υλικό αυτό και με τις δραστηριότητες που εκπονεί οδηγείται βαθμιαία στη μάθηση. Ωστόσο αυτό που επισημαίνεται, είναι ότι η μάθηση σε αυτήν την περίπτωση πρέπει να είναι μετρήσιμη, ευέλικτη, λειτουργική και πολυμορφική (στο ίδιο).

Τεχνολογικές εξελίξεις

Αναμφιβόλως η κυριότερη τεχνολογική εξέλιξη της δεκαετίας που πέρασε είναι η ραγδαία ανάπτυξη των ΤΠΕ και ειδικότερα του διαδικτύου. Η ταχύτερη σύνδεση με τα ευρυζωνικά δίκτυα και τα ασύρματα δίκτυα που επεκτείνονται συνεχώς άνοιξε νέες προοπτικές και στην εξ αποστάσεως επαγγελματική κατάρτιση και επιμόρφωση. Η τεχνολογία αυτή πλέον επιτρέπει την εύκολη αποστολή πολυμέσων, δηλαδή ηχογραφήσεων και ταινιών βίντεο επιμορφωτικού περιεχομένου. Υπάρχουν πολύ καλά προγράμματα τηλεκατάρτισης, όπως ονομάζονται, τα οποία έχουν ενσωματώσει τέτοιες δυνατότητες και ο γράφων ήταν σε θέσει να παρακολουθήσει επιτυχώς ένα ολοκληρωμένο τέτοιο πρόγραμμα που οδηγούσε σε απόκτηση ECDL ("Πύλη Τηλεκατάρτισης", 2011).

Μία πολύ σημαντική εφαρμογή είναι η βιντεοδιάσκεψη που επιτρέπει στον καθηγητή να επικοινωνεί με τους σπουδαστές του και να βλέπουν και να ακούν ο ένας τον άλλον. υπάρχουν και ειδικά λογισμικά για τέτοιες περιπτώσεις. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να υπερνικηθεί σε μεγάλο βαθμό ο περιορισμός της επικοινωνίας καθηγητού –καταρτιζομένων που προξενεί η μεταξύ τους απόσταση (Λιοναράκης, Παναγιωτακόπουλος, Ξένος, 2005).

Οι ονομαζόμενες «πλατφόρμες τηλε-εκπαίδευσης» προσφέρουν μία σύνθεση όλων των δυνατοτήτων που διαθέτουν οι ΤΠΕ. Οι διαδραστικές ασκήσεις προσφέρουν την δυνατότητα εξ αποστάσεως αξιολογήσεως των σπουδαστών κατά τη διάρκεια των σπουδών του. Ο γράφων μπόρεσε να παρακολουθήσει δύο τέτοια προγράμματα επιμορφώσεως από το ΚΕΚ του ΕΚΠΑ ("Μεθοδολογία εκπαίδευσης", 2011).

.

Συμπεράσματα

Από την σύγκριση των τεσσάρων Πανεπιστημιακών ιδρυμάτων που κάναμε στην πρώτη ενότητα προκύπτει ότι τα δύο ελληνόφωνα ιδρύματα δεν λειτουργούν ακόμη ως αυτοδιοίκητοι οργανισμοί, όπως κάνουν τα άλλα δύο, γεγονός που μπορεί να θεωρηθεί ότι περιορίζει την ευελιξία τους. Γενικώς το ΕΑΠ και το ΑΠΚΥ διαθέτουν σχεδόν πανομοιότυπη δομή και τρόπο λειτουργίας. Ο ιδρυτικός νόμος του ΑΠΚΥ φαίνεται ότι βασίσθηκε στον αντίστοιχο του ΕΑΠ με κάποιες προσαρμογές. Το αρθρωτό σύστημα με βασικό του στοιχείο την θεματική ενότητα υπάρχει σε όλα τα υπό εξέτασιν Πανεπιστήμια. Το δικό του ρυθμό, τόπο και χρόνο μελέτης μπορεί να διαλέξει κανείς ευκολότερα στο UOC, εφ’ όσον το υλικό στέλνεται σε ηλεκτρονική μορφή στον κάθε φοιτητή και μπορεί να το μελετήσει όποτε θέλει μέσω του κινητού του τηλεφώνου ή της συσκευής αναπαραγωγής ήχου.

Μεταξύ των τεσσάρων περισσότερη ελεύθερη πρόσβαση στις παρεχόμενες σπουδές προσφέρει το ΟU, καθώς δεν θέτει αυστηρές προϋποθέσεις για την εγγραφή κάποιου σε προπτυχιακό μάθημα. Το ίδιο Πανεπιστήμιο έχει τα πρωτεία και από απόψεως αριθμού συμβουλευτικών κέντρων, γεγονός που επίσης διευκολύνει την πρόσβαση σε σπουδές σε αυτό. Περισσότερη ελευθερία στη σύνθεση των προγραμμάτων σπουδών της αρεσκείας του δίδει στον φοιτητή επίσης το ΟU, καθώς διαθέτει μεγάλο αριθμό προγραμμάτων σπουδών και θεματικών ενοτήτων. Όλα παρέχουν στους φοιτητές τους την δυνατότητα να επιλέγουν μεταξύ διαφόρων ειδών τίτλων σπουδών, ακόμη και όταν δεν είναι σε θέση να ολοκληρώσουν ένα πρόγραμμα σπουδών, κατοχυρώνοντας τούς μέχρι εκείνη τη στιγμή κόπους τους.

Γενικώς παρατηρούμε ότι τα δύο ελληνόφωνα πανεπιστήμια έχουν καλύψει ένα μεγάλο κενό που υπήρχε στον τομέα της ΑεξΑΕ στον τομέα της ανώτατης παιδείας, αλλά υπάρχουν ακόμη πολλά περιθώρια αναπτύξεως τους καί μάλιστα με την δημιουργία περισσοτέρων προγραμμάτων σπουδών.

Στην δεύτερη ενότητα εξετάσαμε τις εξελίξεις στην επαγγελματική επιμόρφωση και κατάρτιση κατά την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα. Την αναγκαιότητα για την απόκτηση νέων γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων από όλους τους πολίτες επισημαίνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή από το 2000. Στην Ελλάδα τα ΚΕΚ αναλαμβάνουν να σηκώσουν ένα σημαντικό βάρος αυτού του έργου και μάλιστα με την μέθοδο της ΑεξΑΕ εκμεταλλευόμενα την ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών. Η παιδαγωγική επιστήμη αντιμετώπισε τις νέες καταστάσεις που δημιουργήθηκαν ρίχνοντας το βάρος στη δημιουργία καταλλήλου εκπαιδευτικού υλικού, εντύπου και ηλεκτρονικού, έτσι ώστε οι ενήλικες εκπαιδευόμενοι με την χρήση αυτού του υλικού να αναπτύσσονται προς την μάθηση. Οι νέες τεχνολογίες επιτρέπουν πλέον την χρήση περισσοτέρου ηλεκτρονικού υλικού και αποτελεσματικότερης επικοινωνίας. Μάλιστα η τηλεδιάσκεψη μπορεί να φανεί εξαιρετικά σημαντική στην επικοινωνία μεταξύ εκπαιδευτού και εκπαιδευομένου. Οι δυνατότητες για αποτελεσματική κατάρτιση μέσω της ΑεξΑΕ υπήρξαν και στην Ελλάδα και αξιοποιήθηκαν απ’ όσους έδειξαν ενδιαφέρον. Αυτοί, ίσως έπρεπε να ήταν περισσότεροι. Όμως ποτέ δεν είναι αργά.

Βιβλιογραφία

• Αλεξιάδου, Α. (2011). Η Αναθεώρηση του Νομοθετικού και Λειτουργικού πλαισίου του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Open Education -The Journal for Open and Distance Education and Educational Technology, 7(1) , 118-124.

• Αυτοτελείς Θεματικές Ενότητες & Προγράμματα Κατάρτισης Μικρής Διάρκειας. (2011). Ανάκτηση 11 29, 2011, από Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου: http://www.ouc.ac.cy/web/guest/studies/diaviou

• Βεργίδης, Δ. (2008). Εισαγωγή στην Εκπαίδευση Ενηλίκων, τ. Β΄, Η Εξέλιξη της Εκπαίδευσης Ενηλίκων στην Ελλάδα και η Κοινωνική-Οικονομική Λειτουργία της. Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.

• Διεξαγωγή εξετάσεων. (2011). Ανάκτηση 11 29, 2011, από Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο: http://www.eap.gr/view.php?artid=538

• Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. (2011, 11 26). Ανάκτηση από Γεωγραφική κατανομή των ομαδικών συμβουλευτικών συναντήσεων (Ο.Σ.Σ.) από το ακαδημαϊκό έτος 2011-12 : http://www.eap.gr/view.php?artid=500

• Επιτροπή. (2000). Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής. Υπόμνημα σχετικά με την εκπαίδευση καθόλη τη διάρκεια της ζωής. Βρυξέλες: Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

• Η διαδικασία επιλογής των φοιτητών . (2011). Ανάκτηση 11 29, 2011, από Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο: http://www.eap.gr/view.php?artid=488

• Μεθοδολογία εκπαίδευσης. (2011). Ανάκτηση 11 29, 2011, από Ελληνικό και Καποδιστιακό Πανεπιστήμιο, Κέντρο Συνεχιζόμενης Εκπαίσευσης και Κατάρτισης: http://elearn.elke.uoa.gr/elearn/method.html Μεθοδολογία.

• Κριτήρια επιλογής. (2011). Ανάκτηση 11 29, 2011, από Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου: http://www.ouc.ac.cy/web/guest/ait/kritiria

• Λιοναράκης, Α. (1998, 1999). Ιδρύματα Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης. Στο Δ. Βεργίδης, Α. Λιοναράκης, Α. Λυκουργιώτης, Β. Μακράκης, & Χ. Ματραλής, Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση, τ. Α΄Θεσμοί και λειτουργίες (σσ. 143-244). Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.

• Λιοναράκης, Α., & Λυκουργιώτης, Α. (1998, 1999). Ανοικτή και Παραδοσιακή Εκπαίδευση. Στο Δ. Βεργίδης, Α. Λιοναράκης, Α. Λυκουργιώτης, Β. Μακράκης, & Χ. Ματραλής, ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση, τ. Α' Θεσμοί και Λειτουργίες (σσ. 19-36). Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.

• Λιοναράκης, Α. (2005). Ανοικτή και εξ αποστάσεως Εκπαίδευση. Στο Π. Βασάλα, Ι. Γκιόσος, Μ. Κουτσούμπα, Α. Λιοναράκης, Μ. Ξένος, & Χ. Παναγιωτακόπουλος, Ανοικτή και εξΑαποστάσεως Εκπαίδευση, Παιδαγωγικές και Τεχνολογικές Εφαρμογές (σσ. 19-36). Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.

• Λιοναράκης, Α., Παναγιωτακόπουλος Χ., Ξένος Μ. (2005). Ανοικτή και εξ αποστάσεως Εκπαίδευση. Στο Π. Βασάλα, Ι. Γκιόσος, Μ. Κουτσούμπα, Α. Λιοναράκης, Μ. Ξένος, & Χ. Παναγιωτακόπουλος, ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση, Παιδαγωγικές και τεχνολογικές εφαρμογές (σσ. 19-36). Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.

• Λυκουργιώτης, Α. (1998, 1999). Το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Στο Δ. Βεργίδης, Α. Λιοναράκης, Α. Λυκουργιώτης, Β. Μακράκης, & Χ. Ματραλής, Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση, τ. Α΄Θεσμοί και λειτουργίες (σσ. 125-142). Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.

• Ματραλής, Χ., & Λυκουργιώτης, Α. (1998, 1999). Ιδιαίτερα εκπαιδευτικά "εργαλεία" - μέθοδοι. Στο Δ. Βεργίδης, Α. Λιοναράκης, Α. Λυκουργιώτης, Β. Μακράκης, & Χ. Ματραλής, Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση, τ. Α' Θεσμοί και Λειτουργίες (σσ. 37-94). Πάτρα: Ελληνικό ανοικτό Πανεπιστήμιο.

• Ν 2552/1997, Ελληνικής Δημοκρατίας. (2011). Ανάκτηση 11 29, 2011, από Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο: http://media.eap.gr/images/stories/pdf/n2552_13_01_10_F12827.pdf

• Ν. 234(Ι)/2002 Κυπριακής Δημοκρατίας. (n.d.). Ανάκτηση 11 29, 2011, από Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου: http://www.ouc.ac.cy/web/guest/university/genika/laws

• Παρουσίαση. (n.d.). Take a tour of the Virtual Campus. Ανάκτηση 11 29, 3011, από Univercitat Uberta de Catalunya: http://www.uoc.edu/portal/_resources/EN/demos/campus_virtual/index.html

• Προγράμματα τηλεκατάρτισης. (2011). Ανάκτηση 11 29, 2011, από Διαδικτυακή πύλη Τηλεκατάρτισης της i-learn: http://elearning.ilc.gr/course/category.php?id=6

• Χουλιάρα, Ξ. (2010). Η Αξιολόγηση των εκπαιδευτικών οργανισμών και ιδρυμάτων, η συστημική θεωρία και το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Open Education - The Journal for Open and Distance Education and Educational Technology, 6(1) , 201-220.

• Cobarsi, J. (2007). The Open University of Catalonia as a Virtual University. Encyclopedia of Networked and Virtual Organizations. Idea Group. , 1145-1149.

• OU. (n.d.). National and Regional Centres. Ανάκτηση 11 26, 2011, από About the OU: http://www8.open.ac.uk/about/main/faculties-and-centres/national-and-regional-centres

• Sangrà, A. (2002, January). A New Learning Model for the Information and Knowledge Society: The case of the Universitat Oberta de Catalunya (UOC). Ανάκτηση 11 29, 2011, από The International Reviewof Research in open and distance learning: http://www.irrodl.org/index.php/irrodl/article/view/55/114

• Sangra, A., Vlachopoulos, D., & Cabrera, N. (2011). The conceptual framework of e-learning: a view from inside. The International Journal of Learning, 18 .

• Studying at the UOC. (n.d.). Ανάκτηση 11 29, 2011, από Univercitat Uberta de Catlunya: http://www.uoc.edu/portal/english/la_universitat/coneix_la_uoc/faqs/estudiar_uoc/index.html

• The OU in Europe. (2011, 11 29). Ανάκτηση από: About the OU: http://www8.open.ac.uk/europe/